A C T A U N I V B R 8 I T A T I S L O D Z I K H 3 I S FOLIA LITTERARÏA 21, 193Ö
A leksander Kozłowski
ZU EINIGEN PROBLKMBN DER BBDROTWW DER BESTIMMTEN LITERARISCHEM GATTUNQBN IM FRBMDSPRAOHENUSTtfRRICKT
Z ie l d es v o rlie g e n d e n B e itr a g e s i e t e s , d ie M ö g lich k e iten d e r Anwendung und d ie Bedeutung d e r b e n timoittui l i t e r a r i s c h e n G attung en im P rem d e p rach en u n terrich t au U nterauehen, Wir begrenzen uns in diesem A rtik e l n u r au f d ie Bedeutung und Anwendung im Frem depra- c h e n w n terrio h t e o lc h o r l it e r a r i s c h « » G attungen w ie: Romane, Dramen und tf«rke d e r Jugend- und T r 3 v in l lit e r » i tu r .
Roman im P rem d ap raoh en u n terrio h t
Die l it e r a r i s c h e n G roßfernen , v o r allem Roman und Drama, s t e l -l e n deu fren x -lep ra ch -lich en U n te rric h t v o r w ic h tig e Pro b-lem e. Romane
sowie Dramen s o lle n n ic h t e in fa c h "durchgenommen" w erden, E ine etu ffe n v * eiae, mit H ilfe und Anwendung d e r Ü bersetzungen und z a h
l-re ic h e n Po пае n d e r H ausaufgabe, B re ch ließ u n g e in e s Romanes i s t s e lb a t dem C h a ra k te r dee Romanes zu w ide r. Es l ä ß t k e in e sp o ntan e R eaktion in Form d e r fre ax isp ra c h llo h e n 'Äußerungen aufkomnen und z e r s t ö r t b ald daß Interofcae und d ie M o tiv a tio n .
D a b e i s p ie le n e in e große R o lle d ie L ese-E rfahru n gen d e r Fremd- ap ra ch e łileraen d en , d ie in d e r M u tte rsp ra ch e gewönnen w orden. Das h e i-5t, daß d ie e n tsp re c h e n d e , i n d iv id u e l l a u a g e a r b e ite te Methode d es Lee.ene d er l i t e r a r i s c h e n Werke in d e r M u ttersp rach e n ic h t ohne E
in-f lu ß a u in-f d ie L e sé v e rh a lte n und L e s e le is tu n g e n i n d e r Frem dsprache b lo ib e n .
Gerade h i n s i c h tl i c h d i e s e r Art d es g e d u ld ig e n und d a b e i doch s e lb s t-s tä n d ig e n Leaent-s l e t d a ra n f e e tz u h a lte n , daß L e s e a n le itu n g e n und L ese erfahru n g en in d e r B ro tep rach e n ö tig Bind, e o lle n L e s e a n le itu n - gen in d a r Z w eitapracho Überhaupt e r e t f ru c h tb a r s e in und w irk llo h zu b e frie d ig e n d e n L eeeerfahrun gen fü h re n . Gerade h i e r i s t d e r Un-t e r r i c h Un-t i n d e r B ra Un-t- und Z w eiUn-tsp rach e a l s e in e B in h e iUn-t au seh en ,
und zwar auch in a l l e n Jenen F ällen * i n d e n en -e r in v e rsc h ie d e n e n ra c n e rn und m it v e rsc h ied e n e n L ehrern a t a t t f i n d e t . L oaeerfah run gen l n d e r E rs tsp ra c h » sin d h i e r t a t s ä c h l i c h e i n e , t r e f f l i e h e H i lf e , wenn n i c h t g a r e in e u n v e rz ic h tb a re V o rau sse tzu n g ^ .
Daraue können w ir e in e e r s t e S c h lu ß fo lg e ru n g z ie h e n : Die E nt-s c h lü nt-s nt-s e lu n g e in e nt-s Romanent-s i n d e r Frem dsprache i s t d u rch d ie B n t- s c h lü s s e lu n g s fä h ig k e lt d e r Romane in d e r M u ttersp ra ch e b e d in g t. Man kann a ls o f e e t a t e l l e n , wenn jemand l n d e r L e k tü re d e r m u tter- a p ra c h lio h e n Romane bew andert i e t , wird e r auoh k e in e g rö ß e re n P ro bleme mit d e r L e k tü re , mit dem V ersteh e n und mit d e r E n ts c h lü s s e -lu n g d e r Romane, d ie i n d e r Frem dsprache g e s c h rie b e n s in d , haben .
r>ie notw endige V o rau ssetzu ng und Vorbedingung f ü r d ie P erze p -t i o n e in e s fre m d sp rac h lic h e n Romanes i s -t n a -tü r l ic h d ie B eherrschung d e r Frem dsprache,
Die l i t e r a r i s c h e n Großformen s in d w eniger ko m p rim ie rt, und das D ekodieren von Romanen kann den Lernenden g ro ße Problem e b e r e i te n . Somit müssen w ir f e e t a t e l l e n , daß d i e A rb e it am Roman im F rea d a p ra - chenu nte r r i c h t e in e s e h r genaue m ethodische V o rb e reitu n g d e r U nter-r ic h t s s tu n d e du nter-rch den L e h nter-renter-r b e n ö ti g t. D iese V o rb ere itu n g b e sch -rä n k t s ic h n ic h t n u r a u f d ie E rk läru n g d es neuen W o rtsc h atz es , was ü b rig e n s s e h r o f t unm öglich i s t (gro ße Z ahl d e r unbekannten W örter). Aus d id a k tis c h -m e th o d ia c h en Gründen i s t ea w ic h tig , daß man den S c h ü lern (S tu d en ten ) i n bezug a u f da s k om b inierend e, ra te n d e Lesen e in m ö g lich st g u te s W issen v e r m i t t e l t . S c h lie ß lic h g i l t es zu e r -r e ic h e n , d aß s i e s p ä te -r von s i c h .a u s . ohne daß d e -r Zwang d e -r S ch ule
ibzw . des h o c h sch u llsc h e n Programms) u n m itte lb a r o d er m i tte lb a r h i n t e r ih n e n s t e h t , fre m d sp ra c h lic h e L i t e r a t u r le s e n 2 .
B ai d e r P e rz e p tio n d e s T e x te s kann und s o l l man w eitgehend a u f den G ebrauch von W örterbüchern v e r z i c h t e n , s o l l a ls o in hohem Grade r a te n und ko m bin ieren . Romane fo rd e rn i n d e r R egel e in s e h r v i e l g en au eres Lesen und a ie eig n e n s ic h л и г t e i lw e i s e z u r A rb e it an
■j
H. 3 с h r e y , Grundzüge e in e r L i te r a t u r d i d a k t ik d es E n g li-sc h e n , D ü sse ld o rf 1973, S . 141.
l e x i k a l i s c h e n K e n n tn is s e n , 3 i e e ln d a l s o r e l a t i v wenig g e e i g n e t, d en W ortech at* d e r F rem d e p ra ch e n le rn en d e n zu v e r t i e f e n , v o r a lle m desw eg en , w e ll e s e in e e e h r g ro ß e Menge d e r un b ekan nten W ö rter und Wendungen g i b t . Unabhängig davon l e t d e r F re m d sp rac h en le rn e n d e
m e is te n s im s ta n d e , den ganzen Ronan zu v e r s t e h e n .
D er Roman e n t h ä l t auch m e is te n s e in e z ie m lic h k o m p li z i e r te Handlung o d e r m ehrere H andlungen, d i e d a n n - i n d e r P hase d e r T e x t- b e h a n d l u n g - a n a ly e i e r t , i n t e r p r e t i e r t und b e s p ro c h e n w erden m üssen. Be g i b t auch i n d en Romanen e in e g anze R eih e von v e rs c h i e d e n e n P e r -s o n e n , d ie z .B . c h a r a k t e r i s i e r t o d e r e in g e s c h ä t z t werden kö n nen . D ie s e E i n z e l h e it e n können n u r m it H i l f e e i n e r s e h r genauen L e k tü re
e r f a ß t w erd en .
