ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LX, zeszyt 6 – 2012
CECYLIA GALILEJ•
LEKSYKA hOWIECKA
W XVII-WIECZNYM TRAKTACIE ENCYKLOPEDYCZNYM
SKhAD ABO SKARBIEC ZNAKOMITYCH SEKRETÓW
EKONOMIJEJ ZIEMIA SKIEJ
JAKUBA KAZIMIERZA HAURA
UWAGI WSTPNE
howiectwo jest zaliczane do najwa niejszych i jednocze!nie najwcze!niej-szych – obok zbieractwa i ryboNówstwa – aktywno!ci czNowieka w celu pod-trzymania i rozwoju gatunku1. Cho" byNo ono przede wszystkim podstaw# bytu, to pojawiNo si$ (i to bardzo wcze!nie j ju u czNowieka pierwotnego) tak e w dziedzinie zainteresowa% czNowieka sztuk#, jak bowiem wiadomo „wyobra enia i motywy Nowieckie stanowi# równie temat najwcze!niejszych form artystycznej ekspresji gNównie [...] o charakterze kultowym”2. Równie stary jak Nowiectwo jest j$zyk odnosz#cy si$ do dziedziny Nowów, którego historia si$ga czasów praindoeuropejskich. Tysi#ce lat temu, gdy my!listwo byNo codziennym, niezb$dnym skNadnikiem ycia czNowieka, j$zyk Nowiecki
Dr CECYLIA GALILEJ – adiunkt Katedry J$zyka Polskiego KUL; adres do korespondencji: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana PawNa II, Katedra J$zyka Polskiego, Al. RacNawickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: cgalilej@kul.lublin.pl
1
W. D y n a k, O sNownictwie i metaforyce Nowieckiej, w: Kultura, literatura, folklor, red. M. Graszewicz, J. Kolbuszewski, Warszawa 1988, s. 62.
2
jako taki nie istniaN, w trakcie polowa% za! oraz do ich opisu u ywano wyra-zów i zwrotów typowych dla ówczesnego powszechnie stosowanego j$zyka ogólnego. Z biegiem czasu z tego j$zyka zaczyna si$ wyodr$bnia" i ksztaNto-wa" w osobn# odmian$ !rodowiskowo-zawodow# gwara my!liwska, okre!lana dzi! tak e j$zykiem Nowieckim z racji bogatej tradycji Nowieckiej, elitarno!ci polowania oraz zasobno!ci leksykalnej (obecnie liczy ponad 5 tysi$cy wyra-zów i zwrotów3). W dziejach j$zyka polskiego pocz#tki ksztaNtowania si$ tej odmiany j$zykowej przypadaj# na schyNek !redniowiecza. Pojawienie si$ gwary my!liwskiej nast$puje, co ciekawe, wówczas gdy warto!" pragma-tyczno-u ytkowa Nowiectwa w yciu czNowieka zaczyna spada". Polowanie nie jest ju jedynym sposobem zdobycia pokarmu, skór, sadNa, ko!ci na narz$dzia, rogów i innych wytworów pochodzenia zwierz$cego, przestaje wi$c ono by" zaj$ciem powszechnym, ogólnie dost$pnym, a nabiera powoli charakteru eli-tarnego, staje si$ pasj#, cenion# rozrywk#, a tak e zawodem4. Z tego te po-wodu j$zyk my!liwski zostanie wyró nikiem okre!lonej grupy spoNecznej – szlachecko-ziemia%skiej (i przez kilka wieków b$dzie integralnym skNadni-kiem stylu ycia i gospodarskiej ekonomii ziemia%stwa i szlachty), staNym elementem kultury i tradycji Nowieckiej oraz jedn# z wa niejszych odmian polszczyzny5.
Niniejszy artykuN prezentuje wycinek polskiej leksyki my!liwskiej, która zostaNa zawarta w traktacie encyklopedycznym Jakuba Kazimierza Haura pt.
SkNad abo skarbiec znakomitych sekretów ekonomijej ziemia!skiej (1689).
DzieNo to, uwa ane za najpopularniejsze i najpoczytniejsze przez dwa kolejne stulecia, a wspominane jeszcze w XX w.6, wpisuje si$ w typ publikacji charakteryzuj#cych 2. poNow$ XVII w., gdy ogarni$ta kryzysem ekonomicz-nym Europa Zachodnia stawia na intensywny rozwój nauk przyrodniczych
3
Dane statystyczne zamieszczone na stronie MNodzie owego Portalu My!liwskiego http://www.buraki.friko.pl/tradycja.html (dost$p 11.05.2012).
4
D y n a k, dz. cyt., s. 62-66.
5
Tam e; Wst"p [do:] Staropolskie ksi"gi o my#listwie, oprac. W. Dynak, J. Sokolski, Wro-cNaw 2001, s. 6-7; Z. K l e m e n s i e w i c z, Historia j"zyka polskiego, Warszawa 1974, s. 320-321. Warto tu tak e wspomnie" o funkcjonuj#cym od doby staropolskiej obyczaju akcentuj#-cym doniosNo!" i odr$bno!" gwary my!liwskiej, który zakazuje – nawet pod gro&b# kary – posNugiwania si$ na polowaniu polszczyzn# potoczn# na rzecz j$zyka Nowieckiego (zob. D y n a k, dz. cyt., s. 63).
6
D y n a k, dz. cyt., s. 66; Wst"p [do:] Staropolskie ksi"gi o my#listwie, s. 20; P. K o w a l -s k i, Theatrum #wiata w-szy-stkiego i po$ciwy go-spodarz. O wizji #wiata pewnego -siedemna-sto-
oraz popularyzacj$ wydawnictw botanicznych, zoologicznych i rolniczych7. Rozwijaj# si$ wówczas i równolegle wspóNistniej# dwa rodzaje ksi# ek: 1. „naukowe” inspirowane pracami encyklopedystów, przedstawiaj#ce caNo-!ciowy obraz ówczesnej wiedzy przyrodniczej w formie katalogu systematy-zuj#cego posiadane wiadomo!ci (zwykle bez wyra&nego uwzgl$dniania no-wych osi#gni$", a bardziej d# #cego do uporz#dkowania dawnego dorobku i wpisania nowej wiedzy w stary schemat)8 oraz 2. wydawnictwa popularyza-torskie najpierw w formie zbioru ciekawostek (nie zawsze wiarygodnych), pó&niej za! warto!ciowych opracowa% popularnonaukowych9. SkNad... Haura jest przykNadem ksi# ki pierwszego typu j o charakterze encyklopedii10. Jest to ogólne kompendium wiedzy rolniczej, poradnik gospodarstwa wiejskiego zNo ony z 30 traktatów opisuj#cych ró norodne dziedziny gospodarki fol-warczno-pa%szczy&nianej (z czego trzy traktaty: XIX, XX, XXI – stanowi#ce baz$ materiaNow# niniejszego opracowania, po!wi$cone s# my!listwu).
