Wskaźniki analizy finansowej w świetle regulacji zawodowych badania sprawozdania finansowego

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 750. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007. Bronisław Micherda Katedra Rachunkowości Finansowej. Łukasz Górka Katedra Rachunkowości Finansowej. Wskaźniki analizy finansowej w świetle regulacji zawodowych badania sprawozdania finansowego 1. Wprowadzenie Wydaje się, że „mądrość” prawa gospodarczego polega na tym, iż funkcjonujące w warunkach rynkowych gospodarujące spółki kapitałowe, o czym przesądza znowelizowane prawo o spółkach handlowych, muszą doprowadzić do spotkania dwóch istotnych stron procesu gospodarowania, tj. właściciela i zarządzającego powierzonym kapitałem. To swoiste „święto” spółki, przybierające z reguły postać walnego zgromadzenia, ocenia działalność i decyduje o przeznaczeniu wygospodarowanego zysku. Ustawowym warunkiem w odniesieniu do „ważniejszych spółek” jest konieczność przedłożenia na walne zgromadzenie opinii i raportu biegłego rewidenta. Podział zysku lub pokrycie straty jednostek zobowiązanych do Zgodnie z art. 64 Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.) obowiązkowemu badaniu podlegają: 1) roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitałowych; 2) roczne sprawozdania finansowe kontynuujących działalność: – banków oraz zakładów ubezpieczeń, – jednostek działających na podstawie przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych, – jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, – spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji,.

(2) Bronisław Micherda, Łukasz Górka. . poddania badaniu rocznego sprawozdania finansowego może nastąpić dopiero po zatwierdzeniu tego sprawozdania, które może mieć miejsce po uzyskaniu opinii biegłego rewidenta bez zastrzeżeń lub z zastrzeżeniami. Podział zysku lub pokrycie straty dokonany bez spełnienia tego warunku jest z mocy prawa nieważny. Badanie sprawozdania finansowego służy zatem uwiarygodnieniu informacji finansowych. Informacje ekonomiczne zawarte w sprawozdaniu finansowym jako swoistym produkcie systemu rachunkowości są szczególnie ważne, gdyż system rynkowy do sprawnego funkcjonowania wymaga wiarygodnych informacji finansowych. Problem wiarygodności informacji ekonomicznych generowanych przez rachunkowość jednostki gospodarczej był i jest nadal zagadnieniem niezmiernie ważnym. Obecnie zaś, w świetle ujawniania księgowych malwersacji znanych firm, stał się niestety „tematem dnia”. Twierdzi się, że zaostrzone sankcje karne za przestępstwa księgowe i stworzone nowe instytucje nadzoru nie rozwiążą tego problemu. Badanie sprawozdania finansowego jest integralną częścią systemu rachunkowości. I choć profesjonalny audyting ma zaledwie 150-letnią tradycję , to leżąca u podstaw rachunkowości idea kwantyfikacji i kontroli przejawów życia gospodarczego ma znacznie bogatszą historię. W okresie tzw. ery biegłego rewidenta zmieniały się cele, techniki i znaczenie kontroli wewnętrznej podczas badania sprawozdania finansowego. Początkowo, do ok. 1880 r. jedynym celem badań było – pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków: a) średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób, b) suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2,5 mln euro, c) przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 mln euro; 3) sprawozdania finansowe spółek przejmujących i spółek nowo zawiązanych, sporządzone za rok obrotowy, w którym nastąpiło połączenie według zasad, o których mowa w rozdziale 4a Ustawy o rachunkowości; 4) roczne połączone sprawozdania finansowe funduszy inwestycyjnych z wydzielonymi subfunduszami oraz roczne sprawozdania jednostkowe subfunduszy. Trzeba mieć nadzieję, że w najbliższej przyszłości nowelizacja tego przepisu rozszerzy znacznie zakres obligatoryjnego badania jednostek gospodarczych, przyczyniając się tym samym do zwiększenia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Art. 53 ust. 3 ustawy o rachunkowości.. . Por. A. Kamela-Sowińska, Skąd się wzięła sprawa „Enronu”?, „Rachunkowość” 2003, nr 4.. . Por. A. Hołda, Ewolucja auditingu i jego rola w gospodarce rynkowej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1998, nr 514, s. 61. . Por. B. Micherda, Geneza i współczesne miejsce badania sprawozdania finansowego, III Doroczna Konferencja Audytingu KIBR „Rewizja finansowa a zmiany w prawie gospodarczym”, Warszawa 2002..