Das Z i e l d e r A r b e it am Roman im F re m d o p ra o h e n u n te rric h t s c h e in t d am it e tw as a n d e re s zu s e i n , a l s im F a l l e d e r N o v e lle o d e r k u rz e n E r z ä h lu n g . D er Roman s o l l i n d ie sem K o ntext e in e Anregung, e i n Im-p u l s z u r s c h ö Im-p f e r is c h e n A u s e in a n d e rse tz u n g und dam it z u r P ro d u k tio n d e r fre m d s p r a c h lic h e n Äußerungen anhand d e r im Roman d a r g e s t e l l t e n H andlung, P e rso n e n , S i t u a t i o n e t c . s e i n . W eniger A ufm erksam keit w ird d a b e i a u f d i e V e r tie f u n g d e s W o rts c h a tz e s -a o wie d as d e r P a l l b e i d e r B ehandlung und A rb e it an d e r k u rz e n P r o s a i s t - g e l e n k t .
Am Anfang d e r A rb e it am Roman h a t d i e s o r g f ä l t i g e A n aly se , zu-m ind est e i n i g e r A b s c h n i tte , d e r e ig e n t l i c h e n I n t e r p r e t a t i o n v o r a u s - z u g e h en . E r s t , wenn s ic h d i e F re m d ep ra c h e n le m e n d en an d i e A r b e it m it den Romanen gewöhnt h a b e n , kann man h i n und w ie d e r d i e S tu f e d e r A naly se ü b e rs p r in g e n , um a u f Grund e in e s g esam ten L e se e in d ru c k e zu i n t e r p r e t i e r e n . D a b ei kann e s Vorkommen, d a ß d i e I n t e r p r e t a t i o -nen B e s t a n d t e i l e e i n e r A nalyse a u fw e is e n .
F ra g en d e r l i t e r a r i s c h e n G eechm acksbildung s in d s e l b s t v e r s t ä n d l i c h n i c h t u n w ic h tig . L i t e r a r i s c h e r Geeohmack b i l d e t s i c h ied och n i c h t i s o l i e r t a u f dem Wege Uber L e k tü re i n d e r F rem d sp rach e* .
Das L esen von Romanen s o l l a l s e in e T ä t i g k e i t b e t r a c h t e t wer-d e n , wer-d i e im P r in z i p n e b e n wer-d e r e i g e n t l i c h e n A rb e it i n d e r Gruppe h e r l ä u f t . Von i h r s o l l e i e d i e n ö tig e n Im p u lse bekommen, um i h r i h r e r s e i t s Im p ulse zu g e b e n . Daa h e i ß t , d a ß d a s L esen m e is te n s n i c h t im U n t e r r i c h t v o r l ä u f t . D ie Romane w erden m e is te n s z u Hause
g e le s e n und i » U n te r r ic h t b e s p ro c h e n . Be i s t j e d e n f a l l s m öglich, bestim m te A b so h n ltte aus den Romanen im U n t e rr ic h t v o r z u le s e n .
Se i a t auch топ B edeutung, d aß Jemand, d e r s p ä t e r ohne Sohw ie-- r l g k e l t e n l e s e n w i l l , s ic h e in l e a e n muß. Daa b e t r i f f t d ie m u tte r-
e p r e c h lic h e sowie fre m d sp ra c h lic h e L i t e r a t u r . Je r e i c h e r und d i f f e -r e n z i e -r t e -r d e -r L e s e e -rfa h -r u n g e h in te -rg -rü n d i s t , umso g e f a h -r lo s e -r kann d e r L e se r s e in e r I n t u i t i o n t r a u e n . Das s p r a c h lic h e N iveau w ird auch d u rch d i e Romane b e e i n f l u ß t . Zwar k o n z e n tr ie r t e ic h d ie A rb eit am Roman n ic h t a u f d ie V e rtie fu n g de s W o rtsc h a tz e s, wie w ir schon f r ü h e r a n g ed eu tet h ab en , « h er d ie F rem d sprachenlernend en le r n e n auch an Hand d e r Romane den neuen W ortsohatz k ennen . Dabei i s t daa P r in z ip d e r Auswahl und d e r S e l e k tio n des W o rtsc h a tze s und das P r in z ip des V e rg le ic h e s топ e n ts o h e id e n d e r B edeutung,
л е г s io h т о г Augen h ä l t , ln welch hohem Maße d as Lesen топ frem d-s p r a c h lic h e n l i t e r a r i d-s c h e n Langformen l e t z t l i c h lmmor топ p o d-s it i v e n L ese erfah ru n g e n in d e r B r s ts p ra c h e a b h ä n g t, w ird so l e i c h t n ic h t v e rg e s s e n , dgß l i t e r a r i s c h e "Lette-Bäume" n ic h t ln den Himmel wach-Sün v?«£*!fn * w:le Lesen m u tte r s p r a c h lic h e r Romane, e in e B es c h ä ftig u n g d e r a usg esp roch ene n M in d e rh e ite n , a ls o v e r g l e i c h e -ł s f* 'wir<î âa0 Lesen von fre m d s p ra c h lic h e n Romanen, immer e in e T ä t ig k e i t s e h r w eniger s e in * .
Die Romane können o f t g rö ß e re m o tiv ie ren d e F u n k tio n haben a l s d i e E rzählun gen o d e r N o v e lle n . D ies 1 st d a ra u f z u riio kzu f Uhren, daß s i e mehrere Handlungen, e in e s e h r r e ic h e F a b e l, m ehrere G e s t a l t e n , m ehrere H and lu ngsabläufe haben а1в d i e N o ve llen und E rzäh lu n g en . E i n e r s e i t s ersc h w ert d i e s e r F a k to r d ie P e r z e p tio n (um so mehr, w eil s i e a u f d e r freisd s p m o h llo h e n Ebene v e r l ä u f t ) , a n d e r e r s e i t s kann d u rch d ie s e V i e l f a l t von H andlungen, G e s ta lt e n usw. d a s I n te r e s s e d e r L ernenden g e s t e i g e r t werden.
B ei d e r Auswahl d e r e n ts p re c h e n d e n Romane f ü r den F re m d s p ra -* c h e n u n te r r ic h t l e t zu b e r ü c k s i c h tig e n , d aß s i e m ö gliche rw eise aus d e r Gegenwart s e in s o l l e n . Der W o rtschatz muß auch a k t u e l l und r e -l a t i v b r e i t verw endet s e i n . Es e m p f ie h lt s i o h , k e in e m ehrbändigen Romane anzuwenden. Die K la s s ik e r d e r d e u tsc h e n L i t e r a t u r s in d auch n ic h t immer f ü r den P re m d c p ia c h e n u n te rric h t e m p feh le n sw e rt, obwohl b e i d e r Behandlung d e r Romane d i e s p r a c h lic h e n F ak to ren n i c h t e in e s o lc h e große R o lle s p i e l e n , wie b e i d e r Behandlung d e r k u rze n Pro-s a ,
Die Romane können a u ß e r o r d e n tlic h f r u c h t b a r e D is k u s sio n e - und G e s p räc h sa n lä e s e b i l d e n . S i e p r o v o z ie re n o f t d i e E n ts te h u n g von z a h lr e i c h e n fr e m d s p ra c h lic h e n Äußerungen, D abei t a u c h t d a s Problem a u f , wann s o l l man d ie Auaaage d e r S tu d e n te n u n t e r b r e c h e n , um d ie a p r a c h li c h e n F e h le r zu k o r r i g i e r e n , und wann kann man d i e V e rb esse -rung d e r s p r a c h lic h e n F e h le r v e rs c h ie b e n o d e r d a r a u f v e r z i c h t e n , tf ir b e a n tw o rte n j e d e n f a l l s d i e s e F rage i n v o r l ie g e n d e r A rb e it n i c h t , w e il d i e E r ö rte ru n g d ie s e s Problem s Uber den Rahmen d e r Ar-b e i t h in a u s g e h t.