KRYTERIUM LEKSYKALNO-SEMANTYCZNE
Na podstawie kryterium leksykalno-semantycznego leksyk$ Nowieck# u Haura mo na podzieli" na kilka grup: nazwy polowania, okre!lenia wyko-nawców czynno!ci, nazwy narz$dzi my!liwskich oraz rodzajowe i gatunkowe nazwy zwierzyny Nownej i Nowczej.
N a z w y p o l o w a n i a i c z y n n o ! c i z n i m z w i # z a n y c h. Na naj-bardziej ogólnym poziomie Haur okre!la polowanie za pomoc# typowych dla j$zyka Nowieckiego leksemów rzeczownikowych: Nowy, Nowienie, Nup (w zna-czeniu ‘Nowy’)11, pole (‘polowanie’)12, my#listwo13 oraz zwrotów: i#$ w pole
7
P. B a d y n a, Wiedza o faunie pozaeuropejskiej w polskim pi#miennictwie
przyrodoznaw-czym ko!ca XVII i drugiej poNowy XVIII wieku. Na przykNadzie SkNadu abo Skarbca... J. K. Haura i Zoologii z 1789 r., „Kultura – Historia – Globalizacja” 2011, nr 10, s. 3 (wersja
elek-troniczna: http://www.khg.uni.wroc.pl/?type=artykul&id=72 dost$p 13.12.2011).
8
Zob. B a d y n a, dz. cyt., s. 3; J. S o k o l s k i, Erudycja humanistyczna wobec nauk
przy-rodniczych, s. 1 [wersja elektroniczna DW 2011-12-13]; t e n e, Wst"p [do:] CzNowiek wobec natury j humanizm wobec nauk przyrodniczych, red. J. Sokolski, Warszawa 2010, s. 10.
9
B a d y n a, dz. cyt., s. 3.
10
J. P a r t y k a, SkNad abo Skarbiec… Jakuba Kazimierza Haura jako %ródNo do bada! nad
spoNecze!stwem staropolskim, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 40(1996), s. 82. 11
Leksemy Nów, Nowy to najstarsze terminy Nowieckie u ywane od najdawniejszych czasów w znaczeniu chwytania zwierz#t, ptaków i ryb (B. G N o w a c k a, Uwagi o staropolskim
sNow-nictwie Nowieckim, „Sprawozdania Posiedze% Komisji J$zykowej Towarzystwa Naukowego
(‘i!" na polowanie’), i#$ na my#listwo, szczu$, szczwa$ (‘polowa" z psami lub ptakami’). PosNugiwanie si$ leksyk# Nowieck# jest widoczne na ka dym etapie polowania14. Aby zwierzyn$ ima$, imowa$ (‘chwyta", Nowi"’), nale y zna" jej miejsce wyst$powania w kniei, czyli ost"p, oraz #lak (‘trop zwierzyny po jej !ladach’). Na oznaczenie tropu wyst$puj# w j$zyku my!liwych dwa synoni-miczne leksemy: trop i #lak (‘szlak’). Nie s# to jednak terminy równoznaczne:
trop to !lad dzika, jelenia, sarny, rysia, wilka, zaj#ca, #lak za! j borsuka, lisa,
kaczki, kuny, Nasicy, sNonki, tchórza, a tak e – alternatywnie – zaj#ca. Takie rozró nienie terminologiczne wyst$puje tak e u Haura, cz$!ciej jednak pisarz posNuguje si$ tym drugim okre!leniem. Zwierzyna zostawia za sob# #lak, po którym psy go%cze po#lakuj& (‘tropi# po !ladach’). Podczas polowania Haur zaleca stosowanie ró nego typu forteli (‘puNapek my!liwskich’). Mo e to by"
ukrócenie (‘oswojenie’) ptaka lub zwierza, by go zn"ci$ (‘przyzwyczai" do
przychodzenia w jedno przygotowane przez my!liwego miejsce’) do n"ciska. Innym cz$stym sposobem jest umieszczanie w puNapce nastrogi (‘pokarmu jako przyn$ty’). Odpowiednio dobran# pon"t" (‘przyn$t$’) nale y
nastro-'y$//nastrno'y$ (‘uNo y"’), aby byNa dobrze widoczna dla zwierza. Jeszcze
innym sposobem Nowienia jest wyprawienie (‘wywabienie’) zwierza, szcze-gólnie ptaka, wabiem (‘ptakiem, który swoim gNosem zwabi tego ptaka, na którego si$ poluje’). Na zwierzyn$ my!liwy dybie (‘czatuje’), wa'y (‘czyha’),
stroi (‘urz#dza zasadzk$’), zasadza si" (‘przyczaja si$ w ukryciu’). Gdy ju
zwierza si" upatrzy (‘wyszuka’), zaczyna si$ nastawanie (‘skradanie, zbli anie si$’), kradnienie (‘skradanie si$) do przej"tego (‘wytropionego’) zwierza albo
puszczanie (‘szczucie zwierzyny’) uNo'onymi, tj. prze"wiczonymi, ptakami
Nownymi lub psami go%czymi.
N a z w y w y k o n a w c ó w c z y n n o ! c i. Do nazywania osób bior#cych udziaN w polowaniu Haur u ywa leksemów zarówno hiperonimicznych:
12
Jak stwierdza Bo ena GNowacka (dz. cyt., s. 18), „Od pola j Nowów poszNy powszechne dzi! wyra enia: polowa$, polowanie. W pi!miennictwie staropolskim polowanie i polowa$ j «Nowi" zwierz$ta» wyst$puj# niezbyt cz$sto, przykNady za! u ycia znajduj#ce si$ w sNowniku Lindego pochodz# z XVIII wieku”. Jak wida" z przykNadów przytoczonych z dzieNa Haura, w nim równie leksemy polowa$, polowanie nie wyst$puj#.
