DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rt.2015.62.12-2
KS. MICHAŁ DĄBRÓWKA
HOMILIA DOPROWADZANIEM DO SPOTKANIA
Z CHRYSTUSEM W EUCHARYSTII
HOMILY AS A LEADING TO THE ENCOUNTER WITH CHRIST IN THE EUCHARIST
A b s t r a c t. This article presents homily as a space of leading to the encounter with Christ in the Eucharist. One of three primary tasks, which are appointed to the homily by the authors of the newest Homiletic Directory, is preparing community to celebrating the Eucharist and recognizing that they really take part in the mystery of Lord’s death and resurrection through it. Homilist should remember, that Christ is present in the Eucharist not only to be adored, but most of all to save human and worship the heavenly Father. The main task of the homily is to lead into this sav-ing action of Christ, through showsav-ing the meansav-ing of celebrated mystery. It is done by referrsav-ing to the mystery of liturgical year which is recalled to in the Eucharist, as well as to the proclaimed word of God. Preaching which indicates the Christ’s saving presence in the liturgy will certainly preserve homily from moralizing fault.
Key words: homily, liturgy, mistagogy, mystery of Christ.
Jednym z trzech podstawowych zdaĔ, jakie autorzy najnowszego Dyrek-torium homiletycznego wyznaczają homilii, jest przygotowanie wspólnoty do celebrowania Eucharystii i do rozpoznania, Īe dziĊki niej zgromadzeni naprawdĊ biorą udział w tajemnicy Ğmierci i zmartwychwstania Pana1. Za-daniem homilisty jest zatem nie tylko właĞciwe zinterpretowanie słowa Bo-Īego oraz wskazanie, jak wierni mogą Īyü Ewangelią na co dzieĔ, ale takĪe doprowadzenie do spotkania z Chrystusem obecnym i zbawiającym „tu i
Ks. dr MICHAŁ DĄBRÓWKA – asystent Katedry Homiletyki w Instytucie Liturgiki i Homilety-ki, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, absolwent Podyplomowego Studium Retoryki przy Wydziale Polonistyki Uniwersytetu JagielloĔskiego w Krakowie oraz Ogólnopolskiej Szko-ły Ewangelizatorów organizowanej przez Zespół KEP ds. Nowej Ewangelizacji; adres do kore-spondencji: ul. I. Radziszewskiego 7, 20-039 Lublin; e-mail: michdabr@wp.pl
1
Por. KONGREGACJA DS. KULTU BOĩEGO I DYSCYPLINY SAKRAMENTÓW. Dyrektorium
raz” w celebracji liturgicznej2. Skoro – jak stwierdza Ogólne wprowadzenie
do Mszału Rzymskiego – homilia ma byü „pokarmem koniecznym dla
pod-trzymania chrzeĞcijaĔskiego Īycia”, to naleĪy pamiĊtaü, Īe owo „chrzeĞci-jaĔskie Īycie” jest przede wszystkim Īywą relacją z Chrystusem3. Zwracał na to uwagĊ PapieĪ Benedykt XVI, rozpoczynając swoją pierwszą encyklikĊ: „u początku bycia chrzeĞcijaninem nie ma decyzji etycznej czy jakiejĞ wiel-kiej idei, jest natomiast spotkanie z wydarzeniem, z Osobą, która nadaje Īy-ciu nową perspektywĊ, a tym samym decydujące ukierunkowanie”4. Jan Pa-weł II – niejako wyprzedzając słowa Benedykta – stwierdził w liĞcie apo-stolskim Spiritus et Sponsa z okazji 40. rocznicy ogłoszenia soborowej kon-stytucji o liturgii (Sacrosanctum concilium), Īe na to pragnienie spotkania z Bogiem najgłĊbiej i najskuteczniej odpowiada liturgia, a zwłaszcza Eucha-rystia. W niej to bowiem wierni mogą zjednoczyü siĊ z ofiarą Chrystusa i karmiü Jego Ciałem i Krwią5. Przygotowując i wygłaszając homiliĊ nie
2
