• Nie Znaleziono Wyników

View of A contribution to the history of the Polish Orthodox Civilian Pastorate in emigration during the Second World War

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "View of A contribution to the history of the Polish Orthodox Civilian Pastorate in emigration during the Second World War"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)

T. 30. Lublin 2009

ANTONI MIRONOWICZ

PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW POLSKIEGO

PRAWOSĐAWNEGO DUSZPASTERSTWA CYWILNEGO

NA EMIGRACJI W CZASIE II WOJNY S´WIATOWEJ

Dzieje prawosđawnego duszpasterstwa cywilnego w okresie II wojny s´wia-towej s ˛a mađo znane. Powstađe na emigracji opracowania maj ˛a charakter bardziej wspomnieniowy i nie podejmuj ˛a szerszej analizy zagadnienia dusz-pasterstwa cywilnego. Wie˛cej informacji mamy do dziejów prawosđawnego duszpasterstwa wojskowego na emigracji. Z tego powodu kaz˙de nowe z´ródđo dotycz ˛ace duszpasterstwa cywilnego w czasie II wojny s´wiatowej ma duz˙y walor poznawczy. Jednym z tego typu z´ródeđ s ˛a wydawnictwa duszpasterstwa prawosđawnego na emigracji skierowane do „prawosđawnych uchodz´ców, obywateli polskich” znajduj ˛acych sie˛ na terytorium Afryki.

Uchodz´cy ci przybyli z terenów Zwi ˛azku Radzieckiego w 1942 r., kiedy wraz z z˙ođnierzami generađa Andersa wyjechađo wielu cywilów. Cywile, prze-waz˙nie kobiety, starcy i dzieci, poprzez port w Krasnowodzku statkami do-tarli do iran´skiego portu Pehlewi, a stamt ˛ad do Teheranu. Z˙ ođnierze zostali skierowani do Iraku lub Palestyny i otoczeni opiek ˛a duszpastersk ˛a ordynariatu polowego.

Odmienny okazađ sie˛ los cywilów, przewaz˙nie czđonków rodzin z˙ođnierzy, którzy zostali przewiezieni do róz˙nych krajów. Cze˛s´c´ z nich trafiđa do Indii, Nowej Zelandii, Palestyny, Libanu, Meksyku, Tanzanii, Rodezji, Ugandy, Pođudniowej Afryki i do innych krajów kontynentu afrykan´skiego. Naj-trudniejszy los spotkađ cywilów znajduj ˛acych sie˛ na terenie Afryki. Nowe warunki klimatyczne, nieznane s´rodowisko, afrykan´skie choroby dziesi ˛

atko-Prof. dr hab. ANTONI MIRONOWICZ Ŧ kierownik Katedry Historii Europy S´rodkowo-Wschodniej, Instytut Historii Uniwersytetu w Biađymstoku; e-mail: amir@uwb.edu.pl

(2)

wađy przybyszów. Cywilów osiedlono w prowizorycznych obozach, w których zapewniono im bezpđatne utrzymanie, stađ ˛a opieke˛ medyczn ˛a i szkođy dla dzieci. Doros´li mogli dorabiac´ dorywczo przy pracach sezonowych u miejsco-wych Greków. Jeden z najwie˛kszych os´rodków w Afryce znajdowađ sie˛ w Tanzanii (Tanganice), kođo miasteczka Arusha. W obozie tym przebywađo wielu prawosđawnych Biađorusinów, przewaz˙nie niezdolnych do sđuz˙by woj-skowej me˛z˙czyzn, kobiety i dzieci. Opieke˛ duchow ˛a nad nimi sprawowađ prawosđawny duchowny, ksi ˛adz Michađ Boz˙erianow1

.

