Flis, Stanisław
Kopernikowskie Sympozjum Lekarzy
w Olsztynie i Fromborku
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 97-101
1974
K
R
O
N
I
K
A
N A U K O W A
S T A N IS Ł A W F L IS
KOPERNIKOWSKIE SYMPOZJUM LEKARZY
W OLSZTYNIE I FROMBORKU
W d n ia c h 8 i 9 w rz e ś n ia 1973 r o k u w O lsz ty n ie i F r o m b o rk u o d b y ło s ię K o p e r n ik o w s k ie S y m p o z ju m L e k a rz y , p o św ięc o n e 500 ro c z n ic y u ro d z in W ie lk ieg o A s tro n o m a. O rg a n iz a to ra m i S y m p o z ju m b y ły : Z a rz ą d G łó w n y P o lsk ie g o T o w a rz y s tw a H is to rii M ed y c y n y w W a rsz a w ie i W o je w ó d z k i O d d z iał P o lsk ie g o T o w a rz y s tw a L e k a rs k ie g o w O lszty n ie. W p o sie d z e n ia c h n a u k o w y c h b ra ło u d z ia ł p o n a d 100 osób z k r a j u i z a g ra n ic y (p rze d e w sz y s tk im z N ie m ie c k ie j R e p u b lik i D e m o k ra ty c z n e j, p o za ty m ze Z w ią z k u R ad z ie c k ieg o , C ze c h o sło w a c ji o ra z N ie m ie c k ie j R e p u b lik i F e d e ra ln e j).
W d n iu 8 w rz e ś n ia o b ra d y o d b y w a ły się w je d n e j z s a l P la n e ta r iu m w O lszty n ie. R e f e r a t in a u g u ra c y jn y p t. D zia ła ln o ść le k a r s k a M ik o ła ja K o p e r n ik a n a tle k u l
tu r y m e d y c z n e j w P olsce w y g ło sił doc. M a rc in Ł y s k a n o w sk i z W arsz a w y . Z w ró cił
o n u w a g ę n a to le ra n c ję p o lity c z n ą i re lig ijn ą w P o lsc e d o b y K o p e rn ik a , co m ia ło n ie m a ły w p ły w n a h u m a n ita r n y s to su n e k do lu d z i ch o ry c h . N a stę p n ie o m ó w ił m o ty w y , k tó re k ie ro w a ły K o p e rn ik ie m p rz y w y b o rz e s tu d ió w le k a rs k ic h o ra z p rz y to czył o p in ie o n im ja k o le k a rz u . W z a k o ń c z e n iu r e f e r a tu p o d k re ś lił w sz e c h stro n n o ść z a in te r e s o w a ń n a sz e g o uczo n eg o o ra z je g o o sią g n ię c ia w d z ie d z in ie n a u k i i d z ia ła l n ości p u b lic z n e j.
T e m a te m w y s tą p ie n ia m g r. Z b ig n ie w a H u lla z O lsz ty n a b y ło Ś w ia to p o g lą d o w e
z n a c z e n ie te o rii M ik o ła ja K o p e r n ik a . R e f e r e n t z w ró c ił u w a g ę p rz e d e w sz y s tk im n a
ś w ia to p o g lą d o w e a s p e k ty d z ie ła De re v o lu tio n ib u s , w k tó ry m u c zo n y n a k re ś lił n o w y o b ra z ś w ia ta . N a stę p n ie z azn aczy ł, że te o ria h e lio c e n try c z n a s ta ł a s ię m ilo w y m s łu p e m w ro z w o ju n a u k i i n o w o ż y tn eg o m a te ria liz m u , g d y ż z a p o c z ą tk o w a ła n o w e m e to d y b a d a n ia z ja w is k p rz y ro d y i d a ła p o d s ta w y do p o g lą d u o je d n o śc i m a te r ii i w sz e c h stro n n o śc i w sz e c h św ia ta . T e o ria K o p e r n ik a p o n a d to u m o ż liw iła ro z k w it a s tro n o m ii g w ie zd n e j i s tw o rz y ła n o w e p e r s p e k ty w y ro z w o ju a n tro p o lo g ii f il o zo ficzn ej.
