Wróblewski, Jan
Dwa kursy
bibliotekarsko-świetlicowe w
Prusach Wschodnich
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 215-228
1969
J A N W R Ó B L E W S K I
DWA KURSY BIBLIOTEKARSKO-ŚWIETLICOWE
W PRUSACH WSCHODNICH
W d z ia ła ln o ś c i p o ls k ic h b ib lio te k n a t e r e n i e P r u s W sc h o d n ic h w a ż n ą ro lę o d g ry w a ło s z k o le n ie b ib lio te k a r z y . Z o s ta ło o n o w p ro w a d z o n e d o p ie ro w o k re s ie is tn ie n ia W sc h o d n io p ru s k ie g o O d d z ia łu C e n t r a ln e j B ib lio te k i P o ls k ie j w N ie m cze c h *. R a z e m o d b y ło s ię sześć k ilk u d n io w y c h k u rs ó w b ib lio te k a r s k o - ś w ie tł ic o - w y c h . P ie rw s z y z n ic h o d b y ł się w O ls z ty n ie (31 X — 1 X1 1934 r.) d la b ib lio te k a rz y z W a rm ii i M a z u r, d ru g i w S z tu m ie (25—26 X I 1934 r.) d la b ib lio te k a rz y z P o w iś la , tr z e c i ró w n ie ż w S z tu m ie (27 — 2 8 IV 1935 r.) d la w s z y s tk ic h o k rę g ó w , t a « sa m o d w a n a s tę p n e w O ls z ty n ie (1 — 3 X 1 1935 r. i 28— 31 X 1936 r.), w re s z c ie o s t a t n i w S z tu m ie (25 II — 2 I I I 1939 r.) d la a k ty w u k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e g o z P o w iś la . D o tą d p o z a ic h a n a liz ą w c y to w a n y c h o p r a c o w a n ia c h o p u b lik o w a n o p r o g r a m y t r z e c h p ie rw s z y c h k u rs ó w w „ K o m u n ik a ta c h M a z u r s k o - W a r m iń s k ic h ” 2 o ra z p r o g r a m k u r s u o ls z ty ń sk ie g o z 1936 r. z e s ta w iłe m w p r a c y k s i ą ż k o w e j 3, z p o m in ię c ie m d o k ła d n e g o s p ra w o z d a n ia z p rz e b ie g u . P o z o s ta ły d w a k u r s y , z k tó r y c h je d e n , o l s z ty ń s k i z 1935 r. z n a la z ł ju ż p e w n e o d b ic ie w w y m ie n io n y c h p u b lik a c ja c h , n a t o m ia s t d ru g i, s z tu m s k i z 1939 r. b y ł z a le d w ie s y g n a liz o w a n y . O b e c n ie p rz y ta c z a m s p r a w o z d a n ia z ty c h ż e k u r s ó w w c ało śc i, g d y ż s ą o n e n a jle p s z ą il u s t r a c j ą p r o w a d z o n ej d z ia ła ln o ś c i o ś w ia to w e j w o k re s ie h itle ry z m u . P r a g n ą łb y m ró w n ie ż z w ró c ić u w a g ę n a p e w n e z a g a d n ie n ia p o m ija n e lu b z a s ła b o a k c e n to w a n e w d o ty c h c z a s o w y c h p u b lik a c ja c h . P r z e d e w s z y s tk im ch o d zi t u o ścisły z w ią z e k p r a c y b ib lio te k a r z a z c a ło śc ią p r a c y k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e j. N a ty m w ła ś n ie p o le g a ła g łó w n ie r ó ż n ic a m ię d z y b ib lio te k a rz e m z o k re s u T o w a rz y s tw a C z y te ln i L u d o w y c h , a b ib lio te k a rz e m W s c h o d n io p ru s k ie g o O d d z ia łu . P o d c z a s g d y p ie rw s z y o g ra n ic z a ł s ię do s a m eg o w y p o ż y c z a n ia k s ią ż e k c z y te ln ik o w i, d ru g i m ia ł w s w o im a r s e n a le w ie le fo rm i m e to d o d d z ia ły w a n ia p o ś re d n ie g o . A w ła ś n ie te g o m o ż n a b y ło n a u c z y ć się n a o r g a n iz o w a n y c h k u r s a c h b ib lio te k a rs k o -ś w ie tlic o w y c h . B ib lio te k a i ś w i e tl ic a s ta n o w iły ty lk o c zę ści s k ła d o w e o g ó ln e g o p r o g r a m u p r a c y k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e j. K ie r o w n ik P o ls k o -K a to lic k ie g o T o w a rz y s tw a S z k o ln e g o n a W a rm ię , p e łn ią c y je d n o c z e ś n ie f u n k c ję k ie r o w n ik a W s c h o d n io p ru s k ie g o O d d z ia łu C e n t r a ln e j B ib lio te k i' P o ls k ie j w N ie m c ze c h , s tw ie r d z a : „ O śro d k ie m ż y c ia p o ls k ie g o w d a n e j m ie js c o w o ś c i m ia ła 1 Zob. J . W r ó b l e w s k i , S z k o le n ie b ib lio te k a r z y p o ls k ic h w P ru sa ch W s c h o d n ic h , P r z e g lą d B ib lio te c z n y , .1964, z. 1/2, s. 54— 63; te n ż e B i b lio te k i p o ls k ie n a W a r m ii, M a z u ra c h i P o w iś lu w la ta c h 1881— 1939, O ls z ty n 1968 ss. 106— 114. - J. W r ó b l e w s k i , M a te r ia ły z d z ia ła ln o ś c i C e n t r a ln e j B i b l i o t e k i P o l s k ie j iv N ie m c z e c h — O d d zia ł: P r u s y W s c h o d n ie , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1962, n r 2, ss. 459— 460. J. W r ó b l e w s k i , B i b lio te k i p o ls k ie , ss. 183— 185.
2 1 6 J A N W R Ó B L E W S K I
b y ć szk o ła p o ls k a . O bok n ie j p rz e d s z k o le i ś w ie tlic a . W ś w ie tlic y z aś k ró lo w a ć m ia ła b ib lio te k a ” 4. P o w ią z a n ie b ib lio te k i ze ś w ie tlic ą w id a ć n a lic z n y c h p r z y k ł a d a c h . O tóż w 1936 r. n a 14 ś w ie tlic is tn ie ją c y c h n a W a r m ii, aż w d w u n a s tu do z a rz ą d ó w św ie tlic o w y c h w c h o d z ili b ib lio te k a rz e , a p rz y 13 ś w ie tlic a c h is tn ia ły b i b l i o t e k i 3. P o d o b n ie b y ło n a P o w iś lu (ziem i m a lb o rs k ie j), g d z ie n a 11 b ib lio te k , aż p rz y 8 is tn ia ły ś w ie tlic e i d z ia ła ł z a rz ą d ś w ie tlic o w y z u d z ia łe m b i b l i o t e k a r z y \ U ła tw ia ło to n ie w ą tp liw ie p r a c ą z a ró w n o ś w ie tlic , j a k i b ib lio te k . S a m o o d d z ia ły w a n ie św ie tlic , w k tó ry c h k o n c e n tro w a ł się ru c h p o ls k i, b y ło z n a c z n e 7, s z k o d a ty lk o , że to z a g a d n ie n ie d o ty c h c z a s n ie z n a la z ło ż a d n e g o o d b ic ia w p u b lik a c ja c h n a u k o w y c h .
