Piotr Kowolik
Działalność naukowa, dydaktyczna i
organizacyjna Prof. dr hab.
Bronisława Urbana specjalisty w
zakresie profilaktyki społecznej
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (14-15), 307-310
Piotr Kowolik
Działalność naukowa, dydaktyczna
i organizacyjna Prof. dr hab. Bronisława
Urbana specjalisty w zakresie profilaktyki
społecznej
Prof. d r hab. B ronisław Urban urodził się 27 lipca 1942 roku w R adgoszczy w oj. m ałopolskie. Po ukończeniu studiów pedagogicznych w U niw ersytecie Jagiellońskim w roku 1966 został zatrudniony w K atedrze Pedagogiki UJ w charakterze asystenta.
Stopień doktora nauk hum anistycznych uzyskał w roku 1972 i został za trudniony w Instytucie Pedagogiki UJ jak o adiunkt.
W roku 1984 uzyskał stopień doktora habilitow anego na podstaw ie roz praw y pt. „N iedostosow anie społeczne w dom ach dziecka". W latach 1986- 1997 był zatrudniony na stanow isku docenta.
Tytuł naukow y profesora uzyskał w roku 1997.
Od roku 1990 pełni funkcję K ierow nika Z akładu Profilaktyki Społecznej i R esocjalizacji w insty tucie Pedagogiki UJ.
D ziałalność naukow a
Pierw sze prace badaw cze koncentrują się na problem atyce społecznego niedostosow ania dzieci w naturalnych środow iskach w ychow aw czych. W szczególności dotyczą one kryteriów niedostoso w ania (w spółuczestnictw a w adaptacji do w arunków polskich arkusza diagnostycznego D. H. Stot- ta) oraz klasyfikacji sym ptom ów , dających podstaw ę do w eryfikacji typologii w ujęciu Stotta.
B adania nad g ru p ą ponad 100 dzieci potw ierdziły istnienie zw artego syndrom u, tzw. niekonsek w encji, a tym sam ym pozw oliły na w prow adzenie do klasyfikacji Stotta-K onopnickiego czw artego typu niedostosow ania, czyli zachow ania niekonsekw entnego (1972 rok).
Wyniki tych badań opublikow ano w dw óch rozpraw ach („Zeszyty N aukow e UJ Prace Psycholo g iczno-Pedagogiczne” 1972 i „R ocznik Pedagogiczny” PAN nr l z 1971 roku).
Wraz z tymi badaniam i, A utor prow adził badania nad poziom em intelektualnym dzieci społe cznie niedostosow anych, które wykazały, że w grupie niedostosow anych zdecydow anie przew aża „intelektualna norm a” , a tylko kilka procent m łodzieży w ykazuje pogranicze upośledzenia.
N ajpełniejsza w eryfikacja m etodologii i diagnostyki opartej na koncepcji Stotta je st w ynikiem badań uczniów klas III-VII w byłym w ojew ództw ie zielonogórskim , którym i objęto 100 824 dzieci. Tak w ielka populacja w yjściow a pozw oliła na ustalenie rozm iarów niedostosow ania w oparciu o zw eryfikow ane ju ż w cześniej kryteria diagnostyczne i dokładne określenie proporcji m iędzy typam i - w badaniach tych zastosow ano ju ż pełną klasyfikację zaw ierającą rów nież typ niekonsek wencji.
Ustalone w skaźniki m ogły być podstaw ą do ekstrapolacji rozm iarów na całą polską populację uczniów szkół podstaw ow ych. W yniki badań zielonogórskich opublikow ano w m onografii, której
308
N auczyciel i Szkoła 1-2 2002
Profesor je st w spółautorem .Z lat siedem dziesiątych pochodzi jeszcze kilka innych prac dotyczących społecznego niedosto sow ania. m.in. opublikow ana w trzecim num erze „Rocznika Pedagogicznego” PAN (dotycząca roz m iarów niedostosow ania w dom ach dziecka).
Z punktu w spółczesnych badań (m.in. prow adzonych przy pom ocy technik diagnostycznych T. M. A chenbacha), na uw agą zasługuje praca opublikow ana w „Zeszytach N aukow ych UJ” (z. 30 z 1979 r.) pt. Współw ystępow anie sym ptom ów w rogości i zaham ow ania u dzieci społecznie niedosto
sowanych. A utor w ykazał w niej, że w spółw ystępow anie u pewnej części dzieci przeciwstaw nych
sym ptom ów je st bezspornym faktem , stw ierdzonym niezależnie od koncepcji niedostosow ania - zaburzeń i stosow anych narządzi diagnostycznych. Fakt ten w skazuje na złożoną etiologią niedo stosow ania i stw arza określone problem y w zakresie diagnozy i terapii - resocjalizacji. Z tymi usta leniam i korespondują w yniki badań przedstaw ionych w „Zeszytach U J” (z. 32 z 19$0 r.), a dotyczą cych trafności diagnozy w świetle badań katam nestycznych oraz w „Roczniku K om isji N auk Peda gogicznych PAN” z 1975 roku.