K o le jn y r e f e r a t p t. R o la s z p ita ln ic tw a w p a ń s tw ie Z a k o n u k r z y ż a c k ie g o w P r u
sa ch w X I I I — X V w ie k u w y g ło sił d r M a k s y m ilia n G rz e g o rz z T o ru n ia . P o p r z e d s ta
w ie n iu o siąg n ięć h is to rio g r a f ii w p o ru s z o n e j d z ie d z in ie o ra z s c h a ra k te ry z o w a n iu w p ra w d z ie o b sz e rn e j, lecz ro z p ro sz o n e j b a zy ź ró d ło w e j n a t e n te m a t, re f e r e n t o m ó w ił ro z w ó j Z a k o n u k rz y ż a c k ie g o ja k o b r a c tw a s z p ita ln e g o i je g o s u k c e sy w n e p rz e k s z ta łc a n ie się w o rg a n iz a c ję o c h a r a k te r z e m ilita r n y m . Z d a n ie m re fe re n ta , w p rz e m ia n a c h ty c h d u ż ą ro lę m o g ło o d e g ra ć o sad z e n ie się Z a k o n u w Z ie m i C h e ł m iń s k ie j o ra z zd o b y cie części P r u s w ła śc iw y c h , co u m o ż liw iło s tw o rz e n ie n ie z a le ż neg o p a ń s tw a te ry to ria ln e g o . Z a a n g a ż o w a n i m ilit a r n ie w w a lk ę z P ru s a m i, a p ó ź n ie j ta k ż e z k sięc ie m Ś w ię to p e łk ie m , K rz y ż a c y d o k ła d a li w sz e lk ic h s ta r a ń , a b y u m o c n ić się w o trz y m a n y c h i z d o b y ty c h zie m iac h , z a n ie d b u ją c s z p ita ln ic tw o i d z ia ła ln o ść c h a r y ta ty w n ą .
G łó w n ą te m a ty k ę o m a w ia n e g o r e f e r a tu sta n o w iły z a g a d n ie n ia s z p ita ln ic tw a w p a ń s tw ie k rz y ż a c k im w P r u sa c h . P r z y ic h o p ra c o w y w a n iu r e f e r e n t w y k o rz y sta ł p rz e d e w sz y s tk im p ra c ę C h ris tia n a P r o b s ta p t. D er D e u tsc h e O rd e n u n d s e in M e d
98 K R O N I K A N A U K O W A
z in a lw e s e n in P r e u ss e n (1969) i. P o n a d to w ie le d a n y c h z a c z e rp n ą ł z p ra c J. R in k a ,
S. R eick eg o i I i. N eu a. M im o że w śró d w y so k ich d o s to jn ik ó w k rz y ż a c k ic h w P r u sa c h z n a jd o w a ł się ró w n ie ż w ie lk i s z p ita ln ik (O b e rste r S p ittle r ), to je d n a k n ie m ia ł on ż a d n y c h u p ra w n ie ń do z a r z ą d z a n ia s z p ita ln ic tw e m . B ęd ą c k o m tu re m e lb lą sk im , m ia ł o n p o d s w o ją p ie c zą je d y n ie g łó w n y s z p ita l k rz y ż a c k i w E lb ląg u . S z p ita ln ic y z p o z o sta ły c h sz p ita li Z a k o n u b y li c zło n k am i m ie jsco w y c h k o n w e n tó w i p o d le g a li z w ie rz c h n ic tw u k o m tu ró w . K o n tro lę n a d ty m i s z p ita la m i s p ra w o w a li w y z n ac z en i w iz y ta to rz y , n ie zaś w ie lk i sz p ita ln ik . S z p ita le b y ły p o d ó w czas ra c z e j p rz y tu łk a m i n iż sz p ita la m i w d z isiejsz y m teg o sło w a z n ac z e n iu . P o d o p ie c z n y m i i c h o ry m i o p ie k o w a ły się w n ic h z re g u ły m a tk i s z p ita ln e i p e rs o n e l po m o cn iczy . Do rz a d k o śc i n a le ż a ła fa c h o w a o p ie k a le k a rsk a . O p ró cz s z p ita li w p a ń s tw ie k rz y ż a c k im is tn ia ły też in firm e rie , b ę d ą c e w ła śc iw ie iz b a m i ch o ry c h , p rz e z n a c z o n y m i w y łą c z n ie d la b ra c i i s łu żb y Z a k o n u . C h o ciaż w s z p ita la c h i in firm e ria c h sto so w a n o ju ż w ó w czas z n a n e ś ro d k i te ra p e u ty c z n e , to je d n a k o b o w ią zk iem o p ie k u ją c y c h się c h o ry m i b y ła p rz e d e w sz y s tk im tro s k a o ich duszę. Z re s z tą w sz e c h m o cn y w p ły w śre d n io w iec z n e g o asc e ty z m u w y c isn ą ł sw o je p ię tn o n ie ty lk o n a s to so w a n e j te ra p ii, lecz ta k ż e n a w y s tro ju w n ę trz s z p ita ln y c h , k tó r e często p rz y p o m in a ły m ie js c a p r a k ty k re lig ijn y c h z c h ó re m i o łta rz e m . W z ak o ń c z e n iu p re le g e n t p o św ięc ił n ieco m ie js c a ó w czesn y m u rz ą d z e n io m s a n ita r n y m z a m k ó w k rz y ż a c k ic h , ja k ła ź n ie, s tu d n ie , w o d o c iąg i i u stęp y .
