Henryka Jenek
Moja mała ojczyzna : czyli o
potrzebie edukacji regionalnej w
praktyce szkolnej : scenariusz
wieczornicy "Śląsk, moja mała
ojczyzna"
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (18-19), 373-379
Henryka Jenek
Moja mała ojczyzna, czyli o potrzebie edukacji
regionalnej w praktyce szkolnej
Scenariusz wieczornicy „Śląsk, moja mała ojczyzna”
J e s t takie m iejsce, g d zie chleb sm a ku je najbardziej...
R eform a edukacji w prow adzona do szkół z dniem 1. 09. 1999 roku stw arza m ożliw ość realizow ania w sposób planow y i trw ały problem atyki regionalnej na poszczególnych etapach kształcenia. Jednym z w ażniejszych postulatów w spó ł czesnej dydaktyki staje się w prow adzenie do procesu nauczania (w ram ach ścież ki edukacyjnej - edukacja regionalna) w iedzy o regionie, jego bogactw ie, znaczeniu kulturow ym , a także odkryw anie w artości zw iązanych z m iejscem zam ieszkania, co m a niebagatelne znaczenie w rodzącej się idei nowej Europy, E uropy regionów, Europy - kontynentu m ałych ojczyzn. Jednak, stając się obyw atelem E uropy czy świata, w ciąż pozostajem y „przypisani do ojczyzny pryw atnej, ojczyzny lokalnej oraz nostalgicznego m iejsca kształcącego naszą osobow ość” 1.
Edukacja regionalna pom aga tak ukształtow ać system w artości, by m łody czło w iek m ógł odnaleźć się w wielokulturow ej Europie, dostrzec w niej sw ojąpo zy cję i szansę kreatyw nego w spółistnienia, nie tracąc przy tym poczucia własnej odręb ności. W procesie edukacji w ażne staje się zatem odw oływ anie się do w spólnoty m iejsca, tradycji, historii, która je st nie tylko „akcentow aniem potrzeby zakorzenie nia, ale także re a k c ją n a uniform izm i globalizację życia społecznego”2.
D ow artościow yw anie edukacji akcentującej znaczenie m ałych społeczności je st cenne we w szystkich regionach i m iejscach kraju, na Śląsku jed n ak m a znaczenie szczególne. Ze w zględu na skom plikow aną przeszłość tego regionu - regionu p o granicza kulturow ego, m iejsca kontaktu, a niejednokrotnie konfliktu w ielu kultur, realność m ałej ojczyzny nabiera tu w yjątkow ego sensu. Edukacja środow iskow a m oże w ięc odegrać pow ażną rolę integracyjną - dać m łodem u pokoleniu poczucie przynależności do wspólnoty lokalnej.
1 Poi.: M. S. S zczepański: L udzie bez ojczyzny pryw atnej. W: E dukacja regionalna. Od tradycji ku now oczesności. O prać. red. Ł. S taniczek. K atow ice 1996, s. 7.
2 Por.: E dukacja regionalna - dziedzictw o kulturow e w regionie. M ateriały z konkursu na program y szkolne. K atow ice 2001, s. 6.
N iew ątpliw ie najw ażniejsza rola w procesie edukacji regionalnej przypada szko le; toteż problem atyka ta zyskuje w niej coraz w iększą akceptację. Tendencji tej sprzyjają m. in. organizow ane konkursy: recytacji w gw arze śląskiej, przekłady utw orów literackich na gw arę śląską, przeglądy śląskiej piosenki dziecięcej i kon kursy literackie n a utw ory pisane gw arą3.
Z am ieszczony poniżej scenariusz w ieczornicy (przeznaczonej dla nauczycieli, rodziców i dzieci) m a ścisły zw iązek ze w skazaną ścieżką edukacyj ną. N awiązuj e się w nim także do kreatyw nych osiągnięć uczniów - laureatów konkursów orga nizow anych w ram ach Szkolnego Tygodnia K ultury Śląskiej.
S C E N A R IU S Z S c e n o g ra fia
N a zielonym płótnie: napis „Śląsk, m oja m ała ojczyzna” ; w yeksponow ane prace uczniów nagrodzone w konkursie plastycznym „Śląsk w oczach dziecka”; regio nalny ubiór. U czniow ie biorący udział w im prezie siedzą przy stolikach ubrani w śląskie stroje ludow e; na stolikach pło n ą świece.
P rze b ie g im p re z y
R e c y ta to r I (podkład m uzyczny - m elodia ludowej piosenki „G dybym ci ja m iała”)
N iech żyje Śląsk ten ukochany, N iech żyje nam na wieki! Bogaty w żyzne pola, łany, W sie, miasta, góry, rzeki.
Gdzie szum ią bory, pachnie gleba Piasta pługiem rżnięta.
G dzie złote słońce św ieci z nieba - N iech żyje ziem ia święta!
ŚW / 594 R e c y ta to r II (podkład m uzyczny - jw .)