(3) Wskaźniki analizy finansowej w świetle regulacji…. . ujawnianie oszustw i wykrywanie powstałych błędów. Pod koniec XIX w. można wyróżnić drugi cel badań, którym była weryfikacja dokładności, zwłaszcza merytorycznej, zapisów księgowych. Jednak nadal podstawowym celem przeprowadzanych badań pozostawało ujawnianie błędów i oszustw. Dopiero w latach 20. XX w. można wyróżnić trzeci cel przeprowadzanych badań, tj. potwierdzenie przez niezależną i fachową osobę wiarygodności sprawozdania finansowego. Ta zmiana głównego celu badania sprawozdania finansowego jest odpowiedzią na potrzeby nowych inwestorów, a bankierzy i specjaliści z dziedziny finansów przestają być jedynymi ważnymi odbiorcami zweryfikowanych informacji ekonomicznych. Interesuje ich wyrażenie opinii o wiarygodności sprawozdania finansowego jako całości. Warto zauważyć, że obserwowane współcześnie tendencje prowadzące do wzrostu znaczenia ujawniania błędów i oszustw podczas badania sprawozdań finansowych nie zmienią faktu, że cel ten pozostanie na stałe uboczny. Obecnie w procesie badania sprawozdania finansowego biegły rewident powinien dokonać oceny nie tylko rozliczenia się jednostki z otoczeniem, ale również podejmowanych przez nią decyzji. Orzekanie biegłego rewidenta o poprawności i efektach zarządzania podmiotem uznać można za początek dominowania czwartego celu badania sprawozdania finansowego. Prowadzi to do wniosku, że aktualne podejście do badania sprawozdania finansowego wyraźnie integruje powszechnie wyróżniane człony funkcjonalnej struktury rachunkowości – rachunkowość finansową i rachunkowość zarządczą. Oznacza to, że w procesie badania sprawozdania finansowego następuje ocena zarówno rozliczenia się z otoczeniem, jak i podejmowanych decyzji. 2. Wymagania w zakresie analizy finansowej zawarte w Międzynarodowych Standardach Rewizji Finansowej Wypełnienie celów postawionych prawnie przed badaniem sprawozdania finansowego łączy się, zarówno pośrednio jak i bezpośrednio, z koniecznością przeprowadzenia w jego trakcie określonych działań analitycznych. Wskazują na to wyraźnie Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej (MSRF 520 „Procedury analityczne”), stanowiąc: „Biegły rewident powinien stosować procedury analityczne na etapie planowania i ogólnego przeglądu. Można też stosować procedury analityczne na innych etapach badania”. Standard wskazuje też rodzaj Por. A. Hołda, op. cit., s. 62, 63.. . Por. B. Micherda, Współczesna rachunkowość w kreowaniu wiarygodnego obrazu działalności jednostki gospodarczej, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2004. . Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2001, s. 226–231. .

(4) . Bronisław Micherda, Łukasz Górka. procedur analitycznych i ich cel. Przez procedury analityczne rozumie się analizy znaczących wskaźników i trendów łącznie z badaniem wykrytych wahań wartości i zależności, które są niespójne z innymi informacjami lub różnią się od przewidywanych wielkości. Procedury analityczne obejmują porównanie informacji finansowych jednostki z: – porównywalnymi informacjami za poprzednie okresy, – przewidywanymi wynikami jednostki, takimi jak budżety lub prognozy, lub oczekiwaniami biegłego rewidenta, – podobnymi informacjami dotyczącymi tej samej branży. Procedury analityczne obejmują także analizę związków: – między elementami informacji finansowych, które powinny być dostosowane do przewidywanego wzorca opartego na doświadczeniu jednostki, – pomiędzy informacjami finansowymi i odpowiednimi informacjami pozafinansowymi. Procedury analityczne można przeprowadzać stosując różne metody, począwszy od prostych porównań do złożonych analiz wykorzystujących zaawansowane techniki statystyczne. Ich wybór standardowo pozostawia się osądowi biegłego rewidenta. Procedury analityczne stosuje się: – jako pomoc dla biegłego rewidenta przy planowaniu rodzaju, czasu przeprowadzania i zakresu pozostałych procedur badania, – do badań wiarygodności, jeśli mogą one być bardziej skuteczne lub wydajne od badań szczegółowych, w celu ograniczenia ryzyka przeoczenia wiążącego się z określonymi stwierdzeniami zawartymi w sprawozdaniu finansowym, – do ogólnego przeglądu sprawozdania finansowego na końcowym etapie badania. Procedury analityczne na etapie planowania biegły rewident powinien stosować w celu zrozumienia działalności gospodarczej jednostki i określenia obszarów potencjalnego ryzyka. Są one pomocne również przy określeniu rodzaju, czasu przeprowadzania i zakresu pozostałych procedur badania. Procedury analityczne do badania wiarygodności wiążą się z koniecznością uwzględnienia przez biegłego rewidenta różnych czynników, takich jak: – cele procedur analitycznych oraz stopień, w jakim można polegać na ich wynikach, – rodzaj jednostki i stopień uszczegółowienia informacji, – dostępność informacji, zarówno finansowych jak i pozafinansowych, – wiarygodność dostępnych informacji, – odpowiedniość dostępnych informacji, – źródło dostępnych informacji,.