D r K rz y sz to f B ro ż ek z K a to w ic o m ó w ił U p o śled ze n ie z ie m b yłeg o p r u sk ie g o
w sc h o d u w za k r e sie s łu ż b y zd ro w ia w p o c zą tk a c h X X w ie k u i w o k re s ie m ię d z y w o je n n y m . R e f e r e n t w y k a z a ł, że p o d w z g lęd e m o p ie k i z d ro w o tn e j i d o stęp n o śc i
u słu g le czn iczy ch z ie m ie p o lsk ie w z a b o rz e p ru s k im w o m a w ia n y m o k re s ie s ta ły z n ac z n ie n iż e j w s to su n k u do P r u s i R zeszy N ie m ie ck ie j. W n io sk i s w o je o p a rł n a w sk a ź n ik a c h liczb y le k a rz y n a 10 000 lu d n o ści. N a jn iż sz e w sk a ź n ik i m ia ła re je n c ja o lszty ń sk a , g d zie w la ta c h 1906— 1937 k s z ta łto w a ły się o n e w g ra n ic a c h 2,42— 3,80, p o d czas g d y w ty m s a m y m czasie w R zeszy N ie m ie ck ie j w y n o siły 5,17—8,20. P o n a d to w r e je n c ji o lszty ń sk ie j b y ło n a jm n ie j le k a rz y P o la k ó w (w 1918 ro k u z a le d w ie 4 n a 130 le k a rz y ). U p o śled z e n ie o c h ro n y z d ro w ia lu d n o śc i p o lsk ie j b y łeg o p ru s k ie g o w sc h o d u w y n ik a ło ze s to su n k ó w n a ro d o w o śc io w y c h i s p o łe c z n o -p o lity c z n y c h .
S łu ż b ę z d ro w ia W a r m ii i M a z u r w o s ta tn im ć w ie r ć w ie c zu o m ó w ił Z d z isła w
P ie sia k , k ie ro w n ik W y d ziału Z d ro w ia i O p ie k i S p o łeczn ej P r e z y d iu m W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w ej w O lszty n ie. D uże zn isz c z en ia w o je n n e z iem i w a r m iń s k o - m a z u r sk iej, s p o tę g o w a n e w y b u c h e m ró ż n y c h ep id e m ii, s tw o rz y ły d la szc z u p łe j k a d ro w o p o w o je n n e j s łu żb y z d ro w ia o g ro m n e tru d n o ś c i, z k tó ry c h w y sz ła o n a n a ogół z w y cięsko. S to su n k o w o szy b k o b o w ie m o p a n o w a n o z łą s y tu a c ję e p id e m io lo g ic zn ą i p o d n ie sio n o s ta n z d ro w o tn y lu d n o ści. W o k re s ie m in io n e g o 2 5 -lecia o d b u d o w a n o i zm o d e rn iz o w a n o w ie le b u d y n k ó w s łu ż b y z d ro w ia , w z n iesio n o te ż w ie le n o w y c h o b ie k tó w , m ię d z y ' in n y m i S z p ita l W o jew ó d zk i, S z p ita l P s y c h ia try c z n y i W o je w ó d z k ą S ta c ję K rw io d a w stw a . W y b u d o w an o ta k ż e 6 p rz y c h o d n i o b w o d o w y ch , 25 w ie jsk ic h o śro d k ó w zd ro w ia , 8 a p te k , 2 żło b k i i w ie le in n y c h . P o d k o n ie c 1972 ro k u w o je w ó d z tw o o lsz ty ń sk ie m ia ło 98 p rz y c h o d n i w m ia s ta c h , 238 p la c ó w e k n a w si i około 7000 łó żek s z p ita ln y c h . W y b itn ie p o p ra w ił się te ż s ta n k a d r y m e d y c zn e j. W śród 1 2 -ty sięczn ej rz e sz y p ra c o w n ik ó w s łu żb y z d ro w ia je s t o b e cn ie w w o je w ó d z tw ie 1165 le k a rz y , 308 sto m a to lo g ó w i 3070 p ie lę g n ia re k . N a p o d k re ś le n ie z a s łu g u je , że 653 le k a rz y p o s ia d a s p e c ja liz a c ję II i I s to p n ia , a 503 p rz y g o to w u je się do e g za m i n ó w sp e c ja listy c z n y c h . W z a k o ń c z e n iu r e f e r e n t z w ró c ił u w a g ę n a sze ro k o z a k ro jo n ą d z ia ła ln o ść n a u k o w ą le k a rz y W a rm ii i M az u r. Ś w ia d c zy o ty m m ię d z y in n y m i 28 zd o b y ty c h d o k to ra tó w , 4 h a b ilita c je i p o n a d 500 p ra c n a u k o w y c h , o g ło szonych w cza so p ism ac h p o lsk ic h i z ag ran icz n y c h .
