A G T A U N I V E R S I T A T I S . L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 117, 1992
Andrzej C zajkow ski* I
WPŁYW OOCHOOU NA POZIOM INDEKSÓW KOSZTÓW UTRZYMANIA PRACOWNICZYCH GOSPODARSTW DOMOWYCH W ROKU 1963**
1. Wprowadzenie
Poziom in d ek su kosztów u trzym an ia, k tó ry o b lic z a n y j e s t ak t u a ln ie w P o ls c e , z a le t y - ja k wiadomo - od p rz y ję te g o zestawu to warów i u słu g rep rezentantów (id e n ty c z n e g o d la . w s z y s tk ic h gospo darstw domowych), u stalo n eg o á re d n io a r y tmetycznego systemu wag o- raz od s i ł y i kierun ku zm iennoáci poziomu cen d e ta lic z n y c h na t o wary i u s łu g i wchodzące w zakres zestawu rep re ze n tan tó w . Choć w p ra k ty c e s t a t y s t y c z n e j o b lic z a s ię ta k te ind ek sy d la w y ró ż n io nych podzbiorów gospodarstw domowych (g rup ekonom iczno-społecz n ych, grup dochodowych i typowych r o d z in ), u s t a la ją c d la tyc h podzbiorów odrębne ko sz yki towarów i u sług (s t r u k t u r y w ydatków ), to p rzyjm u je s ię zarazem, te wykaz towarów i u słu g rep rezen tan tów u s ta lo n y do badań cen j e s t jeden i ten sam d la w s z y s tk ic h
koszy-1 «.
ków . W r e z u lt a c ie obserwowane zróżnicow anie indeksu kosztów u *
Or, ad iu n k t w In s t y t u c ie Ek o n o m etrii i S t a t y s t y k i UL. **
Opracowanie p ow stało w ramach badan prowadzonych w problem ie badawczym C PBP.0 9 .4 .
1 Trzeba p o d k r e ś lić , te j e s t to ro z w iąz a n ie niedoskonałe. Zgod n ie ? zało żen iam i t e o r i i n a le ta ło b y bowiem opracowywać n ie t y lk o zrótuioow ane systemy wag, a le przede wszystkim zrótn icow an e ze stawy towarów i u sług rep rezentantów d la grup gospodarstw domo wych o z b liż o n e j s tr u k tu rz e wydatków. Wymagałoby to jednak u ru chom ienia badań cen szerszego (w porównaniu z obecnym) zb io ru t o warów i u s łu g . S z e rz e j na ten temat p is z e A. L u s z n i e- w i с z (1 9 8 4 ).
trzym ani a szacowanych d l a tych wyróżnionych podzbi orów j e e t e f e k tem w y łą c z n ie rd ż n ic w s tru k tu rz ę wydatków gospodarstw domowych. W t e j s y t u a c ji w ie lk o ś ć wpływu wybranych czynników na dynamikę ko sztów utrzym ania oceniana może być w p ra k ty c e je d y n ie , ja k o wynik od d z ia ływ a n ia tych czynników na s tr u k tu r ę wydatków gospodarstw do mowych. P o m in ię ty z o s ta je natomi a s t e le k t ic h o d d z ia ły w a n ia na s k ła d zestawu towarów i u sług reprezentąntów i związaną z tym e- faktem c a łk o w itą zmienność cenową.
W yniki w sz y stk ich dotychczasowych badań w skazu ją, że na w ię k szość d e c y z ji wydatkowych gospodarstw domowych n a jw ię k s z y wpływ wy w ie ra dochód gospodarstwa domowtígo. W ś w ie t le tyc h uwag b ęd zie to w iąc zarazený n a jw a ż n ie js z y czyn nik k s z t a łt u ją c y poziom punktowych ocen indeksów kosztów utrzym ania szacowanych przez GUS ( C z a j k o w s k i , Z a r z y c k a [ 3 j ; B a r t c z a k , C z a j - k o w s к i [ l ] ) .
Calem n in ie js z e g o a rty k u łu j e s t ocena wpływu dochodów gospo darstw domowych pracow niczych na dynamikę ic h kosztów u irz ym a n ia w
1983 r .
Wpływ dochodu na dynamikę kosztów utrzym ania gospodarstw domo wych obserwowany b ę d z ie :
- poprzez ob serw acją w ie lk o ś c i ocen punktowych indeksów w g ru pach gospodarstw domowych homogenicznych z punktu w id z en ia docho dów (w grupach dochodowych),
- w drodze w yk o rz ysta n ie s ta ty s ty c z n y c h m odeli indeksów ko sz tów u trzym ania.