13
Leksem my#listwo jest mNodszy od rzeczownika Nowy. PowstaN w zwi#zku z „konieczno-!ci# obmy!lania chytrych sposobów zwabienia, podej!cia i schwytania zwierzyny. St#d Nowc$, jako «tego, który my!li» zacz$to nazywa" my#liwym albo my#liwcem, a jego zaj$cie j
my#li-stwem” (G N o w a c k a, dz. cyt., s. 17). 14
Analiz$ leksykalno-semantyczn# w tej cz$!ci artykuNu przeprowadzono na podstawie:
SNownik, w: Staropolskie ksi"gi o my#listwie, s. 218-244 (w kilku przypadkach pomocne
oka-zaNy si$ tak e pozycje: S. H o p p e, Polski j"zyk Nowiecki. Podr"cznik dla my#liwych, Warszawa 1951; t e n e, SNownik j"zyka Nowieckiego, Warszawa 1966).
wiec, Nowczy, my#liwiec, my#liwy, jak i hiponimicznych, gdy mówi konkretnie,
na co si$ poluje: pta#nik (‘ptasznik, my!liwy poluj#cy na ptaki’) lub przy po-mocy kogo lub czego si$ poluje: strzelec (‘czyhaj#cy na zwierza ze strzelb#’),
szczwacz (‘poluj#cy z psami’)15
. Z tym ostatnim terminem N#czy si$ spora gru-pa leksemów odzwierciedlaj#cych wa n# rol$, jak# odgrywaj# w polowaniu psy. Nale # do niej rzeczowniki nazywaj#ce rasy psów: chart16, legawiec17,
ogar18
; konstrukcje przymiotnikowo-imiesNowowe: smyczysty (o charcie ‘r#-czy, mog#cy pr$dko robi" smyk’), uszczwany (o zwierzu ‘schwytany przez charty’), czasowniki: wywiera$ (‘spuszcza" psy, ogary, do gonienia zwierza’),
spl&drowa$ (‘przeszuka" kniej$ psami’), tuNa$ si" (o psie my!liwskim ‘biega"
po kniei we wszystkie strony za zwierzyn#’), wy#lakowa$ (o psie Nowczym ‘wytropi" zwierza’), odsaczy$ si" (o psie my!liwskim ‘odskoczy" od zwie-rza’), zwiera$ (‘zbiera" na sfory psy po polowaniu’) oraz zwroty frazeolo-giczne: poprawia$ p&cha (o psie ogarze ‘wróci" na zgubiony trop’), zalega$
pole (o psie my!liwskim ‘nie polowa"’).
N a z w y p r z y r z # d ó w m y ! l i w s k i c h. Podczas polowania my!liwy korzysta z ró norodnych naczy!, tj. sprz$tu, urz#dze%: broni biaNej (kuszy,
oszczepu, rohatyny ‘wNóczni z hakiem’, wNóczni) i palnej (fuzji, strzelby, ru-#nicy, guldynki gwintowej), specjalnych konstrukcji zbudowanych na potrzeby
polowania (budki ptaszniczej, czatowni, dylowania19) oraz ró nego rodzaju puNapek my!liwskich i sieci. W!ród leksemów nazywaj#cych puNapki Nowiec-kie znajduj# si$ najcz$!ciej u Haura okre!lenia: dóN, fortel, naprawa, obN&k (‘puNapka na ptaki’), sidNa. Kontekstowo funkcj$ nazwy puNapki peNni wyraz
wi"%nienie, czyli przyklejanie si$ ptaków do nasmarowanych lepem gaN#zek.
Brak za! innych funkcjonuj#cych wówczas nazw, które, jak mo na by s#dzi", w poradniku mogNyby si$ pojawi", np.: pa#$ (‘puNapka, potrzask na drapie -niki, w tym na zwierz$ta Nowne’), sNopiec (‘drewniana lub elazna puNapka na
15
Brak u pisarza innych terminów nazywaj#cych wykonawców czynno!ci, np.: rybitw (‘ry-bak’), sokolnik (‘my!liwy poluj#cy z sokoNem’), doje'd'acz (‘pilnuj#cy tropu za pomoc# psów’), osocznik (‘ten, kto osacza zwierzyn$, by nie przedostaNa si$ poza rozstawione sieci’).
16
Pies my!liwski maj#cy wysmukN# sylwetk$, podNu n# gNow$, wysmukNe, ylaste nogi, u ywany zwNaszcza do polowa% na zaj#ce, lisy i wilki (SNownik, w: Staropolskie ksi"gi o
my#li-stwie, s. 220). 17
Pies my!liwski, który po wytropieniu zwierzyny nie goni jej, tylko zalega, tzn. kNadzie si$, daj#c zna" my!liwemu o schwytaniu zwierza (tam e, s. 242).
18
Pies go%czy, który tropi, osacza i nap$dza zwierza. Polski ogar, czarno podpalany, miaN masywn# budow$ i krótk# sier!" (tam e, s. 231).
19
zwierz$ta’), st"pica (‘potrzask na zwierz$ta’)20. Spor# grup$ obejmuj#c# kilkana!cie terminów stanowi# w XVII-wiecznym j$zyku Nowieckim okre!le-nia sieci (zarówno na ptaki, jak i na ryby), np.: drgubica21, goNamacz22,
kNo-nia23
, knieja24, korb25, niewód26, sak27, wat28, wNók29,
wi"cierz//wi"cierza//wi"-ciorek30
, zabrodnia31. Haur jednak posNuguje si$ zwykle kilkoma najogólniej-szymi leksemami: sie$32, sie$ lotowa, sie$ ptasza, skrzynia rybna, siatka,
klatka. Nie stosuje te zbyt wielu okre!le% nazywaj#cych elementy skNadowe
opisywanych urz#dze%. GNówn# cz$!" sieci rybackiej okre!la si$ w j$zyku Nowieckim wyrazem matnia lub – przeno!nie – serce. Haur jednak okre!la j# jako #rodek. Nie wspomina tak e o tym, e sie" mog# utrzymywa" na odpowiedniej gN$boko!ci specjalne pNywaki – pNawy lub wa'ka ‘ci$ arek’ (zdrobnienie od wada), e do nawlekania sieci sNu y powróz okre!lany jako
obierzwie, nie wymienia wa nego elementu, jakim jest os"ka, tj. sNupek sieci
rybackiej lub Nowieckiej33. Wida" wi$c, e Haur posNuguje si$ terminami No-wieckimi na poziomie niezb$dnym do zaistnienia komunikacji z odbiorc#. Cz$sto doradza w sposób opisowy, jak zrobi" sidNa, sieci, u ywaj#c poj$" z odmiany ogólnej j$zyka, np.: we& patyk, nasmaruj lepem gaN&%, sznur, za-miast wprowadzania konkretnej nazwy puNapki my!liwskiej. Najprawdopo-dobniej pisarz znaN funkcjonuj#ce wówczas terminy Nowieckie, byN oczytany w zakresie nauk przyrodoznawczych (przynajmniej powoNywaN si$ na
20
Wymienione nazwy puNapek (pa#$, sNopiec, st"pnica) byNy w j$zyku staropolskim stosowane zamiennie, co !wiadczy o zacieraniu si$ ró nic znaczeniowych pomi$dzy nimi (G N o -w a c k a, dz. cyt., s. 25).