Michađ Boz˙erianow urodziđ sie˛ 5 listopada 1911 r. w Wilnie w rodzinie duchownej. Jego ojciec Iwan Nikođajewicz Boz˙erianow w 1894 r. wydađ ksi ˛az˙ke˛ Kak prazdnowađ i prazdnujet Narod Russkij Roz˙destwo Christowo,

Nowy god, Kreszczenie i Masljanicu, która ukazađa sie˛ w Petersburgu. Ojciec

Michađa znađ doskonale historie˛, o czym s´wiadczy wykorzystanie przez niego dzieđ klasyków historii Rosji, np. Mikođaja Karamzina. Zapewne na pocz ˛atku dwudziestego stulecia rodzice przenies´li sie˛ do Wilna. Michađ wyrastađ tu w tradycji wielowyznaniowego i wielokulturowego miasta. Byđ czđowiekiem bardzo energicznym, dobrze wyksztađconym, o wysokiej kulturze osobistej. W Wilnie wst ˛apiđ do seminarium prawosđawnego, które ukon´czyđ na pocz ˛atku lat trzydziestych. S´wie˛cenia kapđan´skie otrzymađ z r ˛ak metropolity Dionizego przed rokiem 1935. Pocz ˛atkowo zostađ skierowany do dziađalnos´ci misyjnej na Đemkowszczyz´nie. Dziađalnos´ci ˛a misyjn ˛a ws´ród Đemków kierowađ wów-czas ksi ˛adz Grzegorz Pawliszin. Pierwsz ˛a parafie˛ ojciec Boz˙erianow obj ˛ađ w 1936 r. we wsi Tichanie.

Z akt personalnych znajduj ˛acych sie˛ w Archiwum Metropolii Prawosđawnej PAKP wynika, z˙e Michađ Boz˙erianow 5 stycznia 1937 r. zostađ proboszczem cerkwi w Skwirtnem, powiat gorlicki2. Decyzj ˛a metropolity Dionizego 2 ma-ja tr. zostađ nagrodzony nabedrennikom3. 3 czerwca 1937 r. poprosiđ

War-szawsko-Cheđmski Duchowny Konsystorz Prawosđawny o udzielenie mu mie-sie˛cznego urlopu4. Ostatecznie duchowny uzyskađ urlop w dniach od 22 czerwca do 10 lipca 1937 r.5 W trakcie urlopu, 7 lipca uzyskađ zgode˛

metro-1 M. S z w e d z i u k, Beđarusy u Afrycy w 1942-1948 godach, „Beđarus” (Nju Jork)

1998, nr 450. Przedruk: Biađorusini w Afryce w latach 1942-1948, „Polski Z˙ođnierz Prawosđaw-ny” 5(1998), nr 2(15), s. 14.

2 „Woskresnoje Cztienije” (Warszawa) 1937, nr 38, s. 524. 3 Tamz˙e, nr 20, s. 318.

4Archiwum Warszawskiej Metropolii Prawosđawnej w Warszawie, Akta personalne ksie˛z˙y,

R IV-6A, nr 1092, s. 48.

(3)

polity Dionizego na przejs´cie do innej diecezji6. We wsi Jatwiesk w pobliz˙u Grodna mieszkađa jego rodzina. Czy byđy inne przyczyny wyjazdu duchowne-go z misji đemkowskiej Ŧ nie wiadomo. Parafie˛ w Skwirtnem ojciec Michađ opus´ciđ na pocz ˛atku wrzes´nia 1937 r. Po wyjez´dzie proboszcza s´wi ˛atynia w latach wojny popadđa w ruine˛. Z raportu ksie˛dza Michađa Popiela z 23 wrzes´nia 1946 r. skierowanego do Warszawskiego Konsystorza Pra-wosđawnego wynika, z˙e w Skwirtnem „dom parafialny drewniany bez drzwi i okien, i bez pieców. S´wi ˛atynia formalnie zdewastowana bez drzwi i okien, i bez podđogi. Tak jak byđa budowana ze starego drzewa, teraz nie da sie˛ odprawowac´. Z˙ adnych innych rzeczy nie ma”7.