2. Ooi s przeprowadzonego badania
Podstawą przeprowadzonej w a r t y k u le a n a liz y są In fo rm a c je l i czbowe pochodzące z badań in d yw id u aln ych budżetów goapodarstw do mowych pracow niczych w 1982 r . oraz dane d otyczące dynam iki cen (porównywane la t a 1983 i 1982), grup wydatków na n ajniższym szcz e b lu d e z a g re g a c ji (n ie p u b lik o w a n e dane udostępnione przez GUS).
Zmiany w dynamice kosztów utrzym ania obssrwowane b y ły w l a tach 19В2 i 1983, przy czym indeksy t e , szacunek k tó ry c h przeprow a dzony b y ł d la każdego gospodarstwa domowego o d d z ie ln ie , o b l i
czano według form uły s ta n d a ry z a c y jn e j Laap eyreaa (w ag i z roku 1982)2.
Ola każdego gospodarstwa domowego oszacowane z o s ta ły łą c z n ie tr z y ro d z a je indeksów kosztów u trz ym a n ie , k tó re różnicow ane są s y stemem przyjmowanych wag, a m iano w icie i indeks d la wydatków ogółem oraz ind ek sy adekwatne d la wydatków re a liz o w a n y c h w u s p o łe c z n io nych i n ie u sp o łeczn io n ych ź ró d ła ch zakupu. K onieczność prowadze n ia o d d z ie ln e j a n a liz y według u sp o łec zn io n ych i n ie u s p o łe c z n io nych ź ró d e ł zakupu w yn ik n ę ła z fa k tu s tw ie rd z e n ia is t o t n y c h ró ż n ic w poziom ie cząstkow ych indeksów d la grup wydatków r e a liz o w a nych w tyc h ź ró d ła c h zakupu na najniższym szcz eb lu ic h dezagrega- c j i .
Ś re d n ie in d ek sy koeztów utrzym ania d la grup gospodarstw domo wych o zbliżonym poziom ie dochodów (g ru p y dochodowe według k l a s y f i k a c j i o b o w ią z u ją c e j w 1982 r . ) o b lic z o n e z o s ta ły ja k o ś re d n ie arytm etyczn e z indeksów in d yw id u a ln yc h . Można p rzy tym do w ie ś ć , że tożsamość między w a rto ś c ią ś re d n ią z in d yw id u a ln yc h i n deksów ( l k ) a wskaźnikiem obliczanym w GUS ( I kU S) może z a is t n ie ć t y lk o w n ie k tó ry c h przypadkach. Wynika to z n a s tę p u ją c e j rów ności
( [ 5 ] , s . 9-10), ■" *■
( l ) l£ US * ! k [ l ♦ r ( X k * N j ) V ( 1 ^ ) V ( W j ) ] ,
gdzie t
r ( I k ^, WŁ ) j e s t w spółczynnikiem k o r e l a c j i między in d y w id u a l
nymi indeksam i k o ez tó w 'u trzym an ia a wydatkami gospodarstw domowych, V ( L ) , V ( I. ) są w spółczynnlkaiRi zm ienności odpowiednio I.
i Ki a k i
i V
Tym samym j^ Gus^ * wtedy i t y lk o w tedy, gdy s p e łn io n y bę d z ie jeden z warunków: in d yw id u aln e lndekay kosztów u trzym ania po szczeg ó lnych gospodarstw domowych są równe, e w e n tu a ln ie gdy równe są ogólne w yd atk i poszczególnych gospodarstw domowych a lb o te ż ,
2
A k tu a ln ie obow iązująca metoda szacunku indeksów kosztów u- trzym anla w P o la c e p rzed staw ion a j e s t w opracow aniu p t . Zasady me todyczne s t a t y s t y k i cen d e ta lic z n y c h i kosztów u trzym ania (Z p ra k t y k i Głównego Urządu S ta t y s t y c z n e g o ), (1 9 6 5 ).
gdy n ie na k o r e l a c j i między poziomem wydatków gospodarstw.domowych a indyw idualnym i^indeksam i kosztów u trzym an ie.
Metoda szacowania dynam iki kosztów utrzym ania w drodze o b l i cz a n ia indeksów d la każdego gospodarstwa domowego pozwala znacz n ie ro z sz erz yć i p o g łę b ić a n a liz ę tego problemu. Uzyskujemy bowiem - oprócz in fo r m a c ji o 'średnim in d e k s ie kosztów utrzym ania i zró ż nicow aniu jego w a rto ś c i - takže ro z k ła d y gospodarstw domowych we dług w a rto ś c i in d yw id u a ln ych Indeksów kosztów u trzym an ia. W ba daniu naszym dane te w ykorzystane zostanę ponadto do budowy s t a ty s ty c z n y c h m odeli indeksów kosztów u trzym ania.
\
3, A n a liz a dynam iki kosztów utrzym ania gospodarstw domowych pracow niczych w roku 1983 .