21
Sie" trójwarstwowa do Nowienia ryb i ptaków, maj#ca wi$ksze oka w cz$!ciach bocz-nych, a mniejsze w cz$!ci !rodkowej (SNownik, w: Staropolskie ksi"gi o my#listwie, s. 221).
22
Sie" rybacka maj#ca konstrukcj$ wi$cierza, ale bez bocznych skrzydeN (tam e, s.223).
23
Sie" rybacka na kabN#ku; wNók (tam e, s. 225, 241).
24
DNuga sie" rybacka maj#ca podNu ne boczne skrzydNa oraz matni$; niewód (tam e, s. 225).
25
Sie" rybacka o konstrukcji wi$cierza, ale bez bocznych skrzydeN oraz maj#ca dwa serca (tam e, s. 226).
26
Zob. knieja.
27
Sie" rybacka ksztaNtem przypominaj#ca worek rozpi$ty na kabN#kach (tam e, s. 236).
28
Sie" rybacka; zabrodnia (tam e, s. 241, 242).
29
Zob. kNonia.
30
Sie" rybacka lub ptasznicza w ksztaNcie cylindra, wykonana z wikliny lub tkaniny siecio-wej rozpi$tej na drewnianych obr$czach; goNamacz (tam e, s. 241, 223).
31
Zob. wat.
32
Leksem sie$ jest jednym z najstarszych terminów Nowieckich, po!wiadczonych w j$zyku staro-cerkiewno-sNowia%skim jako ‘wi#zanie, plecionka do wikNania zwierzyny’ (G N o w a c k a, dz. cyt., s. 20-21).
33
W terminologii Nowieckiej wyraz ten ma jeszcze dwa znaczenia: 1. dr#g drewniany zako%czony hakiem do Nowienia ryb, wydr, bobrów; 2. s$kate drzewo.
rytety w tej dziedzinie) i przede wszystkim sam miaN du e do!wiadczenie w zarz#dzaniu gospodarstwem34. Zapewne chciaN, by jego dzieNo dotarNo do jak najszerszego grona odbiorców, równie (a mo e przede wszystkim) do tych mniej obeznanych z Nowiectwem szlacheckich gospodarzy, st#d taka przyst$pno!" j$zykowa, brak terminów mog#cych wywoNa" niezrozumienie oraz tendencja do zamieszczania wieku praktycznych porad.
L e k s y k a z w i e r z $ c a. Najbardziej ogólnymi poj$ciami zoologicznymi, które nazywaj# wszystkie istoty yj#ce bez jakiegokolwiek podziaNu rodzajo-wego czy gatunkorodzajo-wego, s# u Haura leksemy: stworzenie oraz 'ywocina (‘ ywa istota’). Ni sze pi$tro w systematyce zajmuj# terminy klasyfikuj#ce opisy-wane stworzenie rodzajowo: zwierz, ptak, oraz ich odpowiedniki w uj$ciu zbiorowym zwierzyna, ptastwo. Do hiperonimów nale y tak e synonimiczny wzgl$dem wspomnianych nazw leksem zbiorowy dziczyzna (‘dzikie zwierz$ta, na które si$ poluje’). Pisarz stosuje te dosy" cz$sto okre!lenie bestia, u y-waj#c je w dwu znaczeniach: 1. w odniesieniu do strasznego, gro&nego zwie-rz$cia, 2. ogólnie do zwierza w celu podkre!lenia jego sprytu, przebiegNo!ci (a nie przera aj#cego wygl#du). PrzywoNane hiperonimy nierzadko pojawiaj# si$ wymiennie obok nazw gatunkowych zwierzyny, co zapobiega nadmierne-mu powtarzaniu hiponimów w odpowiednich partiach tekstu.
N a z w y z w i e r z # t. Konkretne nazwy gatunkowe stanowi# do!" liczn# grup$ (71 nazw). Haur próbuje zestawia" obok siebie na podobie%stwo haseN poszczególne opisy zwierz#t tego samego rodzaju lub jemu pokrewne. Z tego wzgl$du dzieNo to, jako poradnik, maj#cy cechy sylwy, i jednocze!nie prototyp encyklopedii, sposobem prezentacji materiaNu, szeregiem zalece%, porad przy-pomina katalog lub encyklopedyczny rejestr posiadanej wiedzy. Pisarz jednak nie charakteryzuje opisywanych zwierz#t pod wzgl$dem ich przynale no!ci taksonomicznej do odpowiedniej gromady, rodzaju, gatunku. Istot$ jego pre-zentacji stanowi cel pragmatyczny, SkNad... bowiem jako podr$cznik rolniczy, w tym te poradnik my!liwski, zbiera najpotrzebniejsze dla ziemianina i my-!liwego informacje z danej dziedziny. Haur ma !wiadomo!" zasadniczego podziaNu zwierzyny Nownej na: grub# (a w jej zakresie na pNow# – Nosie,
jele-nie, sarny, i czarn# – 'ubry, dziki) oraz drobn# (np.: lisy, wydry, zaj&ce, kuro-patwy), cho" na poziomie poj$" stosuje jedynie termin zwierzyna drobna.