Na wđasn ˛a pros´be˛ ojciec Boz˙erianow zostađ przyje˛ty 15 wrzes´nia 1937 r. do eparchii poleskiej. Tam powierzono mu obsđugiwanie cerkwi w Wersto-ku8. W okresie mie˛dzywojennym cerkiew werstocka nie otrzymađa statusu prawnego parafii ani filii i byđa nieetatow ˛a cerkwi ˛a parafii w Omelan´cu, trzeciego dekanatu powiatu brzeskiego, diecezji poleskiej9. Z Werstoku ojciec Michađ wyjechađ przed 23 marca 1938 r., kiedy jego miejsce zaj ˛ađ Tymoteusz Mackiewicz. Nie znamy dalszej pracy duszpasterskiej Boz˙eriano-wa. Wiadomo tylko, z˙e nie miađ stađej parafii. W 1939 r. wspóđpracowađ z wydawanym w Wilnie „Dwutygodnikiem Prawosđawnym”, o czym s´wiadczy podzie˛kowanie redakcji czasopisma za przesđane jej z˙yczenia i artykuđ10.

Z notki redakcyjnej wynika, z˙e zamieszkiwađ na terenie obsđugiwanym przez poczte˛ w Kleszczelach. Zapewne jesieni ˛a 1940 r. lub wiosn ˛a 1941 wraz z innymi duchownymi znalazđ sie˛ na zesđaniu na terytorium azjatyckiej cze˛s´ci Zwi ˛azku Radzieckiego. Nie znamy miejsca jego pobytu ani okolicznos´ci jego zesđania. Wiemy jedynie, z˙e w 1942 r. dotarđ wraz z armi ˛a generađa Andersa do Iranu.

W Iranie ojciec Boz˙erianow obj ˛ađ opieke˛ duszpastersk ˛a nad przebywaj ˛acy-mi w Teheranie cywila˛acy-mi. Dzie˛ki jego staraniom zorganizowano obozow ˛a kaplice˛, w której regularnie odprawiane byđy naboz˙en´stwa prawosđawne. Ro-zumiej ˛ac sytuacje˛ znajduj ˛acej sie˛ tam ludnos´ci prawosđawnej, przy poparciu

6„Woskresnoje Cztienije” 1937, nr 22, s. 272.

7K. U r b a n, Z dziejów Kos´ciođa prawosđawnego na Đemkowszczyz´nie, „Cerkownyj

Wiestnik” 38(1991), nr 8, s. 50.

8„Woskresnoje Cztienije” 1937, nr 22, s. 642.

9Ks. G. S o s n a, Katalog s´wi ˛atyn´ i duchowien´stwa prawosđawnej diecezji warszawsko--bielskiej,„E/3,6” (Biađystok) 2(13)(2000), z. 3, s. 405.

10„Dwutygodnik Prawosđawny”. Organ spođeczno-religijny (Wilno) z 16-30 czerwca 1939,

(4)

polskiej misji wojskowej, ojciec Michađ wydađ w Teheranie w 1942 r.

Pra-wosđawny modlitewnik. Duchowny zorganizowađ równiez˙ redakcje˛, która

za-cze˛đa wydawac´ czasopismo „Ziarenko Prawosđawne”, adresowane do prawo-sđawnych cywili i wojskowych. Wiadomos´ci o dziađalnos´ci wydawniczej duchownego dotarđy do biskupa Sawy Sowietowa. W 1942 r. wđadyka Sawa zostađ mianowany zwierzchnikiem duszpasterstwa prawosđawnego w Wojsku Polskim11. Boz˙erianow cieszyđ sie˛ peđnym zaufaniem wđadyki grodzien´skie-go. Biskup Sawa w posđaniu z 23 lutego 1943 r. z Nowego Jorku do polskich z˙ođnierzy prawosđawnych napisađ: „Ucieszyđem sie˛ ogromnie, gdy od gorliwe-go duszpasterza X. Boz˙erianowa z Teheranu otrzymađem wiadomos´c´ o Wa-szym ocaleniu, o Waszej pracy nad utrzymaniem i pogđe˛bieniem z˙ycia religij-nego. Boski nasz Zbawiciel, który sam w mđodos´ci swej musiađ opus´cic´ umi-đowan ˛a Ojczyzne˛ i byđ na tuđaczce w Egipcie, czuwađ nad Wami”12

. W in-nym miejscu posđania biskup Sawa nawi ˛azuje do dziađalnos´ci wydawniczej ojca Michađa.