(5) Wskaźniki analizy finansowej w świetle regulacji…. . – porównywalność dostępnych informacji, – wiedza biegłego rewidenta uzyskana w wyniku przeprowadzenia poprzednich badań, z uwzględnieniem oceny skuteczności systemów księgowości i kontroli wewnętrznej oraz rodzajów problemów, które w poprzednich okresach powodowały konieczność wprowadzania korekt. Procedury analityczne biegły rewident powinien stosować także podczas ogólnego przeglądu przed zakończeniem lub na zakończenie badania, gdy formułuje ogólny wniosek, czy obraz przekazany przez sprawozdanie finansowe, traktowane jako całość, jest zgodny z jego wiedzą o działalności gospodarczej jednostki. Wnioski wyprowadzone na podstawie wyników zastosowanych procedur mają potwierdzać tezy sformułowane podczas badania poszczególnych części lub składników sprawozdania finansowego i pomagać mają w dochodzeniu do konkluzji o wiarygodności sprawozdania finansowego. Mogą też wskazywać na obszary wymagające przeprowadzenia dalszych badań. Stopień zaufania biegłego rewidenta do wyników procedur analitycznych zależy od następujących czynników: – istotności pozycji, których dotyczą, – zastosowania innych procedur badania ukierunkowanych na osiągnięcie tych samych celów, – dokładności, z jaką można przewidzieć oczekiwane rezultaty procedur analitycznych, – szacunku ryzyka nieodłącznego i ryzyka kontroli10. Jeżeli procedury analityczne wskażą na znaczące wahania wartości lub zależności, które są niespójne z innymi, powiązanymi informacjami lub różnią się od przewidywanych wielkości, biegły rewident powinien sprawdzić te zjawiska, uzyskać odpowiednie wyjaśnienia oraz stosowne dowody na potwierdzenie swych ustaleń. Zależności pomiędzy poszczególnymi pozycjami sprawozdania finansowego, tradycyjnie brane pod uwagę podczas badania jednostek gospodarczych sektora prywatnego, nie zawsze są odpowiednie do badania jednostek administracji państwowej lub innych, niekomercyjnych jednostek sektora publicznego. W jednostkach sektora publicznego mogą natomiast zachodzić zależności innego rodzaju.. Ibidem, s. 228–229.. 10. Ibidem, s. 230..

(6) Bronisław Micherda, Łukasz Górka. 10. 3. Wymagania w zakresie analizy finansowej zawarte w ustawie o rachunkowości i normach wykonywania zawodu biegłego rewidenta Wypełnienie celów postawionych prawnie w odniesieniu do badania sprawozdania finansowego łączy się, zarówno pośrednio jak i bezpośrednio, z koniecznością przeprowadzenia w jego trakcie określonych działań analitycznych. Wskazuje na to zapis ustawy o rachunkowości, który stanowi, że: „Celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez biegłego rewidenta opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe jest prawidłowe oraz rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki”11. Opracowanie takiej opinii wymaga ustosunkowania się biegłego rewidenta do tych kwestii, co wydaje się niemożliwe do realizacji bez analizy i oceny skutków podejmowanych decyzji w jednostce gospodarczej. Oprócz wyrażenia pisemnej opinii biegły rewident jest zobowiązany z mocy ustawy o rachunkowości do sporządzenia raportu na temat badania. Raport ten powinien zawierać w szczególności: „przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki, ze wskazaniem na zjawiska, które w porównaniu z poprzednimi okresami sprawozdawczymi w istotny sposób wpływają negatywnie na tę sytuację, a zwłaszcza zagrażają kontynuowaniu działalności przez jednostkę”12. Również w tym przypadku wymagania stawiane przed biegłym rewidentem co do raportu z badania sprawozdania finansowego wskazują na konieczność działań analitycznych w ramach jego badania. Rozwinięcie ustawowych regulacji dotyczących badania sprawozdania finansowego stanowią normy wykonywania zawodu biegłego rewidenta. Wypełnienie zadań postawionych w ustawie o badaniu i ogłaszaniu sprawozdań finansowych oraz o biegłych rewidentach i ich samorządzie, łączyło się z koniecznością przeprowadzenia w trakcie tego badania działań analitycznych, w tym przeprowadzenia tzw. przeglądu analitycznego13. Potwierdzała to tymczasowa norma nr 2 wykonywania zawodu biegłego rewidenta podczas badania rocznych sprawozdań finansowych, która szczegółowo określała zakres wskaźników finansowych zalecanych w ramach wymaganego przeglądu analitycznego (ust. 15.7 normy nr 2), podając treść poszczególnych wskaźników (załącznik nr 2 do tej normy). Nowelizacja prawa o badaniu sprawozdania finansowego prowadzi do objęcia problematyki badania regulacjami ustawy o rachunkowości. Rozwinięcie tej problematyki w ustaleniach normy nr 2 wykonywania zawodu – opinia i raport Art. 65 ust. 1 ustawy o rachunkowości.. 11. Ustawa o rachunkowości, art. 65, ust. 4, p. 7.. 12 13. Biuletyn nr 15, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Warszawa 1994..

