Widok Piotr Kieniewicz MIC, Człowiek niewygodny, człowiek potrzebny. Dyskusja antropologiczna w bioetyce amerykańskiej, Lublin 2010, ss. 349.

241

RECENZJE

T

M

Piotr Kieniewicz MIC, Cz³owiek nie-wygodny, cz³owiek potrzebny. Dysku-sja antropologiczna w bioetyce amery-kañskiej, Lublin 2010, ss. 349.

W za³o¿eniach badawczych omawia-nej rozprawy jej autor stawia sobie jako g³ówne zadanie „wydobyæ w¹tki istotne dla dyskusji nad cz³owiekiem i jego rol¹ w bioetyce” (s. 29), d¹¿¹c do tego, aby ukazaæ „istotê toczonego nad cz³owie-kiem sporu” (tam¿e) na gruncie antropo-logii amerykañskiej. W ramach za³o¿eñ badawczych wyró¿niona zosta³a te¿ spe-cyfika metodologiczna bioetyki amery-kañskiej. Jej wyznacznikami s¹: etyczny wymiar tej dyscypliny, jej zwi¹zek z me-dycyn¹ w powi¹zaniu ze wspó³czesnymi pr¹dami filozoficznej antropologii oraz kontekst kulturowy. W kontekœcie tych za³o¿eñ wskazano kilka elementów wspó³-zale¿noœci kulturowej, które stanowi¹ charakterystyczne uwarunkowania roz-woju amerykañskiej bioetyki: pluralizm i indywidualizm œwiatopogl¹dowy, chrze-œcijañskie korzenie amerykañskiego spo-³eczeñstwa i praktyczny relatywizm wo-bec norm moralnych, optymizm i niechêæ wobec aksjologicznych koncepcji ze-wnêtrznych. Sytuacja ta stanowi charak-terystyczny wymiar amerykañskich

po-Recenzje

gl¹dów antropologiczno-bioetycznych, których uwzglêdnienie œwiadczy o po-prawnoœci metodologicznej omawianej rozprawy.

Okreœlony w tytule problem ks. P. Kie-niewicz rozwin¹³ w piêciu rozdzia³ach omawianej rozprawy, poprzedzonych

Wprowadzeniem i zwieñczonych Zakoñ-czeniem. Zestawiaj¹c ow¹ treœæ z tytu³em, mo¿na mieæ w¹tpliwoœci natury metodo-logiczno-formalnej co do precyzji same-go tytu³u. Pasuje on bowiem bardziej do powieœci czy zbioru poezji ni¿ do opraco-wania analityczno-naukowego. Wpraw-dzie mo¿na traktowaæ go jako swego ro-dzaju „prowokacyjne” sformu³owanie tytu³u, ale s¹dzê, ¿e w tym przypadku nie jest to zbyt zasadne. Tak¿e podtytu³ oma-wianej rozprawy chyba nie jest zbyt pre-cyzyjny. Winien bowiem doprecyzowaæ treœæ i sposób interpretacji zawarty w ty-tule. Natomiast u¿yte tu sformu³owanie „Dyskusja antropologiczna…” chyba ra-czej „rozmywa” za³o¿enia merytoryczne tego opracowania. Autor przecie¿ nie skupia siê na opisowej charakterystyce samej „dyskusji”, lecz zamierza ukazaæ treœæ i problematykê podejmowan¹ w tej-¿e dyskusji ze wskazaniem wartoœciowa-nia i postaw wobec ludzkiego ¿ycia. Uwagi te s¹ oczywiœcie wyrazem osobi-stych odczuæ recenzenta i zasadniczo nie

242

podwa¿aj¹ merytorycznej wartoœci oma-wianej pracy, choæ w moim przekonaniu jej autor winien zatroszczyæ siê o bardziej metodologiczne podejœcie przy formu³o-waniu nazewnictwa problematyki podej-mowanych analiz.