A n a liz ę rozpoczniemy od próby "w y m ie sz a n e j", n ie u w z g lę d n ia ją c e j p o d z ia łu gospodarstw domowych z punktu w id zen ia dochodów, a w ięc c z yn n ik a , k tó ry zgodnie z naszą h ip o te z ą ma n ajw ię k sz y wpływ na dynamikę kosztów u trzym an ia. Ocenę s to p n ia zróżnicow ania war t o ś c i indeksów według ź ró d ła r e a l i z a c j i zakupów (u sp o łe c z n io n e i n ie u sp o łe c z n io n e ) przeprowadzimy na podstaw ie in fo r m a c ji zawar ty c h w t a b l . 1.
Przede wszystkim można zauważyć wyraźne ró ż n ic e w ystęp u jące w ro zk ład ach indeksów w wyróżnionych ź ró d łach r e a l i z a c j i zakupów. M inim alny indeks kosztów utrzym ania d la wydatków re a liz o w a n y ch w u sp o łeczn ion ych ź ró d ła ch zakupu w y n o sił ok. 108%. Natom iast w p r z y padku n ie u sp o łeczn io n ych ź ró d eł zakupu stwierdzam y 14 gospodarstw domowych, k tó ry c h koszty utrzym ania (w porównaniu z rokiem po przednim ) u le g ły z m n ie jsz e n iu . 0 ró ż n ic a c h w ro zk ła d a ch indeksów szacowanych d la odmiennych ź ró d e ł r e a l i z a c j i zakupów św iadczą t a k że w a rto ś c i o b lic z o n y c h k w a n ty li, a zw łaszcza k w a n ty li 5% i 95% (z o b . t a b l . 1 ).
Koszty utrzym ania gospodarstw domowych p racow niczych w z ro sły w roku 1963 o ok. 19,3%. Różnice w poziom ie śre d n ic h indeksów odpowia d a jąc ych różnym źródłom zakupu n ie są przy tym zbyt w yso k ie , tym n ie m n ie j n ieco wyższą dynamikę kosztów utrzym ania obserwujemy w przypadku wydatków re a liz o w a n y ch w ź ró d ła ch u sp o łec z n io n ych , ś re d n i indeks kosztów utrzym ania oszacowany d la t e j k a t e g o r ii
wydat-ków b y ł o ponad 2 punkty procentowe wyższy. Warto przy tym pod k r e ś l i ć , że badane gospodarstwa domowe w u sp o łeczn io n ych ź ró d ła ch zakupu r e a liz o w a ły b lis k o 80% ogółu wydatków i stąd też wynika de cyd u ją cy wpływ wydatków z tego ź ró d ła zakupów na c a łk o w itą dyna miką kosztów utrzym ania gospodarstw domowych p racow niczych.
T a b l i c a 1 Rozkład gospodarstw domowych pracow niczych
według wysokości indeksu kosztów utrzym ania w 1983 r . (1982 = 100) i podstawowe c h a r a k t e r y s ty k i rozkład u Indeks kosztów utrzym ania (w %) Gospodarstwa domowe
ogółem u sp o łecznion e ź ró d ła zakupu
n ie u sp o łe c z n ione ź ró d ła zakupu w l i c z bach % w l i c z bach % ‘ w l i c z bach % 1 2 3 4 5 6 7 Razem 3 248 100,0 3 248 100,0 3 248 100,0 do 100,0 - - - - 32 1,0 100,1-102,0 - - - - 32 ’ 1,0 102,1-104,0 - - - - 62 1,9 104,1-106,0 - - - - 95 2,9 106,1-108,0 - - - - 201 6,2 108,1-110,0 7 0,2 2 0,1 245 7,5 110,1-112,0 28 0,9 8 0,2 296 9,1 112,1-114,0 151 4,6 71 2,2 311 9,6 114,1-116,0 534 16,4 363 11,2 335 10,3 116,1-118,0 742 22,8 838 25,8 309 9,5 118,1-120,0 777 23,9 953 29,3 284 0,7 120,1-122,0 485 14,9 558 17,2 268 8,3 122,1-124,0 227 7,0 208 6,4 186 5,7 124’, 1-126,0 98 3,0 76 2,3 125 3,8 126,1-128,0 55 1,7 29 0,9 113 3,5 128,1-130,0 33 1.0 23 0,7 70 2,2 130,1-132,0 24 0,7 20 0,6 58 1,8 132,1-134,0 19 0,6 I 2 0,4 40 1,2
T a b lic a 1 ( c d . ) 1 2 3 4 5 6 7 134j 1-136,0 15 0,5 9 0,3 34 1,0 136, 1-136,0 5 0,2 11 0,3 28 0,9 138,1-140,0 9 0,3. 9 0,3 17 0,5 1*0,1 i w ię c e j 38 1, з : 58 1,8 107 3,4 C h a ra k te ry s t y k i rozkładu /,. á.% (w %) r • ir e d n l in d eks 119, 3 119 ,7 117 6 ^w entyle indeksów 5 113, В / * . 114 ,5 104 9 SO 118,
s
118 ,8 116 2 95 127,6
126 ,8 135 7 w spółczynnik zm ienności4,
7 5 ,1 9 7Ź r ó d t ot O b lic z e n ia w łasne na pod s ta w ie badań in d y w i dualnych budżetów gospodarstw domowych pracow niczych w 1902 r . o- raz danych d otyczących dynam iki cen grup towarów i u słu g na n a j niższym szczeb lu d e z a g c e g a c ji.