(7) Wskaźniki analizy finansowej w świetle regulacji…. 11. z badania rocznego sprawozdania finansowego jednostki innej niż bank lub ubezpieczyciel – również szczegółowo określało zakres wskaźników finansowych zalecanych w ramach tzw. analizy sytuacji jednostki (odpowiednik tzw. przeglądu analitycznego) (ust. 24.1 normy nr 2), podając treść poszczególnych wskaźników (załącznik nr 2 do tej normy)14. Ocenę tych rozwiązań spotkać można w pracach dotyczących problematyki analizy finansowej w badaniu sprawozdania finansowego15. Ich zestawienie i analizę w kontekście modelu przyjętego w pkt. 4 niniejszego opracowania przedstawiają załączniki 1 i 2. Inaczej do problematyki zalecanych procedur analizy finansowej w badaniu sprawozdania finansowego podchodzą nowe normy wykonywania zawodu biegłego rewidenta z 2002 r.16 Norma nr 1 nie wskazuje zalecanych w tym zakresie miar wskaźnikowych. Wydaje się, że sytuacja ta ma dwa aspekty. Aspekt negatywny to osłabienie problematyki w regulacjach procesu badania sprawozdania finansowego. Aspekt pozytywny to możliwość wykorzystania szerokiego zestawu procedur analitycznych, łącznie z procedurami dotyczącymi nowych składników sprawozdania finansowego i współczesnymi tendencjami w zakresie modyfikacji miar analitycznych. Nowa norma nr 1 wykonywania zawodu biegłego rewidenta „Ogólne zasady badania sprawozdań finansowych” wskazuje na konieczność stosowania w sprawach nieuregulowanych w normach i wskazówkach postanowień Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej (Postanowienia ogólne) oraz akcentuje problem możliwości kontynuowania działalności (Cel badania sprawozdań finansowych i Szczegółowe problemy badania). Nowa norma mówi o przeglądach analitycznych (Sposób badania), które polegają na ocenie związków liczbowych i trendów. Pozwalają one na ustalenie istotnych zmian, odstępstw od oczekiwanych wielkości oraz niezgodności z danymi zebranymi w toku innych badań. Stosowanie tych procedur jest pożyteczne w szczególności: – w czasie planowania badania, w celu zrozumienia sytuacji badanej jednostki i rozpoznania zagadnień (obszarów) obarczonych zwiększonym ryzykiem, – podczas przeprowadzania szczegółowego badania, w celu oceny poprawności kształtowania się badanych sald lub transakcji (zdarzeń),. 14. Biuletyn nr 42, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Warszawa 1999.. Por. B. Micherda, Wykorzystanie analizy wskaźnikowej w badaniu sprawozdania finansowego, „Rachunkowość” 1994, nr 4; B. Micherda, Analityczna funkcja rachunkowości, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2001, rozdz. V. 15. 16. Biuletyn nr 53, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Warszawa 2002..

(8) Bronisław Micherda, Łukasz Górka. 12. – na zakończenie badania, w celu upewnienia się, że wnioski płynące ze szczegółowego badania znajdują potwierdzenie w wynikach analizy zbadanego sprawozdania finansowego. Nowa norma zwraca też uwagę na fakt, że złożone systemy zinformatyzowanej księgowości są na ogół wyposażone w moduły służące analizie i mogą być wykorzystane podczas badania. Najpełniej problematyka analizy finansowej w badaniu sprawozdania finansowego została ujęta w nowej normie wykonywania zawodu biegłego rewidenta w regulacji dotyczących treści raportu, który w jej świetle powinien zawierać „przedstawienie kluczowych, specyficznych dla jednostki, wielkości bezwzględnych i wskaźników charakteryzujących jej wynik finansowy oraz sytuację majątkową i finansową za rok obrotowy i – w miarę możliwości – dwa lata poprzedzające, ze wskazaniem tych czynników, które istotnie negatywnie wpływają na wyniki i sytuację jednostki, a zwłaszcza poważnie zagrażają możliwości kontynuowania przez nią działalności w niezmienionym istotnie zakresie”17. Zalecenie to sankcjonuje procedury analityczne w procesie badania sprawozdania finansowego oraz łączy te procedury z zasadą kontynuowania działalności gospodarczej. 4. Próba określenia wymagań w zakresie analizy finansowej w normach zawodowych biegłych rewidentów Wydaje się, że celowe byłoby skonstruowanie wymagań w zakresie analizy finansowej w normach wykonywania zawodu biegłego rewidenta dotyczących wykorzystania analizy wskaźnikowej, ograniczonych do zarysowania jedynie warunków modelowych, bez rozstrzygnięć szczegółowych. Wystarczyłoby zalecenie wykorzystania dalszych procedur analizy finansowej, zarówno w podejściu retrospektywnym, jak i prospektywnym. Ogólne zalecenie wykorzystania dalszych procedur analitycznych pozwala biegłemu rewidentowi (ekspertowi) bądź podmiotowi badającemu na odpowiedni do konkretnej sytuacji dobór szczegółowych miar analitycznych. Modelowe podejście do oceny jednostek gospodarczych, a tym samym analizy finansowej, powinno mieć swój wyraz w działaniach analitycznych w ramach badania sprawozdania finansowego. Uwzględniając cele badania sprawozdania finansowego wydaje się, że istotne jest powiązanie następujących grup wskaźników finansowych: – zyskowności, – wykorzystania majątku, 17. Ibidem, s. 48.