34
Wieloletnie do!wiadczenie w zarz#dzaniu gospodarstwem Haur zdobyN, b$d#c na sNu bie w bogatych domach magnackich w MaNopolsce, a pó&niej dzier awi#c wNasny maj#tek pod Krakowem (A. P o d r a z a, Jakub Kazimierz Haur. Pisarz rolniczy z XVII wieku. Studium
Na podstawie zgromadzonego materiaNu mo na ustali" nast$puj#c# klasyfi-kacj$ obejmuj#c#: nazwy zwierz#t swojskich, tj. rodzimych – l#dowych, np.:
borsuk, bufo (‘ropucha’), damula (‘Nania jelenia’), daniel, dzik, hodyniec
(‘odyniec, stary dzik), ja%wiec (‘borsuk’), jele!, je', kot (‘zaj#c’), koza dzika,
kuna, kuncik (‘dziki królik), kret ziemny, liszka, Naska (‘Nasica’), No#, nied%-wied%, salamandra, sarna, tchórz, tur, w&', wilk, wóN, zdeb (‘ bik’), 'aba, 'mija, 'óNw, 'ubr; wodnych, np.: bóbr, wydra; lataj#cych: nietoperz, gacek
(‘gatunek nietoperza’); zwierz#t udomowionych, hodowlanych, np.: brytan,
chart, kondel (‘kundel’), ko!, koza swojska, królik swojski, ogar, owca, wy'eN;
zwierz#t egzotycznych, np.: dromedyarjusz (‘dromader’), kot morski (‘maNpa, koczkodan’), krokodyl, lampart, lew, maNpa, pardus (‘pantera’), renifer, sNo!,
stru#, tygrys, wielbN&d; zwierz#t fikcyjnych, ba!niowych (które Haur uwa a za
zwierz$ta rzeczywi!cie istniej#ce), np.: bazyliszek, jednoro'ec, smok, wilkoNek (‘wilkoNak’).
Zró nicowanie pNciowe zwierz#t Haur okre!la najcz$!ciej za pomoc# lek-semów samiec, samica. Jedynie do najbardziej znanych zwierz#t Nownych stosuje nazwy wyra&nie wskazuj#ce na pNe": hodyniec (‘odyniec, stary dzik powy ej 4 lat’), liszka (‘samica lisa), Nania (‘samica jelenia’). Natomiast po-tomstwo zwierz#t nazywa bez ró nicowania gatunkowego dzie$mi, mNodzizn&, jedynie w wypadku powszechnie spotykanego zaj#ca stosuje termin Nowiecki
koci"ta.
Oprócz zaprezentowanych nazw gatunkowych zwierz#t w SkNadzie... wy-st$puj# tak e okre!lenia cz$!ci zwierz$cego ciaNa. Ma to miejsce przewa nie w dwu typach wypowiedzi zró nicowanych genologicznie: w deskrypcjach zwierz$cia w pocz#tkowych cz$!ciach podrozdziaNów oraz wypowiedziach o charakterze pragmatycznym, np.: recepturach lekarstw sporz#dzanych ze zwierz#t. W grupie nazw cz$!ci ciaNa mieszcz# si$ zazwyczaj takie terminy anatomiczne, które w utylitarnie nastawionej gospodarce Nowieckiej nazywaj# najbardziej przydatne do u ytku organy ciaNa lub okre!laj# charakterystyczne dla danego zwierz$cia cechy, np.: hudo (‘udo’), kopyto, ogon, paszcz"ka (‘paszcza zwierz#t drapie nych’), pieczonki (u psa ‘mi$!nie wzdNu grzbietu’),
serce, skok (‘noga zaj#ca’), strój (w pierwszym znaczeniu: ‘j#dra bobra’), #ledziona, tr&ba (‘pysk psa’), w&troba; uz$bienia: kieN, z"by; poro a: rogi;
okrycia: sier$ (‘sier!"’), futro; pNynów ustrojowych, np.: jad, jucha (‘krew nied&wiedzia’), krew, osierdzie (‘bNona surowicza obejmuj#ca serce’), sadNo,
strój (w drugim znaczeniu: ‘wydzielina z gruczoNów napletkowych bobra obu
PozostaNa leksyka my!liwska w dziele Haura nie ma bezpo!redniego zwi#zku z polowaniem, charakteryzuje bowiem zwierz$ta Nowne pod wzgl$-dem ich wygl#du lub zachowania. Ten typ sNownictwa obejmuje gNównie lek-semy przymiotnikowe, np.: odziany (o ptakach i zwierz$tach ‘okryty futrem lub pierzem’), syty (‘tNusty’), t"py (‘powoli biegn#cy’), oraz czasownikowe, np.: zwierz$ta koczuj&, czyli przebywaj# w jakim! miejscu, biesiaduj& (‘ e-ruj#’), szumi& (o je ach ‘sapi#’), w razie niebezpiecze%stwa s# zmuszone
ku-cze$//kuczy$ lub cupn&$ (‘przywarowa" nagle do ziemi’), natomiast przed
powrotem do legowiska chodz& koNem, tzn. zataczaj# koNa.
N a z w y p t a k ó w. W wypadku leksyki ornitologicznej Haur posNuguje si$ poj$ciami ogólnymi ptak, ptastwo, które w zale no!ci od typu ptaka (jego natu-ry i tnatu-rybu ycia) konkretyzuje przydawk#: ptak drapie'ny, nocni ptacy, le#ne
ptactwo. Stosuje znany do dzi! w gwarze Nowieckiej podziaN na ptaki yj#ce
w gniazdach: gniazdosze, gniazdowie, gniazdowidze, gniazdowce oraz na gaN$-ziach: gaN"%nicy, gaN"%niki. W wypadku pNci ptaka pisarz u ywa, podobnie jak przy opisie zwierz#t, leksemów samiec, samica, natomiast do potomstwa stosuje nazwy ogólne: dzieci, mNodociane, gniazdowi"ta oraz gatunkowe: goN"bi"ta,
kurcz"ta, orl"ta, sowi"ta. W licznej grupie nazw hiponimicznych (obejmuj#cej
44 nazwy gatunkowe) mieszcz# si$ okre!lenia z najbardziej podstawowych po-ziomów taksonomicznych. Przede wszystkim s# to nazwy gatunkowe ptactwa rodzimego – dzikiego, np.: biaNozór (‘sokóN norweski’), bocian, ceranka (‘kacz-ka wodna’), cie$wierz (‘cietwierz’), drop, drozd, gawron, krogulec, kruk, lis(‘kacz-ka (‘liszka’), Nab&$ (‘Nab$d&’), orzeN, przepiórka, puacz (‘puchacz’), sokóN, sowa,
sroka, strzy'yk, #niguNa (‘ptak przylatuj#cy do Polski na zim$’), wrona, 'uraw;
mniej liczne przykNady ptactwa udomowionego, np.: drób, goN&b, jendyczka,
kaczki swojskie, kapNon, kokosz, kura35
; drapie ne, np.: hysmerli (‘odmiana sokoNów’), jastrz&b, krzeczot (‘raróg’), orzeN, raróg, sokóN; ptactwo drobne, np.:
czeczotka, czy' (‘czy yk’), gil, kos, kuropatwa, przepiórka, szczygieN, szpak, wilga, wróbel; oraz egzotyczne, np.: pelikan, papuga, stru#. Podobnie jak przy
prezentacji zwierz#t Haur wprowadza nazwy cz$!ci ciaNa ptaka: bark (‘tuNów’),
gardNo, gNówka, golenie, nogi, nos (‘dziób’), ogon, ostrogi (‘pazury ptaka
dra-pie nego’), palce, paznokcie, pazury, dra-piersi, dra-pierze, pióra, skrzydNa, 'yNka. W rozdziaNach o ptakach j zarówno Nownych, jak i Nowczych j Haur po-daje wiele instrukcji do samodzielnego wykonania ró nego rodzaju puNapek.