Z prawdziwym wzruszeniem przyj ˛ađem dar najmilszy „Prawosđawny Modlitewnik” wydany w Teheranie. Bóg Wam serdecznie zapđac´ za Wasze modđy na moj ˛a intencje˛. Dodaj ˛a mi one siđ do pracy dla dobra naszego s´wie˛tego Kos´ciođa i Oj-czyzny Polski. Módlcie sie˛ cze˛sto na intencje˛ naszej Rzeczypospolitej, Jej Prezy-denta, Jej Naczelnego Wodza i wszystkich przeđoz˙onych, na barkach których spoczywa ogromny nawađ wszelkich prac. Razem z Wami modle˛ sie˛ powtarzaj ˛ac sđowa z Modlitewnika: „Wojsku naszemu daj zwycie˛stwo nad wrogami, Rz ˛adz ˛a-cym wđóz˙ do serc dobre, m ˛adre i sprawiedliwe d ˛az˙enia. Umysđy ich wzmocnij i siđy pokrzep”. Bđogosđawie˛ waszemu czasopismu „Ziarnko Prawosđawne”, jego redaktorom, czytelnikom i opiekunom. Niech ziarno zasiane wyda plon ewange-liczny13.

Analizuj ˛ac korespondencje˛ biskupa Sawy, nalez˙y zauwaz˙yc´, z˙e wđadyka miađ peđne informacje o dziađalnos´ci Boz˙erianowa. Byc´ moz˙e obydwaj du-chowni dobrze znali sie˛ przed wybuchem wojny, a w czasie pobytu ojca

11O dziađalnos´ci duszpasterskiej i politycznej biskupa Sawy w Wojsku Polskim na

emi-gracji por. Arcybiskup generađ brygady Sawa (Jerzy Sowietow). Wybór dokumentów, opr.

K. Filipow, A. Suchcitz, BiađystokŦWarszawa 1997; A. Z i e˛ b a, „Wojna popów”. Polskie

prawosđawie na emigracji po II wojnie s´wiatowej, „Zeszyty Naukowe Wydziađu Historycznego

Uniwersytetu Jagiellon´skiego” 1998, s. 31-51; A. M i r o n o w i c z, Polskie prawosđawne duszpasterstwo cywilne w Afryce, „Wiadomos´ci PAKP” 2001, nr 5 (138), s. 12-17.

12Arcybiskup generađ brygady Sawa (Jerzy Sowietow), Aneks 1 (bez numeru stron). 13Tamz˙e.

(5)

Michađa w Teheranie utrzymywany byđ mie˛dzy nimi stađy kontakt korespon-dencyjny.

W sprawie posđania biskupa Sawy i jego zainteresowan´ dziađalnos´ci ˛a ojca Boz˙erianowa pisađ w tajnym raporcie prof. Klemens Je˛drzejewski 26 lutego 1943 r. do rz ˛adu londyn´skiego.

Zađ ˛aczam kilka egzemplarzy tekstu pasterskiego listu Sawy do prawosđawnych na Wschodzie. Biskup prosi o wysđanie jednego egzemplarza do ks. Michađa Boz˙eria-nowa, proboszcza prawosđawnych polskich obozów cywilnych w Teheranie. X. Boz˙erianow nadesđađ Sawie szereg listów z raportami i pros´b ˛a o naczynia litur-giczne. Biskup jest przekonany, z˙e te potrzeby zostađy zaspokojone przez nasze placówki albo w Jerozolimie albo w Konstantynopolu. Sawa prosi o spis prawo-sđawnych duchownych, którzy tam jeszcze s ˛a. Prosi równiez˙ o maximum infor-macji o prawosđawnych na Wschodzie oraz o aktywnos´c´ Rz ˛adu Polskiego na tym odcinku. Wiadomos´ci te s ˛a niezmiernie waz˙ne dla pozytywnej pro-polskiej dzia-đalnos´ci biskupa na tutejszym terenie. [...] Najwaz˙niejsz ˛a jednak spraw ˛a, na co raz jeszcze pozwalam sobie zwrócic´ uwage˛, jest nawi ˛azanie kontaktu mie˛dzy biskupem Saw ˛a a duchowien´stwem prawosđawnym na Wschodzie. Poz˙ ˛adane s ˛a fotografie z z˙ycia prawosđawnych uchodz´ców, numery czasopism „Ziarenko Pra-wosđawne” (Teheran), lista duchownych14.