Dla uwypuklenia tej potrzeby Gerard Siwek porównuje EucharystiĊ do uczty, zaĞ homiliĊ do „toastu na czeĞü Gospodarza”. ZauwaĪa: „[…] pomyĞlmy, jaki nietakt popełniłby mówca, gdyby przemawiając, nie zauwaĪył gospodarza, nie zwrócił na niego uwagi; gdyby przemawiał tak, jak-by gospodarza nie jak-było. Tym wiĊkszy byłby nietakt, gdyby mówca mówił o gospodarzu, przyta-czał jego opiniĊ, jego samego do głosu nie dopuszczając. Ta znana nam z uczestnictwa w róĪnego rodzaju «ucztach» sytuacja przychodzi niekiedy na myĞl […] podczas wygłaszanego przemówie-nia [homilii]. JeĪeli padają słowa o Gospodarzu, to raczej w wymiarze historycznym, jako o kimĞ, kto był, o dokonanym przez Niego dziele, o aktualnoĞci i doniosłoĞci tego dzieła, o po-trzebie przestrzegania pozostawionych przez Niego wskazaĔ. O aktualnej obecnoĞci Gospodarza uczty wĞród ucztujących ani słowa! A przecieĪ to, co najtrafniej okreĞla misterium tejĪe uczty, to właĞnie obecnoĞü tu i teraz jej Gospodarza. Nie we wspomnieniach! Tu i teraz! ZauwaĪenie Go-spodarza jest właĞciwie innym okreĞleniem mistagogicznego wymiaru homilii”. G. SIWEK. Blaski
i cienie współczesnego przepowiadania. Przewodnik dla kaznodziejów i homilistów. Kraków:
Wydawnictwo „M” 2007 s. 30-31. 3
Por. KONGREGACJA DS. KULTU BOĩEGO I DYSCYPLINY SAKRAMENTÓW. Ogólne
wprowadze-nie do Mszału Rzymskiego z trzeciego wydania Mszału Rzymskiego. PoznaĔ: Pallottinum 2006
nr 65 (dalej cyt. OWMR). Ukazując, czym jest wiara, Katechizm wskazuje, iĪ jest nie tylko uznaniem za prawdĊ tego, co Bóg objawił, a co KoĞciół podaje do wierzenia, lecz przede wszyst-kim relacją, zaufaniem Osobie która siĊ objawia. JednoczeĞnie jest zawierzeniem siĊ Jej i głĊbo-kim przekonaniem, Īe Ten który mnie do czegoĞ wzywa zna mnie osobiĞcie i kocha. „Wiara jest osobowym przylgniĊciem całego człowieka do Boga, który siĊ objawia. Obejmuje ona przylgniĊ-cie rozumu i woli do tego, co Bóg objawił o sobie przez swoje czyny i słowa. Wiara ma wiĊc po-dwójne odniesienie: do osoby i do prawdy; akt wiary odnosi siĊ do prawdy przez zaufanie osobie, która o niej Ğwiadczy”. KKK 176-177.
4
BENEDYKT XVI. Encyklika „Deus Caritas est”. O miłoĞci chrzeĞcijaĔskiej. Kraków: Wy-dawnictwo „M” 2006 nr 1.
5
Por. JAN PAWEŁ II. List apostolski „Spiritus et Sponsa”. Z okazji czterdziestej rocznicy
ogło-szenia Konstytucji o Liturgii ĞwiĊtej „Sacrosanctum Concilium” nr 12. W: Listy apostolskie Ojca ĝwiĊtego Jana Pawła II. Red. M. ROMANEK. Kraków: Znak 2007 s. 734.
moĪna bowiem zapominaü, Īe „paschalne misterium Chrystusa, głoszone w czytaniach i homilii, urzeczywistnia siĊ przez ofiarĊ Mszy Ğw.”6. Dosko-nale to zadanie homilisty opisuje Wacław ĝwierzawski:
Kapłan, który powie całą homiliĊ, który powie słowo wstĊpne czy słowo na rozesła-nie, czy zasypie ludzi wstĊpami do czytanych lekcji i czytanych Ewangelii – a nie powie ani razu, zatrzymawszy siĊ: bracia drodzy, tu dzisiaj, teraz, wĞród nas JEST Jezus – nie powiedział ludziom nic, nie powiedział tego, co kaĪe mu powiedzieü Chrystus. Organizujemy Msze ĞwiĊte z tłumami, gramy, Ğpiewamy, robimy widowi-ska – dziĞ wyszliĞmy juĪ nawet ze ĞwiątyĔ, czasem aĪ za ciasno nam na stadionach – ale ludzie coraz mniej wiedzą, Īe trzeba tylko odsłoniü to, co zakryte, jakby zdjąü welon z kielicha, i powiedzieü: tu jest Chrystus! I wejĞü w ciszĊ, i zostaü przy Obec-nym, Īeby ogarnął swoim misterium człowieka. A ten aby odpowiedział: fiat, amen7
.
PominiĊcie w homilii tej zbawczej obecnoĞci Pana w liturgii prowadzi najczĊĞciej do błĊdów w przepowiadaniu, takich jak np. moralizatorstwo.