35
Ptactwo domowe nie jest przedmiotem niniejszej analizy, gdy nie nale y ani do ptaków Nownych, ani Nowczych. W traktatach Nowieckich Haura pojawia si$ ono wyN#cznie w opisach sposobów ywienia ptaków drapie nych oraz przygotowywania ich do udanych Nowów.
W!ród potrzeb, czyli narz$dzi Nowieckich, cz$sto pojawiaj# si$ u Haura wspomniane ju nazwy: sie$, siatka, klatka, cho" w j$zyku XVII-wiecznych my!liwych znajduj# si$ jeszcze inne, bardziej specjalistyczne terminy:
kro-#nica (‘ramy do rozpinania pNótna sieci na ptaki’), poNy (‘sieci na ptaki’), schwyt (‘sidNo na ptaki z nagi$tej gaN$zi’), wiecha (‘przyrz#d do chwytania
ptaków’), wirsza (‘kosz pleciony do Nowienia ryb i ptaków’). Wydaje si$, e pisarz zna te narz$dzia i przybory, gdy w do!" precyzyjny opisowy sposób radzi, jak je wykona", ale konkretnych nazw nie u ywa. W sieci Nownej lub klatce, zdaniem Haura, powinna by" pon"ta (‘przyn$ta’), ptaki bowiem musz# najpierw pon"ci$ si" (‘przyzwyczai" do przychodzenia do przyn$ty’). Funkcj$ przyn$ty cz$sto peNni wabik (‘przyrz#d do wabienia ptaków przez na!ladowa-nie ich gNosów’), np.: przepiór (‘wabik na przepiórki’) lub powab (‘ptak do-mowy albo oswojony, który zwabia swoich dzikich krewniaków’). Najlepiej, by wabny (‘zwabiony’) ptak byN za'ywny (‘jak najlepszej jako!ci do spo y-cia’). Bujny ptak to taki, który wysoko unosi si$ w powietrzu. Je eli ptak dra-pie ny zbuja si" (‘unosz#c si$ wysoko, oddali si$ od my!liwego’), ten musi go
zwabi$ (‘przywoNa"’), by ptak wróciN. Przyuczenie mNodego ptaka do Nowów
okre!la Haur synonimami rzeczownikowymi: przyprawa, wprawa,
wprawia-nie, zaprawa oraz czasownikowymi: uNo'y$, zaprawi$ (cho" nie stosuje pisarz
znanego wówczas w Nowiectwie miana maisz//mai' w odniesieniu do mNodego ptaka Nowczego, dopiero wprawianego do polowania, ani okre!lenia $wik do ptaka do!wiadczonego, przeznaczonego do Nowów). Trenowanego ptaka trze-ba ugNaska$ (‘oswoi"’) i unosi$//unasza$ (‘oswaja", nosz#c na r$ku’). Pó&niej wypuszcza si$ go w wypuste! (‘miejsce, w którym mo e po"wiczy" do No-wów’). Ptak zdatny do Nowów to ptak czysty, natomiast chciwy to ptak ‘zajadNy, agresywny’. Szczucie dzikiego zwierza ptakiem Nowczym okre!la zwrot szczwa$
pod pierzem. Ptak rozpuszczony (‘uwolniony z wi$zów’), bierze (‘Nowi,
chwy-ta’), bije (‘atakuje, zabija’). Po polowaniu ptak my!liwski zostaje odniesiony do wydzielonego miejsca, zwanego sadz, w którym si$ go przetrzymuje.
Warto uwzgl$dni" tak e leksemy okre!laj#ce podstawowe cechy i typy za-chowania ptaków, np.: pozoba$ (‘podzioba", je!" dziobi#c’), zwie#$ si" (‘opu-!ci" gniazdo przez mNodego ptaka’), porywanie si" (‘zrywanie si$ do lotu’),
pada$//spada$ (‘zlatywa" na ziemi$’), pierzy$ si" (‘zmienia" upierzenie’), zmieci$ (‘zrzuci" pierze przez sokoNy’), cieka$ (o kuropatwach ‘przemyka" si$
po cichu’). Pod wzgl$dem skNadniowym czasowniki N#cz#ce si$ z leksemem
ptak mo na podzieli" na dwie grupy. Do jednej nale # takie konstrukcje,
w których rzeczownik ten peNni funkcj$ podmiotu, np.: [ptak] wzbija si"
peNni funkcj$ dopeNnienia, np.: [ptaka] karmi$, od'ywia$, chowa$, puszcza$
dla próby, podnosi$, gNaska$. Do my!liwskich zwrotów frazeologicznych
spo-tykanych u Haura nale #: gardNo przesiedzie$ (‘zgNodnie"’) oraz gardNo
wysie-dzie$ (‘strawi" pokarm przez ptaka Nowczego’).