D ru g im p ro b le m e m , k tó r y p o d o b n ie n ie d o c z e k a ł się n a u k o w e g o o p r a c o w a n ia , a z n a la z ł czę ścio w e o d b ic ie w p rz y to c z o n y c h p o n iż e j s p ra w o z d a n ia c h z k u rs ó w b ib lio te k a rs k o -ś w ie tlic o w y c h , to o d d z ia ły w a n ie n a u c z u c ia n a r o d o w o -p a trio ty c z n e p o ls k ie j p ie śn i. J e j z n a c z e n ie d o c e n ia n o w k ie ro w n ic tw ie r u c h u p o ls k ie g o w N ie m czech. T a k np . w a r ty k u le p t. P ie ś ń p o ls k a szk o lą w y c h o w a n ia n a r o d o w e g o z a m ie szc z o n y m w „ G a z e c ie O ls z ty ń s k ie j” c z y ta m y : „ N ie s p o ż y ta s iła tk w i w p ie śn i. S iła n a ro d o w y c h n a k a z ó w , ra d o ś c i i triu m f ó w . P ie ś ń o d ra d z a n a s n ie u s ta n n ie , p ie śń w z m a c n ia i h a r t u j e d u c h a . C zy n i je d n o s tk ę o d p o rn ą n a w y n a r a d a w ia ją c e w p ły w y z e w n ę trz n e . P ie ś ń je s t n a jle p s z ą szk o łą w y c h o w a n ia n a ro d o w e g o ...” 8. J e d n a z c z o 4 L is t P a w ła J a ś k a z d n ia 22 lip c a 1963 r. w p o s ia d a n iu a u to ra . 3 A rc h iw u m M in is t e r s tw a S p r a w Z a g ra n ic z n y c h (d a le j A rc h iw u m M SZ), A m b a s a d a R z e c z y p o sp o lite j P o ls k ie j w B e r lin ie (d a le j A P B ) w ią z k a 100, te c z k a 4. A n k ie ty z d n ia 14 m a ja 1936. O to ś w ie tlic e i n a z w is k a b ib lio te k a rz y : B rą s w a łd — L u c ja B a r c z e w s k a ; C h a b e rk o w o — b r a k ; G u tk o w o — b r a k ; G ie trz w a łd — L e o n L a s k o w s k i, L e szn o — W ik to r K r a k o r ; N o w a K a le t k a — O ty lia T e s z n e ró w n a ; O l sz ty n — J a n i n a L e ś n io ro w s k a ; P lu s k i — O ty lia H o h m a n n ó w n a ; P u r d a — A g a ta S e n d r o w s k a ; S k a jb o ty — M a r ia K e n sb o c k ó w n a ; S ta n c le w o — A n n a Z a r e m b ia n - k a ; U n ie sz e w o — Ł u c ja P r e y ło w s k a ; W o ry ty — H e le n a P o ło m sk a ; W y m ó j — K o n ra d K e m p a ; 15 Ib id e m . Z a rz ą d ś w ie tlic o w y i s tn ia ł p r z y n a s tę p u ją c y c h ś w ie tlic a c h : 1. M ik o ła jk i (K o n ra d W oelk), J . P a k a ls k i , F ilo m e n a N o w a k ó w n a , A. K o ste n e c k i, J . W ró b le w s k a ); 2. N o w a W ie ś ( J a n S m o liń sk i, P e la g ia S ła w iń s k a , H e le n a L ip o w s k a , H. W a la s ia k o w a , W ła d y sła w W a la s ia k ); 3. P o s to lin (P re u ss , S te fa n ia i I r e n a G a w ro ń s k ie ); 4. S a d łu k i (K o n ra d S c is ło w sk i, H ild e g a r d a N o w a k ó w n a , S ta n is ła w N ie m c z y ń s k i); 5. S t a r y T a rg ( J a n K ry n , M a r ia R a j s k a , M a r ta A r e n te w ic z ó w n a , L u d w ik a Z a k rz e w s k a ); 6. S z tu m (M ik o ła j D o rsz); 7. T rz c ia n o (M a ria K ló s k o w s k a , T e o fil S a d o w sk i); 8. W a p le w o (J ó z e f R o sz k o w sk i, J a n N e u m a n n ).
7 Ś w ia d c z y o ty m m .in . w z m ia n k a o o tw a rc iu ś w ie tlic y w C h a b e rk o w ie n a W a r m ii: „W so b o tę, d n ia 10 lis to p a d a o d b y ło s ię w C h a b r o w ie [C h a b e rk o w ie ] o t w a r cie N św ie tlic y , p o łą c z o n e z u ro c z y sto ś c ią m ic k ie w ic z o w s k ą . U ro c z y sto ś ć z a g a ił p. H e rm a ń s k i, w ita ją c gości i z e b ra n y c h . N a w s tę p ie w y s łu c h a n o z z a i n te r e s o w a n ie m in s c e n iz a c ji c h ó ra ln e j w ie r s z a P o w r ó t t a t y M ic k ie w ic z a . Z k o le i p rz e m ó w ił w g o rą c y c h s ło w a c h p. J a s ie k . R e f e r a t o M ic k ie w ic z u u ro z m a ic o n y b y ł p r z e z r o c z a m i o ra z d e k la m a c ja m i. P o k r ó tk i e j p r z e r w ie d o k o n a n o u ro c z y ste g o o tw a r c ia ś w ie tlic y , g d z ie p rz e m ó w ił k ie r o w n ik D z ieln icy IV Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c ze c h p. N a ro ż y ń sk i. P ie ś n ią S e rd e c zn a M a tk o z ak o ń c z o n o u ro c z y sto ś ć ” („M łody P o la k
w N ie m c z e c h ” 1934 n r 11/12).
P o d o b n ie b y ło n a P o w iś lu , o czy m ś w ia d c z y n o ta tk a : „W d n iu 25 lis to p a d a [1934] o tw a r to w M ik o ła jk a c h ś w ie tlic ę . U ro c z y sto ś ć ro z p o c z ę to o d ś p ie w a n ie m
H a sia . Z a jm u ją c ą p o g a d a n k ę o c e la c h i z n a c z e n iu ś w ie tlic y w y g ło s ił p. J. B o en ig k .
N a g o s p o d a rz a ś w ie tlic y w y b r a n o p. K. W o elk a, n a k u s to s z a p. W ró b le w s k ą , n a b ib lio te k a r k ę .p . F . N o w a k ó w n ę , n a k o r e s p o n d e n tk ę p. S t. N o w a k ó w n ę . U sta lo n o ró w n ie ż g o d z in y , w k tó ry c h ś w ie tlic a b ę d z e o tw a r ta . N a s tę p n ie p rz y s tą p io n o do n a u c z a n ia ’ p ie śn i: P lo n ie o g n isk o , F lis a c y , O j, św iec i m ie s ią c . Ś p ie w p ro w a d z ił p. J a n k o w s k i. N a z a k o ń c z e n ie o d ś p ie w a n o p io s e n k ę D o b ra n o c . (T am że).
D W A K U R S Y B I B L I O T E K A R S K O -S W I E T L I C O W E 2 1 7
ło w y c h d z ia ła c z e k te g o o k re s u , p ro w a d z ą c a w B y to m iu p o ls k ą b ib lio te k ę , A p o lo n ia F o jc ik (p s e u d o n im : T e re s a O d rz a ń s k a ) w w ie rs z u p t. S y m fo n ia p ie śn i m .in. p is a ła :
„...P o lsk a p ie ś ń — to w ie c z n ie n o w a S t r u n a d u szy n a ro d o w a ” 9
N a to m ia s t j e d n a z n a ja k ty w n ie js z y c h b ib lio te k a r e k n a W a rm ii, w ie lo k ro tn a u c z e s tn ic z k a i p re le g e n tk a k u rs ó w b ib lio te k a rs k o -ś w ie tlic o w y c h O ty lia G ro th o w a (T e s z n e ró w n a ), t a k s tw ie r d z a :
„N ie m a łą ro lę w p r a c y p o lo n ijn e j o d g ry w a ła p io s e n k a . B y ła to f o r m a b a r dzo p rz y s tę p n a , k tó r e j z a d a n ie m b y ła n a u k a p o p ra w n e g o ję z y k a i w y r a ż a n ie sw o icn u c zu ć p a tr io ty c z n y c h , r e lig ijn y c h i p rz y w ią z a n ia do p o lsk o śc i. Ś p ie w u u c zo n o p rz y k a ż d e j n a d a r z a ją c e j się o k a z ji. Z re g u ły w c h o d z iła p io s e n k a w p ro g r a m z a ję ć św ie tlic o w y c h , a r e p e r t u a r b y ł b a rd z o b o g a ty . B a rd z o ro z p o w s z e c h n io n e b y ły m a łe b ro s z u rk i z t e k s t a m i o w y o d rę b n io n e j tre ś c i, ja k : n a ro d o w e j, lu d o w e j, to w a r z y s k ie j, a do n a u k i p ie ś n i re lig ijn e j p o s łu g iw a n o s ię ś p ie w n ik a m i k o ś c ie ln y m i. N a u k c p io s e n e k p ro w a d z ili te ż m ie js c o w i n a u c z y c ie le , a ta m g d z ie ic h n ie b y ło , d o je ż d ż a ł i n s t r u k t o r Z w . T ow . M ło d zież y , J a n L u b o m irs k i. P io s e n k a w c h o d z iła w s k ła d p r o g ra m u w ie c z o rn ic o rg a n iz o w a n y c h z o k a z ji r ó ż n y c h u ro c z y sto ś c i. T o w a rz y s z y ła te ż lu d z io m p rz y p r a c y i w c z a sie o d p o c z y n k u , n a w y c ie c z k a c h i s p o tk a n i a c h to w a rz y s k ic h . Ś p ie w a li s ta r s i, m ło d z ie ż i d zieci. D la w ie lu z n ic h ś p ie w n ic z e k s ta n o w ił r ó w n o c z e ś n ie m a te r ia ł ć w ic z e b n y p o ls k ie g o c z y t a n ia ” 10.
J a k w y n ik a ze s p ra w o z d a ń , n a k u r s ie w O ls z ty n ie n a u c z o n o u c z e s tn ik ó w 3ü p io s e n e k , n a to m ia s t w S z tu m ie — 23. P o n a d to d a w a n o u c z e s tn ik o m o d b itk i n a u czo n y c h p ie śn i, a b y m o g li u czy ć in n y c h w sw o ic h m ie js c o w o ś c ia c h n .
P u b lik o w a n e p o n iż e j s p r a w o z d a n ia w n o sz ą je sz c z e in n e n o w e e le m e n ty . N a p r z y k ła d s p r a w o z d a n ie z 1935 r. p o d a je p e łn ą lis tę u c z e s tn ik ó w k u r s u w r a z z ich c h a r a k t e r y s t y k ą (zaw ó d i w ie k ). P o r ó w n u ją c te n w y k a z ze s p r a w o z d a n ia m i b ib lio te c z n y m i d o c h o d z im y d o w n io s k u , że n ie w sz y s c y z n ic h p ro w a d z ili b ib lio te k i ( n a z w isk a ic h a u to r o z n ac z y ł g w ia z d k ą ). D o w o d zi to , że p rz y g o to w y w a n o s z e rs z y a k ty w do p r a c y k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e j. N ie ty p o w y j e s t k u r s w S z tu m ie , a to z t a k ic h p o w o d ó w : 1) z o rg a n iz o w a n y z o s ta ł p rz e z O k rę g M a lb o r s k i Z w ią z k u P o la k ó w b e z p o ś re d n ic t w a i p o m o c y w ła d z o ls z ty ń s k ic h , 2) d o m in o w a ł w n im p r o g r a m ś w i e tlic o w y , 3) z a ję c ia o d b y w a ły się w ie c z o ra m i. U c z e s tn ic z y li w n im k ie ro w n ic y ś w i e t lic, b ib lio te k o ra z n a u c z y c ie le i p rz e d s z k o la n k i.