Z listu tego wynika, z˙e ojciec Michađ Boz˙erianow pozostawađ jeszcze w lutym 1943 r. w Teheranie i prowadziđ nadal dziađalnos´c´ wydawnicz ˛a. Dziađalnos´ci duszpasterskiej i wydawniczej sprzyjađ generađ Wđadysđaw Sikor-ski. Wđadyka Sawa w lis´cie do patriarchy konstantynopolitan´skiego Beniami-na z 30 lipca 1943 r. Beniami-napisađ: „Opđakuje˛ z wielk ˛a z˙ađos´ci ˛a tragiczn ˛a s´mierc´ s´p. generađa Sikorskiego [...]. Za kaz˙dym razem, ilekroc´ przyjez˙dz˙ađ do Ame-ryki zawsze zaszczycađ mnie rozmow ˛a. Okazywađ wielkie zainteresowanie dla prawosđawnych, a w szczególnos´ci dla kapđanów i z˙ođnierzy, oraz podkres´lađ ich oddanie Polsce”. Mniej entuzjastycznie biskup pisađ o naste˛pcy Wđadysđa-wa Sikorskiego Ŧ generale Kazimierzu Sosnkowskim, oczekuj ˛ac jedynie, z˙e „nie zapomni o potrzebach naszych prawosđawnych”. W lis´cie tym wđadyka Sawa wspomina o sytuacji prawosđawnych duchownych na Wschodzie. „Otrzymađem od niektórych kapđanów listy s´wiadcz ˛ace, z˙e pracuj ˛a z pos´wie˛-ceniem, z˙e zredagowali ksi ˛az˙ke˛ do naboz˙en´stwa, z˙e ogđaszaj ˛a nawet prawo-sđawne ulotki periodyczne. To, czego im brakuje, to aparatów liturgicznych, w gatunku antymisów”15. We wrzes´niu 1943 r. zapowiedziano wizyte˛

bisku-14Tamz˙e, Aneks 2. 15Tamz˙e, Aneks 3.

(6)

pa Sawy w Londynie, który miađ z rz ˛adem polskim unormowac´ duszpaster-stwo wojskowe w Armii Polskiej oraz nawi ˛azac´ kontakt „z obywatelami pol-skimi wyznania prawosđawnego, znajduj ˛acymi sie˛ w liczbie przeszđo 3000 osób na Bliskim Wschodzie”16.

Zmiana sytuacji militarnej, obje˛cie funkcji naczelnego wodza przez gene-rađa Sosnkowskiego oraz powođanie przez rz ˛ad londyn´ski wojskowego ordyna-riatu prawosđawnego zmieniđo pođoz˙enie ludnos´ci cywilnej przebywaj ˛acej na terenie Iranu. Decyzj ˛a wđadz wojskowych ludnos´c´ cywilna zostađa ewakuowa-na z Iranu do Afryki i innych krajów azjatyckich. Nie wiadomo, dlaczego ojciec Michađ Boz˙erianow zdecydowađ sie˛ na wyjazd z wiernymi do Tanzanii. Byc´ moz˙e z powodu swojej narodowos´ci lub przekonan´ nie zechciađ zostac´ kapelanem wojskowym w armii generađa Wđadysđawa Andersa. Czy byđa to decyzja wđadz wojskowych czy duchownych, ojciec Michađ zmuszony byđ j ˛a wypeđnic´. Wedđug relacji ówczesnych prawosđawny duchowny musiađ sie˛ rozstac´ ze swoj ˛a rodzin ˛a17. Nie znamy powodu tego rozstania. Wiadomo tylko, z˙e w Teheranie musiađa pozostac´ jego z˙ona, któr ˛a juz˙ nigdy wie˛cej nie zobaczyđ.