G dybym takie skrzypce miał, K tórych głos by m ężnie brzm iał, K ąsek zagrałbym po kąsku, Po calutkim G órnym Śląsku. Ażby kraj nam grzm iał radośnie, Ażby kraj nam grzmiał. Poszedłbym na każdą wieś
3 Z b ió r tak i p re z e n tu je p o zy cja: Piękno gw ary śląskiej. Śląska ojczyzna polszczyzna. Konkursy recytacji w gwarze śląskiej 1992 - 1995. Red. H. Synowiec. C horzów 1996.
4 Śląsk walczący. Poezja i pieśń. O prać. Z. H iero w sk i. K a to w ice - W roclaw 1946 - lo k a liz a c ja cytatów z tego źródła opatrzona została skrótem ŚW ; cyfra oznacza stronę, z której fragm ent pochodzi.
A ż do brzegów Odry gdzieś, W stąpiłbym do każdej chaty, I pozdrow ił siostry, braty. Potem dobrze natarł smyk, Zagrałbym o ojcowiźnie, O miłości ku Ojczyźnie. Zagrałbym im taką pieśń, Taką cudną polską pieśń! Oby zechciał Bóg mi dać Takie skrzypce, bym mógł grać.
Ś W / 7 6 N a r r a to r I
W ierszem „N iech żyje Śląsk” rozpoczęliśm y dzisiejsze spotkanie z historią, tra d ycją i kulturą ziem i śląskiej. M a Śląsk piękne obyczaje, które - chociaż coraz bardziej zapom inane - niektórzy z nas do dzisiaj kultyw ują. Spróbujem y pew ne fragm enty przeszłości ocalić od zapom nienia, by uśw iadom ić nam w szystkim , że w arto pielęgnow ać to, co odróżnia ten region od pozostałych, co stanow i dziedzic tw o naszej małej ojczyzny.
N asza im preza m a charakter zabawy: będziem y śpiywać, godać, tańcow ać p o
ślonsku, czyli p o naszym u, p o k a zo w a ć sło ń skie stroje.
P io se n k a „K arolinka” - śpiew ają w szyscy (na pianinie gra uczeń szkoły). T an iec „Trojak” (tańczy szkolny zespół taneczno-m uzyczny).
N a r r a t o r II
Śląsk to region o bogatej, czasam i tragicznej historii. W ielokrotnie odryw any od państw a polskiego, przynależąc do innych państw, nie zatracił jed n ak że swej to ż sam ości. Żaden zabór, naw et najostrzejszy, nie był w stanie zniszczyć polskości Ślązaków:
R e c y ta to r I I I
Nie damy jej, nie damy w rogu (!) Ojczystej, śląskiej ziemi! Będziem y bronić chat i progu, Dopóki nie zginiemy! Niemiec się u nas nie osiędzie, Choćby się z piekłem spoił! Śląsk polskim był i polskim będzie. Dopóki świat ten stoi.
Ś W / 5 9
Owo poczucie w spólnoty i trw ałość zw iązku z M acierzą tak akcentuje poetka A nna Św irszczyńska w w ierszu „O jciec L om pa”
R e c y ta to r IV
W yszedł z domu ociec Lompa, Pomaluśku sobie stąpa. W różne strony
Śle ukłony.
- Pochwalony. - Pochwalony. Czy to piątek czy niedziela, jedna na nim kamizela.
A w tej kamizeli - żebyście wiedzieli! Od góry do ziemi kieszeń przy kieszeni. Cóż to w nich się mieści? - Książki różnej treści. Po polsku pisane, przed w rogiem chowane dźwiga Lompa ociec książki w swej kapocie.
ŚO / 95 N a r r a to r I
W św iadom ości Polaków Śląsk utrw alił się jak o region górniczy. To ziem ia o długich tradycjach pracy ludzkiej, która zbudow ała zagłębie przem ysłow e, jedno z najw iększych w Europie, w ytw orzyła sw oiste cechy kultury - do takich należy m. in. św iętow anie barbórki.
R e c y ta to r V
-Barbórko, Barbórko, malutka Barbórko, powiedzże mi, powiedz, czyją jesteś córką?
-D ziew czynka z podw órka w podskokach umyka. - Biegnę na spotkanie tatusia górnika. - Barbórko, Barbórko, w esoła Barbórko, na kogo ty czekasz codziennie przed furtką?
- Już talerz na stole, przy talerzu łyżka. Teraz tylko patrzeć górnika braciszka.
W W / 1416
R e c y ta to r V I (chłopiec w stroju górnika)
Oni,
w podziem nych korytarzach
5 W iersz pochodzi ze zbiorku: A. Św irszczyńska: Śląskie opowieści. K atow ice 1982 - skrót: ŚO. 6 Skrót W W odnosi się do pozycji: Wybór wierszy okolicznościowych dla klas nauczania początkowe go.W ybór i oprać. H. Kruk, K. Lenkiew icz. W arszawa 1977.
potykają się o ciemność, węgla świecące wyrąbują bryły.
A ty
po ziemi chodzisz w świetle, w iatrem oddychasz.
Tulisz śnieg. Oni
w podziem nych korytarzach w napięciu mięśni, nerwów, woli, twarde kamienne
szarpią bryły.