M iał te ż k u rs te n s w o je z n a c z e n ie i w y m o w ę ze w z g lę d u n a s y tu a c ję p o li ty c z n ą . O d b y w a ł się b o w ie m w o k re s ie w z m o żo n e g o u c is k u lu d n o ś c i p o ls k ie j, w o b lic z u z b liż a ją c e j się w o jn y .
1.
O ls z ty n , d n ia 22 listo p a d a 1925 r. W ic e k o n s u l w O ls z ty n ie , A n t o n i Z a le w s k i, z a w ia d a m ia A m b a s a d ę P o lsk ą w B e r lin ie o p r z e s ia n iu s p r a w o z d a n ia z k u r s u b ib lio te k a r s k o - ś w ie tli c o w e g o , k tó r y o d b y ł się w d n ia c h od l d o 3 lis to p a d a 1935 r.
O ryg .: A r c h iw u m M S Z w W a r s z a w ie , A P B , w ią z k a 66 te c z k a 7.
!) G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1938, n r 53.
10 W y p o w ie d ź p is e m n a z d n ia 10 lu te g o 1969 r. w m o im p o s ia d a n iu . N in ie j szy m s k ła d a m p. O ty lii G ro th o w e j s e r d e c z n e p o d z ię k o w a n ie .
11 T a k ie o d b itk i p ie ś n i z n a jd u ją się u E d w a r d a T u r o w s k ie g o w T o m a s z k o w ie.
2 1 8 J A N W R Ó B L E W S K I K o n s u la t O lsz ty n , 22 lis to p a d a 1935 R z e c z y p o sp o lite j P o ls k ie j N r N/298/3/18 T a j n e w s p r a w i e b ib lio te k i ś w ie tlic Do A m b a s a d y P o ls k ie j w B e r l i n i e
P r z e s y ła j ą c z ałąc z o n e s p ra w o z d a n ie z k u r s u b ib lio te k a rs k o -ś w ie tlic o w e g o w O ls z ty n ie w dn . 1 — 3X 1 1935, z a z n a c z a m , iż b y ł o n o tw a r c ie m o k re s u zim o w eg o ty c h d z ie d z in p r a c y p o ls k ie j. R o z w ija ją się o n e c o ra z le p ie j, o g a r n ia ją c p rz e w a ż n ie m ło d zież.
O ile ś ro d k i p o z w o lą, z o rg a n iz u je się je sz c z e k o n f e re n c je ro z s z e rz a ją c e g o się c ią g le g ro n a p ra c o w n ik ó w te g o d z ia łu w s ty c z n iu lu b lu ty m 1936 o ra z d ru g ą n a z a k o ń c z e n ie sez o n u n a w io sn ę 1936. K ie ro w n ik K o n s u la tu A. Z a le w s k i w ic e k o n s u l 2. O ls z ty n , d n ia 18 lis to p a d a 1935 r. S p r a w o z d a n ie z t r z y d n io w e j k o n fe r e n c ji b ib lio te k a r z y p o ls k ic h z te r e n u W a r m ii, P o w iś la i M a zu r (1 — 3 X 1 1935) o b e jm u je n a z w is k a u c z e s tn ik ó w (z p o d a n ie m z a w o d u i w ie k u ) , n a z w is k a w y k ła d o w c ó w , d o k ła d n y p r o g ra m z a ję ć o ra z s tr e s z c z e n ie r e fe r a tó w i p r z e b ie g u z a ję ć o ra z o g ó ln e u w a g i. A u t o r e m p r o to k ó b i je s t A lfo n s B a r c z e w s k i. O ryg.: A r c h iw u m M S Z w W a r sz a w ie , A P B , w ią z k a 66, te c zk a . 7. S p r a w o z d a n ie z 3 -d n io w e j k o n fe re n c ji b ib lio te k a rz y p o ls k ic h z W a rm ii, P o w iś la i M a z u r (1 — 3.11.35 r.) .S ta ra n ie m C e n t r a ln e j B ib lio te k i w N ie m c z e c h — O d d z ia ł: P r u s y W sc h o d n ie , o d b y ła s ię w d n ia c h od 1 do 3 lis to p a d a 35 r. 3 -d n io w a k o n fe re n c ja b ib lio te k a rz y p o ls k ic h z W a rm ii, P o w iś la i M az u r.
K o n fe re n c ję z a g a ił w p ią te k , d n ia 1 lis to p a d a o g o d z in ie 9 p rz e d p o łu d n ie m w lo k a lu K lu b u P o ls k ie g o k ie ro w n ik Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h IV D z ieln icy p. N a ro ż y ń sk i, a n a s tę p n ie p. P a w e ł J a s ie k 12, b ib lio te k a rz o d d z ia łu C e n t r a ln e j B i b lio te k i P o ls k ie j n a P r u s y W sc h o d n ie p r z y w ita ł p r e le g e n tó w z P o ls k i, p. J a d w ig ę Ś w ię c ic k ą i p. J e rz e g o O lsze w sk ieg o , k u rs is tó w , a ta k ż e p ra c o w n ik ó w sp o łe c z n y c h z O ls z ty n a . N a s tę p n ie .s tw ie rd z o n o o b e c n y c h , p o d a n o p ro g r a m k o n f e r e n c ji i o d ś p ie w a n o H a sło P o la k ó w w N ie m c z e c h 13.
12 Zob. T. O r a c k i , S ło tm iik b io g r a fic z n y W a r m ii, M a zu r i P o w iś la o d p o ło
w y X V w . d o 1945 r o k u , W a r s z a w a 1963, s. 122. u H a sło P o la k ó w w N ie m c z e c h n a p is a n e p rz e z E d m u n d a O sm a ń c z y k a b rz m ia ło : ,,I n ie u s ta n i e m w w a lc e S iłę s łu sz n o ś c i m a m y I m o c ą te j s łu sz n o śc i W y trw a m y i w y g ra m y !”
D W A K U R S Y B I B L I O T E K A R S K O - S W I E T L Î C Û W Ë 21Ô W k o n fe r e n c ji b ra ło u d z ia ł 55 osób i to : z W a r m ii 33, z z ie m i m a lb o rs k ie j 16 i z M a z u r 6. S p is u c z e s tn ik ó w p r z e d s ta w ia s ię n a s tę p u ją c o : W a r m i a I. B r e d y n e k 14 1. P lis z k ó w n a P a u lin a k r a w c z k a l a t 19 I Г. B ľ u n s w a 1 d 13 2. E h m ó w n a M a r ia * c ó rk a gosp. ,, 22 II I. C h a b r o w o 1“ 3. G n a to w s k a J a d w i g a 17 o c h r o n ia r k a „ 18 IV . G a d y 4. R u c h A n to n i s y n g o sp . „ 27 V. G i e t к o w o 18 5. M e jk B e r n a r d * r o b o tn i k „ 25 VI. G i e t r z w a ł d 6. L a s k o w s k i L e o n 19 k r a w ie c „ 22 V II. G r y n a 1 20 7. L e n g o w s k i F r a n c i s z e k 21 s y n gosp. „ 21 V III. J o n d о г f 22 8. H a n o w s k i J ó z e f s to la rz ,, 24 IX . K a p 1 i t y n у 9. S z n a r b a c h F r a n c is z e k s y n g o sp . „ 29 X . M a j d у 10. H o h m a n n A lo jz y s y n g o sp . „ 17 X I. M i o d ó w к o 11. T u r o w s k a J a d w ig a c ó rk a c h a łu p n . „ 17 X II. N o w a K a l e t k a 12. T e s z n e ró w n a O t y l i a 23 o c h r o n ia r k a ,, 26 X I I I . O l s z t y n 13. L u b o m irs k i J a n 24 u rz ę d n . Z w . P o la k ó w „ 30 14. O c h e n d a l D o m in ik * „ „ „ „ 29 15. B a rc z e w s k i A l f o n s * 25 n a u c z y c ie l „ 25 16. B a ra b a s z ó w n a J a d w ig a * b i u r a l i s t k a „ 19 17. L e ś n io ro w s k a J a n i n a 28 o c h r o n ia r k a „ 25 18. R o m a ń s k a A n n a 27 b i u r a lis tk a ,, 2’4 14 B re d y n k i. 15 B rą s w a łd . 10 C h a b e rk o w o .
17 Zob. T. O r а с к i, op. cit. s. 92. 18 G u tk o w o .
18 Zob. T. O r a с k i , op. cit., s. 161. 20 Z ie le n ia k .
21 S y n p o e ty lu d o w e g o M ic h a ła L e n g o w s k ie g o . .Taroty.
2:1 Zob. T. O r а с k i . op. c it., s. 289. 24 Ib id e m , s. 174.
•5 Ib id e m , s. 11. 26 Ib id e m , s. 165.