Die B e s c h ä ftig u n g m it den Romanen im fre m d sp ra c h lic h e n L i t e r a -t u r u n -t e r r i c h -t e rm ö g lic h -t d i e E ra r b e i-tu n g z a h l r e i c h e r , d id a k t ie c h - - s p r a c h l i c h e r Z i e l e , d e r e r E r a rb e itu n g b e i d e r Behandlung d e r Kurz-p r o s a n i c h t iismer v ö l l i g d u rch g afU h rt werden k a n n . Es s in d fo lg e n d e Z i e le :
- d as E r fa s s e n d e r s p e z i f i s c h e n K ennzeichen d e r bestim m ten T o r ts o r te
- d as E r fa s s e n d es I n h a l t e s und d i e W iederholung (W iedergabe) von w ic h tig e n A b ac h n itte n
- daa Erkennen d e r J e w e ilig e n E rz A h lp e re p e k tiv e und i h r e r Funk-t io n
- daa E rkennen s p r a c h l i c h e r und s t i l i s t i s c h e r G e s t a l tu n g s m it t e l - d a s Srker.non von Symbolen, M etaphern usw.
- daa Erkennen von Rückblonden, P e re p e k tiv e n v e c h a e l usw.-*
Es i e t auch m ö g lich , e in e n Roman im F r e m d s p ra c h e n u n te rric h t zu b e a r b e i t e n , d e r achon den F reu rie p ra c h e la rn e n d e n a l s e i n e m u tte r - a p r a c h lie h e Ü b ersetzu ng b e k a m t i s t . So kann z .B . m it den Romanen von E, M. Remarque g e a r b e it e t w erden, denn d ie m e iste n Werke von d iesem b ek an n te n S c h r i f t s t e l l e r s in d i n s P o l n is c h e ü b e r s e t z t wor-d e n . D ie se M ö g lic h k e it wor-d e r Anwenwor-dung von Romanen, d ie achon i n d ie M u tte rs p ra c h e d e r L ernen den ü b e r s e t z t w urden, w ird t e i l w e i s e m it d o r W iederentdeokung d i e e e r Romano v erb u n d en und i s t aus fo lg e n d e n Gründen zu etrp feh lan s
d e r L a a e r kann s e in e V o re rfah ru n g m it dem S t o f f an d e r E r fa h -ru n g d e s d e u ts c h e n O r ig in a le im F re m d a p r a c h e n u n te rric h t messen
- d i e p rim ä re E rfa h ru n g ( P e r z e p ti o n dea Romanes i n d e r m u tte r - a p ra c h lic h o n Ü b ersetz u n g ) w ird d u rc h d i e E rfa h ru n g d e r P e r z e p tio n
5
V g l. В, К a a t , Vorbemerkungen z u r J u g e n d l i t e r a t u r im Fremd-s p r a c h e n u n t e r r i c h t, [ I n j ] J u g e n d l i t e r a t u r , Red, ü . H a 1 d a r , München 1981,
d e s O rig in a le v e r s t ä r k t was n ic h t ohne ä s th e t i s c h e n E in f l u ß a u f d i e E ntw icklu ng d e r S t u d e n te n p e r s ö n lic h k e it b l e i b t
- e s e n t s t e h t dadurch d i e M ö g lich k eit de s V e r g le ic h s zw ischen d e r Ü b ersetzu ng und dem O r i g in a l .
B ei d e r E r a rb e itu n g d e r Romane kann даап d ie A rb eitsfo rm e n an-wanden, d i e auch f ü r d i e B ehandlung d e r K urzproaa g ü l t i g e in d .
D ^ Drama im F ro ^ n p r a chenunt e r r l c h t
Während d ie N o v elle o d e r E rzählu ng a e i t lä n g e r e r Z e lt eile e i -g e n s tä n d i-g e G attu n -g neben d e r e p is c h e n Form Roman f e s t e t a b l i e r t e in d und von a l l e n an de re n T e x ta r te n Im fre m d sp r a c h lic h e n L i t e r a - t u r u n t e r r i o h t e in e b e l i e b t e und hH ufig v erw andte L ektU re i s t , e te h t daa Drama i o F re m d s p rao h en u n terrio h t im S c h a tte n . Daa Drama s t e l l t den F re m d e p ra c h e m m te rric h t auch v o r e r h e b lic h e P ro blem e, jedoch bem erkt man auch d ie p o s i t i v e S e i t e d e r Anwendung von Dramen im F re m d s p ra o h e n u n te rrio h tt
Drama, d urch s e in e n d ia l o g is c h e n Aufbau und den bew ußten G ebrauah d e r g es p roc he ne n S p rach e a l s e in e a n i c h t e l a b o r i e r t e n Codes und d ie Verwendung von D ia le k te n sow ie d u rch s e in e d ra m a tu rg isc h e n M i t t e l , d i e b e so n d e re D eu tun g sm ö glich k eiten neben d e r d i r e k t e n Aussage zu- la a a e n und den d i a lo g is c h - d ra m a tis c h e n T e x t, d urch s e in e a u ß e r-s p ra c h lic h e n K on no tatio nen vom r e i n e n L ea o te x t a b n e tz e n , e rw e ir-s t e r-s a ic h a i e e i n l i t e r a r i s c h e r Text b e s o n d e r e r A r t, b e s o n d e rs g u t f ü r den F re m d e p ra c h a n u n te rric h t g e eig n e t® .
Ea w ird a ls o b e t o n t , daß daa Drama a u e s c h lle ß l io h D ialo g e b e -s i t z t . Welch große Bedeutung d i e D ia lo g e im F re m d a p ra c h e n u n te rric h t h ab e n , b ra u c h t man n i c h t zu b e w e ise n . Im Drama i n t d e r Handlung-s a b l a u f manchmal Handlung-schw er zu e r f a a a e u , a b e r d i e Aufm erkHandlung-sam keit d e r L ernenden k o n z e n tr ie r t s ic h a u f d ie e in z e ln e n Aussagen und S ä tz e n . I® F re m d s p ra c h e n u n te rric h t g e h t e s doch eben darum .
Das Drama i s t im s p ra c h lic h e n Aspekt wenig dynam ieoh. Som it muß man d i e A rb e it am T ext b eaon dors s o r g f ä l t i g v o r b e r e i t e n , dam it d e r F re m d s p ra c h e n u n te rric h t n i c h t monoton w ir d . Es s in d auch b e so n d e rs
^ B . S o h i k , Das Rurzdram a im F re m d e p r a c h e n u n te r rio h t, "D er fre m d sp r a c h lic h e U n t e r r i c h t " , F e b ru ar 1979, N r. 1, 3 . 16.
große Probleme und S o h G ie rig k e ita n b e i d e r Wahl und S e le k tio n d e r e n tsp rech e n d e n Dramen f ü r den F re m d sp rac h en u n te rrio h t zu überw in-d e n . A n in-d e re rs e its i e t zu b e r ü c k s ic h tig e n , in-d a ß in-d ram a tis c h e T ex te unt e r liunte r a untu r w i s s e n a c h a f unt lia h e m Aapekunt b eso n d ers w ic h untig s e i n k lo -n e-n , w e il a-n ih-n e-n d i e z a h lre ic h e -n M ö g lic h k e ite -n v e r b a l e r Kommu-ni- Kommuni-k a tio n erKommuni-ka n nt werden Kommuni-können. Das H a u p tz ie l d e s F rem deprao henunter- r i c h t a i s t eben u n te r anderem d ie E ntw icklun g d e r v e rb a le n Kommuni-k a ti o n .