I w każdej czarnej grudce węgla tobie ukryte niosą światło.
W W / 147 N a r r a t o r II
Ślązacy na przestrzeni w ieków pielęgnow ali sw ą kulturę, której cennym składni kiem jest gwara. To sw oisty skarb. Trzeba w ięc j ą chronić i pielęgnow ać. W n a szej szkole uczym y się m ów ić po polsku, ale kiej belfry nos nie sfyszo, godom y
i śpiyw om y p o naszymu.
R e c y ta to r V II (śpiew a na m elodię „Starzyka”)
Ida sobie szkolno sienio, Lokiem ciepia w łobie strony. Koniec przerwy, dzwonek dzwoni, Jo je st dzisioj nastraszony. N ie zrobiotech w dom anic, A dyć mom aż klajzy trzi.
Łoj, łoj klasóweczka, Dyktando, kartkóweczka, Sto słówek, dwa zadanio, Sześć stronic do czytanio! Dyrektorki srogi głos, To uczniowski los. Byłech bajtel, jo je st srogi, Taki je st los uczniów drogi. Nie wiedziołech nic o świecie, Dziś wiym wiela, i wy wiycie. Naszo buda fajno jest, Jo jyj przaja i w y tyż.
Łoj, łoj włos siwieje, Dyć klasa zaś szaleje. Tam szyba potrzaskano, Tam ław ka pomazano. Dyrektorki srogi głos, To uczniowski los.
R e c y ta to r V III, IX , X
Uwe i W ili w jednym stali domie, Uwe na w iyrchu, W ili na dole, Uwe cichutki nie w odził żodnymu, W ili w yrobioł choby we stodole.
Czy pies, czy ptok ciepoł w nich ryczkam i, Gupioł i tyroł i durś trzaskoł dźw iyrzam i. A kej napoczoł strzylać z placpatronów , To kupa dym u boła w cołkim domu. Uwe nie strym oł, śloz na dół ku nim u i pado: - W ili ja o nie strzym ia tygo.
A W ili na to w artko m u odpedzioł: - Co kom u do jem u to jem u do komu, Ty pieroński giździe, jo je st w swoim domu. Uwe sie ino po gow ie podropoł,
Poszoł na w iyrch i coś sie m am rotoł. Rano, jeszcze W ili na szeslongu chrapie; N aroz m u z gipsdeki coś na dekiel kapie. Serw oł sie i leci na w iyrch - doł łoko ku górze. Filuje: ło Jezu, cołka izba w wodzie,
A Uwe z w ondkam i siedzi na komodzie. - Co robisz Uwe?
Fisze sobie chytom.
- Idiołt! Dyć m ie na dekel kapie! A U w e na to w artko m u odpedzioł: - Co kom u do jem u to jem u do komu, Ty pieroński giździe, jo je s t w swoim domu.
N arrator I
A do niedaw na jeszcze nie należały do rzadkich tego typu ogłoszenia:
Skuli gibkiego wyjazdu da Rajchu sprzedom:
wertiko na srogi glanc, szrank z trzem a dźwiyrzami, tepich wyklupany, szeslong odwanckowany, gybis po fatrze, kryka po m utrze, szkrobione taszyntuchy, sztopowane fuzekle, biksa po magi wyrflach, krauza po fecie, rolwaga, kule na mole, byfyj, gardinsztanga.
W szystko to idzie obejrzeć u Gryjty Harboł, Fridensztad, wele Kochlowic, przelyź przez ańfart, dxwiyrza na kecie.
N a r r a to r II
M am y piękną historię, obyczaje, tradycje; pięknie m ów im y po polsku i godom y
p o naszym u, ale n ajpiękniej śp iyw o m y i tańcujem y ...
T aniec „M ietlorz”i piosenka „G órniczy w alczyk” (w w ykonaniu szkolnego ze społu taneczno-m uzycznego).
N a r r a to r II
A ja k ie g ryfn e są nasze dziołchy, a j a k p ik n ie łodziane.
N a scenie pojaw iają się chłopcy i dziew częta, prezentując śląskie stroje ludowe. N a r r a to r I
gw ara - jak że ciekaw ie brzm iałby „Pan Tadeusz”, gdyby M ickiew icz napisał go blank po naszym u, np. tak:
R e c y ta to r X
Litwo! Łojczyzno moja! tyś jest choby zdrowie; W iela cie trza cenić, tyn się ino dowiy
Fto cie stracioł. Dziś łuroki twe w cołkiyj krasie W idza i łopisuja, bo ckni mi się po czasie.
Paninko Swiynto, co Jasny bronisz Czynstochowy I w Łostryj tlisz sie Furtce! Ty co bauplac zamkowy Nowogródzki łochroniosz z onygo w ierno czelodko! Jakeś rnie bajtlowi zdrow ie nazod dała drapko, Kej łod beku mamulki do świyntyj poszoł M atulki I zarozki mogłech pieszo do twyj fary progu Iść za nazod dane życie podziynkować Bogu ...