J A N W R Ô B L E W S K Í X IV . P l u s k i 19. H o h m a n n ó w n a O ty lia o c h ro n ia rk a l a t 25 XV. P u r d a 20. S e n d ro w s k a A g a t a 2R „ „ 24 X V I. R o ż n o w o 21. T e s z n e r H u b e r t s y n c h a lu p . „ 24 X V II. R u ś 22. J a c k o w s k a M a r ta c ó rk a g o sp . „ 23 X V III. S k a j b o t y 23. K e n s b o c k ó w n a M a r i a 2Э. o c h r o n ia r k a „ 18 24. S a rn o w s k i J ó z e f * s y n gosp. „ 22 X IX . S z ą f
а
I d 30 25. P re y ło w s k a M a r ia o c h r o n ia r k a „ 21 26. D ą b ro w s k a A n n a * k a n d . n a o c h ro n . „ 17 27. K o p a c z e w sk a F e lic ja * ,, ,, 16 28. B a h r ó w n a J a d w ig a * ,, „ 17 X X . S t a n i s l e w o 31 29. K o n ig s m a n ó w n a R ó ża „ „ 19 X X I. S t a r y W a r t e m b o r k 32 30. B rz e s z c z y ń s k i M a k s y m ilia n o g ro d o w y „ 31 X X II. W o r y t y 31. P io tro w s k i F r a n c i s z e k * 33 n a u c z y c ie l „ 30 32. P o ło m s k a H e l e n a 34 o c h r o n ia rk a ,, 28 X X I I I . W y m ó j 33. K e m p a K o n ra d s y n gosp. „ 18 Z i e m i a m a l b o r s к a I. S z t u m 1. W o jc ie c h o w s k i F r a n c i s z e k 35 k ie r. T ow . S zk. 2. D o rsz M ik o ła j 3G u rz . Zw . P o la k ó w II. M i k o ł a j k i 3. W o elk K o n ra d * 4. N o w a k ó w n a F ilo m e n a c ó rk a gosp. „ 16 II I. M i r a n у 37 5. W ie c z o re k F r a n c i s z e k 38 g o s p o d a rz „ 31 6. P r e u s s B o le sła w 28 Ib id e m , s. 261. Ib id e m , s. 133. 30 U n ie sz e w o . 31 S ta n c le w o . 32 B a rc z e w k o .33 Z ob. T. O r a c k i, op. cit., s. 223. 34 Ib id e m , s. 228.
35 Ib id e m , s. 308. 56 Ib id e m , s. 64. 37 M iro w ic e.
D W A K U R S Y В І В 1 Л О Т Е К A R S 'K O -S W IE T L IC O W E 2 2 1 IV. N o w a W i e ś 7. P a k a l s k i K a z im ie r z * 8. A b ry s z y ń s k a B a r b a r a * V. N o w y T a r g 9. P ia s e c k i F r a n c is z e k ro b o tn ik l a t 39 V I. P o d s t o l i n " 3 10. G a w r o ń s k a I r e n a c ó rk a gosp. 4ł 25 10. P a w e lc z a k ó w n a M a r ia * V II. S a d ł u k i 12. N o w a k ó w n a M a r ta c ó rk a g o sp . „ 20 V III. S t a r y T a r g 13. K r y n J a n * c ie śla ,, 28 IX . T r z c i a n o 14. L e w ic k i J ó z e f * 45 15. P o m i rs k a A n ie la * X . W a p l e w o 16. N e u m a n n J a n * r o b o tn ik 21 M a z o w s z e I. S z c z y t n o 1. P r z y b y ls k i S t e f a n 41 k ie r. B a n k u L u d . ,, 29 2. H a b a n d t W a l e n t y n * 41 u rz . . Z w . P o la k ó w „ 34 II. B o t o w o 3. B a r w iń s k i W a le n ty n go.spodar.z „ 60 I I I. R o z o g i 4. K w ia tk o w s k i F r y d e r y k 41 g o s p o d a rz „ 62 IV . S u c h o r o w i e c 5. F u n k Z y g fry d s y n . gosp. „ 23 V. Z i e l o n e 41 6. R u d n ik W ik to r* s y n gosp. 24 P o z a ty m b r a li u d z ia ł w k u r s ie d o ry w c z o : 1) S ik o r a K o n ra d 15 n a u c z y c ie l 2) K a u c z o r L e o n 4(5 ,, 3) K n o s a ła R y s z a rd 47 „ 4) J a s ie k P i o t r ,, W y k ła d o w c a m i b y li: 1. Ś w ię c ic k a J a d w ig a W a r s z a w a 2. O ls z e w sk i J e r z y W a r s z a w a 33 P o s to lin .
40 Zob. T. O r а с k i , op. cit., s. 166. 41 Ib id e m , s. 235.
Ib id e m , s. 105. 41 Ib id e m , s. 158.
44 W te j m ie js c o w o ś c i n ie z n a jd o w a ła się b ib lio te k a W s c h o d n io p ru s k ie g o O d d z ia łu С В Р w N ie m c ze c h .
45 Zob. T. O r a c k i , op. cit., s. 264. 47 Ib id e m , s. 131.
222 .TAW W R Ô B T -E W S K T 3. J a s ie k P a w e ł O ls z ty n 4. W o jc ie c h o w sk i F r a n c is z e k S z tu m 5. P io tro w s k i F r a n c is z e k W o ry ty
6
.
B a rc z F r a n c i s z e k 48 O lsz ty n 7. O c h e n d a l D o m in ik O lsz ty nK ie ro w n ic tw o k o n fe re n c ji sp o c z y w a ło w rę k a c h b ib lio te k a rz a C e n tr. B ib lj. Pol. w N ie m c ze c h — O d d z iał P r u s y W sc h o d n ie — p. P a w ła J a ś k a . P r o g r a m k o n f e r e n c j i P ią te k , d n ia 1 lis to p a d a 35 r. G odz. 9— 11 O tw a rc ie k o n fe re n c ji (p r z y w ita n ie , s tw ie r d z e n ie o b e c n y c h , p o d a n ie p r o g r a m u i l o k a ta u c z e s tn ik ó w ) 11— 12 U c z e s tn ic y k o n fe re n c ji b io rą u d z ia ł w n a b o ż e ń s tw ie p o ls k im w k o ś c ie le św . J a k u b a 12— 14 O b ia d — p r z e r w a o b ia d o w a Î4— 15 Z w ie d z e n ie w y d a w n ic tw a „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” „ 15— 16 R e f e r a t s p ra w o z d a w c z y : „ R z u t o k a n a p r a c e d o ty c h c z a s o w e w z a k re s ie b ib lio te k a r s tw a p o lsk ie g o w P r u s a c h W s c h o d n ic h ” ( s p r a w o z d a n ie o g ó ln e za o k re s s p ra w o z d a w c z y 34—35) — p ro l. p. P a w e ł J a s ie k , O ls z ty n 16— 17 R e f e r a t i ć w ic z e n ia : „ T e c h n ik a p r o w a d z e n ia n a sz y c h b ib lio te k ” — p re l. p. F r a n c is z e k P io tro w s k i
17— 18 R e f e r a t : „ M e to d y p r o p a g a n d y k s ią ż k i” — p r e l. p. J a d w ig a Ś w ię c ic k a 18— 19 R e f e r a t : „ G rz e c h y b ib lio te k a r z a ” , p re l. p. J a d w ig a Ś w ię c ic k a 19— 20 K o la c ja — p r z e rw a 20— 22 W ie cz ó r św ie tlic o w y p o ś w ię c o n y p o ls k ie j p ie ś n i lu d o w e j — p r o w a d ził: p. J e r z y O lsze w sk i, W a r s z a w a S o b o ta , d łita 2 l i s to p a d a 35 т. G odz. 73(1— 8 P o b u d k a — ś n ia d a n ie „ 8— 9 Ć w icz e n ie p ie ś n i lu d o w y c h 9— 10 R e f e r a t : „ C z y te ln ic tw o n a P o w iś lu — ro z w ó j d o ty c h c z a s o w y , p la n y n a p rz y sz ło ść , m e to d y p r o p a g a n d y ” — p re l. p. W o jc ie c h o w sk i 10— 11 R e f e r a t: „ G o ty k n a M a z u ra c h ” — p re l. p. F r a n c is z e k B arcz , O lszty n 11— 12 O b ia d i p rz y g o to w a n ie n a w y ja z d n a M a z u ry 12— 19 W y c ie c z k a do S z c z y tn a i do L e s in do g ro b u p o w s ta ń c a K o n s t a n te g o R y m a rz e w s k ie g o 19—20 K o la c ja — p r z e r w a 20— 22 W ie c z o re k ś w ie tlic o w y (p ra c a p rz y g o to w a w c z a do u ro c z y sto śc i M a rii K o n o p n ic k ie j) — p ro w a d ź , p. O ls z e w sk i 43 Ib id e m , 5. 10.