E ine Begegnung d e r F rem dsprachenlernend en m it fre m d sp ra c h lic h e n Dramen a u f d e r Bühne f in d e t l e i d e r r e l a t i v g e lt e n s t a t t . D ie se T a t-sach e i s t zu b e d a u e rn , w e il eben so e in d i r e k t e s und a u th e n tis c h e s T re ff e n mit den fre m d sp ra c h lich e n Dramen d ie M o tiv a tio n d e r L ern en-den s t e i g e r n k ö n n te.
Im Grunde sin d d i e f il o lo g i s c h e n F a k u ltä te n an den Hoohechulen d u rch d ie e v e n tu e lle Behandlung von Dramen v o r e in e ganz an dere Aufgabe g e s t e l l t a ls d urch d ie Großform "Roman". Im Umgang m it den Romanen g eh t es v o r a lle m um d ie Gewöhnung d a r S o h ü le r bzw. S tud en-t e n an d a s Lesen von Romanen. Im G e g e n en-te il, b e i d e r Behandlung d e r d ram a tisc h e n T ex te g e h t e s ge ra d e n ic h t um d ie E n tw icklung d i e e e r Gewöhnung in bezug a u f das Leuen von Dramen. Fü r den B e re ic h d e r H ochschule kommt e s jedo ch d a ra u f a n , d a ß d ie S tu d e n te n Dramen da v e ro te h e n können, wo s i e ih nen begegnen: a u f d e r Bühne,
Wir haben sohon frU h er erw ä h n t, daß e in e Begegnung m it frem d-s p r a c h lic h e n Dramen a u f d e r Bühne r e l a t i v s e l t e n a t a t t f i n d e t . Das F e ld , d as m it dem fre m d sp ra c h lic h e n U n t e r r ic h t verbunden i s t , i e t groß und v i e l f ä l t i g . Auf d ie Anwenduug d e r Dramen im Frem dsprachen- u n t e r r i a h t s o l l t e mnn J e d e n f a lls n i c h t v e r z i c h t e n .
Das Drama g e h ö rt Jedoch zu jen e n l i t e r a r i s c h e n G attu n g en , denen d ie S tu d e n te n a u f dem Wege Uber M assenkom m unikationsm ittel h e u te ohneh i n a u e g e s e tz t sin d , w en n gleicohneh i n d e r R egel i n ü b e r s e tz te n und d a r -ü b e r h in a u s manchmal ä u ß e rs t u n zu reich e nd p r o d u z ie rte n d e u tsc h e n F e rn se h fa ss u n g e n ^ .
D abei muß man bem erken, d aß d i e S tu d e n te n manchmal d i e G elegen-h e i t elegen-h ab en , e in Drama e in e e d e u tsc elegen-h e n A utors zu seelegen-hen o d e r zu elegen-h ö ren
( z .B . a u f d e r Bühne o d er im F erneeh en) a b e r n a t ü r l i c h in d e r p o l n i -sch en A uffaeung. Som it haben w ir e in e ä h n lic h e S it u a t io n wie b e i
d e r L ektüre von Romanen. Die S tu den ten kennen e i e , a b e r ln d e r p o l-n isc h e l-n Ü bersetzul-ng, ul-nd d ie L ektüre des O rig il-n a ls kal-nl-n a ls e il-n e Anregung zum V erg leich oder a ie V erstärkun g des geBarnten E indrucks g e lt e n .
Dieee s p e z ifis c h e Form d e r P e rze p tio n von Dramen b i l d e t e in e z u s ä tz lic h e M öglichk eit d e r Entw icklung d e r en tsp reche nd en M otiva-t i o n .
? n « h « H î . ï 8° 111 a u f den n e u sp ra c h lic h en U n te rr ic h t und ü n te rric h tsb eg eg n u n g mit z e itg e n ö s s is c h e r
das zu ’ s was heu te f ü r f a s t a l l e übrigen Schule (d e r H ochschule), w enngleich s e lb s tv e r s tä n d lic h f 3eine Aufgabe h a t s ic h In so f e rn v e r-+ Schule (d ie H ochschule) d ie M ög lichk eit d e r
spon-S J ï ï к*М М Ц “ « ■** d e r W eltftund Ih re n In h a lte n w e ite rh in
ande-re n Medien h a t ü b e rla s se n müssen®.
G ibt es schon f ü r d ie L y rik bzw. f ü r den Roman im Frem dspra- c h e n u n te rric h t kaum li te r a t u r d i d a k t i s c h e und wenig frem dspraohen- m ethodisohe Überlegungen, so fe h le n d ie s e f ü r das Drama ü b erh a u p t.
V ir sehen d ie M ö glichkeit oder so g a r d ie N otw endigkeit d e r Anwendung d e r d ram atisch en T exte im F retu d ap rach en u nte rrich t aus f o l -genden Gründen:
1. In den d ram atischen T exten f e h l t d ie E rz ä h ld ls ta n z , .d ie v e r-m itte ln d und deutend in den G escheh ensablau f e i n g r e i f t .
2 . Die d a rg e 3 t e l lte n G e s ta lte n k o n fro n tie r e n 4 io R e zip ie n ten u n m itte lb a r; s ie s t e l l e n s ic h a l s Redende e e lb s t d a r und k o n s ti-tu ie r e n dam it d ie S it u a t io n .
3 . Die D a rste llu n g d e r Handlung e r f o l g t a ls G egenw art, s e lb s t wenn V ergangenes d a r g e s t e l lt w ird . Das ln d e r Epik vorhandene Ver-h ä l t n i s von " e r z ä Ver-h lt e r Z e lt" und " E rz ä Ver-h lz e it" 1 s t w eitgeVer-hend aufg e-hoben.
4 . Die sp ra c h lic h e Kommunikation e r f o l g t v o r a lle m durch Dia-lo g e . Die Sprache (d e r D iaDia-lo g) b e s i t z t i n einem Drama u n iv e rs a le F un k tio n : e ie e r k l ä r t d ie C h a ra k te re ig e n sc h a fte n , v e ra n s c h a u lic h t a a s Problem , t r e i h t d ie Handlung v o ran .
5 . Abgesehen vom H au pttex t (D ialog) muß s ic h d e r D ram atiker au f den N ebentext (Szenenanw eisungen) b e sc h rän k e n . D ie se r wird sugges-t i v deusugges-tend e in g e s e sugges-tz sugges-t: A u ßersprach lich e Komponenten wie Mimik,
G e a tik , a k u s tia o h e und o p tis c h e E f fe k te sow ie Raum und B ühnenbild e rla n g e n dadurch b e son d ere B ed eu tung, D ies könnt b eso n d ere s t a r k im F re m d sp rao h e n u n terric h t zum A usdruck, wo d e r a u ß e rs p r a c h lic h e Kon-t e x Kon-t e in e z ie m lio h g roß e R o lle e p i e l Kon-t ^ .
Man kann dam it d i e G e sich tsp u n k te f ü r e in e fre m d sp ra c h lic h e A- n a ly s e d es Dramas zu e an io en steile n j
1) ea werden F ig u re n ( G e s ta lte n , P erson en ) a n a l y s i e r t , 2) еэ w ird Sprache a n a l y s i e r t ,
3) e s werden Z e it und Raum a n a l y s i e r t , 4) e s werden Bühnendimensionen a n a l y s i e r t .