GENEZA ShOWNICTWA hOWIECKIEGO
Zdecydowan# wi$kszo!" przedstawionej powy ej leksyki Nowieckiej sta-nowi# wyrazy pochodzenia prasNowia%skiego36, np.: wilk, nied%wied%, a kilka-na!cie nawet praindoeuropejskiego37, np.: bóbr, drozd, jastrz&b, jele!, kania,
orzeN, przepiórka, sroka, wrona, goni$, Nowi$, tropi$; sie$, sidNo. Du o mniej
jest zapo ycze%, przewa nie Naci%skich (np.: bufo ‘ropucha’, dragontea ‘ mi-ja’, damula ‘Nania jelenia’, kastor ‘bóbr europejski’) oraz z Naciny za po!redni-ctwem francuskim (np.: sak ‘sie" na ryby w ksztaNcie worka’), sporo niemiec-kich (np.: fortel ‘puNapka my!liwska’, harap ‘Nup psa my!liwskiego’), wNos-kich (np.: astur ‘jastrz#b’, picion ‘goN#b’), mniej czeswNos-kich (np.: kusza) i ukra-i%skich (np.: rohatyna ‘wNócznia z hakiem’). W!ród wyrazów o proweniencji prasNowia%skiej mo liwy jest do przeprowadzenia podziaN na leksemy my!liw-skie w znaczeniu pierwotnym i wtórnym. Do pierwszej grupy nale #: rze-czowniki b$d#ce nazwami zwierz#t i ptaków, np.: nied%wied%, orzeN, sokóN,
tur; nazwami cz$!ci ciaNa, np.: kieN, pazur, paszcz"ka, ogon, i pNynów
ustrojo-wych, np.: krew, osierdzie, posoka; nazwami miejsc wyst$powania zwierzyny, np.: ost"p, knieja, las, puszcza; oraz czasowniki nazywaj#ce czynno!ci typowe dla zwierzyny, np.: o ptakach: huka$, lata$, pierzy$ si", truka$, wzbija$ si". Do drugiej grupy nale # leksemy funkcjonuj#ce w odmianie ogólnej j$zyka, które wtórnie nabyNy znaczenie Nowieckie w wyniku przeksztaNce% semantycz-nych, np.: bark (‘tuNów ptaka’), ko'uch (‘upierzenie ptaka Nowczego’), skok (‘noga zaj#ca’); bujny (‘unosz#cy si$ wysoko w powietrzu’), chciwy (o pta-kach i zwierz$tach ‘agresywny, zajadNy’), czysty (o ptapta-kach ‘!miaNy, zdatny do Nowów’), odziany (o ptakach i zwierz$tach ‘okryty pierzem lub futrem’), syty (o ptakach i zwierz$tach Nownych ‘tNusty’), t"py (‘powoli biegn#cy’); bi$ (‘atakowa", uderza", zabija"’), bra$ (‘chwyta" zwierzyn$’), szumie$ (o je u ‘sapa"’). W obr$bie tej grupy wida" zjawisko przesuni$cia znaczenia wyrazu: a) z kategorii ludzi do kategorii zwierz#t lub przedmiotów martwych, np.: berNo
36
Zob. D y n a k, dz. cyt., s. 62.
37
(‘dr# ek drewniany dla ptaka Nowczego’), dzieci (‘mNode ptaków i zwierz#t’),
nos (‘dziób ptaka’), osoba (kontekstowo u Haura ‘gatunek ptaka’), paznokcie
(‘pazury’, chocia Haur posNuguje si$ równie wyrazem pazur), b) wyN#cznie w obr$bie kategorii zwierz#t, np.: kot (‘zaj#c’), kot le#ny (‘ bik’), kot morski (‘maNpa, koczkodan’), koci" (‘mNody zaj#c’), c) z kategorii ro!lin do kategorii zwierz#t, np.: owoc (‘jajo’) lub z kategorii ro!lin do kategorii przedmiotów martwych, np.: knieja (‘sie" rybacka’), d) z kategorii istot ywych do kategorii przedmiotów martwych, np.: g"ba (‘otwór w sieci’), serce (‘wn$trze, !rodek sieci Nownej’) lub odwrotnie – od nazw rzeczy do okre!le% istot ywych, np.:
ostroga (‘pazur ptaka drapie nego’), smycz (‘para chartów’), tr&ba (‘pysk
charta’). Ponadto w dziele Haura wyst$puje kilkana!cie leksemów my!liwskich wieloznacznych, w których wszystkie znaczenia (lub ich wi$kszo!") odnosz# si$ do Nowiectwa, np.: zwierzyna (1. ‘dzikie zwierz$ta, na które si$ poluje’, 2. ‘mi$-so z dzikich zwierz#t’), Nup (pomijam tu 1. ogólne znaczenie ‘trofeum, zdo-bycz’, 2. ‘Nowy, polowanie’, 3. ‘to, co zostaNo upolowane, obNów, uNowek’),
os"-ka (‘1. ‘sNupek sieci rybackiej lub Nowieckiej’, 2. ‘dr#g drewniany zako%czony
hakiem do Nowienia ryb, wydr, bobrów’, 3. ‘s$kate drzewo’), sfora (‘1. dwie po-N#czone Na%cuchami obro e dla psów go%czych’, 2. ‘dwa psy go%cze’). Wspom-nie" nale y tak e o leksemach funkcjonuj#cych w odmianie ogólnej, które zna-czenia Nowieckiego nabieraj# u Haura kontekstowo, np.: potrzeby (‘narz$dzia Nowieckie’), pop"d (‘po!cig za zwierz$ciem’).
PODSUMOWANIE
Jak wida" na podstawie powy szego przegl#du, gwara my!liwska (podobnie jak inne !rodowiskowo-zawodowe odmiany j$zyka) odró nia si$ od polszczy-zny ogólnej na poziomie leksyki, frazeologii oraz semantyki.
Porównuj#c zasób j$zyka Nowieckiego z ko%ca XVII w. z jego stanem wspóNczesnym, widzimy wzgl$dn# staNo!" tej odmiany !rodowiskowej, zako-rzenienie si$ du ej grupy wyrazów i zwrotów my!liwskich (wi$kszo!" lekse-mów wyst$puj#cych u Haura funkcjonuje do dzi! w gwarze Nowieckiej), cho" trzeba podkre!li", e j$zyk Nowiecki jest ywy i reaguje na zmieniaj#ce si$ realia, pozbywaj#c si$ niektórych wyrazów (np.: $wik, czysty, harap, maisz,
poNa, pa#$) lub przyjmuj#c nowe (np.: XX-wieczne neologizmy
zapropono-wane przez Stefana Hoppego38: dwojak, trojak ‘trójlufka’, nadlufka
38
flinta’, zestrzaN ‘miejsce, w którym ostrzeliwano zwierzyn$’, #wietliki lub
przecinki ‘wizurki wyci$te przed stanowiskiem my!liwego’, prawy my#liwy, wataha dzików i wilków, byk obiecuj&cy ‘samiec przyszNo!ciowy’). Ponadto
pewna grupa wyrazów my!liwskich wyszNa poza kr#g gwary Nowieckiej i za-domowiNa si$ w j$zyku ogólnym, ulegaj#c leksykalizacji (np. zawikNanie Now. ‘sidNo, p$ta’ w j. ogólnym ‘uwikNanie si$ w co! ogólnie niedobrego’, sfora pejorat. ‘grupa ludzi, mog#cych pod jakim! wzgl$dem wyrz#dzi" krzywd$, np.: dziennikarzy, chuliganów’, chodzi$ na smyczy ‘by" od kogo! uzale nio-nym’, obNowi$ si", zbi$ kogo# z tropu, kopa$ pod kim# doNki (dóN ‘puNapka my-!liwska’), #ledzi$ ‘goni" po !ladach’, #ledczy.