(9) Wskaźniki analizy finansowej w świetle regulacji…. 13. – wykorzystania kapitałów, – płynności (w tym wskaźniki cash flow), – rynku kapitałowego. Wskazane grupy wskaźników finansowych tworzą model, którego konstrukcję uzasadniają cel i struktura rachunkowości. Ilustracją tego modelu jest rys. 1. Proponowane rozwiązanie modelowe spełnia warunki przydatności w metodyce badania sprawozdania finansowego. Wykorzystane w nim wskaźniki zyskowności, wskaźniki płynności wraz ze wskaźnikami cash flow oraz wskaźniki rynku kapitałowego wskazują na osiągane cele przez badaną jednostkę gospodarczą. Są nimi odpowiednio: – wygospodarowanie zysków, – utrzymywanie płynności finansowej, – maksymalizacja wartości rynkowej jednostki gospodarczej. Rozpatrywane zaś zgodnie z właściwym dla rachunkowości podejściem bilansowym wskaźniki wykorzystania majątku i kapitałów charakteryzują efektywność gospodarowania stojącymi do dyspozycji zasobami, niezbędnymi do realizacji tych celów. Minimalny18, a mimo to reprezentatywny, wykaz wskaźników finansowych w ramach wskazanych rozwiązań modelowych można by zatem sprowadzić do następujących grup: A. Wskaźniki zyskowności: – zyskowność sprzedaży: zysk/sprzedaż, – zyskowność majątku: zysk/majątek, – zyskowność kapitałów własnych: zysk/kapitał własny. W warunkach gospodarki rynkowej do oceny sytuacji ekonomicznej jednostki gospodarczej miarodajne są przy tym zysk netto oraz sprzedaż wyrażona przychodami ze sprzedaży netto. B. Wskaźniki wykorzystania majątku: rotacja majątku, a także poszczególnych istotnych grup tego majątku. Rotacja majątku może być wyrażona zarówno za pomocą dni obrotu: majątek (stan przeciętny) × 365/sprzedaż, jak i szybkości obrotu: sprzedaż/majątek (stan przeciętny). W uzasadnionych specyfiką procesu gospodarczego przypadkach, np. dominującej roli pracy ludzkiej, możliwa jest odpowiednia modyfikacja tej ostatniej relacji: sprzedaż/wynagrodzenia (zatrudnienie). C. Wskaźniki wykorzystania kapitałów: – struktura kapitałów, głównie: zobowiązania/kapitały, – pokrycie odsetek zyskiem: zysk + odsetki/odsetki. 18 Istnieje bogaty dorobek teoretyczny i praktyczny dotyczący analizy wskaźnikowej (T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002, rozdz. V)..

(10) Bronisław Micherda, Łukasz Górka. 14. Wskaźniki zyskowności. Wskaźniki wykorzystania majątku. Wskaźniki wykorzystania kapitału. Wskaźniki płynności finansowej. Wskaźniki cash flow. Wskaźniki rynku kapitałowego. Rys. 1. Model analizy wskaźnikowej przydatny w badaniu sprawozdania finansowego Źródło: opracowanie własne.. D. Wskaźniki płynności: – podstawowy: majątek obrotowy/zobowiązania bieżące, – zaostrzony: majątek obrotowy – zapasy/zobowiązania bieżące, bądź też bardziej zróżnicowane stopnie płynności. Uzupełniane są one wskaźnikami rotacji (głównie należności i zobowiązań) lub analizą kapitału obrotowego: kapitał stały (kapitał własny + zobowiązania długoterminowe) – majątek trwały netto. Dynamiczna ocena płynności finansowej opiera się natomiast na rachunku przepływów pieniężnych (cash flow), w którym wyróżnia się wskaźniki: – wystarczalności pieniężnej (odpowiednie relacje środków pieniężnych z działalności operacyjnej do niezbędnych potrzeb w zakresie inwestycji w majątku trwałym, spłaty zobowiązań i wypłaty dywidend), – wydajności pieniężnej (odpowiednie relacje środków pieniężnych z działalności operacyjnej do wartości sprzedaży, zysku z działalności operacyjnej bądź zaangażowanego kapitału). Grupy tych wskaźników uzupełnić można wskaźnikami struktury przepływów pieniężnych (odpowiednio udział zysku netto, amortyzacji oraz zwolnionych środków własnych do środków pieniężnych z działalności operacyjnej). E. Wskaźniki rynku kapitałowego: – zysk na jedną akcję: zysk netto/liczba akcji, – cena do zysku na jedną akcję: cena rynkowa akcji/zysk na jedną akcję, – stopa dywidendy: dywidenda na jedną akcję/cena rynkowa akcji, – stopa wypłat dywidendy: dywidenda na jedną akcję/zysk na jedną akcję..