D W A K U R S Y B I B L I O T E K A R S K O -S W I E T L I C O W E 2 2 3 N ie d zie la , d n ia 3 lis to p a d a 35 r. G odz. - 8— 830 Ś n ia d a n ie „ 83n— 930 R e f e r a t: „ J a k o b c h o d zę s ię z k s ią ż k ą ” , p re l. p. P a w e ł J a s ie k ,, 930— ΙΟ™ R e f e r a t : „R o zw ó j i p o trz e b a d a lsz e g o s z e r z e n ia M ałeg o i M ło d eg o P o la k a w N ie m c z e c h ” , p r e l. p. O c h e n d a l „ 1030— 12 N a b o ż e ń s tw o p o ls k ie w k o ś c ie le św . J a k u b a „ 12— 13 O b ia d — p r z e r w a 13— 15 R e f e r a t : „ R o la k s ią ż k i w tw o r z e n iu n a ro d u — b ib lio te k a r z s p o łe c z n ik ie m ” , p re l. p. Ś w ię c ic k a ,, 15— 17 W ie c z o re k k u czci M a r ii K o n o p n ic k ie j „ 17— 18 Z a m k n ię c ie k o n f e r e n c ji G Ł Ó W N E M Y Ś L I W Y G Ł O S Z O N Y C H R E F E R A T Ó W I Z A JĘ Ć P O D C Z A S T R W A N IA K O N F E R E N C J I W p ie rw s z y m d n iu k o n f e r e n c ji p. P a w e ł J a s ie k w s w o im r e f e r a c ie n t.: R z u t o k a n a p ra ce d o ty c h c z a s o w e w z a k r e s ie b ib lio te k a r s tw a p o ls k ie g o w P ru sa c h W s c h o d n ic h — p r z e d s ta w ił ro z w ó j b ib lio te k i c z y te ln ic tw a p o ls k ie g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h . R e f e r a t sw ó j ilu s tr o w a ł w y k r e s a m i s ta t y s ty c z n y m i, k tó r e p o g lą d o w o ł a tw ie j p o z w o liły się z o rie n to w a ć k u r s is to m , j a k p r a c a n a s z a p o s tę p u j e n a p rz ó d . S tw ie r d z a ją c d o b ry o b ja w ro z w o ju i p r z y r o s tu b ib lio te k j a k i c z y te ln ic tw a z w ra c a się do u c z e s tn ik ó w z p ro ś b ą , a b y p r a c ą w y tr z y m a łą i s y s te m a ty c z n ą s t a r a l i się r o z s z e rz a ć tę a k c ję w sw o ich o ś ro d k a c h . Z a z n a c z a w a ż n o ś ć i w ie lk o ść p r a c y b i b lio te k a rz a , p o ró w n u ją c go do p r a c y n a u c z y c ie ls k ie j — a p o s to ls k ie j.
D ru g i r e f e r a t w ty m d n iu w y g ło s ił n a u c z y c ie l p. P io tro w s k i. N a w s tę p ie p r e le g e n t z a z n a c z y ł, że sp o só b p r o w a d z e n ia b ib lio te k i n ie j e s t t a k i s k o m p lik o w a n y , j a k im j e s t n a ogół u w a ż a n y , że j e d n a k te c h n ik ę tę tr z e b a k o n ie c z n ie p o z n a ć i o p a n o w a ć. Z a z n a jo m ił o b e c n y c h z n u m e r a c ją k o m p le tó w i p rz e b ie g ie m p r a c y p o d c z a s w y p o ż y c z a n ia k s ią ż e k . N a s tę p u je k ilk a p r a k ty c z n y c h ć w ic z e ń , w k tó ry c h u c z e s tn i cy b io r ą u d z ia ł.
T rz e c i z rz ę d u r e f e r a t , w p ie rw s z y m d n iu k o n f e r e n c ji, z o s ta ł w y g ło s z o n y p rz e z p. Ś w ię c ic k ą n t.: G r z e c h y b ib lio te k a r z a . P r e le g e n tk a p r z e d s ta w iła c h ro n o lo g ic z n ie wra rto ś ć k s ią ż k i. W d a w n y c h c z a s a c h k s ią ż k a ja k o rz e c z m a te r ia ln a , ja k o te n w ie l ki p rz e d m io t, p r z e d s ta w ia ła coś b a rd z o d ro g ie g o , bo je j tw o rz e n ie b y ło p o łą c z o n e z w ie lk ą i m o z o ln ą p r a c ą , n a d k tó re j p r z e p is y w a n ie m z a k o n n ik c zę sto c a łe życie ślęc z a ł. W te d y te ż b ib lio te k a r z a u w a ż a n o ja k o c z ło w ie k a b a rd z o w a rto ś c io w e g o , k t ó r y s tr z e g ł d ro g o c e n n e g o s k a r b u . P rz e ło m n a s tą p ił z c h w ilą w y n a la z k u d ru k u . W te d y p r ą d y d e m o k ra ty c z n e z a ż ą d a ły k s ią ż k i d la w sz y s tk ic h o b y w a te li. R ozw ój te n id z ie do n a sz y c h c za só w , a d ziś p rz e ż y w a m y „ r ó w n o u p ra w n ie n ie k s ią ż k i” , k t ó r e p o le g a n a u ję c iu b i b lio te k a r s tw a w r a m y u s ta w . P r e le g e n tk a z a z n a c z y ła , że ł a tw o ś ć p r z e d r u k o w a n ia k s ią ż k i m a ta k ż e s w o je złe s tro n y , bo n a p ó łk a c h k s i ę g a r sk ic h u k a z u ją s ię czę sto k s ią ż k i n ie m o ra ln e , n ie o d p o w ie d n ie , a c z y te ln ik w ty m m o rz u k s ią ż e k ła tw o s t r a c i o rie n ta c ję . D la te g o te ż b ib lio te k a r z m a b y ć d o ra d c ą i p o le c a ć ty lk o k s ią ż k i n a jle p s z e , n a jw a r to ś c io w s z e , bo p a m ię ta ć n a le ż y , że n a j w ię k sz y m k ło p o te m n a sz y c h c za só w j e s t k s ią ż k a zła. P o d o b n ie j a k d a w n ie j b ib lio t e k a r z s trz e g ł b ib lio te k i, t a k d ziś m u s i n ie ty lk o s trz e c , a le b y ć z a r a z e m p o ś r e d n i k ie m d o b re j k s ią ż k i m ię d z y c z y te ln ik ie m i b ib lio te k ą . N a s tę p n ie p re le g e n tk a o m ó w iw sz y n ie k tó r e g rz e c h y b ib lio te k a r z y , p rz e s z ła do z a c h ę c e n ia u c z e s tn ik ó w
2 2 4 J A N W R Ó B L E W S K I
w ro z s z e rz a n iu c z y te ln ic tw a , a b y k a p ita ł w ło ż o n y w Ις a k c ją z o sta ł o p ro c e n to w a ny — w z n a c z e n iu d u c h o w y m .
W d ru g im sw o im r e f e r a c ie p t. M e to d y p r o p a g a n d y k s ią ż k i — p r e le g e n tk a n a w s tą p ię p rz e d s ta w iła w ie lk ą w a rto ś ć b ib lio te k i, te j f o n ta n n y ży w eg o d u c h a , k tó r a je d n a k sw ó j cel s p e łn i d o p ie ro w te d y , g d y w s z e re g a c h je j c z y te ln ik ó w s ta n ą w sz y scy n a si b r a c ia i s io s try . J a k ic h zd o b y ć? T y c h sp o so b ó w j e s t dużo, a le k a ż d y m u si z n aleź ć sw ó j sp o só b o d rę b n y . M oże o n b y ć ja k ik o lw ie k , b y le b y ł ty lk o s k u te c z n y . Z n a jb a r d z ie j p o p u la r n y c h s p o so b ó w s ą : 1) k a ta lo g i o b ra z k o w e — ilu s tr o w a n e , 2) -w y s ta w y k s ią ż e k , 3) g ło ś n e c z y ta n ie , 4) in s c e n iz a c je , 5) k o n k u rs z n a j o m o ści k s ią ż e k . N a ty m r e f e r a t z ak o ń c z o n o .
Z a ra z p o k o la c ji o d b y ła sią ś w ie tlic a i to po d k ie r o w n ic tw e m p. O ls z e w sk ie go. U w y p u k lił on ro lą p o ls k ie j p ie śn i lu d o w e j, je j b o g a c tw o to n ó w m u z y c z n y c h — h a rm o n ią . J e s t o n a o d tw ó rc ą tr y b u ży cia lu d u p o lsk ie g o , je g o tą s k n o t i m a rz e ń , je g o d o li i ra d o ś c i. N a s tę p n ie w ć w ic z y l k ilk a p ie śn i lu d o w y c h , m ię d z y in n y m i: C yra
n e c z k a , O m ó j J a s ie ń k u , K u ja w ia c z e k z k u ja w ia n k ą , P o có ż ż e ś t a k w ą s y odął.
D ru g i d z ie ń k o n fe re n c ji ro z p o c z ę to ś p ie w e m W a le c z n y c h ty s ią c i W ia tr w i o
nął o ra z p o w tó r k ą w ć w ic z o n y c h p ie ś n i lu d o w y c h . O g o d z in ie 9 p. W o jc ie c h o w s k i,
b ib lio te k a r z o k rę g u z ie m i m a lb o rs k ie j w y g ło s ił r e f e r a t n a te m a t ro z w o ju c z y te l n ic tw a w je g o o k rę g u . P r z e d s ta w ił on w y k re s o w o - s ta t y s ty c z n ie — j a k p r a c a p o s tę p u je n a p rz ó d , to j e d n a k w sz y sc y p o w in n i d o ło ży ć w sz e lk ic h sił d la s p r a w y c zy te ln ic tw a p o lsk ie g o . P r z e d w y ja z d e m n a M a z u ry p. B a rc z w y g ło s ił r e f e r a t n t.;
G o ty k n a M a zu ra c h .