Zróżnicow ani e gospodarstw domowych ze względu na w a rto ść in d y w idualnych kosztów utrzym ania b y ło stosunkowo n ie w ie lk ie i znacz n ie n iż sz e d la u sp o łeczn io n ych ź ró d eł zakupu (w s p ó łc z y n n ik zmien n o ści d la tego ź ró d ła r e a l i z a c j i wydatków n iem al d w uk ro tn ie n iż s z y ). Ten stosunkowo, n ie w ie lk i s to p ie ń zró ż n ico w an ie in d y w id u a l nych indeksów kosztów utrzym ania j e s t , ja k s ię w yd a je , re z u lta te m u w zg lęd nien ia w szacunkach indeksów je d y n ie zróżnicow ani a s t r u k tu r wydatków gospodarstw domowych.
4. Zróżnicow anie indeksów kosztów u t r z y mania w grupach gospodarstw domowych jednorodnych
z punktu w id zen ia dochodu
Przeprowadzona anal iz a n ie u w z g lę d n ia ła wpływu dochodu gospo darstw domowych na dynamikę ic h kosztów u trzym an ia. Badanie wpływu tego czyn nik a będzie możliwe w drodze o b s e rw a c ji poziomu ś re d n ic h indeksów kosztów utrzym ania o b licz o n y ch d la grup gospodarstw do mowych homogenicznych z punktu w id zen ia dochodów (z o b . t a b l . 2 ). T a b l i c a 2 Zróżn icow an ie dynam iki kosztów utrzym ania
gospodarstw domowych pracow niczych
według grup dochodowych i ź ró d ła zakupu towarów i usług
Grupy dochodowe Ogółem Ź ró d ła usp o łecznion e Ź ró d ła n ie u sp o łeczn ion e h
\
Tk\
J k4
I 116,7 3,3 117,2 3,2 112,8 14,2 I I 117,5 3,5 117,9 3,3 115,5 11,9 I I I 118,3 3,5 118,8 3,9 116,8 9,4 IV 119,0 4,9 119,3 5,3 118,2 8,5 V 119,7 4,0 120,2 4,5 117,7 7,5 VI 120,4 4,0 120,8 5,4 118,6 8,3 V I I 120,7 4,3 121,2 4,8 118,8 8,0 V I I I 122,7 6,8 123,0 7,6 121,3 9,9O b j a ś n i e n i a : I k - inoeks kosztów utrzym ania w V, - w spółczynnik zm ienności w
к
Ź r ó d ł o : Ja k w t a b l . 1.
Zauważmy, że w m iarę wzrostu poziomu dochodów gospodarstw do mowych ro ś n ie ic h dynamika kosztów u trzym an ia. Różnica w poziom ie ś re d n ic h indeksów kosztów utrzym ania n ajb o g atszych ( V I I I grupa do chodowa) i n a jb ie d n ie js z y c h ( I grupa dochodowa) gospodarstw domo
wych wy n o s ił a 6 punk tów p roc e n towych, mimo że w skaźn iki te - ja k już p o d k re śla liśm y - n ie u w zg lęd n iają w rachunku c a łk o w it e j zmien n ości cen. Trzeba przyzn ać, że w ś w ie t le n ie k tó ry c h o s t a tn ic h ba dań w yn ik i te są dość n ieo czekiw an e5. Nasuwa s ię p y ta n ie , czym mażoa tłum aczyć zaobs-erwaw^ą рг-awi-dłoweść? -Twierdzimy, ż-e s y tu a c ja ta wynika z fa k tu , iż w la ta c h o b ję ty c h badaniem w gospodar stwach domowych o n is k ic h dochodach u d z ia ł wydatków na żywność b y ł dom inujący. Obserwuje s ię je d n o c z e śn ie , że dynamika cen towa rów żywnościowych, s z cz eg ó ln ie p ie rw s z e j p o trze b y, k tó ry c h dużą część obejmowały ceny urzędowe, b y ła w badanych la ta c h stosunkowo n is k a . Jed no cześn ie w tym samym o k re s ie ma m ie jsce wysoka dynami ka cen towarów tzw. luksusowych, na k tó re obowiązują ceny umowne. Towary te nabywane n a jc z ę ś c ie j przez gospodarstwa domowe o wyso k ic h dochodach (s z c z e g ó ln ie w o k re s ie kryzysu -gospodarczego) są na ogół niedostępne d la gospodarstw o n ajn iż s z y c h dochodach ( b a r i e ra b ieżących dochodów).