Do obozu w Tangeru kođo miasteczka Arusha w Tanzanii ojciec Michađ przybyđ jeszcze w marcu lub na pocz ˛atku kwietnia 1943 r. Tam duchowny prawosđawny adaptowađ jeden z budynków obozowych na cerkiew, w której zgromadziđ zabrane przez wiernych ikony. Cze˛s´c´ ikon napisađ wđoski malarz, który przebywađ w obozie jako jeniec wojenny. Parafianami ojca Boz˙erianowa stali sie˛ przebywaj ˛acy w obozie Biađorusini, Polacy, Ukrain´cy i miejscowi Grecy. Zorganizowađ on dwa chóry parafialne, w tym dziecie˛cy. Prawosđawna mđodziez˙ znalazđa zatrudnienie w kancelarii parafialnej i drukarni. Z tej mđo-dziez˙y wyrosđo wielu duszpasterzy, którzy pracowali ws´ród biađoruskiej emi-gracji. Ksi ˛adz Wđodzimierz Moroz byđ dziekanem w Anglii (zm. w 1994 r.), a ksi ˛adz Wđodzimierz Zajka duszpasterzem w Australii18. W celu integracji mđodziez˙y duchowny zorganizowađ dla niej klub, w którym urz ˛adzađ co-niedzielne spotkania. Przy jej pomocy prowadziđ oz˙ywion ˛a dziađalnos´c´ dusz-pastersk ˛a. Kapđan odwiedzađ inne obozy w Afryce, gdzie mieszkali prawo-sđawni. Jego opieka duszpasterska wielu osobom pomogđa przetrwac´ zađama-nia duchowe.

16Tamz˙e, Aneks 4.

17M. S z w e d z i u k, Beđarusy u Afrycy w 1942-1948 godach, „Beđarus” 1998, nr 450. 18Biađorusini w Afryce w latach 1942-1948, s. 14.

(7)

Duz˙e znaczenie w pracy duszpasterskiej miađo wydanie przez ojca Boz˙eria-nowa w Nairobi (Kenia) modlitewnika w 1944 r. Napisany byđ w je˛zyku cer-kiewnosđowian´skim z polsk ˛a transliteracj ˛a i polskoje˛zycznymi objas´nieniami. Zawierađ modlitwy dzienne i wieczorne, porz ˛adek liturgii s´wie˛tej, wieczerni, tropariony, akafisty, kalendarium s´wi ˛at cerkiewnych. Modlitewnik ten stađ sie˛ najbardziej popularn ˛a ksi ˛az˙k ˛a religijn ˛a w s´rodowisku emigracyjnym prawo-sđawnych Biađorusinów. W latach powojennych jego egzemplarze moz˙na byđo spotkac´ ws´ród prawosđawnych emigrantów w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Australii. Z obozowej drukarni ojca Michađa w Te-negeru wyszđy podre˛czniki do nauczania religii, s´piewu i inna literatura cer-kiewna. Na szczególn ˛a uwage˛ zasđuguje modlitewnik w je˛zyku cerkiewnosđo-wian´skim z đacin´sk ˛a transliteracj ˛a, wydany w obozowej drukarni mie˛dzy rokiem 1944 a 1946. Zawiera on mie˛dzy innymi: Kanon molebnyj do Jezusa Chrystusa (s. 1-8), Bogurodzicy (9-17), Aniođa Stróz˙a (18-24); akafisty; do Cudotwórcy Mikođaja (25-35), s´wie˛tego Serafima Sarowskiego (36-46) i mo-dlitwy z wieczerni Pie˛ciodziesie˛tnicy (47-56). Luz´ne wydrukowane karty, zszyte grub ˛a nitk ˛a, stanowiđy waz˙n ˛a literature˛ religijn ˛a, pomocn ˛a duchownym i wiernym w modlitwach.