(11) Wskaźniki analizy finansowej w świetle regulacji…. 15. Wskaźniki te dotyczą głównie spółek notowanych na giełdzie. Mogą one być jednak szerzej wykorzystywane w dążeniu do zobiektywizowania szacunków wyceny zasobów. 5. Wskaźniki analizy finansowej we „Wskazówkach w sprawie sporządzania raportu z badania sprawozdania finansowego” Zgodnie z zapisem normy nr 1 wykonywania zawodu biegłego zalecane jest, aby biegły rewident przeprowadzając badanie korzystał ze wskazówek wydanych przez Komisję ds. Standardów Rewizji Finansowej KIBR, które jednak – w odróżnieniu od norm – stanowią jedynie niewiążące zalecenia19. Obecnie wydano takie wskazówki, gdzie zalecenia w zakresie analizy finansowej przybrały postać proponowanych wskaźników finansowych. Wydaje się zatem celowe przybliżenie tej propozycji z odpowiednią jej analizą porównawczą z przyjętym w opracowaniu podejściem modelowym. Obrazuje to tabela 1. Tabela 1. Przykładowy wykaz węzłowych wskaźników charakteryzujących działalność i sytuację jednostki innej aniżeli jednostka sektora finansowego, zalecanych we „Wskazówkach w sprawie sporządzania raportu z badania sprawozdania finansowego” Wskaźnik. Nazwa wskaźnika. 1. Sb. Suma bilansowa. 3. Wfn. Wynik finansowy netto. 2. Pn. Formuła wskaźnika. Przychód netto ze sprzedaży produktów oraz towarów i materiałów wynik finansowy netto × 100/średnioroczny stan aktywów. 4. Rm. Rentowność majątku (ROA). 5. Rkw. Rentowność kapitału (funduszu) własnego (ROE). 6. Zns. Zyskowność netto sprzedaży. 7. Zbs. wynik brutto ze sprzedaży produktów oraz towarów i materiałów × 100/przyZyskowność brutto sprzedaży chody netto ze sprzedaży produktów oraz towarów i materiałów. 8. PI. 19. Model. Płynność – wskaźnik płynności. Biuletyn nr 53, s. 13.. wynik finansowy netto × 100/średnioroczny stan kapitału (funduszu) własnego. wynik finansowy netto × 100/przychody netto ze sprzedaży produktów oraz towarów i materiałów. aktywa obrotowe ogółema /zobowiązania krótkoterminowe. WZ WZ WZ. WZ WP.

(12) Bronisław Micherda, Łukasz Górka. 16. cd. tabeli 1 Wskaźnik. 9. PII. Nazwa wskaźnika. Płynność – wskaźnik płynności II. 10. PIII. Płynność – wskaźnik płynności III. 11. Son. Szybkość obrotu należnościami w dniachb. 12. Soz. Stopień spłaty zobowiązań w dniachb. 13. Soza. Szybkość obrotu zapasów w dniach. Pokrycie aktywów trwałych 14. Pmtkw kapitałem własnym i rezerwami długoterminowymi. Formuła wskaźnika. (aktywa obrotowe ogółem – zapasy)/ zobowiązania krótkoterminowea a. inwestycje krótkoterminowe/zobowiązania krótkoterminowea. średnioroczny stan ogółu należności z tytułu dostaw i usług x 365/przychód netto ze sprzedaży produktów oraz towarów i materiałów średnioroczny stan ogółu zobowiązań z tytułu dostaw i usług × 365/(wartość sprzedanych towarów i materiałów + koszt wytworzenia sprzedanych produktów). WP WWM. WWK. WWM. (kapitał (fundusz) własny + rezerwy długoterminowe)/aktywa trwałe. WWK. (kapitał (fundusz) własny + rezerwy długoterminowe + zobowiązania długoterminowec )/suma aktywów. WWK. zysk netto/liczba wyemitowanych akcji. WRK. Trwałość struktury finansowania. 16. Wrk. Zestaw wskaźników (dla spółek akcyjnych). 16b. C/z. Relacja ceny rynkowej 1 akcji do przypadającego na nią cena rynkowa 1 akcji/zysk netto na zysku (dotyczy spółek noto1 akcję wanych na giełdzie). 16c. D/a. Dywidenda na 1 akcję. 16d. Kw/a. Wartość księgowa spółki na 1 akcję. Zysk na 1 akcję. WP. średnioroczny stan zapasów × 365/(wartość sprzedanych towarów i materiałów + koszt wytworzenia sprzedanych produktów). 15. Tsf. 16a. Z/a. Model. zysk netto przeznaczony na dywidendy/ liczba wyemitowanych akcji kapitał własny/liczba wyemitowanych akcji. WRK WRK WRK. bez „z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy”; b uwzględnienia może wymagać okoliczność, że wielkości wykazywane w liczniku obejmują VAT, natomiast w mianowniku – nie obejmują; c łącznie z zobowiązaniami z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności powyżej 12 miesięcy a. Źródło: Biuletyn nr 57, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Warszawa 2003..