Zróżnicow anie indyw id ualn ych indeksów kosztów utrzym ania b yło tym w iększe, im wyższe dochody u zysk iw a ły gospodarstwa domowe. S t o sunkowo wysoka w artość w spółczynnika zm ienności obserwowana w VI I I grupie dochodowej (6 ,8 % ) św iad czyłab y przy tym o znacznym z r ó ż n i cowaniu dochodów gospodarstw domowych z a lic z a n y c h do t e j grupy do chodowej.
A n a liz u ją c indeksy kosztów utrzym ania według ź ró d eł zakupu t o warów i usług można sformułować n astęp u jąc e s p o s trz e ż e n ia ;
- bez względu na ź ró d ło r e a l i z a c j i wydatków w ystęp uje id e n t y czna, jak w przypadku wydatków c a łk o w ity c h , p raw id łow o ść, a m ia n ow icie poziom indeksów r o ś n ie w yraźnie w m iarę wzrostu dochodów gospodarstw domowych;
- dynamika kosztów utrzym ania j e s t szybsza w przypadku u sp o łe cznionych źró d eł zakupu, jednak ró ż n ica pomiędzy indoksami e k s t r e malnymi (z 1 i 8 grupy dochodowej) j e s t o ok. 2 punkty procentowe wi ększa w przypadku źró d eł n ie u sp o łeczn io n ych ;
- zróżnicow anie indeksów kosztów utrzym ania oszacowanych d la
S za cu ją c indeksy kosztów utrzym ania d la ro d zin pracow niczych z jednym i dwojgiem d z ie c i w 1982 r , ( i 981 = 1U0) stw ie rd zo n o , że ic h poziom w yraźnie m alał w miarę wzrostu dochodów gospodarstw domowych [3 ].
wydatków r e a l i z o wanych w u sp o łeczn ion ych ź ró d ła ch zakupu w zrasta na ogół w m iarę zw ięk sz an ia s ię poziomu dochodów gospodarstw do mowych;
- zwraca uwagę stosunkowo wysoki s to p ie ń zróżnicow ania in d ek sów oszacowanych d la wydatków w n ie u sp o łeczn ion ych ź ró d ła c h zaku pu o s ią g a ją c y maksimum (1 4 ,2 4 ) w n a jn iż s z e j g ru p ie dochodowej. Szczegółowa a n a liz a p o z w o liła przy tym s t w ie r d z ić , że indeksy ko sztów utrzym ania b lis k o 54 gospodarstw domowych z t e j grupy docho dowej b y ły na poziom ie niższym od 1004. J e s t in t e r e s u ją c e , że fa k t ten ma m ie js c e w s y t u a c j i , w k t ó r e j ś re d n i Indeks kosztów u- trzym ania ( d la tego ź ró d ła zakupu towarów i u s łu g ) d la ogółu ba danych gospodarstw domowych b y ł równy ok. 117.,64.
Reasumując można s t w ie r d z ić , że wpływ czyn nik a dochodowego na w ie lk o ść oszacowanych indeksów kosztów utrzym ania j e s t bezsporny. W ś w ie t le w cz e śn ie jsz y ch badań można ponadto sform ułować w niosek, że n ajw i ększy c ię ż a r kryzysu gospodarczego, k tó ry w roku 1902 po n o s iły rod ziny najuboższe [з ] p rzesu n ął s ię w roku 1903 na r o d z i ny o najw yższych dochodach.
5. S t a t y s t y czne modele Indeksów kosztów utrzym ania
W l i t e r a t u r z e przedm iotu odczuwalny j e s t brak em pirycznych ba dań przyczyn zm ienności dynam iki kosztów utrzym ania gospodarstw do mowych. Wynika to jednak przede wszystkim z fak tu braku n iez b ę d nych in fo r m a c ji, stan ow iących podstawę k o n s t r u k c ji od p o w ied niej k la s y m odeli.
W n in ie js z y m a r t y k u le indeksy kosztów utrzym ania oszacowane zo s t a ły - ja k wiadomo - d la każdego gospodarstwa domowego. Ic h o ce ny punktowe, ja k rów nież dane pochodzące z badań budżetów domo wych, a d otyczące p rz e c ię tn e g o dochodu gospodarstw domowych, s t a nowić będą podstawowe ź ró d ło in f o r m a c ji, na podstaw ie k tó ry c h we ryfik o w an e będą s ta ty s ty c z n e modele indeksów kosztów u trzym an ia.