Najwie˛kszym osi ˛agnie˛ciem w integrowaniu spođecznos´ci prawosđawnej na Czarnym L ˛adzie stađo sie˛ wydawanie „Promyka Prawosđawnego” przez Pra-wosđawne Duszpasterstwo Polskie w Afryce. Ulotka byđa skierowana „do prawosđawnych uchodz´ców, obywateli polskich”, którzy znalez´li sie˛ w Tanza-nii (Tanganice) i innych regionach Afryki. Pierwszy numer „Promyka Prawo-sđawnego” ukazađ sie˛ w pođowie kwietnia 1943 r. Ulotka wychodziđa jako dwutygodnik az˙ do kon´ca 1945 r. Pisemko ukazywađo sie˛ z jakz˙e wymownym mottem: „Jes´li Cerkiew nie jest ci matk ˛a, to i Pan Bóg nie be˛dzie ci ojcem”. Ulotka miađa zache˛cic´ wiernych do jednoczenia sie˛ wokóđ Cerkwi prawosđaw-nej, uczestniczenia w modlitwie, poznawania zasad wiary chrzes´cijan´skiej. W nagđówku znajdowađo sie˛ równie wymowne na ówczesne czasy pouczenie. „Nie niszcz tych ulotek, szanuj sđowo Boz˙e”. Z drugiej strony ulotki znajdu-jemy kolejny apel redaktora. „Po przeczytaniu ulotke˛ te˛ poz˙ycz innym, a na-ste˛pnie wez´ j ˛a z powrotem – niech be˛dzie Ci pami ˛atk ˛a i pocieszeniem w przyszđos´ci”. Tres´c´ tekstu oprócz stopki redakcyjnej kon´czyđa sie˛ hasđem „Z Bogiem do Ojczyzny”.

Przez trzy lata ojciec Michađ Boz˙erianow prowadziđ ws´ród uchodz´ców poprzez ulotki katecheze˛. W numerze 5 (46) „Promyka Prawosđawnego” z 1945 r. znajdujemy „pouczenie z klasztoru s´w. Eliasza na górze Atos” na temat modlitwy wewne˛trznej i rozwaz˙ania w Bogu. W numerze 6 z tego roku zamieszczono pouczenie, „jak zachowywac´ sie˛ w s´wi ˛atyni Boz˙ej”. Naste˛pne

(8)

dwa numery byđy pos´wie˛cone kwestiom historycznym i polemicznym. Boz˙e-rianow przetđumaczyđ z je˛zyka francuskiego artykuđ ksie˛cia Wđodzimierza Bariatynskiego o „Papiez˙ycy Janinie”, opublikowany w Paryz˙u w 1939 r. Pozostađe numery z 1945 r. zostađy pos´wie˛cone gđównie kwestiom teologicz-nym i katechetyczteologicz-nym. Z uwagi na brak wczes´niejszych egzemplarzy ulotek moz˙emy jedynie przypuszczac´, z˙e ich tres´c´ i charakter nie odbiegađa od za-chowanych.

W pođowie 1944 r. ojciec Michađ Boz˙erianow zacz ˛ađ chorowac´ i trafiđ do szpitala w Dar Salaam w Tanzanii. St ˛ad powróciđ do obozu w Tangerze. Zmarđ pos´ród swoich wiernych 20 sierpnia 1944 r., nie ukon´czywszy 35. roku z˙ycia. Parafianie i miejscowi Grecy postawili na jego grobie okazađy pomnik z napisem w je˛zyku angielskim. O wielkim autorytecie, jakim cieszyđ sie˛ ws´ród wiernych, s´wiadczy fakt, z˙e pozostađ on w pamie˛ci biađoruskich i pol-skich emigrantów przebywaj ˛acych w Wielkiej Brytanii, Wđoszech, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii i Pođudniowej Afryce. Wydawnictwa przygotowane i wydane drukiem przez ojca Michađa, byđy powszechnie wyko-rzystywane w naboz˙en´stwach prawosđawnych w s´rodowisku emigrantów pol-skich, biađoruskich i ukrain´skich. Dla wielu pozbawionych stađej opieki dusz-pasterskiej, byđy jedynym z´ródđem nauki modlitwy i poszerzenia wiedzy religijnej. Katechizmy, modlitewniki i pisma Boz˙erianowa odegrađy waz˙n ˛a role˛ w podniesieniu stanu s´wiadomos´ci religijnej obywateli polskich na obczyz´nie wyznania prawosđawnego.