(13) Wskaźniki analizy finansowej w świetle regulacji…. 17. Analizując zgłoszoną propozycję w porównaniu z poprzedzającym ją bezpośrednio wykazem wskaźników finansowych zalecanych w badaniu sprawozdania finansowego, dostrzec można zasadniczą zbieżność tych koncepcji. Różnice sprowadzają się bowiem do: – dodania wskaźnika w postaci wielkości absolutnej charakteryzującego rezultaty jednostki gospodarczej, tj. przychodu netto, – aktualizacji terminologii kategorii objętych treścią wskaźników z uwzględnieniem znowelizowanej ustawy o rachunkowości, a także ich doprecyzowanie w zakresie sposobu uwzględniania problematyki podatku VAT , – odniesienia miar rentowności do światowych określeń (ROA i ROE), – przyjęcia alternatywnej miary rotacji do oceny zobowiązań (wskaźnik rotacji w dniach zastąpiono wskaźnikiem obrotowości), – zaproponowania podstawowych wskaźników rynku kapitałowego. W tej sytuacji propozycja przedstawiona we wskazówkach może być łatwo popgrupowana w grupy wskaźników zaproponowanego modelu. Należy stwierdzić, że wszystkie wyróżnione wskaźniki, z wyjątkiem jak poprzednio wskaźników cash flow, mają swój wyraz w tej propozycji. Nie ma zatem sprzeczności z systematyką modelową wskaźników finansowych proponowanych w dorobku współczesnej analizy finansowej. Pozwala to na wykorzystanie przez biegłego rewidenta w badaniu sprawozdania dalszych procedur tej analizy. 6. Podsumowanie Przedstawiona w opracowaniu koncepcja zalecanych w badaniu sprawozdania finansowego wskaźników finansowych odnosi się do „typowych” jednostek gospodarczych. Należy jednak zauważyć, że „Wskazówki w sprawie sporządzania raportu z badania sprawozdania finansowego” zawierają również zalecany zestaw głównych wskaźników dla podmiotów specyficznych. Przejawia się to w opracowaniu wskazówek w tym zakresie dla20: – banków, – zakładów ubezpieczeń, – funduszów emerytalnych i inwestycyjnych. Rozwiązanie to uwzględnia zatem specyfikę tych jednostek i taki też charakter mają miary analityczne będące treścią tych propozycji. Należy dodać, że w tym przypadku miary te mają szersze zastosowanie, gdyż na jednostki te nałożono obowiązek obligatoryjnego badania.. �� Załącznik nr 2,3 i 4 do „Wskazówek w sprawie sporządzania raportu z badania sprawozdania finansowego”, Biuletyn nr 57, s. 73–81. 20.

(14) Bronisław Micherda, Łukasz Górka. 18. Załączniki Tabela Z.1. Modelowa systematyka wskaźników finansowych zalecanych przez tymczasową normę wykonywania zawodu biegłego rewidenta Wskaźnik I 1. RS. Efektywność działalności. Formuła wskaźnika. wynik operacyjny/przychód ze sprzedaży. Model WZ. 2. Sz. wynik operacyjny/aktywa czynnea. 4. Soac. przychód ze sprzedaży/aktywa czynne. WWM. zobowiązania × 365/techniczny koszt wytworzenia sprzedanych produktów + wartość zakupu sprzedanych towarów. WWM. 3. Ozi. 5. Son 6. Soz. 7. Soza 8. Wolt II 9. SD. aktywa czynne/wynik operacyjny. WZ. należności × 365/przychód ze sprzedaży. zapasy × 365/techniczny koszt wytworzenia sprzedanych produktów + wartość zakupu sprzedanych towarów. 12. Wus. zobowiązania/pasywa. WWK. kapitały stałeb /pasywa. WWK. Finansowanie. WWK. majątek trwały/aktywa. zobowiązania bieżące/majątek obrotowy. 15. P I. aktywa bieżące/zobowiązania bieżące. 16. P II. 17. P III 18. Abn III 19. Sks. 20. Ork 21. Pkf 22. Rkw. WWM WWM. 13. Smo. 14. Wzp. WWM. inwestycje w majątek trwały/umorzenia. 10. Smtkw kapitały własne/majątek trwały 11. Tsf. WZ. środki pieniężne/zobowiązania bieżące. aktywa bieżące – zapasy/zobowiązania bieżące. aktywa bieżące – zapasy – należności/zobowiązania bieżące aktywa bieżące – zobowiązania bieżące Rentowność kapitałów. WWM WP WP WP WP WP WP. kapitały własne/zobowiązania długoterminowe. WWK. koszty finansowe/zobowiązania długoterminowe i kredyty bankowe – środki pieniężne. WWK. wynik gospodarczy + koszty. finansowec. /kapitały stałe. wynik operacyjny + dochody z lokat finansowych/kapitały własne. WWK. WZ. majątek trwały i obrotowy – zobowiązania bieżące; kapitały własne + zobowiązania długoterminowe; c nadwyżka kosztów operacji finansowych nad przychodami finansowymi. a. b. Źródło: B. Micherda, Analityczna funkcja…, s. 134–135..