E s ty m a c ji poddany z o s ta n ie model, w którym jako zmienna o b ja ś n ia ją c a występować będzie dochód gospodarstwa domowego. W modelu tym u w zg lęd niliśm y trz y p o s ta c ie a n a lity c z n e f u n k c ji r e g r e s j i , a m ia n o w ic ie :
- fu n k c ję lin io w ą
(
2)
I k * erg + c^D + £- fu n k cję w ykład n iczą
lub w równoważnej p o s ta c i f u n k c ji lin io w e j względem parametrów
g d z ie :
I k - , j e s t indeksem kosztów u trz y m a n ia ,
D - oznacza dochód roczny p rzyp ad ający na jedną osobę w gospo d a rs tw ie domowym,
c^., - param etry m odeli, € - j e s t skład n ik ie m losowym.
Jako k ry te riu m "d o b ro c i" dopasowania f u n k c ji do danych em piry cznych dotyczących ogółu badanych gospodarstw domowych s to s u je s ię
2
n a jc z ę ś c ie j ocenę punktową w spółczynnika d e te r m in a c ji R . Jednak przy k o rz y s ta n iu z danych in d yw id ualn ych w spółczynnik ten uwzględ n ia c a łą , w yn ik a ją cą nawet z in d yw id ualn ych p r e f e r e n c ji zmienność an alizo w an e j zmiennej e n d o g en icz n e j. W r e z u lt a c ie przy dużej l i c z b ie in fo rm a c ji p rzyjm u je on na ogół n is k ie w a r t o ś c i. W t e j s y t u a c j i , jako k ry te riu m is t o t n o ś c i wyrażonych modelem związków moż na - obok w spółczynnika d e te r m in a c ji - dodatkowo p r z y ją ć w ie lk o ś ć w spółczynnika zm ienności zmiennej o b ja ś n io n e j (V j ) szacowanego z
(4 ) ln I k = oćg ♦ c^O + £ , fu n k cję lo g arytm icz n ą (5 ) 1ц = Cig + Oćjln D * С , к wzoru; SI
(
6)
к к Iк g d z ie : nT a b l i c a 3 Wpł yw dochodu gospodarstw domowych pracow niczych
na w ie lk o ś ć ic h indeksów kosztów u trzym ania w 1983 r . (1982 * 100)
Źród ł a r e a l i z a c j i
wydatków
Oceny parametrów przy zmiennych o b ja ś n ia ją c y c h model
lin io w y w yk ła d n icz y lo g a ry tm ic z n y a0 a l a 0 a l a0 a l Ogółem R2 114,63 (4 1 9 ,9 5 ) 0,0 5,52 * 1 0 '2 (1 8 ,3 0 ) 90 4,75 (3 36 1,9 6) O J 4,45 • 1 0 '4 (1 9 ,2 3 ) 02 21,12 (2 0 ,7 0 ) 0,09 4,91 (1 7 ,9 5 ) 0
Uspoł eczn ion e R2 115,17 (3 8 1 ,7 9 ) 0,0 5,38 • 1 0 '2 (1 6 ,1 7 ) 75 4,75 (3 14 8,7 4) o,c 4,28 • 10‘ * (1 7 ,3 2 ) )84 65,53 (1 9 ,2 2 ) 0,07 4,80 (1 5 ,9 1 ) 2 N ie u s p o łe c z nione R2 112,07 (1 9 5 ,5 5 ) 0,0 6,50 • 10"2 (1 0 ,2 8 ) 31 4,70 (7 1 0 ,1 9 ) o,c 7,30 • 10‘ 4 (6 ,7 1 ) 114 48,75 (7 ,6 9 ) 0,03 6,01 (1 0 ,5 0 ) 2
U w a g a : W naw iasach podano w a rto ś c i s t a t y s t y k t- S tu d e n ta . Ź r ó d ł o : O b lic z e n ia w łasne. W pły w d o ch o du na po zio m in d e k sów ko sz tó w u trz y m a n ia
Ś T = — У ( L - i. ) 2 »Jest odchyleniem standardowym re- k n ' K i * ! Ki Ki
sztowym (k - lic z b a szacowanych parametrów, n - lic z b a obserwowa nych gospodarstw domowych), zaś I . oznacza indeks d la i- te g o
Ki gospodarstwa domowego.
Oszacowania w a rto á c i parametrów modeli ( 2 ) , ( 3 ) i ( 4 ) , k tó ry c h estym ację przeprowadzono d la różnych ź ró d eł r e a l i z a c j i wydatków gospodarstw domowych zamieszczono w t a b l . 3.
W przeprowadzonej a n a li z ie najwyższą ocenę w sp ółczynnika
de-2
t e r m in a c ji R otrzym aliśm y d la modelu w ykładniczego estymowanego d la c a łk o w ity c h wydatków gospodarstw domowych.