Pierwszy rozdzia³ recenzowanej roz-prawy nosi tytu³ „Pocz¹tki bioetyki”. Au-tor w sposób opisowy scharakteryzowa³ tu „rodzenie siê” bioetyki na gruncie ame-rykañskim. Wychodz¹c od opisu kontro-wersyjnych badañ biologiczno-medycz-nych w USA i formowania siê komisji bioetycznych, scharakteryzowa³ amery-kañskie prawodawstwo w tym zakresie i jego deformacje oraz wp³yw rozwoju technicznego na wizjê bioetyki jako no-wej dziedziny nauki. W rozdziale drugim, zatytu³owanym „Bioetyka jako etyka”, przedstawione zosta³y podstawy etyczne analiz i ocen problemów biologiczno-me-dycznych. Mamy tu analityczn¹ charaktery-stykê takich zagadnieñ, jak: metodologia, moralnoœæ czynu, „redukcyjne koncepcje bioetyczne” oraz „spór o system warto-œci”. Wprawdzie explicatio terminorum stanowi fundamentalne zadanie analizy naukowej, lecz w tym przypadku te¿ ro-dz¹ siê pytania, czy przy tak sformu³owa-nym tytule rozprawy i jej za³o¿eniach merytoryczno-badawczych trzeba zaczy-naæ owe analizy „od wyjaœnienia po-jêæ”(?). Nale¿y zgodziæ siê z tym, ¿e wyjaœnienie tytu³owego zagadnienia wy-maga³o historyczno-aksjologicznego usy-tuowania analizowanej problematyki. St¹d te¿ mo¿na uznaæ zasadnoœæ tych dwóch pierwszych rozdzia³ów, które stanowi¹ swoiste wprowadzenie do dalszych ana-liz.

Trzeci rozdzia³ swej rozprawy ks. P. Kieniewicz zatytu³owa³: „Cz³owiek jako osoba”. Rozwijaj¹c tak okreœlone zagad-nienie, najpierw wyjaœnia pewne „zamie-szania terminologiczne”, nastêpnie ukazuje

cz³owieka w trzech kryteriach: gatunkowym, psychologiczno-funkcjonalnym i ontycz-nym. W ostatniej zaœ czêœci tego rozdzia³u definiuje godnoœæ osoby ludzkiej w jej wymiarze wolnoœciowo-autonomicznym. Rozdzia³ ten stanowi antropologiczn¹ bazê do bardziej szczegó³owych analiz problemów ludzkiego zdrowia i ¿ycia. Tym zagadnieniom poœwiêcony jest roz-dzia³ czwarty – „Prawa pacjenta”. Autor skupia siê tu na trzech podstawowych prawach pacjenta „obecnych” w dyskusji amerykañskich bioetyków. S¹ to: prawo do szacunku, prawo do ¿ycia oraz prawo do godnej œmierci. Oprócz tych praw – „na marginesie” – omówione zosta³o prawo medyka do sprzeciwu. Rozdzia³ ten zawiera charakterystykê postrzegania i wartoœciowania na polu amerykañskim bardzo wa¿nych i aktualnych problemów ochrony ludzkiego ¿ycia, pocz¹wszy od poczêcia a¿ do œmierci. Zagadnienia oma-wiane w ostatnim – pi¹tym – rozdziale zosta³y okreœlone jako: „Niektóre obsza-ry zmagania o ludzk¹ godnoœæ”. Tymi „obszarami” s¹: eksperymenty badawcze i terapeutyczne, zap³odnienie pozaustro-jowe, szczepionki z abortowanych dzieci, embrionalne komórki macierzyste oraz transplantacje. Z pewnoœci¹ s¹ to proble-my dziœ najbardziej newralgiczne nie tyl-ko w Ameryce, ale na ca³ym œwiecie. Wspó³czesna ludzkoœæ bowiem – zw³asz-cza na terenach bardziej rozwiniêtych – doœwiadcza zderzenia mo¿liwoœci tech-nicznych z normami moralnymi. W spo-sób wyj¹tkowy dotyczy to rozumienia i wartoœciowania cz³owieka oraz interpre-tacji jego uprawnieñ.