N a w s tę p ie p re le g e n t p rz e d s ta w ił g e o g ra fic z n e p o ło ż e n ie M a z u r, p o te m w tr e ś c iw y c h s ło w a c h p rz e k o n a ł o b e c n y c h , że m o w a m a z u r s k a to in te g r a ln a część m o w y p o ls k ie j, że lu d m a z u rs k i to lu d p o ls k i, k tó r y d z iś w s k u t e k c ią g łeg o , s y s te m a ty c z n e g o w y n a r a d a w ia n ia n ie c o s ię z a ła m a ł. N a s tę p n ie p re le g e n t d a ł p o ję c ie w y r a ż e n ia „ g o ty k ” . G o ty k o z n a c z a s z tu k ę a rc h ite k to n ic z n ą , k tó r e j o b ja w e m są b u d o w le . c zy li z a m k i i k o ścio ły . M ów i się w te d y o s ty lu g o ty c k im , c h c ą c m ie ć m i a r ę d o o d ró ż n ie n ia p e w n e g o s ty lu d o m ó w , k o ścio łó w i z a m k ó w — od in n y c h , k tó re w s w e j s t r u k t u r z e i u k ła d z ie le p ie j w y g lą d a ją . T a k , j a k s ty l g o ty c k i, is tn ie je i g o ty c k ie p ism o . J e s t to s t a r e k o ś c ie ln e p ism o K o śc io ła rz y m s k o -k a to lic k ie g o , k tó re za c za só w c e s a rs tw a rz y m s k ie g o b y ło p is m e m e u ro p e js k im . P r e le g e n t po p o k a z a n iu u c z e s tn ik o m p is m a g o ty c k ie g o , p rz e c z y ta ł k ilk a w y ją tk ó w z k r o n ik i B o g u
ro d zicę.
Z a ra z po o b ie d z ie w sz y sc y u c z e s tn ic y k o n fe re n c ji u d a li s ię a u to b u s a m i do S z c z y tn a , ś p ie w a ją c p o d c z a s d ro g i w e so ło i ochoczo. W S z c z y tn ie zw ied z ili m u zeu m , g d z ie u c z e s tn ic y p rz e k o n a l i się o p o ls k o śc i te j z ie m i (p o ls k ie n a p is y n a e k s p o n a ta c h ), p o c ze m w y je c h a li do L e sin , m o g iły p o w s ta ń c a R y m a rz e w s k ie g o . T u ta j p. J a s ie k w k r ó tk i c h sło w a c h n a k r e ś li ł b o h a te r s t w o R y m a rz e w s k ie g o , k t ó r y w w a l ce o w o ln o ść p o d c za s p o w s t a n ia 1863 r. z g in ą ł ra z e m ze s w o im i w ie rn y m i. Z a z n a czył, że n a sz y m o b o w ią z k ie m j e s t z m iło ś c ią i czc ią w s p o m in a ć ty c h , K tórzy n ie w a h a li s ię p o rz u c ić w s z y s tk ie è o , b y s ta n ą ć w s z e re g a c h w a lc z ą c y c h o w o ln o ść i le p sz ą p rz y s z ło ś ć n a ro d u . Z w ró c ił się p rz y k o ń c u do w sz y s tk ic h u c ze stn ik ó w ' z a p e le m o w y trw a ło ś ć w w a lc e n a s z e j, a b y ra to w a ć p o ls k o ść b r a c i n a s z y c h n ie sz a b lą , le c z b ro n ią d u c h a — k s ią ż k ą p o ls k ą . P o o d ś p ie w a n iu H a sła u d a li s ię w d r o g ę p o w ro tn ą do S z c z y tn a , g d z ie p. P rz y b y ls k i, b ib lio te k a rz o k rę g u m a z u rs k ie g o w s e rd e c z n y c h sło w a c h p r z y w ita ł n a s w lo k a lu B a n k u L u d o w e g o , z a p r a s z a j ą c z a ra z e m n a k a w k ę .
^ P o b y t t u t a j u ro z m a ic ił p. H a b a n d t, k tó ry z w ie lk ą d o zą z n a jo m o śc i m o w y i d u szy m a z u rs k ie j z a r e c y to w a ł k ilk a u tw o ró w K a jk i. N a k o n ie c p. P r z y b y ls k i p o ż e g n a ł
D W A K U R S Y B I B L I O T E K A R S K O -S W I E T L I C O W E 2 2 5
n a s, ż y cz ą c j a k n a jle p s z y c h w y n ik ó w w p r a c y b ib lio te k a r s k ie j, a n a p a m ią tk ę p o b y tu w S z c z y tn ie w rę c z y ł p o szc z eg ó ln y m u c z e s tn ik o m d z ie ło S ie n k ie w ic z a
K r z y ż a c y p is a n e g o ty k ie m 4
P o p o w ro c ie do O ls z ty n a c z e k a ły u c z e s tn ik ó w z a ję c ia ś w ie tlic o w e , p o d c za s k tó ry c h p. Ś w ię c ic k a d o p o m a g a ła u c z e s tn ik o m do z re a liz o w a n ia z a p r o je k to w a n e g o p rz e z n ic h w ie c z o rk u k u czci M a r ii K o n o p n ic k ie j. W d a ls z y m c ią g u p rz e p r o w a d z iła p. Ś w ię c ic k a s z e re g g ie r ś w i e tlic o w o - b ib łio te k a r s k ic h , j a k : S y tu a c ja — Z g a d y w a n ie p rz y s łó w — Z a b a w a w b ib lio te k a r z a — W ie lcy lu d z ie — etc.
P ie rw s z y r e f e r a t w 3 d n iu k o n fe re n c ji w y g ło s ił p. J a s i e k z O ls z ty n a i to p t. J a k o b c h o d zę się z k s ią ż k ą — ż eb y u trz y m a ć je j ż y w o t j a k n a jd łu ż e j. I lu s tr o w a ł w y k ła d o b ra z k a m i, j a k d o b ry a j a k zły c z y te ln ik p o s tę p u je z k s ią ż k ą .
D ru g i r e f e r a t n t.: M a ły i M io d y P o la k w N ie m c z e c h w y g ło s ił p. O c h e n d a l. W sk a z a ł o n n a m a p ę , k tó r a ilu s tr o w a ła m ie js c o w o ś c i, g d z ie j e s t „ M a ły ” i „M łody P o la k ” a b o n o w a n y . P r e le g e n t, p rz e d s ta w ia ją c w a r to ś ć w y c h o w a w c z ą ty c h c z a s o p ism , ich ró ż n o ro d n o ś ć te m a tó w , k tó re p o d n o s i f a n t a z j a i h o ry z o n ty m ło d z ie ż y , z a c h ę c a ł o b e c n y c h , a b y w s p ó łp ra c ą s w o ją , p r z y k ła d e m w ła s n y m p rz y c z y n ili się do r o z s z e rz e n ia , ro z p o w s z e c h n ie n ia ty c h m iły c h i u ż y te c z n y c h p r z y ja c ie li n a sz y c h . P o p rz e rw ie o b ia d o w e j p. Ś w ię c ic k a w y g ło s iła r e f e r a t n .t. R o la k s ią ż k i w t w o
r z e n iu n a ro d u — b ib lio te k a r z s p o łe c z n ik ie m . P r e le g e n tk a w r e f e r a c ie s w y m d o b it
n ie w y k a z a ła , że g d z ie k s ią ż k i b r a k , k a ż d e j k u ltu r z e n a ro d o w e j g ro z i n ie b e z p ie c z e ń stw o i z a g ła d a . K s ią ż k a j e s t b a rd z o w a ż n y m c z y n n ik ie m w z e s p a la n iu s ię n a ro d u , o d e g ra ła b a rd z o w ie lk ą ro lę w c z a sa c h n ie w o li P o ls k i, a d z is ia j w sz ę d z ie ta m , g d z ie z a w ita , z e s p a la i je d n o c z y s ła b e n ie r a z g r o m a d k i P o la k ó w ro z rz u c o n y c h p o c a ły m św ięc ie .
W d a lsz e j części sw e g o r e f e r a t u z a j ę ła się ro lą b ib lio te k a r z a - sp o łe c z n ik a . B ilb io te k a rz w in ie n b y ć d o b ry m p sy ch o lo g iem , tzn . d a ć c z y te ln ik o w i ta k ą k s ią ż k ę , a b y je m u o d p o w ia d a ła co do w ie k u i z a in te r e s o w a n ia . N a z a k o ń c z e n ie k o n f e r e n c ji o d b y ł s ię u ro c z y s ty w ie c z ó r M a r ii K o n o p n ic k ie j, te j w ie lk ie j p ie ś n i a r k i lu d u p o ls k ie g o i to z p o w o d u ro c z n ic y 2 5 -le c ia je j ś m ie rc i. P r o g ra m w ie c z o rk u w y k o n a n y p rz e z u c z e s tn ik ó w , p r z e d s ta w ia ł s ię n a s tę p u ją c o : 1) K ró tk i ż y c io ry s i d z ia ła ln o ś ć K o n o p n ic k ie j 2) Ś p ie w : P o d lip ą 3) In s c e n iz a c ja : P r z y s z ł y t u N ie m c e 4) W ie rsz : Do m ło d z ie ż y 5) I d z ie m do c ie b ie (z p. B a lc e ra ) 6) Ś p ie w w sp ó ln y : J u ż lip a r o ztu la .