Man muß auch e in ig e Worte zu den A u sw ah lp rin zip ie n d e r Dramen
f ü r den F re m d sp ra c h e n u n te rric h t sagen: Jen e Dramen, d ie man a l s v e rb in d lic h e L e ktü re ausw K hlt, e o l l te n sowohl ir< e ic h l i t e r a r i s c h überzeu gend, a l s von G eh alt und Form h e r f ü r d ie S tu d e n te n i n t e r e s -s a n t -s e i n .
Die ausgew?ihlten Dramen s o l l t e n a ls o dazu b e i t r a g m können, den S tu d en te n e in e O rie n tie ru n g zu l i e f e r n , d ie s io h a u f Jenem v e rw
ir-rend ftre n alaa en 1 ttw rn rlo c h e n K o n tinen t w e n ig sten s einig erm aß en zu-r e c h tf in d e n l ä ß t , in den sowohl d ie Bühnen a l s v o zu-r a lle m auch d ie M a s a e ^ m u n i ka t i e n s m i t t e l a i e f a s t t ä g l i c h u n v e r m itte lt h in e in
-Eine Art dee Dramas i s t das H ö r s p ie l. Dąs H ö rs p ie l i s t i n ganz b e so n d e re r rfeiee e in W ortkunatw erk. Somit i s t d ie o p tis c h e
Kompo-n e Kompo-n te , d ie b e i DrameKompo-n vorhaKompo-ndeKompo-n i s t , a u sg e sc h lo s se Kompo-n . D ie H ö rs p ie le e ig n en s ic h a b e r f ü r den F re m d sp ra c h e n u n te rrio h t auch g u t , denn e i e e n th a l te n den a k tu e ll e n W ortschatz (Das H ö rs p ie l i s t e in e moderne Art dee Dramas, d ie in F olge d e r ra s c h e n Entw icklun g d e r Massenme-d ie n e n ts ta n Massenme-d e n i s t ) .
D ie z e itg e n ö s s is c h e n , d e u tsc h e n Dramen s in d d urch V i e l s e i t i g -k e i t , L e b en d ig -k eit und P l a s t i z i t ä t g e -k e n n z e ic h n e t. A lle Dramen von
z . B . B. B recht èig n e n s ic h f ü r d ie I n t e r p r e t a t i o n bzw. f ü r d i e K
ri-t i k s e h r g u ri-t. D abei b e s ri-te h ri-t d ie M ö g lic h k e iri-t, T h e a te r v e r h ä ltn ie s e , ira g e n d e r L i t e r a t u r - , Bühnen— und P u b lik u m so z io lo g ie zu bespreohfin. D ie h e u tig e n Leseausgaben d e u ts c h e r Dramen e n th a l te n i n d e r Re-g e l e in V e rz eic h n is d es e r s t e n Bnsam blee, e in e B esch reib u n g s e in e r
9 S 0 h i k , a . a . O . , 3 . 2 0, S с h r e y , a . a . O . , ą . 152.
U rauffü hru ng und m ith in s e in e e r s t e d i r e k t e I n t e r p r e t a t i o n , D iese z u s ä tz lic h e n E lem ente e i n e r Dramaausgabe können wiederum U rsache d a f ü r s e i n , d ie s p ra c h lic h e n ( ln unserem P a l l: d i e fre m d sp ra c h li-chen) Äußerungen zu p ro v o z ie re n . Es kann a ls o z u r A u se in and erse-tzu n g m it d e r angegebenen I n t e r p r e ta t io n o d er z u r s p ra c h lic h e n Wie-d erg a be Wie-d e r In fo rm atio n e n Uber Wie-d i e e r s t e U rau ffü h ru ng u . a . kommen. Das Z ie l d es Fre m d sp ra c h e n u n te rric h te l a t e s , d i e Kommunika- o lo n e f a h lg k e it d e r S tu d e n te n zu e n tw ic k e ln -d ie s w ie d e rh o le n w ir z u r E rin n e ru n g . In einem so v e rs ta n d e n e n P ro m d sp ra c h e n u n terric h t g eht
es darum , daß Jede S i t u a t io n , d i e im U n te r ric h t e n t s t e h t , z u r fre m d sp ra c h lic h e n Äußerung f ü h r t . Dabei muß jed e G e le g e n h e it g e -
VfgX$t w erden, um d ie s e frem d sp ra c h lic h e n Äußerungen zu v e ru r sa c h e n .
Wenn man da s z e itg e n ö s s is c h e d e u tsc h e Drama a u f s e in e Sprache u n t e r s u c h t, w ird man ohne große Mühe f e s t s t e l l e n , daß eo g era de auch d a , wo es s c h e in b a r ganz eng und harm lo s nahe am g e s e l l s c h a f t -l ic h e n c -p rao hk -lisch ee b -l e i b t , g l e i c h z e i t i g in d e r u n m itte lb a re n T r a d itio n dee S p ra o h sp ie le s s t e h t . Auoh d i e s e r Umstand e rsch w ert d i e Ü bersetzung i n an dere S p rach e n . D arüber h in a u s l ä ß t s ic h f e e t - s t e l l e n , daJJ das, z e itg e n ö s s is c h e d e u ts c h e Drama ü b e r a ll d a , wo e s d i e Lernenden ln p o l n is c h e r V ersio n b e g e g n e t, n io h t u n r e f l e k t i e r t und u n k r iti s c h hingenommen werden d a r f . Han s o l l s io h m it einem Drama v ielm e h r a k ti v a u a e in a n d e rs e tz e n , und zwar in e in e r W eise, d i e sowohl dem ü b e r l i e f e r t e n A r b e i t s s t i l d e r H oohschule a l s den h e u tig e n G egebenheiten i n bezug a u f den B ln flu ß d e r Massenkommuni-k a tio n s m i tte l e i n e r s e i t s , d e r M ö g lic h Massenkommuni-k eiten d e r Q r u p p e n a rb e its fa r-men a n d e r e r s e i ts e n ts p r i o h t . Der L e h rer s o l l auch w e ite r h in d ie g e 8amte D ram enlektüre s e i n e r Gruppe s o r g f ä l t i g s te u e r n . Die t r a d i t i o n e l l e T e x ti n t e r p r e ta t io n im P a l l d e r Dramen w ird Ih re n Wert b e -h a l t e n . Die neuen G eg e be n-h e iten, v o r d i e J e d er L i te r a t u r u n te r r l o h t h e u te d u rch E x is te n z und B re iten w irk u n g d e r M assenkom m unlkations- m it t e l g e s t e l l t 1 s t , w erten Jedoch b e a c h te t weiden m üssen,
^ i r s o l l t e n uns n ic h t sch eue n , ab und zu Jene H in te rg ru n d k e n n tn is se h e ra n z u tra g e n , ohne d ie e in p a s s iv e s und d es h a lb immer problem
a-t is c h e s G enießen d e r S a-tü cke zwar m ö glich, e in a k t i v e r und k r i t i -s c h e r Umgang m it ih nen Jedoch kaum den kbar i -s t . Nur d e r a k tiv e und ic rx tisc n e Ltagang kann l e t z t l i c h Jene Ordnungs- und E in o rd n u n g s k ri- - e r i e n l i e f e r n , d e r e r u n se re S tu d e n te n h e u te mehr denn je b e d ü rfe n . Hur e r i s t d e r S ch ule und d e r Hoohschule gemäß* 1.