T r a d y c je s p o łec zn e m e d y c y n y g d a ń s k ie j w d o b ie O d ro d ze n ia b y ły te m a te m w y
k ła d u doc. E u g e n iu sz a S ie ń k o w sk ieg o z G d a ń sk a . D a w n a m e d y c y n a g d a ń s k a ro z w ią z a ła w ie le s p ra w i z a g a d n ie ń w d u c h u p o s tę p u i sze ro k o p o ję te g o d o b ra c h o ry c h i og ó łu m ie szk a ń c ó w . P o d ty m w z g lę d e m G d a ń s k w y ró ż n ia ł się k o rz y s tn ie sp o śró d in n y c h m ia s t p o lsk ic h , a n a w e t e u ro p e jsk ic h . Szczeg ó ln ie sze ro k o ro z w in ę ła się w G d a ń sk u d z ia ła ln o ść c h a r y ta ty w n a lic z n y ch z ak o n ó w i o rg a n iz a c ji k o ście ln y c h .
1 O b sz e rn ie jsz e o m ó w ie n ia te j p ra c y zam ieśc ili A. S k r o b a c k i w „ K o m u n ik a ta c h M a z u rs k o -W a rm iń s k ic h ” , 1971, n r 4, ss. 508—510 i S. F lis w „ A rc h iw u m H is to rii M ed y c y n y ”, 1972, n r 1—2, ss. 199— 204.
W y ra ze m te j d z ia ła ln o śc i b y ły lic z n e szp itale , w k tó ry c h z n a jd o w a li s c h ro n ie n ie lu d z ie b ie d n i, często b e zd o m n i, in w a lid z i i c ie rp ią c y n a w sz e lk ie g o ro d z a ju c h o ro b y p rz e w le k łe . F u n d u s z e n a o p ie k ę n a d u b o g im i c z e rp a n o z o fia rn o śc i sp o łec z e ń stw a , u rz ą d z a ją c z b ió rk i u lic z n e i u m ie s z c z a ją c p rz y w e jśc ia c h do k o ścio łó w t a k z w a n e s k rz y n k i u b o g ich . In n e ź ró d ło d o ch o d ó w s ta n o w iły le g a ty i d a ro w iz n y b o g a ty c h m ieszczan . P o z a ty m n ie k tó re cechy, z a w ie ra ją c ze s z p ita la m i u m o w y , z a p e w n ia ły s w o im c zło n k o m s ta ł ą o p ie k ę le k a rsk ą . N a szczeg ó ln ą u w a g ę z a s łu g u je ó w czesn a o p ie k a n a d d zieck iem . Z a c z y n a ła się o n a od z o rg a n iz o w a n e j p o m o cy p o ło żn iczej. P o ło ż n e m ie js k ie m ia ły o b o w ią ze k u d z ie la n ia je j w sz y s tk im p o trz e b u ją c y m b ez w z g lę d u n a ic h s ta n m a ją tk o w y . P o n a d to k ró l p o lsk i Z y g m u n t A u g u st w y d a ł w G d a ń sk u 29 s ie r p n ia 1552 ro k u p rz y w ile j, w k tó ry m m ię d z y in n y m i z ró w n a ł w p r a w a c h d zieci n ie ś lu b n e z le g a ln ie u ro d z o n y m i. O d tą d m o g ły o n e k s z ta łc ić s ię w d o w o ln ie w y b ra n y m z aw o d zie, a n a w e t m ia ły w o ln y d o stęp do w sz e lk ic h god n o ści ś w ie c k ic h i k o ścieln y ch .
O P o la k a c h n a W y d z ia le L e k a r s k im U n iw e r s y te tu w D orpacie w la ta c h 1802—
1889 m ó w ił d r Z e n o b iu sz B e d n a rs k i z O lszty n a . Z a ło ż o n y w 1G32 ro k u p rz e z k ró la
szw e d z k ieg o G u s ta w a A d o lfa u n iw e rs y te t d o rp a c k i is tn ia ł z p rzeszło trz y d z ie s to le tn ią p rz e rw ą do ro k u 1710, to je s t do czasu u t r a t y I n f l a t p rz e z S z w e d ó w n a rzecz R o sji. P o n o w n ie p o w o ła n o go do ży cia w 1802 r o k u i u rz ą d zo n o n a w z ó r n iem ieck i. P o s ia d a ł o n w ła s n y sa m o rz ą d , s ą d o w n ic tw o i p ra w o cen z u ry . J ę z y k ie m w y k ła d o w y m b y ł n ie m ie ck i. W o k re s ie sw eg o is tn ie n ia u n iw e rs y te t c ieszy ł się d u ż y m a u to ry te te m i b y ł n a jb a rd z ie j lib e ra ln y m u n iw e rs y te te m w R o sji. P r z e z m u ry te j u c z e ln i p rz e w in ę ło się w ie lu P o la k ó w . N a jlic z n ie j stu d io w a li o n i n a W y d z ia le L e k a rs k im , k tó ry w o g ó le cieszy ł się n a jw ię k sz y m p o w o d z en ie m . W la ta c h 1802— 1889 k s z ta łc iło się n a n im 572 P o la k ó w . D o n a jb a r d z ie j z n a n y c h sp o śró d n ic h n a le ż e li: Ig n a c y B a r a n o w sk i, T y tu s C h a łu b iń sk i, B en e d y k t· D y b o w sk i, S ta n is ła w J a n ik o w s k i, W ito ld Jo d k o -N a rk ie w ic z , B ro n is la w K a d e r, K a ro l K ie ck i, L u d w ik A d o lf N e u g e b a u e r, R a f a ł R ad z iw iłło w ic z i w ie lu in n y c h .