N a z a k o ń c z e n ie p. J a s ie k w y g ło s ił p rz e m ó w ie n ie , d z ię k u ją c w s z y s tk im z a ży w ; u d z ia ł. O d ś p ie w a n ie m I la s ta z a k o ń c z o n o 3 -d n io w ą k o n fe re n c ję b i b lio te k a r s k ą .
U w a g i o g ó l n e
C el k o n fe r e n c ji: d o k s z ta łc e n ie b ib lio te k a r z y i p o b u 'd z e n ie do j a k n a jw ię k s z e j a k ty w n o ś c i, z o sta ł o s ią g n ię ty . P o d c z a s trz y d n io w e g o p o b y tu n a s tą p iło zży c ie i s c e - m e n to w a n ie g ro m a d y b ib lio te k a rz y p o ls k ic h z P r u s W sc h o d n ic h . M ło d zież z a b r a ł a ze so b ą n ie ty lk o fa c h o w e w ia d o m o śc i z z a k r e s u b i b lio te k a r s tw a , le c z w y r u s z y ł a do s w y c h p la c ó w e k z o tu c h ą , w ia r ą i p e łn ią św ia d o m o ś c i, że p ro w a d z ą c s w e m a łe b i b lio te c z k i, k ła d ą c e g ie łk i p o d b u d o w ę d o m u c z y te ln ic tw a w P r u s a c h W sc h o d n ic h . 49 H e n ry k S i e n k i e w i c z , K r z y ż a c y . P o w ie ś ć h is to r y c z n a z 9 ilu s tr a c ja m i, O ls z ty n 1930. N a k ła d e m w y d a w n i c tw a „ M a z u r” . D r u k ie m S. P ie n ię ż n e g o „ G a z e ta O ls z ty ń s k a ” A U e n s te in O stp r. 8°, ss. n lb . 2, V, 4— 547, ta b l. 9, got.
2 2 6 J A N W R Ó B L E W S K I
Z a ję c ia ś w ie tlic o w e , j a k ró w n ie ż p r z e p la ta n ie w y k ła d ó w p ie ś n ią lu d o w ą , w z b o g a c iły r e p e r t u a r p ie ś n i p o lsk ic h . P o d c z a s k u r s u oćw iczo n o 30 p ie ś n i lu d o w y c h i p a trio ty c z n y c h , a d la u t r w a le n ia te g o ż m a te r ia łu w rę c z o n o k a ż d e m u u c z e s tn ik o w i o d b itk i ty c h p ie śn i. M ło d zież z a p o z n a ła się ró w n ie ż z n a jn o w s z y m p rz y rz ą d e m do n a g ry w a n ia p ie ś n i tzw . fo n o g ra fe m . C ały s z e re g s ta r y c h , n ie z n a n y c h s z e rs z e m u o g ó ło w i p ie śn i z o sta ło w y ło w io n y c h i p o d c za s k o n fe re n c ji n a g ra n y c h . P r a c ą tą k ie ro w a ł p. O lsz e w sk i z W a rsz a w y .
D o b ó r r e f e r e n tó w i u s ta lo n y c h r e f e r a tó w b y ł szc z ęśliw y . P o z io m w y k ła d ó w b y ł p o p u la rn y , t a k że k a ż d y z u c z e s tn ik ó w m ó g ł ich tr e ś ć z ro z u m ie ć.
K o n fe re n c ja , k t ó r a d o s z ła d o s k u tk u d z ię k i fin a n s o w e j p o m o c y Z w ią z k u P o la k ó w D z ie ln ic y IV , s p e łn iła sw ó j cel w c a łe j p e łn i. N a le ż y się s p o d z ie w a ć , że k a p ita ł w ło ż o n y w k o n fe re n c ję będ zie n a le ż y c ie p ro c e n to w a ł i to w fo rm ie w z ro s tu z asię g u c z y te ln ic tw a p o lsk ie g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h . O lsz ty n , d n ia 18 lis to p a d a 1935 r. A lfo n s B a r c z e w sk i p is z ą c y p ro to k ó ł 3. B e r lin , 20 m a rc a 1939 r. A m b a s a d a P o ls k a w B e r lin ie k o m u n i k u j e M in i s te r s tw u S p r a w Z a g r a n ic z n y c h w W a r s z a w ie o k u r s ie ś w ie tlic o w o -b ib lio te k a r s k im ., k t ó r y o d b y i się na P o w iś lu w d n ia c h o d 25 lu te g o do 2 m a rc a 1939, p ro szą c o w y r a ż e n ie p o d z ię k o w a n ia P o l s k ie m u Z w ią z k o w i Z a c h o d n ie m u i p r e le g e n to m . O ryg .: A r c h iw u m M S Z w W a r s z a w ie , A P B , w ią z k a 208, te c z k a 2. A m b a s a d a R e c z y p o sp o lite j P o ls k ie j B e rlin , 20 m a rc a 1939 w B e rlin ie N /298/III/24 w s p r a w i e k u r s u b ib lio te k a r s k o - ś w ie tiic o w e g o n a P o w iś lu A m b a s a d a p o z w a la s o b ie z a k o m u n ik o w a ć , że w d n ia c h 2 5 I I 39 do 2 I I I 39 r. o d b y ł się n a P o w iś lu k u rs ś w ie tlic o w o - b ib lio te k a r s k i, k t ó r y o b ją ł 30 u c z e s tn ik ó w . W k u r s ie w z ię li u d z ia ł k ie ro w n ic y i k ie ro w n ic z k i św ie tlic , b ib lio te k a rz e i b ib lio t e k a r k i o ra z n a u c z y c ie le i o c h ro n ia rk i.
Z a ję c ia o d b y w a ły się w ie c z o ra m i, o g ó ln a lic z b a z a ję ć w y n o s iła 24 g o d z in y . J a k o p re le g e n c i w z ię li w k u rs ie u d z ia ł p. T u ro w ic z z W a rs z a w y 53 i p. M ik u ta z K ra k o w a . W z a p ro s z e n iu p r e le g e n tó w p o ś re d n ic z y ł P o ls k i Z w ią z e k Z a c h o d n i.
K u rs m ia ł n a s ta w ie n ie p ra k ty c z n e . W r a m a c h k u r s u p rz e ć w ic z o n o 23 p ie śn i lu d o w e , 6 ta ń c ó w lu d o w y c h , 4 in s c e n iz a c je i 5 r e c y ta c ji o ra z p rz e p ro w a d z o n o w y
k ła d y o o r g a n iz a c ji te a tr ó w lu d o w y c h i o p ro p a g o w a n iu k s ią ż k i.
P o zio m o g ó ln y k u rs u , n a s tr ó j s łu c h a c z y i o s ią g n ię te w y n ik i n a le ż y o c en ić j a ko b a rd z o d o b re . K o sz ty o rg a n iz o w a n ia k u rs u w w y so k o ś c i R M 429,24 p o k ry ła A m b a sa d a .
50 J a d w ig a T u ro w ic z ó w n a , k ie r o w n ik W y d z ia łu P a ń s tw o w e g o I n s t y t u t u S z tu ki T e a tr a ln e j w W a rsz a w ie .
D W A K U R S Y B I B L I O T E K A R S K O -S W I E T L I C O W E 2 2 7 A m b a s a d a p o z w a la s o b ie p ro s ić o w y r a ż e n ie w im ie n iu t e r e n u p o d z ię k o w a n ia P Z Z i p re le g e n to m . z a A m b a s a d o ra R z e c z y p o sp o lite j (—) M a lh o m m e I s e k r e t a r z A m b a s a d y Do M in is t e r s tw a S p r a w Z a g ra n ic z n y c h W y d z ia ł E II w W a r sz a w ie O d p is: K o n s u la t R .P. w K w id z y n ie 4. S z t u m , d n ia 5 m a rc a 1939 r. S p r a w o z d a n ie z k u r s u ś w ie tlic o w o -b ib li o te k a r s k ie g o , k t ó r y o d b y ł się w S z t u m ie w d n ia c h 25 I I — 2 I I I 1939 r. K u r s z o r g a n iz o w a ł O k rę g Z ie m i M a lb o r s k ie j Z w ią z k u P o la k ó w , b ra li w n im u d z ia ł k ie r o w n ic y ś w ie tlic i b ib lio te k o raz n a u c zy c ie le i p r z e d s z k o la n k i. P r e le g e n ta m i b y li J a d w ig a T u r o w ic z ó w n a z W a r s z a w y i p. M ik u ta z K r a k o w a . U c z e s tn ik ó w n a u c zo n o 23 p ie śn i, 6 ta ń c ó w l u d o w y c h , w y s ta w io n o б in s c e n iz a c ji i w y k o n a n o 5 r e c y ta c ji. P o n a d to w y g ło s z o n o d w a r e f e r a ty: „J a k n a le ż y o r g a n izo w a ć te a tr y lu d o w e ” i „ P ro p a g a n d a k s i ą ż k i ”. О гуд.: A r c h iw u m M S Z w W a r s z a w ie , A P Ľ w ią z k a 208, te c z k a 2. S p r a w o z d a n ie z k u r s u b ib lio te k a rs k o - ś w ie tlic o w e g o o d b y te g o w d n ia c h 2 5 II do 2 -III 1939 r. w S z tu m ie
K u rs o d b y ł się z r a m ie n ia Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h T.z. O k rę g u Z iem i M a lb o rs k ie j. W k u r s ie b r a li u d z ia ł k ie ro w n ic y i k ie ro w n ic z k i ś w ie tlic , b i b l i o t e k a r k i i b ib lio te k a rz e o ra z w sz y sc y n a u c z y c ie le i o c h r o n ia rk i z ie m i m a lb o rs k ie j. P r z e c ię tn a fr e k w e n c ja w y n o s iła 30. Z a ję c ia t r w a ł y d z ie n n ie 4 g o d z in y , t a k ze o g ó ln a lic z b a g o d zin z a ję ć w y n o s iła 24, je d n a k ż e p o d c z a s z a ję ć g o d z in y p rz e c i ą g a n o .