Bs l a t a ls o m ög lich , auch b e stim m te, nach den a llg e m e in en , f r ü -h e r besproc-hen en K r i t e r i e n , Dramen i n den F r e m d a p r a o h e n u n t e r r l a h t e in z u b e z ie h e n . Die A rbeitefo rm en am Drama sin d den A rbeiteform en an and eren 1i t eraid .вchen Texten w eitgehend ä h n li c h , jedoch d ie F ora i s t e p e a ifie o b : im Drama kommen d ie s p ra c h lic h e n Äuöerungen in Form ▼on D ialogen v o r . D ie s e r F a k to r wird je d e n f a l ls ln un seren Ausfüh-rungen a ie p o s i t i v f li r den Fre шЛ з p rach e n un t e r r lc h t a n e rk a n n t. Die D ialog e im Drama können o ft d ie D ialog« aua den L e b e n a s itu a tio n e n s tim u li e r e n , waa f ü r den F re m d sp rac h en u n te rrio h t n ic h t ohne Bedeu-tu n g b l e i b t ,
Zur S te llu n g d e r T r i v i a l -
tu id .J u g e n d lite r a tu r im P riło d sp ra c h e n u n te rric h t
Wir w ollen z u e r s t den B e g r if f d e r " J u g e n d l it e r a tu r " p r ä z i s i e -r e n . Wi-r v e -rs te h e n d a -r u n te -r Büche-r und Z e i t a o n -r i f t e n , d ie v o -r-ra n g ig von K indern und Ju g e n d lieb en g e le s e n w erden, und d ie dem S p rach v e r-s tä n d n ir-s Jü n g e re r Henaohen e n tr-sp re c h e n .
J u g e n d l ite r a tu r kann auch d urch d ie B e arb e itu n g y an Brwachse- n e n l l t e r a t u r e n ts te h e n . Vor a lle m s in d a b e r d a ru n te r besondere f ü r d la Ju ran d g e sch rie b e n e Werke v e rs ta n d e n , a i e w ird o f t a u f Bücher und Z u it s c h r if te n e in g e s c h rä n k t.
Die J u g e n d li te r a t u r a l s U n t e r r i c h t e s to f f f ü r den Frem dsprachen-u n te r r i c h t i n t e r e s s i e r t dsprachen-une h a dsprachen-u p ts ä c h lic h adsprachen-ua zwei Gründens
1. Die R e z ip ie n te n , a ls o p o t e n t i e l l e L eser ( d .h . Frem daprachen- le m e n d e ) - d ie S tu d en te n eln d e i g e n tl i c h Jugend (auch d ie S o h U le r). Deshalb кл.аа f ü r e ie d ie P ro b lem atik d e r J u g e n d li te r a t u r i n t e r e s -s a n t und von Bedeutung -s e in , wa-s n io h t ohne E in flu ß a u f d ie M otiva-t i o n b l o i b otiva-t .
2 . Die fre m d sp ra c h lic h e J u g e n d li te r a tu r b e d ie n t s ic h e in e s r e -l a t i v ein fa c h e n W ortschatz e e , d e r d urch d ie F rem dsprachenlernen den b e s s e r r e z i p i e r t werden kann,
Bo g ib t a ls o e in e A rt d e r L i t e r a t u r , d i e v orzug sw eise von Ju-g en d lic h en r e z i p i e r t werden kann» ea Ju-g ib t s in e s p e z i e ll e L i t e r a t u r , d ie f ü r Ju g e n d lic h e r e le v a n te Themen "b eh an d e lt, ih r e F ragen und Problem e, ih r e Wünaohe und B e d ü rfn is s e , ih r e s u b je k tiv e n und o b jek -ti v e n I n te r e s s e n t h e m a -tis ie r e n k ann .
J u g e n d lite r a tu r 1 s t; . .
— L i t e r a t u r , d ie von erw achsenen A utoren f ü r J u g en d lich e gesch-rie b e n bzw. b e a r b e it e t worden l e t ,
■* Sog. HS r w a c h se n e n lite r a tu r" bzw. f ü r k e in e bestim m te A dressa- ten grupp e v e r fa ß te L i t e r a t u r , d ie u n te r anderem auoh von J u g e n d li-chen r e z i p i e r t werden tosnn.
— L i t e r a t u r , d ie von Ju g en d lich e n fU r d ie J u g e n d lic h e g e s c h r ie -ben wurde.
u- ' , '. г
D iese J u g e n d lite r a t u r kann n a t ü r l ic h auch von Erwachsenen g e le
-se n werden. . p ’
Umgang m it d e r frem d sp rac h lic h e n J u g e n d l ite r a t u r b e d e u te t immer auch Umgang mit d e r fremden Sprechenden V erz ich t a u f Ü bersetzungen z u e rs t v o r a u s g e s e tz t. Und Usngang m it d e r fre m d sp rac h lic h e n Jugend-l i t e r a t u r kann-eehen w ir z .B . n u r g e h ö rte T e x te -e in g e g re n z t werden a u f d ie F e r ti g k e it L esen; dann b e e te h t auoh d ie M ö g lic h k e it, au f G e lesenes m ündlich o de r s c h r i f t l i c h zu r e a g ie r e n , bzw. s e lb s t T exte zu r e p r o d u z ie re n .
Damit kommt das L e se v erfa h re n zum Ausdruck. Ohne im e in z e ln e n den L eseprozeß b e i f ik t io n a l e n T ex ten ln e in e r Prem deprache b e-s c h re ib e n zu können, e-s e i h i e r d ie Thee-se v e r t r e t e n , daß Leeen e in P rozeß i s t , d e r s ic h immer eo e x te n s iv wie m öglioh und ao i n te n s iv wie n ö tig v o llz ie h e n s o l l t e . E x te n siv e s und I n te n s iv e s L esen ste h e n i n einem g e g e n s e itig e n fu n k tio n a le n E rg ä n z u n g sv e rh ä ltn io , ее eind dynam ische E rscheinungen e in e s P ro z e s s e s ^ 2.
L esen i s t i n diesem Zusammenhang e in s tä n d ig e r Wechsel e x te n s i-ven und in te n s iv e n R e z ip ie re n a e in e s bestim m ten T e x te s . D ie ses Le- a « v e rh a lte n muß von Anfang an im Premćteprachenunte r r i c h t geübt wer-d e n , u n te r anwer-derem auch m it f i k t io n a l e n T ex ten im B a re ic h d e r Ju-g e n d l i t e r a tu r ,
Das L e r n z ie l "Spracherw erb" umfaßt n ic h t a u s s c h l ie ß lic h so lc h e Z ie le w ie: Erwerb le x i k a li s c h e r , gram m atisch er und s y n ta k tis c h e r S tru k tu r e n , ßondern s t r e b t nach a nd eren Z ie le n , d as h e i ß t : e s ge h t v e r a llem um d i e E ntw icklung d e r e m o tio n e lle n F ä h ig k e ite n , d ie z u r R e ze ptio n fre m d s p ra c h lic h e r L i t e r a t u r , auch J u g e n d l it e r a tu r b e f ä h i -g e n .
Um e in e n Text ohne b eso n d ere S c h w ie rig k e ite n v e re te h e n zu kön-n ekön-n, muß d e r L e se r Uber e ikön-n e kön-n bestim m tekön-n W ortschatz v e rfü g e kön-n (w
la-s e n a c h a f t li o h e U ntereuohungen e rg a b e n , d aß e i n l i t e r a r i la-s c h e r T e x t m it 75* b e k a n n te n W ö rte m -d ie 1300 am h ä u f i g s t e n verkommenden Wör-t e r , g lo b a l v e rs Wör-ta n d e n w ird )
Wir möchten j e t a t k u rz fo lg e n d e s P roblem e r ö r t e r n : w elche i e r - t i g k e i t e h muß d e r L e a e r h a b e n , de» e in e n f re m d s p ra c h lic h e n T ext l e -sen und v e re te h e n w i l l ?
lie r p o t e n t i e l l e L e e e r (F re m d sp rao h en le m en d e) muß v o r a l l e « e n ts c h e id e n kö n ne n, w elche l e x i k a l i s c h e n E i n h e ite n fU r s e in e i n d i -v i d u e l l e n L e s e a ie li? w e s e n tlic h bzw . u n w ic h tig s i n d ,
3 in d d ie ^ e E in h e ite n u n bek ann t und doch k on t e x t r e l e v a n t , muß e r ü b e r S tr a t e g i e n d e r H y p o th e s e n b ild u n g v e r fü g e n , muß e r a i e e i n z e l -nen R edu nO « nab ereich e o p tim a l b e n u tz t k ö n n e n , um d a s Wort au e r - a c h li e ß e n - w i l l e r n ic h t jed e sm al sum W örterb u ch g r e i f e n
Das L ese n m it d e r oben erw ä hn te n H y p o th e sen b ild u n g und auch t e i l w e i s e m i t t e l s I n t e r f e r e n z t r ö f f t ohne Z w e ife l z u r E rw e ite ru n g d e3 W o rtsc h atz e s b e i . W is s e n s c h a f tlic h e U n te rsuch u ng en s t e l l t e n
f e n t , dató V forter, d ie ü b e r den K ontex t r i c h t i g e n te c h lo 3 s e n w erden, auch b e o e e r b e h a lt e n werden s i e d ie s e W ö rte r, denen d ie B edeutung g l e i c h g e k lä r t w ird .