W przypadku wydatków realizow an ych w u sp o łeczn ion ych ź ró d łach zakupu w a rto ś c i współczynników d e te rm in a c ji u le g ły o b n iż e n iu , cho c ia ż i t u t a j jego poziom b y ł najwyższy d la przypadku modelu wy k ła d n ic z e g o . Poźiom oszacowanych współczynników zm ienności ( V i ) *k d la wydatków ogółem i ź ró d eł usp o łecznion ych n ie p rz e k ra c z a ł 54 bez względu na postać zastosowanego modelu, co oznacza, że odchy le n ie standardowe s ta n o w iło ty lk o ok. 54 ś r e d n ie j w a rto ś c i zmien n ej o b ja ś n ia n e j (in d e k su kosztów u trz y m a n ia ). Wydaje s ię w ię c , że w tym przypadku uzyskane r e z u lt a t y u m o ż liw ia ją a n a liz ę wyników o- szacowań parametrów m odeli.
I n aczej p rz e d s ta w ia ła s ię n atom iast s y tu a c ja w przypadku t e j c z ę ś c i wydatków, k tó re roalizow ane b y ły w n ie usp o łecznion ych ź ró d ła c h гакири. We w sz ystk ich w ersjach modeli można s tw ie r d z ić b l i s k ie zeru w sp ó łcz yn n ik i d e te r m in a c ji. Ponadto wyraźnemu zw ięk sz e niu u le g ły w sp ó łcz yn n ik i zm ienności (do ok. 104). E f ok t ten - w ś w ie t le w cz eśn ie j przeprowadzonej a n a liz y - j e s t re z u lta te m sto su n kowo dużego zróżnicow ania indeksów d la tego ź ró d ła zakupu.
We w szystk ich zastosowanych modelach i rozważanych ź ró d łach r e a l i z a c j i wydatków gospodarstw domowych oceny parametrów przy zmiennej eg zogenicznej (dochód) są d od atnie i s t a t y s t y c z n ie i s t o t ne. Potw ierd za to s p o s trz e ż e n ie dokonane na podstaw ie a n a liz y je d nowymiarowej, iż w m iarę wzrostu dochodów gospodarstw domowych r o sną ic h indeksy kosztów u trzym ania, choć trzeb a p rzyzn ać, że w zrost ten j e s t n ie w ie lk i.
6. Uwagi końcowe
Celem przeprowadzonego badania b y ła a n a liz a wpływu dochodu gos podarstw domowych p raco w n iczy ch na dynamikę ic h kosztów utrzym a n ia w roku 1983. Zastosowana z o s ta ła p rzy tym n ie co in n a , od obo w ią z u ją c e j w p r a k ty c e , metoda e s ty m a c ji indeksów kosztów u trzym a n ia . Indeksy o b lic z a n e b y ły bowiem d la każdego gospodarstwa domo wego. Zastosowana metoda e s ty m a c ji indeksów kosztów utrzym ania po z w o liła znacznie ro zsz erzyć i p o g łę b ić a n a liz ę tych wskaźników dy n am ik i. Ze względu jednak na brak odpow iedniej in fo r m a c ji cenowej p r z y ję to u p ra s z c z a ją c e z a ło ż e n ie , na mocy K tó re g o z e sta w towarów i u słu g reprezentantów b y ł id en tyczn y d la w s z y s tk ic h gospodarstw p r a cow niczych. Zróżnicowane b y ły n atom iast systemy wag indeksowych (s t r u k t u r y wydatków). Obserwowane ró ż n ic e w poziom ie in d y w id u a l nych indeksów kosztów utrzym ania b y ły w ięc spowodowane w y łą c z n ie różnicam i w s tr u k tu rz e wydatków badanych gospodarstw domowych.
Z uwagi na zaobserwowane ró ż n ic e w dynamice cen towarów i u- s łu g w z a le ż n o ś c i od ź ró d eł ic h zakupu, a n a liz a wpływu dochodu gos podarstw domowych na poziom indeksów kosztów utrzym ania przeprow a dzona z o s ta ła ponadto według u sp o łeczn ion ych i n ie u sp o łeczn io n ych źró d eł zakupu.
W r e z u lt a c ie przeprowadzonej a n a liz y sform ułować można n a s tę p u jące w a żn ie jsz e w n io s k i:
1. Zwraca uwagę rosnący - wraz ze wzrostem dochodów gospodarstw domowych - poziom indeksów kosztów u trzym an ia. P raw id łow o ść ta u- jaw n ia s ię w y ra ź n ie , pomimo teg o , że indeksy n ie u w z g lę d n ia ją w rachunku c a łk o w it e j zm ienności cen. Tym samym można p o w ied z ie ć, że n ajw ię k sz y c ię ż a r kryzysu gospodarczego p o n o s iły w roku 1963 gospodarstwa o najw yższych dochodach.
2. Indeksy kosztów utrzym ania b y ły rosnącą fu n k c ją dochodów gos podarstw domowych n ie z a le ż n ie od ź ró d ła r e a l i z a c j i wydatków gos podarstw domowych, tym n ie m n ie j wyższą dynamikę kosztów utrzym ania obserwujemy w przypadku u sp o łeczn io n ych ź ró d e ł zakupu.