Po opublikow aniu tych prac koncepcja Stotta-K onopnickiego znalazła pełne rozw inięcie i od tego czasu nie są ju ż podejm ow ane dalsze badania nad je j m etodologicznym i i diagnostycznym i aspektam i.
W latach osiem dziesiątych B. Urban podjął próbą adaptacji głów nych założeń psychologii po znaw czej do problem atyki społecznego niedostosow ania. Po opublikow aniu dw óch prac z tego za kresu („R ocznik K om isji N auk Pedagogicznych PAN” , t. XLII z 1989 roku i „Zeszyty N aukowe U J” z. 12 z 1990 roku) A utor stw ierdził, że przedsięw zięcie takie je s t niew ykonalne ze w zglądu na ograniczone m ożliw ości em pirycznej w eryfikacji i niedostatecznie wyjaśnionej genezy em ocjonal nych składników osobow ości w psychologii kognitywnej.
Już w toku badań zielonogórskich profesor w spółuczestniczył w opracow yw aniu zasad i metod profilaktyki społecznego niedostosow ania. Szersze próby badaw cze, w raz z próbą w drażania w yni ków do praktycznego działania w ychow aw czo-profiiaktycznego, podjął pod koniec lat osiem dzie siątych na terenie krakow skiej dzielnicy Kazim ierz - przez okres trzech lat kierow ał zespołem ba daw czym i profilaktyczno-terapeutycznym . W badaniach tych chodziło o stw ierdzenie rozm iarów różnorodnych objaw ów dew iacji (w szczególności przestępczości) dzieci w okresie pogłębionego kryzysu ekonom iczno-społecznego oraz ujaw nienie społecznych zasobów i m ożliw ości w yrów ny w ania szans rozw ojow ych. W oparciu o dane odzw ierciedlające rzeczyw iste uw arunkow ania stara no się określić m ożliw ości i zasady tw orzenia skoordynow anego system u profilaktyki w zaniedba nych środow iskach lokalnych. B adania te ujaw niły głęboką dysfunkcjonalność oficjalnych instytu cji opiekuńczych i w ychow aw czych końca lat osiem dziesiątych, form alizm , i dużą rozbieżność m iędzy założonym i a rzeczyw istym i funkcjami oraz niespójność działania m iądzy szkołą a agenda mi służb społecznych. Rów nocześnie, obserw acje te ugruntow ały przekonanie o potrzebie tw orze nia lokalnych system ów profilaktycznych. Na bazie tych dośw iadczeń zrodziło sią też przekonanie 0 konieczności tw orzenia teoretycznych podstaw profilaktyki i m etodyki działania pedagogicznego w środow isku lokalnym .
W yniki tych obserw acji oraz refleksje nad m ożliw ościam i tw orzenia lokalnych, zintegrow anych system ów profilaktyki opublikow ane zostały w sześciu artykułach w ydrukow anych na początku lat dziew ięćdziesiątych; m.in. w „Roczniku Pedagogicznym ” (1992), w „Studiach Pedagogicznych” (1992) oraz w pracach zbiorow ych (pod redakcją A. Hulka) oraz w „Zeszytach N aukow ych” UJ.
N a początku lat dziew ięćdziesiątych, w zw iązku z narastającą falą przestępczości m łodzieży 1 eskalacją narkom anii prof. В. Urban podjął badania nad dynam iką tych zjaw isk wśród m łodzieży szkół podstaw ow ych i średnich.
Piotr Kowolik - Działalność naukowa, dydaktyczna.
309
D ziałalność dydaktyczna
Pracę dydaktyczną w Uniw ersytecie Jagiellońskim rozpoczął w roku akadem ickim 1966-1967, prow adząc ćw iczenia z „elem entów nauk pedagogicznych” na kierunku geografia i filologia rosyj ska.
W następnych latach (do roku 1981 ) prow adził ćw iczenia i w ykłady (od roku 1972) z tego przed m iotu na filologii polskiej, filologii angielskiej i historii.