R e f e r a t p t. Z d z ie jó w z w ią z k ó w p o ls k o - p r u s k ic h n a p o lu fa r m a c ji w y g ło siła m g r Z o fia S to p a z O lszty n a . N a t l e d z ie jó w f a rm a c ji n a z ie m iac h p ru s k ic h r e f e re n tk a u w y p u k liła k ilk u w ie k o w e p o w ią z a n ia w te j d z ie d z in ie z r e s z tą z iem p o lsk ich . G d a ń sk , n a jw ię k sz e m ia s to P r u s K ró le w sk ic h , n a le ż a ł d o n a js ta rs z y c h o śro d k ó w f a rm a c ji w R z e c z y p o sp o lite j. P ie rw s z a w z m ia n k a o a p te c e w ty m m ie śc ie p o c h o d zi z 1339 ro k u . N a to m ia s t sto su n k i P o ls k i z P r u s a m i n a p o lu f a r m a c ji d a tu ją s ię od r o k u 1455, k ie d y K a z im ie rz Ja g ie llo ń c z y k n a d a ł G d a ń sk o w i p ra w o n a z ało że n ie i p o s ia d a n ie w ła s n e j a p te k i. G d a ń sk s ta n o w ił c e n tru m z a o p a trz e n ia w le k i i su ro w c e leczn icze d la p o z o sta ły c h ziem p o lsk ich . J e s t rz e cz ą g o d n ą u w a g i, że fa rm a c ja g d a ń s k a m ia ła w ie lu w y b itn y c h i w sz e c h stro n n ie w y k sz ta łc o n y c h a p te k a rz y . C zołow e m ie js c e w śró d n ic h z a jm o w a ł J a n P la c o to m u s, z w a n y B re tts c h n e id e re m , a u to r le k o sp isu P h a rm a c o p o e ia in c o m p e n d iu m r e d a c ta (1560) i k ilk u in n y c h p u b lik a c ji. R ó w n ie ż T o ru ń , d ru g ie co d o w ie lk o śc i m ia s to P r u s K ró le w sk ic h , m ia ł w ie lu z n a n y c h a p te k a rz y . N a jw y b itn ie js z ą p o s ta c ią w śró d n ic h b y ł P a w e ł G u ld e n iu sz , a u to r p ie r w szego ła c iń sk o -n ie m ie c k o -p o ls k ie g o s ło w n ik a a p te k a rs k ie g o (K ró le w ie c 1641). W E l b lą g u p ie rw s z a a p te k a p o w sta ła p ra w d o p o d o b n ie ju ż pod k o n ie c trz y n a s te g o s tu le c ia , c h o ciaż k sięg i m ie js k ie w s p o m in a ją o a p te c e d o p ie ro w o s ta tn ic h la ta c h X IV w ie k u . W obec b r a k u a p te k n a W a rm ii, le k i i s u ro w c e leczn icze d la sw y c h p a c je n tó w M ik o ła j K o p e rn ik n a b y w a ł w a p te k a c h E lb ląg a . P ie rw s z a a p te k a n a W a r m ii p o w sta ła w R e sz lu w 1657 ro k u . Z ało ży ł j ą J a n H e c k e r z W a rsz a w y , a p te k a r z n a d w o rn y W ła d y sła w a IV i J a n a K a z im ie rz a . S p o śró d o m ó w io n y c h w r e fe ra c ie w ie lu a p t e k a rz y P r u s K ró le w sk ic h i K siąż ę cy c h n a u w a g ę z a s łu g u je m ię d z y in n y m i J a n R o e m e r- m a n n , w ła śc ic ie l a p te k i w K ró le w c u . W ra z z w ó jte m K n ip a w y , H ie ro n im e m R o- th e m , n a le ż a ł o n do o p o zy cji m ie sz c z a ń sk ie j p rz e c iw w ie lk ie m u e le k to ro w i i b y ł rz e c z n ik ie m z e sp o le n ia P r u s K siąż ę cy c h z P o lsk ą .