D er Umgang m it d ln l i t e r a r i s c h e n T e x te n i e t f ü r d i e Jugend k e in e S e l b s t v e r s t ä n d l i c h k e i t : J u g e n d lic h e b e n ö tig e n S t r a t e g i e n , um m it f i k t i o n a l e n T e x ten umgehen zu können, e i e müssen i n t e r p r o t a t o -r i s c h e F ä h ig k e ite n e n tw ic k e ln und T e x ts tr u k tu r e n d u ro h sch a ue n l e r -n e -n , D iese B edi-ngu-nge-n ä h -n e l-n e e h r de-n S i t u a t io -n e -n im Frem depra- c h e n u n t e r r ic h t : d e r F re m d aprao he nlem end e muß auoh Uber b e s o n d e re , s p r a c h l ic h e S t r a t e g i e n v e rf ü g e n , um e in e n fre m d s p r a c h lic h e n T ext p e r z i p i e r e n zu kön nen . D ie se . " S t r a t e g i e n " e in d m e is te n s : d e r b e s -tim m te W o rtsc h atz und d i e F ä h ig k e it , e in e n fre m d s p r a c h lic h e n T ext ü b erh a u p t l e s e n zu Können ( a l s o p h o n e tis c h e und p h o n o lo g isc h e K e n n t n is s e ), auch I n t e r e s s e an e in e n T ex t usw. Die i n t a r p r e t a t o - r lß c h e n F ä h ig k e i te n d e r F rem d ap rac he n lerne n d en wurden m e is te n s s c h o n im M u tte r s p r a c h e n u n te r r ic h t e n t w i c k e l t . S ie v e ru r s a c h e n j e
-^ V g l. dazu M, C. S с h o u t e n , v an P a r r e r e n , C. F . F a r r e r e n , De v e rw e rin g v an een v r e e n d t a l i g o w o o rd e n s c h a f t, [ I n : ] Levende T a le n 341, G roningen A p r i l 1979, S . 259 , Die A utoren
b e z ie h e n s ic h a u f U ntersu chun gen von D. B , Joh n so n (Com puter F re -quency C o n tro l o f V oc abu lary i n Language l e a r n i n g R eadin g Mate-r i a l s ! , " I n s t Mate-r u c t i o n a l S c ie n c e " 1972, H Mate-r, 1, S , 121.
d e n f a l l s d ie (fre m d s p ra c h lic h e n Äußerungen. Auoh d ie T e x ts tr u k tu - re n wurden im Rahmen d es M u tte re p ra o h u n te rric h ts b e spro ch en .
Folgende Bemerkung i s t auch f ü r uns von Bedeutung: Der Umgang eiit L i t e r a t u r i s t n io h t g le ic h mit dem Umgang m it e x p o sito rio o h e n T e x ten , mit Z e itu n g s a r tik e ln , Z e i t s c h r i f t e n usw. Das F ik tio n a le f i k t i o n a l e r , fre m d sp ra c h lic h e r T e x te , i s t den L esern n ic h t immer s o f o r t e in s i c h ti g und zu g ä n g lio h - und daa l i e g t g erad e im Aufdecken d es F ik tio n a le n , im B n tsc h lü s a e ln d e r S c h w ie rig k e ite n , e in A nreiz f ü r daa Lesen s o lo h e r T ext* .
Die l i t e r a r i s c h e n T exte müssen im m ö glichst s c h n e lle n Tempo ge-le s e n werden. T ex te, d ie zum s tä n d ig e n N acheohlagen im W örterbuch zwingen, w eil s i e zu v i e l unb ekann tes, s p ra c h lic h e s M a te r ia l e n t-h a l t e n , bzw. w ell dem L e s e r d ie S tr a t e g ie n z u r H ypott-hesenbildung f e h l e n , s c h lie ß e n w ir im Frem dtop rach enunterricht a u s .
Was d ie s a o h lio h - I n h a ltli e h e S e ite b e t r i f f t , so s o l l t e n d ie fre m d sp ra c h lic h e n T exte f ü r den Jug en d lich en L e s e r (S tu d e n t) a k tu -e l l od-er a k tu a l is i -e r b a r s -e in , d -e r G-eg-enwart -entnomm-en, von s t a r k -e r Wirkung und d a u e rn d e r W irksam keit, Die fre m d sp ra c h lich e n T exte im B e re ic h d e r J u g e n d li te r a tu r (und n ic h t n u r d e r J u g e n d lite r a tu r )
müssen vorhandene B e d ü rfn isse b e f r ie d i g e n , auch a u f n io h t e rk a n n te B e d ü rfn iss e aufmerksam machen.
Die frem d sp rac h lich en T e x te , d ie s p ra o h lio h ü b e rf o r d e rt s in d , k e in e k r i tio c h e D istan z z u la se e n können, auch d ie j e n ig e , d ie kein en A n reiz zum Lesen b i e te n könne«, w e ll s i e den L e ser ü b e rfo r d e m , eig n e n s io h n ic h t f ü r den F re m .lsp ra o h en u n terrio h t.
D iese Bemerkungen s in d n a tü r lio h n ic h t n ur f ü r d ie frem dsprach-li c h e J u g e n d dsprach-li te r a t u r g ü l t i g .
Kach d ie s e n k urzen Ausführungen ü b er J u g e n d lit e r a tu r , w ollen w ir uns mit d e r sogenannten T r i v i a l l i t e r a t u r b e s c h ä f tig e n . Eine allge m ein e und v e rb in d lic h e D e f in itio n des B e g riffe " T r i v i a l l i t e r a - t u r " g ib t e s n i c h t.
T r i v i a l l i t e r a t u r i s t n u r im Zusammenhang mit ih re n F unktionen v e r s te h - und b e a c h re ib b a r:
D ieae F unk tio nen sin d ;
- E n tla s tu n g , R ep ro du ktion , B e frie d ig u n g des Publikum s, - dadurch p sy c h isch e S t a b i li s ie r u n g d es In divid uu m s15.
' M. D a h r e n d o r f , L ite r a tu r d id a k t ik im Umbruch, Auf-s ä tz e z u r L ite r a tu r d id a k t ik : T r i v i a l l i t e r a t u r , J u g e n d li te r a t u r , München 1972, S . 95.
D iese Fu nktionen werden e r r e i c h t d urch fo lg e n d e Merkmale: - bestirntste H andlungsschem ata,
- e in d e u tig e , tr a n s p a r e n te P erao nen -T y pik ,
- V e rn itt lung a u t o r i t ä r e r Denkmuster und W ertnoroen, - Betonung e m o tio n a le r Momente.