Omówiona praca kapđan´ska ojca Michađa Boz˙erianowa jest jedynie przykđa-dem dziađalnos´ci prawosđawnego duszpasterstwa cywilnego na emigracji. Postulatem badawczym pozostaje ukazanie roli innych duchownych prawo-sđawnych, którzy wraz z ludnos´ci ˛a cywiln ˛a znalez´li sie˛ w czasie II wojny s´wiatowej na obczyz´nie. Wielu z tych duchownych pozostađo wraz ze swymi wiernymi na emigracji, zapewniaj ˛ac im posđugi religijne i jakz˙e potrzebne wsparcie duchowe. Wokóđ nich koncentrowađo sie˛ z˙ycie kulturalne i os´wiato-we emigrantów z Rzeczypospolitej. Waz˙n ˛a role˛ prawosđawni kapđani odgry-wali w z˙yciu narodowym Polaków, Biađorusinów i Ukrain´ców. Niektórzy z nich stali na czele stowarzyszen´ kulturalnych i narodowych. Duchowni ci do kon´ca pozostawali wierni swemu powođaniu, sđuz˙ ˛ac Kos´ciođowi prawo-sđawnemu i jego wiernym.

(9)

A CONTRIBUTION TO THE HISTORY OF THE POLISH ORTHODOX CIVILIAN PASTORATE IN EMIGRATION DURING THE SECOND WORLD WAR

S u m m a r y

The history of the Orthodox civilian pastorate of the World War II period is not well known. For this reason each new source has a considerable value for researchers. One of such sources are publications by the Orthodox pastorate issued abroad and designed for Polish citizens of this denomination. One of the most important editors was Rev. Michađ Boz˙erianow. As a Poleska Diocese priest he was exiled, together with other priests, to the Asian part of the USSR. After the evacuation of General Anders’ army he undertook organizing a pastorate for civilians. He also did not forget about establishing publications designed for those circles: „Prawosđawny modlitewnik” („The Orthodox Prayer Book”), magazines „Ziarno Prawosđawne” („The Orthodox Seed”) or „Promyk Prawosđawnego” („The Orthodox’s Ray”), or numerous leaflets containing the catechesis. He died on 20 August 1944 in Tanger. He is a perfect example of a priest, one of the many, who remained faithful to their vocation.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Da von den Vertretern der Kritischen Theorie in konsequenter Fortführung des dialektischen Denkens alles Substantielle und alles begrifflich-identifikatorische Denken als

Spadek liczby pra- cujących w „szarej strefie” wiązać się mógł także z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej i otwarciem granic w ramach przystąpienia Polski do

Dla realizacji tak nakreślonego celu strategicznego warto podejmować następujące działania: ustalenie jasnych i przejrzystych zasad organizacji i funkcjonowania stymulacyjnej

Równocześnie przez Andrzeja Mokronow- skiego, wysłanego w „sekretnej misji” prosili francuskiego m inistra Etienne Francoisa Choiseula (a także jego zwierzchnika,

My walki tej się nie boimy i uważam y ją za nieuniknioną i dlatego przygotowujemy się, aby zadaniu tem u godnie sprostać.. Oświadczenie S ek retarza Jachim ow icza

Według innej definicji mianem fuzji moz˙na okres´lic´ poł ˛ aczenie dwóch lub wie˛kszej liczby spółek, generalnie poprzez zaoferowanie akcjonariuszom spółki nabywanej

Jasiński, Pielgrzymki do Świętej Lipki od schyłku XVIII do początku XX wieku, „Zapiski Historyczne”, t... Clagiusz, Opisanie miejsca Święta Lipa, czyli Lipka

D er polnische “europäische” internationalism us in der russichen Sozialdem okratie, Wiesbaden 1974,