D r A n d rz e j S k ro b a c k i z O lsz ty n a w y g ło sił r e f e r a t Z h is to rii tr ą d u w P ru sa ch . W k ró tk im z a ry s ie r e f e r e n t p rz e d s ta w ił h is to rię t r ą d u w P r u s a c h i n a W a rm ii, p o ś w ię c a ją c p rz y ty m w ie le m ie js c a s z p ita lo m d la tr ę d o w a ty c h (lep ro zo rio m ), k tó re w zn o sz o n o z az w y c za j p o d w e z w a n ie m Ów. J e rz e g o i Św . Ł a z a rz a . T ra d y c y jn a n a z w a ty c h sz p ita li sięg a czasó w w y p ra w k rz y ż o w y c h i n a jw ię k sz e g o n a s ile n ia się tr ą d u w E u ro p ie . O p ie rw s z y m c h o ry m n a t r ą d ry c e rz u z a k o n n y m d o n ió sł P io t r D u sb u rg ok o ło 1300 ro k u . P o d k o n ie c X V w ie k u t r ą d w P r u s a c h w y g a sł c ałk o w icie . W z w ią z 7*
100 K R O N I K A N A U K O W A
k u z ty m b u d y n k i le p ro z o rió w p rz e zn a c zo n o d la c h o ry c h n a dżum ę, d u r b rzu szn y , k iłę a lb o n a d o m y o p iek i n a d b ie d n y m i. P o n ie w a ż w d ru g ie j p o ło w ie X IX w ie k u w N ie m c za c h w y k ry to n o w e p rz y p a d k i trą d u , w ła d z e p ru s k ie zmuszońfe b y ły w y b u d o w a ć le p ro z o riu m d la d o tk n ię ty c h t ą ch o ro b ą . W zn iesio n o je w 1889 ro k u po d K ła jp e d ą . P rz e b y w a ło w n im z w y k le około 20 ch o ry c h . P rz e d w y b u c h e m II w o jn y św ia to w e j z n a jd o w a ło się ta m 5 trę d o w a ty c h .
R e f e r a t p t. Z d z ie jó w a p te k m ia s ta O ls zty n a w y g ło siła m g r Z o fia S to p a, k re ś lą c d z ie je ty c h p la c ó w e k od 1751 ro k u po czasy n a jn o w sz e . W ła śc ic ielem p ie rw sz e j a p te k i o lsz ty ń sk ie j b y ł J a n Z im m e rm a n n . P rz e d w y b u c h e m I I w o jn y ś w ia to w e j w O lszty n ie b y ło 5 a p te k , o b e cn ie je s t ich 11.
S p r a w ą w iz e ru n k u n aszeg o a s tro n o m a z a ją ł się p ro f. T a d e u sz B ilik ie w ic z z G d a ń sk a , w y g ła sz a ją c re f e r a t p t. J a k K o p e r n ik w y g lą d a ł n a p ra w d ę ? Z d a n ie m T. B ilik ie w ic za , je d y n y m a u te n ty c z n y m p o r tr e te m w ie lk ie g o u czonego z d a je się b yć p o s ta ć u w ie c z n io n a n a o b ra z ie G io rg io n a , z a ty tu ło w a n y m T r z e j filo z o fo w ie . O b ra z p o w sta ł po ro k u 1500. W je d n y m z p rz e d sta w io n y c h n a o b ra z ie filozofów u czony w ło sk i B ru n o N a rd i ro z p o z n ał w 1955 ro k u K o-pernika. W ed łu g w sz e lk ie g o p ra w d o p o d o b ie ń stw a G io rg io n e n a m a lo w a ł tw a r z n aszeg o a s tr o n o m a z n a tu ry . M im o że N a rd i o p u b lik o w a ł s w o ją h ip o te z ę, p rz e sz ła o n a n a ogół b ez echa.
R ó w n ież doc. T a d e u sz M a rc in k o w s k i z P o z n a n ia p o św ięc ił u w a g ę s p ra w ie w y g lą d u a stro n o m a , w y g ła sz a ją c r e f e r a t p t. Z r o z w a ż a ń n a d d a w n ie js z y m i w iz e r u n k a
m i M ik o ła ja K o p e r n ik a . R e f e r e n t z azn aczy ł, że d o ty c h c za s n ie u d a ło się u s ta lić
z c a łą p e w n o śc ią , k tó ry z w ie lu p o rtre tó w a stro n o m a p rz e d s ta w ia rz e c z y w istą jeg o p o d o b izn ę. P rz e z d łu g i czas sąd zo n o , że ry s y tw a rz y u czonego n a jw ie r n ie j o d d a je je g o p o r t r e t zd o b ią cy z e g a r a stro n o m ic z n y w k a te d rz e s z tr a s b u r s k ie j, zw łasz cz a że m ia ł on być n a m a lo w a n y p rz e z zn an e g o m a la rz a T o b iasz a S tim m e r a w 1570 ro k u n a p o d s ta w ie a u to p o rtr e tu . O k a za ło się je d n a k , że p o d czas p rz e ró b k i z e g a ra około 1840 r o k u u su n ię to z n ieg o p o r tr e t w ie lk ie g o uczonego, z a s tę p u ją c go p o d o b iz n ą z e g a rm istrz a , k o n s tru k to ra zeg a ra . Co p ra w d a w y k o n a n o k o p ię p o r tr e t u s tim m e ro w - skiego, k tó ra z n a jd u je się n a w ieży s z tr a s b u r s k ie j, je d n a k — z d a n ie m r e f e r e n ta — z d ra d z a o n a ra c z e j rę k ę d o b reg o rz e m ie śln ik a n iż a rty s ty m a la rz a . P o n ie w a ż oprócz p o r tr e t u o le jn e g o S tim m e r z ro b ił ró w n ie ż ry s u n e k , z k tó re g o w 1587 ro k u M ik o ła j R e u s s n e r w y k o n a ł d rz e w o ry t, p rz e to je s t on u z n a w a n y p o w sz e c h n ie za w iz e ru n e k K o p e rn ik a . R e f e r e n t z w ró c ił te ż u w a g ę n a c h a r a k te r y s ty c z n ą b liz n ę , w id o c z n ą w o k o licy le w ej b rw i n a w ie lu p o rtr e t a c h a stro n o m a . J e s t o n a z az n a c zo n a ta k ż e n a d rz e w o ry c ie R e u ssn era, ch o ciaż po p rz e c iw n e j s tro n ie , co m o ż n a w y tłu m a c z y ć l u s tr z a n y m o d b ic ie m ry s u n k u . Z d a n ie m re fe re n ta , o w a rz e k o m a b liz n a je s t p rz e ja ś n ie n ie m s k ó ry z p o w o d u w y p a d n ię c ia w ło só w b rw i, p o w sta łe g o w n a s tę p s tw ie częsteg o p o słu g iw a n ia się trik w e tr u m .