3. Zróżn icow an ie indeksów kosztów utrzym ania oszacowanych d la ogólnych wydatków b y ło tym w ięk sze, im wyższy b y ł poziom dochodów gospodarstw domowych. Praw id łow o ść ta zn a jd u je p o tw ie rd z e n ie t y l ko w przypadku u sp o łeczn io n ych ź ró d e ł zakupu. N atom iast s to p ie ń
zróżnicow ania indeksów in dyw idualnych w przypadku n ie u s p o łe c z n io nych ź ró d e ł zakupu na ogół m aleje w m iarę wzrostu dochodów gospo darstw domowych.
4. w wyniku przeprowadzonej a n a liz y ekonom etrycznej zaobserwo wano dodatni 1 is t o t n y wpływ dochodu na poziom indeksów kosztów utrzym ania gospodarstw domowych, choć w ś w ie t le otrzym anych w yn i ków trzeb a p rzyzn ać, że w zrost ten j e s t stosunkowo n ie w ie lk i.
Na zakończenie trzeb a raz je s z c z e p o d k r e ś lić , że sformułowane w nioski odnosić można Je d y n ie do okresu ob jęteg o badaniem. Tylko pow tarzanie podobnych badań przy z m ie n ia ją c e j s ią s y t u a c ji ryn ko wej powinno um ożliw ić b a rd z ie j p re c y z yjn e o k re ś le n ie wpływu do chodu gospodarstw domowych na dynamiką ic h kosztów u trzym ania.
L it e r a t u r a
[1] B a r t c z a k S. , C z a j k o w s k i A. (1 9 B 7 ): Wpływ wieku na zróżnicow anie indeksów kosztów u trzym an ia, M onografie i opracowania nr 223/10, S G P iS , Warszawa.
[2] C z a j k o w s k i A. (1 9 0 7 ): Wpływ wybranych czynników na zróżnicow anie dynam iki kosztów utrzym anie gospodarstw domowych pracow niczych w 19B3 roku. C PBP.0 9 .4 , Lódź (m a szyn o p is).
[ 3] C z a j k o w s k i A., Z a r z y c k a Z. ( 1985): Wpływ zmian w s tru k tu rz e wieku na popyt konsumpcyjny, cz. I I , PW. 11.5, S G P iS , Warszawa (m aszynopis p o w ie lo n y ).
[ 4 ] l u s z n i e w i c z A. (1 9 8 4 ): Indeksy kosztów u trzym ania. T e o ria i p ra k ty k a , PWE, Warszawa.
[5] P a w ł o w s k 1 Z. (1 9 6 9 )i Ekonom etria, PWN, Warszawa. [6] Ś w i ę s 3. (1 9 6 6 ): W skaźniki kosztów utrzym ania według za
możności, Z eszyty Naukowe WSE K a to w ice , 1.
[7] Zasady metodyczne s t a t y s t y k i cen d e ta lic z n y c h i kosztów u t r z y mania (Z p r a k ty k i GUS), (1 9 B 5 ), Z esz yty Metodyczne, 54.
[8] Zróżnicow anie w a rto ś c i wskaźników kosztów utrzym ania w 1979 r . (1 9 8 0 ), Z prac Zakładu Badań Statystyczn o-Ek on om iczn ych , GUS, Warszawa., 115.
Andrzej Czajkow ski
IMPACT OF INCOME ON DYNAMICS OF COSTS OF LIV IN G IN HOUSEHOLDS OF SOCIALIZED SECTOR EMPLOYEES
IN i 903
The paper a n a ly z e s the in flu e n c e of the income on the dynamics of the c o s t of l i v i n g in the households of the s o c ia liz e d s e c to r employees in 1983.
The in d ic e s were e stim a te d fo r each in d iv id u a l household and, s im u lta n e o u s ly , due to the la c k of a p p ro p ria te in fo rm a tio n on p r i c e s , a s im p lif ie d assumption was made. Under t h i s assumption a s e t of r e p r e s e n t a tiv e commodities and s e r v ic e s was id e n t i c a l fo r a l l the households and o n ly systems of index w eights were d i f f e r e n t ia t e d .
The in flu e n c e of the income on the dynamics of c o s t of l i v i n g in households was s tu d ie d through the o b s e rv a tio n s of the le v e l s of in d ic e s in d i f f e r e n t income groups and through the a p p lic a t io n of s t a t i s t i c a l models of the cost- of l i v i n g in d ic e s . As a r e s u l t of the re se a rch i t was a s c e rta in e d th a t the l e v e l of in d ic e s e s tim ated in 1983 was in c re a s in g a cco rd in g to the in c re a s e in house hold incomes.