Leksyka Nowiecka, b$d#ca wyró nikiem okre!lonej grupy spoNecznej, peNni nie tylko funkcj$ komunikatywn#, ale j co istotniejsze j precyzuj#c# i skra-caj#c#. Bogaty zasób leksykalny sprzyja zarówno precyzji, jednoznaczno!ci i wyrazisto!ci wypowiedzi, jak i jej zwi$zNo!ci.
Z charakterystycznych dla j$zyka Nowieckiego cech mo na u Haura znale&" przykNady ilustruj#ce tendencj$ do zdrabniania wyrazów (np.: kotki, pieski,
piórka, ptaszki, sówka). Pisarz posNuguje si$ tak e eufemizmami, które
Nago-dz# drastyczn# tre!" niektórych terminów Nowieckich, np.: pisze oprawowa$ zwierza zamiast ‘zdejmowa" skór$ z zabitego zwierza’, zNama$, czyli w odnie-sieniu do zwierz#t ‘pokona" w walce innego zwierza i zabi"’, skoNatany ‘za-bity’, cho" te u ywa nie zawsze przyjemnie kojarz#cego si$ leksemu krew, a nie jak to jest przyj$te w Nowiectwie farba, posoka czy jucha ‘krew nied&wie-dzia’. Nie stosuje te wielu synonimów w odniesieniu do jednego zwierz$cia, jedynie dzika okre!la dzikiem, wieprzem lub hody!cem. Inne rodzime zwie-rz$ta, jak cho"by nied&wied&, jele%, wilk, nie maj# bliskoznacznych lub prze-no!nych okre!le% (typu np.: o nied&wiedziu bury, wytrzeszczak, zNy). Najpew-niej wynika to z charakteru SkNadu... jako podr$cznika gospodarstwa wiejskie-go, czyli &ródNa przydatnych informacji, maj#cego wyra&nie dydaktyczny, praktyczny cel (co podkre!la forma wskazówek i zalece%), j$zyk sNu y tu wi$c przede wszystkim komunikatywno!ci i precyzji wypowiedzi.
DzieNo Haura to prototyp encyklopedii, drukowana sylwa, który osadza problematyk$ Nowieck# w szerszym kontek!cie gospodarki folwarczno-pa%sz-czy&nianej. Nadrz$dny utylitarny charakter zdominowaN w miar$ mo liwo!ci dogN$bne, naukowe podej!cie do przedstawianych tre!ci, dlatego te brak w traktatach my!liwskich !cisNego ukNadu w prezentacji zwierz#t (przemieszane s# partie opisuj#ce zwierz$ta rodzime i egzotyczne; wodne, l#dowe i po-wietrzne; realnie istniej#ce i ba!niowe), brak informacji o ich przynale no!ci taksonomicznej, brak nawet niektórych bardziej specjalistycznych znanych
ówcze!nie terminów Nowieckich (jak cho"by nazwy puNapek my!liwskich, sie-ci, okre!le% ptaków Nowczych), s# za! tylko takie wiadomo!sie-ci, które – w za-mierzeniu autora – przydadz# si$ ka demu ziemianinowi w prowadzeniu go-spodarstwa. Nale y jednak doda", e cho" SkNad... ma charakter poradnika, to jego poziom merytoryczny jest w traktatach my!liwskich do!" zró nicowany, niejednolity. Niektóre partie s# bardziej bogate w tre!ci my!liwskie, niektóre mniej na rzecz jeszcze jakiej! innej, wa nej dla Haura, problematyki (m.in. religijno-moralnej, obyczajowej, ludycznej), co jest przejawem sylwiczno!ci, barokowego !wiatopogl#du, a czasami te gadulstwa, popisywania si$ wiedz# z ró nych dziedzin, oczytaniem. Jak twierdzi Dynak, Haurowe dzieNo i jego osobliwy urok to „znakomite !wiadectwo XVII-wiecznych wyobra e% przy-rodniczo-Nowieckich, wywiedzionych nie z yciowych do!wiadcze% i obser-wacji, ale z lektury pism przyrodniczych autorów antycznych i !rednio-wiecznych”39. To nie tyle dokument Nowiectwa staropolskiego, ile wytwór sta-ropolskiej kultury przyrodniczo-Nowieckiej40.
HUNTING VOCABULARY IN THE 17TH-CENTURY ENCYCLOPAEDIC TREATISE
SKhAD ABO SKARBIEC ZNAKOMITYCH SEKRETÓW EKONOMIJEJ ZIEMIA SKIEJ
[A TREASURY OF MAGNIFICENT SECRETS OF LANDOWNER’S ECONOMY] BY JAKUB KAZIMIERZ HAUR
S u m m a r y
This paper discusses a selection of hunting vocabulary collected in the 17th-century ency-clopaedic treatise by Jakub Kazimierz Haur (1689). The following classes of lexemes are subject to analysis: different names related to hunting practices, doers and performers in these practices, hunting equipment as well as the names of the game and the hunting animals. The research has led up to a handful of conclusions. Firstly, it turns out that hunting vocabulary typically reveals native morphological structure. The majority of lexemes are Proto-Slavic, while the borrowings mostly come from Latin or German. Noteworthy is the fact that a lot of words functioning in Standard Polish have developed a specialized, hunting-related meaning through various semantic transfor-mations. From a pragmatic point of view, hunting vocabulary does not only serve communicative purposes, but it also realizes a clarifying and a reductive function.
Translated by: Konrad Klimkowski
S5owa kluczowe: odmiany !rodowiskowo-zawodowe j$zyka, sNownictwo i jego typy,
hipero-nim, hiponim.
Key words: specialized language varieties, vocabulary and its types, hyperonym, hyponym.
39
Wst"p [do:] Staropolskie ksi"gi o my#listwie, s. 20.
40