K u rs n o sił w y b itn ie c h a r a k t e r p r a k ty c z n y z d z ie d z in y p ie ś n i lu d o w e j, insce-« n lz a c ji p ie śn i, r e c y ta c ji w ie rs z y , ta ń c e lu d o w e i in s c e n iz a c ji w ie rs z y . P r e le g e n ta m i b y li p. T u ro w ic z z W a rs z a w y i p. M ik u ta z K ra k o w a . P r e le g e n ci od s a m e g o p o c z ą tk u p o tr a f i li z a ją ć s o b ie u c z e s tn ik ó w i p o s ta w ić k u rs n a w y so k i p o zio m , k tó r y t r w a ł aż do z a k o ń c z e n ia . W y ćw ic z o n o n a s tę p u ją c e p ie ś n i lu d o w e : 1) Z ta m te j s tr o n y je z io r a ; 2) C o ja z ro b ię z ty m J a s ie ń k ie m ; 3) U c ie k ła m i p rz e p ió r e c z k a w p ro s o : 4) Λ n ic t a p ta s z y n a ; 5) Od b u c k u do b u c k u ; G) P r z y je c h a ł do n ie j; 7) S p o d z p ie c a g o łą b e k ; 8) P rz y s z li c h ło p c y z w o je n k i! 9) M o ja n e n k a m ó w i n e ; 10) S ta r e m u , s ta r e m u ; 11) W s ta ł s t a r y d z ia d r a n o ; 12) C z y je ś lo k o n is ie : 13) J o se c y g a n ; 14) C om z ro b iła ; 15) M o je k o m p a n e c k i; 16) P r z y le c ia ł g o łą b e k : 17) O w c z a re c z e k n a sz ; 18) W Z a b o ro w ie k o ś c io łe c z e k ; 19) O żeń się J o n ic k u . 20) A j a k ci jo b e d e ; 21) N ie ro z ci jo n ie ro z ; 22) Oj św iec i m ie s ią c ; 23) K a r e k o n ie k a re . Z d z ie d z in y ta ń c ó w lu d o w y c h w y ć w ic z o n o n a s tę p u ją c e ta ń c e : 1) W alc ś lą s k i; 2) G o łą b e k ; 3) G ro ż o n y ; 4) C ię ta p o lk a ; 5) O w c z a re k ; 6) T a n ie c k u rp io w s k i. Z d z ie d z in y in s c e n iz a c ji in s c e n iz o w a n o n a s tę p u ją c e p ie śn i lu d o w e :
2 2 8 J A N W R Ó B L E W S K I 1) Z t a m te j s tro n y je z io r a ; 2) P r z y je c h a ł do n ie j; 3) Co j a z ro b ię , z ty m J a s ie c z k ie m ; 4) O j św iec i m iesiąc. Z d z ie d z in y r e c y ta c ji re c y to w a n o n a s tę p u ją c e w ie rs z e z p o d z ia łe m n a g ło sy : 1) Z a m ie ć ; 2) M u sim y s ia ć ; 3) B u d u je m y m iłe j O jc z y ź n ie d o m ; 4) O m o w o p o ls k a ; 5) P u s t k a p łacze. P r a k ty c z n e z a ję c ia p o p rz e d z a ły u w a g i i w sk a z ó w k i p. T u ro w ic z ó w n y o r e c y ta c ja c h z esp o ło w y c h i s p o so b a c h w y k o n a n ia . R e f e r a t p. M ik u ty , j a k n a le ż y o rg a n iz o w a ć t e a t r y lu d o w e , o p a r ty n a w ła s n y c h d o ś w ia d c z e n ia c h , z a p o z n a ł s łu c h a c z y z b łę d a m i c z y n io n y m i p rz e z zesp o ły a m a to r s k ie — m ia n o w ic ie w z o ro w a n ie się ich n a te a tr a c h z aw o d o w y c h , co ze w z g lęd u n a b r a k o d p o w ie d n io w y sz k o lo n y c h lu d z i i o d p o w ie d n ic h sc e n n ie m o że p rz y n ie ść p o ż ą d a n e g o w y n ik u . D a le j p o d a ł s łu c h a c z o m z w ła s n e j o b s e rw a c ji i z p r a k t y k i w sk a z ó w k i, j a k t e a t r y a m a to r s k ie w in n y i m o g ą z w ię k s z y m p o w o d z en ie m i s k u tk ie m t a k w a ż n ą d z ie d z in ę p ra c y s p o łe c z n e j o rg a n iz o w a ć . W d r u g im r e f e r a c ie n a te m a t: P ro p a g a n d a k s i ą ż k i s c h a r a k te r y z o w a ł m ó w c a ro lę b ib lio t e k a rz a , je g o z a d a n ia w o b e c c z y te ln ik ó w o ra z , r ó w n ie ż z w ła s n e j p r a k t y k i w yjętC , sp o so b y p ro p a g o w a n ia k s ią ż k i. K u rs z ak o ń c z o n o u ro c z y stą w ie c z o rn ic ą , p o d c za s k tó re j u c z e s tn ic y r e p r o d u k o w a li p rz e d p r z e d s ta w ic ie la m i o r g a n iz a c ji n o w y m a te r ia ł. W cało śc i w y p a d ł te n k u rs b a rd z o d o b rz e , d a ją c p ra c o w n ik o m s p o łe c z n y m du żo n o w e g o m a te r ia łu do ś w ie tlic i c ałeg o r u c h u m ło d zieżo w eg o .
S z tu m , d n ia 5 m a r c a 1930 F. W o jc ie c h o w s k i
C O U R SE S F O R P O L IS H L IB R A R IA N S IN E A S T P R U S S IA
S U M M A R Y
T h e a u th o r p u lis h e s re p o rts o n tw o c o u rs e s o rg a n iz e d b y th e C e n tra l P o lish L i b r a r y in G e rm a n y , B ra n c h E a s t P r u s s ia . T h e re w e re s ix su ch c o u rs e s in all.
T h e m a te r ia l p u b lis h e d c o n c e rn s th e 4 th c o u rs e h e ld a t O lsz ty n on 1st— 3rd N o v e m b e r 1935 f o r lib r a r ia n s o f th e w h o le B ra n c h (i.e. W a rm ia , M a s u ria a n d P o w iśle) a n d th e 6 th a n d l a s t c o u rs e h e ld a t S z tu m on 25th F e b r u a r y — 2nd M arch 1939 f o r lib r a r ia n s , m a n a g e r s of v illa g e c lu b s as w e ll as sch o o l a n d in f a n t sch o o l te a c h e rs o f P o w iś le on ly . T h e w h o le m a te r ia l c o n sis ts o f f o u r d o c u m e n ts (in c lu d in g tw o c o v e rin g le tte rs ) a n d c o m p ris e s d e ta ile d p r o g r a m s o f th e c o u rses, in c lu d in g th e n a m e s of th e le c tu re rs . T h e re p o r t o f th e c o u rs e h e ld a t O lsz ty n in c lu d e s also a li s t o f p e rs o n s w h o a tte n d e d it, w ith t h e i r a g e a n d p ro fessio n .
D is c u s sin g th e m a te r ia l p u b lis h e d th e a u th o r s tre s s e s t h a t th e w o rk o f th e lib r a r ia n s w a s clo se ly c o n n e c te d w ith o th e r c u ltu r a l a n d e d u c a tio n a l a c tiv itie s , e sp e c ia lly w ith m a n a g in g of th e v illa g e c lu b s. L i b r a r ia n s w e re v e ry o fte n m e m b e rs o f th e c lu b s b o a rd , o n th e o th e r h a n d so m e of th e c lu b s h a d th e ir o w n lib r a r ie s . T h a t is w h y th e c o u rs e s o rg a n iz e d c o v e re d l i b r a r ia n s h ip as w e ll as v illa g e c lu b s m a n a g in g . A m o n g o th e rs s e tt in g o f p la y s a n d d e c la m a tio n w e r e ta u g h t.
T h e ro le o f P o lis h so n g s w a s f u ll y a p p re c i a te d b y th e m e m b e rs o f th e P o lish M o v e m e n t in G e rm a n y . T h e re is n o d o u b t t h a t th e y s tre n g h te n e d p a tr io tic fe e lin g s o f th e P o lish p o p u la tio n . T h e re fo r e a t e a c h c o u rs e n e w so n g s w e re t a u g h t (a t O l s z ty n 30, a t S z tu m 23).
T h e c o u rs e o rg a n iz e d a t S z tu m o n ly a fe w m o n th s b e fo re th e o u tb r e a k o f th e w a r, a t th e tim e of in c re a s e d p r e s s u r e u p o n th e P o lish m in o r ity , h a d a sp ec ia l p o litic a l sig n ific a n c e .