(15) Wskaźniki analizy finansowej w świetle regulacji…. 19. Tabela Z.2. Modelowa systematyka wskaźników finansowych zalecanych przez normę wykonywania zawodu biegłego rewidenta Wskaźnik. Formuła wskaźnika. 1. Sb. Suma bilansowa. 3. Rm. wynik finansowy netto/suma aktywów. 2. Wfn. 4. Rkw. 5. Rns 6. Rbs. wynik finansowy netto. wynik finansowy netto/kapitał własny. wynik finansowy netto/przychody ze sprzedaży produktów i towarów. Model WZ. WZ. WZ. WZ. Wynik ze sprzedaży produktów i towarów/przychody netto ze sprzedaży produktów i towarów. WZ. majątek obrotowy ogółem – zapasy/zobowiązania krótkoterminowe. WP. 7. P I. majątek obrotowy ogółem/zobowiązania krótkoterminowe. WP. 9. P III. papiery wartościowe przeznaczone do obrotu + środki pieniężne/zobowiązania krótkoterminowe. WP. 8. P II. 10. Son 11. Soz. należności z tytułu dostaw i usług × 365/przychód netto ze sprzedaży produktów i towarów. zobowiązania z tytułu dostaw i usług x 365/wartość sprzedanych towarów i materiałów + koszt wytworzenia sprzedanych produktów. WWM WWK. zapasy × 365/wartość sprzedanych towarów i materiałów + koszt wytworzenia sprzedanych produktów. WWM. 13. Pmtkw kapitał własny + rezerwy/majątek trwały 14. Tsf. kapitał własny + rezerwy + zobowiązania długoterminowe/suma pasywów. WWK WWK. 12. Soza. 15. Wrk. Zestaw wskaźników (dla spółek akcyjnych). WRK. Źródło: B. Micherda, Analityczna funkcja…, s. 135.. Literatura Biuletyn nr 15, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Warszawa 1994. Biuletyn nr 42, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Warszawa 1999. Biuletyn nr 53, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Warszawa 2002. Biuletyn nr 57, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Warszawa 2003. Hołda A., Ewolucja auditingu i jego rola w gospodarce rynkowej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1998, nr 514. Kamela-Sowińska A., Skąd się wzięła sprawa „Enronu”?, „Rachunkowość” 2003, nr 4. Micherda B., Analityczna funkcja rachunkowości, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2001. Micherda B., Geneza i współczesne miejsce badania sprawozdania finansowego, III Doroczna Konferencja Audytingu KIBR „Rewizja finansowa a zmiany w prawie gospodarczym”, Warszawa 2002..

(16) 20. Bronisław Micherda, Łukasz Górka. Micherda B., Współczesna rachunkowość w kreowaniu wiarygodnego obrazu działalności jednostki gospodarczej, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2004. Micherda B., Wykorzystanie analizy wskaźnikowej w badaniu sprawozdania finansowego, „Rachunkowość” 1994, nr 4. Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2001. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994, Dz.U. z 2002r. nr 76, poz. 694 z późn. zm. Waśniewski T., Skoczylas W., Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002. Financial Analysis Indicators in Light of Professional Regulations on Financial Report Auditing One of the many aspects of how accounting works in a market economy, and an important interface between companies and their social environment, is the auditing of financial reports by court auditors, who perform the role of both professional and impartial experts. Although the method of auditing financial reports places emphasis upon checking the integrity of a report, and hence the state of the accounts, the company’s performance, its assets and financial situation, as well as its ability to continue operations, also come under scrutiny. An important element of the discussion on the official practice of auditing financial reports should be the correct and comprehensive use of financial analysis procedures in auditing. Therefore, this article looks at the analytical indicators proposed in the auditing method. The authors chiefly analyse the proposed set of analytical indicators contained in the most detailed and practical recommendations available, namely, the guidelines for carrying out the profession of court auditor. The authors’ assessment also discusses the nature of the audits commonly used in this field..

(17)