O U ro c zysto ścia ch k u czci M ik o ła ja K o p e r n ik a w X V I I i X V I I I w ie k u w N ie m
c zech m ó w ił p ro f. S ta n is ła w S c h w a n n z L ip sk a . M ó w ca p rz y p o m n ia ł, że n a z o rg a
n iz o w a n e j w L ip sk u w 1743 r o k u u ro c z y sto śc i k u czci K o p e rn ik a je g o p o lsk o ść p o d k re ś lił re k to r u n iw e rs y te tu J o h a n n C h ris to p h G o ttsch e d . R ó w n ież h is to ry k p ru sk i, L u d w ik B aczk o , s tw ie r d z a ł p o lsk o ść n a sz e g o a stro n o m a . P r z y sp o so b n o ści p ro f. S c h w a n n p o d z ie lił się w ia d o m o śc ią , że o s ta tn io o d n a la z ł w L ip sk u o d p isy d o k u m e n tó w u n iw e rs y te tu p a d ew sk ie g o , z k tó ry c h w y n ik a , iż M ik o ła j K o p e rn ik b y ł s tu d e n tem te j u c ze ln i ju ż w 1499 ro k u , a z a te m m ia łb y za so b ą p e łn e c z te ry la ta stu d ió w m ed y czn y ch . P o n ie w a ż o ry g in a ły a k t u n iw e rs y te tu p a d e w s k ie g o z czasu p o b y tu a s tr o n o m a w te j u c ze ln i z ag in ęły , in te re s u ją c e o d k ry c ie p ro f. S c h w a n n a b ę d zie m ia ło d o n io słe z n a c z e n ie d la b a d a c z y ży cia w ie lk ie g o uczonego.
R e f e r a t pt. M ik o ła j K o p e r n ik n a tle e p o k i w y g ło sił m g r J a n G e rla c h z O lszty n a. R e f e r e n t o m ó w ił ek o n o m iczn e, sp o łec z n e i k u ltu r a ln e d e te rm in a n ty O d ro d z e n ia o ra z u z a s a d n ia ł, że K o p e rn ik ja k o b a d a c z z a jm o w a ł m ie js c e p o ś re d n ie m ię d z y filo zo fic z n y m m a te ria liz m e m w czesn eg o O d ro d z e n ia, a m a te ria liz m e m p rz y ro d n ic z y m o k re s u późn eg o te j ep o k i. P o n a d to n ieco m ie js c a p o św ię c ił s ta n o w is k u K o śc io ła w o bec n a u k i a stro n o m a i je j o b ro ń co m .
O b ra d y o ls z ty ń sk ie z a m k n ą ł r e f e r a t p ro f. Z o fii K a lin o w sk ie j z O lszty n a p t.
In te r p re ta c ja r e c e p ty M ik o ła ja K o p e r n ik a w ś w ie tle a strologii.
P o sie d z e n ie n a u k o w e w d n iu 9 w rz e ś n ia o d b y ło się w s a li M u ze u m M ik o ła ja K o p e rn ik a w e F ro m b o rk u . R o zp o czął je re f e r a t doc. E u g e n iu sz a S ień k o w sk ieg o z G d a ń sk a pt. M ik o ła j K o p e r n ik i m e d y c y n a je g o cza só w . R e f e r e n t p rz e d s ta w ił n a j
p ie rw s ta n m e d y c y n y n a p rz e ło m ie X V i X V I w ie k u w y k a z u ją c , że m im o n o w y ch p rą d ó w ep o k i O d ro d z e n ia i p ew eg o p o s tę p u m e d y c y n a ty c h czasó w tk w iła n a d a l w n a u c e śre d n io w iec z a . N a s tę p n ie o m ó w ił s tu d ia m e d y c z n e K o p e rn ik a w P a d w ie i z a p o z n a ł słu ch a c z y z p ra k ty c z n ą d z ia ła ln o ś c ią le k a rs k ą uczo n eg o n a W a rm ii o ra z jeg o p o g lą d a m i le k a rs k im i n a p o d s ta w ie z a c h o w a n y c h k s ią g m e d y c zn y c h i z a w a r ty c h w n ic h n o ta te k .