Nach d i e s e r Zusam m enstellung d e r F unktionen d e r T r i v i a l l i t e r a -t u r können w ir fo lg e n d e S c h lu ß fo lg erun g en f ü r u n sere Ausführungen z ie h e n :
Die ? r i v i a l l i t e r a t u r i s t » in T e i l d e r gan zen, b e l l e t r i s t i s c h e n L i t e r a t u r . Zur B e l l e t r i s t i k g ehö ren auch f i k t i o n a l e T e x te , som it i e t T r i v i a l l i t e r a t u r a ls T e il d e r B e l l e t r i e t i k auch f ü r den S prach-u n te r r ic h t g e e ig n e t.
Die T r i v i a l l i t e r a t u r i s t auch s e h r g u t f tt r den Frem dsprachen- œ rte r r i c h t g e e ig n e t, w e il e ie bestim m te H andlungsschem ata und k la r e P e rson enb esch reib un gen e n th & lt. Bs g eh t doch darum im F
retadspra-c h e n u n te rr iretadspra-c h t j das T ypisretadspra-che d e r bestim m ten S praretadspra-che d a r z u e te lle n . Dlea kann m it te ls d e r C h srak term o de lle und H andlungsm uster gesche-hen.
Die T r i v i a l l i t e r a t u r i s t k e in e s c h ö n g e is tig e L i t e r a t u r im enge-ren Sinne d ie s e s W ortes, w eil e ie H andlung, Perso nen und S i t u a t i o -n e -n o b e r f lä c h lic h u-nd m u ste rh a ft d a r s t e l l t . Auch d e s h a lb , w e il s ie
i .
im k ü n s tle r is c h e n S in ne k e in h ohee, sp ra o h llo h e s Niveau d a r s t e l l t « Es i s t deswegen fragw U rdig, ob d ie s e Art d e r L i t e r a t u r im Mut» t e r a p rac h u n te r r i c h t «uf ta u c h en s o l l t e . Die r e p r ä s e n ta tiv e n B r- ecbeinungsforæ en d i e s e r A rt d e r L i t e r a t u r sin d Comics und so g , "H e ftc h en ".
Aus den oben erw ähnten Grlinden i s t d ie Anwendung d e r T r i v i a l l i -t e r a -t u r 1и U n -te r ric h -t d is k u -ta b e l und p ro b le m a -tisc h .
Entweder w ird T r i v i a l l i t e r a t u r a l s m ind erw ertig vom U n te r ric h t aus-g e s c h lo s s e n , oder d ie M in d erw e rtiaus-g k e it s o l l im U n te rric h to p ro z e ß d urch K o n fro n ta tio n e n und V e rg leich e b ew iesen w erden. Man g eh t d a-b e i aus von s c h e in a-b a r unyerrU cka-baren Normen d e s Ä s th e tis c h e n und von d e r V o rau ssetz un g , daß aa "zum Wesen" d e r T r i v i a l l i t e r a t u r ge-h ö re , m in derw ertig zu s e in , und daß d ie s e A rt von L i t e r a t u r dam it ersch öp fen d b e s c h rie b e n s e i 10.
Die T r i v i a l l i t e r a t u r t e n d i e r t zum S e r i e l l e n , D iese T atsach e kann man im S p ra c h u n te rr ic h t a u sn u tz e n , indem e ic h d ie 3 tu d e n te n an
bestim m te G e s ta lte n , Регзопеп und S itu a tio n e n gewöhnen. D iese kann auch ein e ganze Seihe von V e rgle iche n v e ru rsa ch e n (z.B . U n ter-sc h ie d e oder Entw icklung e in e r P erson oder mehrer P e rso n e n ).
Wir s c h lie ß e n un sere Erwägungen mit d e r Behauptung, daß d ie s e Art d e r b e i uns f a s t unbekannten L i t e r a t u r , obwohl e ie k e in hohes, s p ra c h lic h e s Niveau v e r t r i t t und dam it un seren frü h e r e n F e s tS te l-lungen te ilw e is e w id e rs p ric h t, auoh im F re m d ap rao h en un terrich t angewendet werden kann. Vor alle m deswegen, w e il s ie bestim m te s tr u k -t u r e l l e Schem a-ta, a b e r auch ( f ü r uns w e s e n -tlic h e ) s p r a c h lic h e Sche-mata d a r s t e l l t . Zu ü b e rle g en b l e i b t nu r das Problem , wann d ie s e " t r iv i a le n " T exte angewendet werden kön nten. Es s c h e in t uns, daJÎ s i e v o r allem in d e r A nfangsetappe des F rem d sp rach en u n te rrich te ih re Anwendung fin d e n kö nn ten.
T r i v i a l l i t e r a t u r e n ts p r ic h t dem E rh o lu n g s-, R ek og riitlon s- und Re- p ro d uictio n be dü rfnis des modernen Menschen, d e r den a u freib e n d en A rbeitsbedingun gen und d e r perm anenten S tr e ß - S itu a tio n des h e u tig e n Lebens a u s g e li e f e r t i s t w .
D ieses Thema kann k e i n f a ll e a ls ab g esc hlossen g e lte n und s o l l n u r a l s e in e Anregung f ü r d ie w e ite re D isk u ssion ü be r d ie Bedeutung und Anwendung d e r bestim m ten l i t e r a r i s c h e n G attungen im Frem dapra-
c h e n u n tc rrlc h t v ersta n d en werden.
K atedra Językoznawstwa N iem ieckiego ï Stosowanego U n iw ersy te tu Łódzkiego
A leksander Kozłowski
2 PROBLEMATYKI ZNACZENIA
I ZASTOSOWANIA NIEKTÓRYCH GATUNKÓW LITERACKICH W NAUCZANIU JÇZYKA OBCEGO
*f n in ie jszy m a rty k u le omówione z o s ta ły problem y związane ze znaczeniem i oożliw oćciam i zastoso w ania n iek tó ry c h gatunków l i t e r a -ck ic h ta k ic h ja k : pow ieść, dramat i l i t e r a t u r a młodzlefcowa w
nau-cssaniu języków obcych. Zwrócono uwagę na z a le ż n o ś c i między Jeżykiem ojczy sty m a językiem obcym w opracowywaniu i i n t e r p r e t a c j i wyżej wymienionyoh gatunków l i t e r a c k i c h . A utor w skazał je d n o cz e śn ie na ogromny p o te n c ja ł f u n k c ji m otyw ującej p rzy p rac y z p o w ie śc ią , d ra -matem i l i t e r a t u r ą młodzieżową na z a ję c ia c h Języka obcego, k tó ry w metodyce n au c za n ia języków obcych etano w i kompleks zag ad nień o podstawowym z n a c ze n iu .
Omówione z o s ta ły ta k ż e n ie k tó r e k r y t e r i a doboru wyżej wymienio-nych gatunków l i t e r a c k i c h do n a u czan ia języków obcych. Wskazano ta k ż e na c e le p racy z p o w ieścią i dramatem.
A utor p rz y ta c z a rów nież d e f i n i c je omawianych gatunków l i t e r a -c k i-c h w asp ek -c ie g lo tto dy dakty-czn ym , k o n -c e n tru ją -c sz -cz e g ó ln ą uwagę - ze względu na k o n tro w ersyjn o ść p o ję c ia - na d e f i n i c j i “l i t e r a t u r y m łodzieżow ej". W yjaśnione z o s t a je , d lac ze g o l i t e r a t u r a m łodzieżowa j e s t s z c z e g ó ln ie k o rz y s tn a w nau czaniu języków obcych.
Podana z o s ta je procentow a w ielko ść znanego i n ieznan ego słow n i-ctw a g w a ra n tu jąca p e rc e p c ję danego g atunku l it e r a c k i e g o ( t e k s t zaw ie ra jąc y około 754 znanego słozaw nictzaw a i Je d no stek lek sy k a ln y ch z a -pew nia jeg o zrozum ienie)»