Lektura omawianej rozprawy ks. P. Kie-niewicza potwierdza zasadnoœæ podjêcia tytu³owego zagadnienia, jego niezwyk³¹ aktualnoœæ oraz merytoryczne znaczenie zarówno na polu badañ naukowych, jak i praktycznych zastosowañ w

poszanowa-243

RECENZJE

niu wartoœci i godnoœci ludzkiego ¿ycia. Œwiadczy to tak¿e o badawczej wra¿liwo-œci jej autora oraz potrzebie poszerzania pola naukowej argumentacji. Monografia ta stanowi niew¹tpliwie wyj¹tkow¹ pozy-cjê z zakresu bioetyki o „nachyleniu” teo-logicznym, i to nie tylko na p³aszczyŸnie ¿ycia chrzeœcijañskiego. Jest to w³aœciwie pierwsze na rynku polskim monograficz-ne opracowanie, przybli¿aj¹ce stan badañ i pogl¹dów bioetyków amerykañskich. Ta aktualna i niezwykle wa¿na problematy-ka w ujêciu naukowców ameryproblematy-kañskich – tak w zakresie teorii, jak i praktyki – nie doczeka³a siê dotychczas ca³oœciowego opracowania w Polsce; potrzebê tê trafnie i wiarygodnie wype³nia ksi¹¿ka ks. P. Kie-niewicza.

Omawian¹ monografiê charakteryzuje badawcza rzetelnoœæ, analityczna wnikli-woœæ, racjonalny krytycyzm, jak te¿ synte-tycznoœæ formu³owanych sformu³owañ. Œwiadczy to o kompetencjach badawczych jej autora, co potwierdza jego „dojrza³oœæ” do bycia samodzielnym pracownikiem naukowym. Poszczególne zagadnienia osadzone s¹ w poprawnie okreœlonych Ÿród³ach, przyjêta zaœ metoda i jêzyk s¹ œwiadectwem starannego przygotowania do pracy badawczej. Monografia ks. P. Kieniewicza ukazuje równie¿, ¿e pozo-staje on pod wp³ywem chrzeœcijañskiego personalizmu, siêgaj¹c do nauczania Ma-gisterium Koœcio³a oraz wspó³czesnej myœli filozoficznej. Szczególn¹ cech¹ i wartoœci¹ metodologiczn¹ podjêtych tu badañ (jak te¿ w innych publikacjach) jest odniesienie do metody personalistycznej, w ramach której osoba ludzka brana jest w swej ontologicznej i egzystencjalnej z³o¿onoœci. Metoda ta pozwala te¿ w³a-œciwie uj¹æ doœwiadczenie osobiste jako prze¿ycie wspólnotowe. Takie podejœcie umo¿liwia równie¿ opisanie i zidentyfi-kowanie doœwiadczeñ

egzystencjalno--moralnych przy u¿yciu metod z zakre-su fenomenologii, psychologii, socjologii czy nauk biologiczno-medycznych, które wspieraj¹ interpretacjê etyczno-teologicz-n¹. Od strony zaœ analizy treœci podjêtej problematyki personalistyczne podejœcie pozwoli³o ukazaæ kolejne fazy myœlenia teologiczno-naukowego, takie jak weryfi-kacja fenomenologicznie opisanych zja-wisk i postaw wobec osoby ludzkiej w zakresie wartoœciowania ludzkiego ¿y-cia w œwietle danych Objawienia i nauki Koœcio³a. To zaœ umo¿liwia odczytanie z Magisterium Koœcio³a poprawnoœci ak-sjologicznego myœlenia i postaw w zakre-sie mno¿¹cych siê problemów bioetycz-nych. Odwo³anie siê do personalistycznej zasady interpretacji pozwoli³o te¿ autoro-wi omaautoro-wianej rozprawy dokonaæ intere-suj¹cego opracowania stanu œwiadomo-œci, badawczych „zapotrzebowañ” oraz ¿yciowych postaw amerykañskich bada-czy w zakresie problematyki bioetycznej. W konsekwencji ksi¹¿ka P. Kieniewicza stanowi wa¿ne i znacz¹ce ubogacenie polskiej teologii moralnej w zakresie sta-nu wiedzy i kszta³towania egzystencjal-nych postaw wobec narastaj¹cych wy-zwañ bioetycznych.

KS. JÓZEF ZABIELSKI

Krzysztof O³dakowski SJ, Media pod lup¹, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010, ss. 98.

Nie powinno siê lekcewa¿yæ skutków oddzia³ywania mediów na cz³owieka. Ich wp³yw z ró¿n¹ intensywnoœci¹ i skutecz-noœci¹ obejmuje rozmaite obszary ludz-kiej egzystencji. Nale¿y we w³aœciwym stopniu dostrzegaæ si³ê wspó³czesnych mediów i bezsilnoœæ ich u¿ytkowników.