Od roku 1976 prow adzi sem inaria m agisterskie na kierunku resocjalizacja, a od trzech lat, rów nież w Instytucie Socjologii dla studentów pracy socjalnej. Dla studentów pracy socjalnej prowadzi rów nież w ykłady z pedagogiki resocjalizacyjnej.
W ciągu całego okresu zatrudnienia na stanow isku asystenta pełnił funkcję opiekuna roku oraz kilkakrotnie byłem opiekunem na obozach naukowo-badaw czych studentów resocjalizacji. W roku
1972 pełnił funkcję Pełnom ocnika D ziekana do spraw Praktyk Studenckich.
Od czasu w prow adzenia indyw idualnego system u studiow ania spraw ow ał opiekę nad kilkuna stom a studentam i.
W roku akadem ickim 19 9 0 /9 1 był zatrudniony na drugim etacie w Studium Pedagogicznym AGH, a następnie w Studium Psychologii i Pedagogiki w Politechnice K rakowskiej (1991-1994).
Od roku akadem ickiego 1994/95 do chw ili obecnej je st zatrudniony na drugim etacie w Katedrze Pedagogiki Specjalnej A kadem ii Pedagogicznej w Krakowie.
O d I X 1998 roku pracuje w Górnośląskiej W yższej Szkole Pedagogicznej w M ysłow icach pro w adząc w ykłady oraz sem inaria dyplom owe.
Działalność organizacyjna
W roku 1973/74 pełnił funkcję kierow nika studiów zaocznych. W roku 1982 organizow ał studia podyplom ow e z zakresu resocjalizacji i od początku pow stania tych studiów do roku 1990 pełnił funkcję kierow nika Studium .
W latach 1978-1990 był członkiem Zespołu D ydaktyczno-W ychow aw czego Pedagogiki Spec jalnej przy M inisterstw ie O św iaty i W ychowania. W roku 1978, na zlecenie M inisterstw a zorgani
zow ał o gólnopolską konferencję m etodyczną pedagogiki specjalnej.
W roku 1988 został pow ołany do pełnienia funkcji Zastępcy D yrektora Instytutu Pedagogiki i funkcję tę pełnił przez dw ie kadencje.
Od 2000 roku - D yrektor Instytutu Pedagogiki UJ. Z ram ienia U niw ersytetu, od roku 1993 pełni funkcje opiekuna naukow ego kierunku resocjalizacji w Kolegium N auczycielskim w Bielsku B ia łej. W roku 1988 został pow ołany w poczet C złonków Komisji N auk Pedagogicznych Polskiej Akadem ii N auk O ddziału K rakow skiego.
Przez okres jednej kadencji pełnił funkcję zastępcy Przew odniczącego tej kom isji, a obecnie je st jej Sekretarzem .
Przez dw ie kadencje pełnił funkcję przew odniczącego Zarządu O ddziału Polskiego Towarzy stwa Pedagogicznego w K rakow ie, a przez je d n ą kadencję był członkiem Prezydium ZG PTP.
Od dw óch lat je st członkiem Fundacji na rzecz dzieci z dom ów dziecka m iasta K rakow a oraz przew odniczącym Tow arzystw a Sam opom ocy działającego w R ejonow ym A reszcie Śledczym w Krakowie. W chodzi w skład Rady N aukowej kw artalnika pedagogicznego „N auczyciel i Szkoła” w ydaw anego przez G órnośląską W yższą Szkołę Pedagogiczną w M ysłow icach.
Prof. d r hab. B. U rban opublikow ał dotychczas około 80 prac, w tym książki, rozprawy, m ono grafie i artykuły.
K siążki, m onografie:
N iedostosow anie sp o łec zn e w dom ach dziecka, Kraków 1982.
P rofilaktyka społeczna i resocjalizacja m łodzieży w środow isku otwartym, (redakcja i w spóJautorstwo),
K raków 1990.
Zagadnienia teo rii w ychow ania. Skrypt dla studentów uczelni technicznych, K raków 1993. Z achow ania d ew iacyjne młodzieży, K raków 1995.
Profilaktyka i resocjalizacja. W spółredakcja І wspólautorstwo. R zeszów 1997. Z achow ania d ew iacyjne m łodzieży. Wyd. II (rozszerzone). K raków 1997. P roblem y w spółczesnej p a to lo g ii społecznej, (red.), K raków 1998. Z aburzenia w zachow aniu i przestępczość młodzieży. Kraków 2000. D ew iacje w śród młodzieży. U warunkowania i profilaktyka. K raków 2001. S połeczne ko n teksty zaburzeń w zachow aniu, (red.), Kraków 2001.