R e f e r a t p t. Z n a n i le k a rz e p o lscy w cza sa c h M ik o ła ja K o p e r n ik a w y g ło sił d r S t a n is ła w F lis z O lszty n a . R e f e r e n t s k re ś lił s y lw e tk i n a s tę p u ją c y c h le k a rz y p o lsk ic h : J a n a S ta n k o z W ro c ła w ia , J a n a z R eg u ł, A d a m a z B o ch e n ia , M a c ie ja K a rp ig i z M ie ch o w a, Ł u k a s z a N o sk o w sk ieg o , P io tra W ed e lic k ie g o z O b o rn ik , S z y m o n a z Ł ow icza, J a n a S olfy i J ó z e fa S tr u ś k a 2.
M g r M a r ia n S to p a z O lsz ty n a m ó w ił o p o c h o d zą c y m z R esz la J o d o k u s ie W illic h u
(1501— 1552), p ro fe so rze m e d y c y n y w e F r a n k fu r c ie n a d O drą. J a k o le k a rz z a s ły n ą ł
o n g łę b o k ą w ie d z ą i cieszy ł się u z n a n ie m w ie lu w y b itn y c h lu d z i ep o k i, m ię d z y in n y m i F ilip a M e la n c h to n a . D w u k ro tn ie p rz e b y w a ł w K ra k o w ie i zw ied z ił k o p a ln ię soli w W ieliczce, k tó rą o p is a ł w p ra c y De sa lin is C ra c o v ie n sis o b s e r v a tio (K ra k ó w 1543). P o z o s ta w ił po so b ie 46 p u b lik a c ji, w ty m k ilk a m ed y czn y ch .
W n a s tę p n y m re fe ra c ie p t. Z d zia ła ln o ści P a w ła G u ld e n iu sza , a p te k a rz a w B r o d
n ic y i T o r u n iu , d r H e n ry k P a n k ie w ic z i d r M a r ia n D u d zicz z Ł o d zi p rz e d s ta w ili
s y lw e tk ę je d n e g o z n a jw y b itn ie js z y c h fa rm a k o lo g ó w p o lsk ic h . G u ld e n iu sz je s t z n a n y p o w sz e c h n ie ja k o a p te k a r z k ró la W ła d y sła w a IV o ra z a u to r u n ik a ln e g o d z ie ła m e - d y c zn o -fa rm a c e u ty c z n e g o , z w an e g o S ło w n ik ie m G u ld e n iu sza , w k tó ry m p o ra z p ie rw s z y o b o k n a z w ła c iń sk ic h i n ie m ie c k ic h p o d a n o n a z w y p o lsk ie.
Doc. T a d e u sz M a rc in k o w s k i z P o z n a n ia w w y g ło szo n y m re fe ra c ie p t. S tu le c ie
A l b u m u M ik o ła ja K o p e r n ik a o m ó w ił w y d a w n ic tw o , k tó re u k a z a ło się w G n ie ź n ie
w 1873 r o k u d la u c zc z e n ia c z te re c h s e tn e j ro c z n ic y u ro d z in w ie lk ie g o a stro n o m a . A lb u m te n , w y d a n y w p ię k n e j szacie g ra fic z n e j n a k ła d e m T o w a rz y s tw a P rz y ja c ió ł N a u k w P o z n a n iu , z a w ie ra ł m ię d z y in n y m i s ze re g w iz e ru n k ó w K o p e rn ik a . O b ra d y w e F r o m b o rk u z a k o ń c z y ł r e f e r a t d r. S ta n is ła w a F lis a p t. G n a p h e u s a K o p e r n ik . A u to r r e f e r a tu p o d ją ł p o le m ik ę z a u to ra m i, k tó rz y w sw y c h p ra c a c h n e g u ją a lu z y jn e o śm ie sz a n ie K o p e rn ik a p rz e z G n a p h e u s a w k o m e d ii M o ro so p h u s z r o k u 15413. T e m a ty k a o b ra d w z b u d z iła d u ż e z a in te re s o w a n ie u c ze stn ik ó w , czego d o w o d e m b y ła o ż y w io n a d y s k u sja , ja k a r o z w ija ła się po k a ż d y m z p o sied z e ń n a u k o w y ch .
2 W y m ie n io n a p ra c a u k a z a ła się d ru k ie m w „M e d y c y n ie K o m u n ik a c y jn e j”, 1973, n r 3, ss. 1— 6.
3 W y w ó d p o le m ic zn y z a m ie śc ił a u to r w ro z p ra w ie K o p e r n ik u s c h y łk u życ ia , w : M ik o ła j K o p e r n ik i m e d y c y n a , W a rsz a w a 1973, ss. 31—34.