Celem niniejszego artykułu jest wiĊc ukazanie homilii jako przestrzeni doprowadzania wiernych do spotkania z Chrystusem w Eucharystii. Naj-pierw zostaną scharakteryzowane sposób i cel obecnoĞci Chrystusa w liturgii KoĞcioła, a zwłaszcza w Eucharystii. Z tej dynamicznej obecnoĞci Chrystusa wraz z całym Jego zbawczym misterium, jaka ma miejsce w celebracji litur-gicznej, wypływają dla homilii konkretne zadania. Są nimi: wprowadzanie w treĞü uobecnianego misterium, przerzucanie pomostu miĊdzy liturgią sło-wa a liturgią eucharystyczną oraz doprowadzanie do owocnego przyjĊcia Chrystusa w Komunii Ğw. Zostaną one opisane w trzech kolejnych punktach. Ostatnia czĊĞü tego artykułu bĊdzie poĞwiĊcona korzyĞciom wypływającym z takiej formy przepowiadania.
6
KONGREGACJA DS. KULTU BOĩEGO I DYSCYPLINY SAKRAMENTÓW. Wprowadzenie do
drugie-go wydania Lekcjonarza mszalnedrugie-go. PoznaĔ: Pallottinum 2011 nr 24 (dalej cyt. WLM). PodkreĞla
to takĪe soborowa konstytucja o liturgii, która stwierdza, Īe „Chrystus jest obecny zawsze w swoim KoĞciele, szczególnie w czynnoĞciach liturgicznych” (KL 7) oraz Īe misterium Chry-stusa głoszone w homilii „zawsze jest w nas obecne i działa, zwłaszcza w obrzĊdach liturgicz-nych” (KL 35, 2). W innych słowach opisuje tĊ samą rzeczywistoĞü Katechizm KoĞcioła
Katolic-kiego: „Chrystus «siedząc po prawicy Ojca» i rozlewając Ducha ĝwiĊtego na swoje Ciało, którym
jest KoĞciół, działa obecnie przez sakramenty ustanowione przez Niego w celu przekazywania łaski”. KKK 1804.
7
W. ĝWIERZAWSKI. Kaznodzieja jako mystagog. W: Sługa Słowa. Red. W. PRZYCZYNA.
1. SPOSÓB I CEL OBECNOĝCI CHRYSTUSA W CELEBRACJI LITURGICZNEJ
Chcąc doprowadziü wiernych do owocnego spotkania z Chrystusem obecnym w Eucharystii, naleĪy najpierw zapytaü o sposób Jego obecnoĞci. Rozpoczynając dział dotyczący „ekonomii sakramentalnej” Katechizm
Ko-Ğcioła Katolickiego stwierdza, Īe poprzez liturgiĊ KoKo-Ğcioła „Chrystus
ukazu-je, uobecnia i przekazuje swoje dzieło zbawcze”8, a nastĊpnie dodaje, Īe „Chrystus oznacza i urzeczywistnia w liturgii KoĞcioła przede wszystkim swoje misterium paschalne”9. Wypowiedzi te podkreĞlają, iĪ Chrystus jest obecny w liturgii w szczególny sposób, bo wraz z całym swoim dziełem zbawczym – czyli Jego misterium. Misterium Chrystusa i Jego osoba są bo-wiem ze sobą nierozłączne. W Jego przypadku nie moĪna odłączyü dzieł od osoby. W centrum Objawienia nie stoją jedynie jakieĞ wydarzenia – czyny Boga, ale Osoba – Jezus Chrystus, który jest podmiotem owych czynów. Ta prawda odnosi siĊ takĪe do celebracji liturgicznej. Jezus jest jej podmiotem, a Jego misterium stanowi jej przedmiot10. Według Romano Guardiniego człowiek, uczestnicząc w liturgicznej celebracji, spotyka Īywego Chrystusa, który stanowi właĞciwie wyłączną treĞü liturgii. Nie ma ona Īadnych innych treĞci, jak tylko osobĊ, Īycie, słowo i czyny Pana. Jest ona nimi przepełnio-na. WciąĪ jest w niej mowa o Chrystusie – w liturgicznych modlitwach, Ğpiewach i czytaniach11
.
Homilista powinien pamiĊtaü, iĪ obecnoĞü tych wydarzeĔ w celebracji li-turgicznej jest swoistego rodzaju. Odo Casel, omawiając jej charakter, okre-Ğlił ją jako „sakramentalny sposób bycia” (albo teĪ „misteryjny”), w odróĪ-nieniu od „historycznego”. Opiera siĊ on na spostrzeĪeniu, Īe w celebracji liturgicznej uobecnia siĊ jedynie zbawczy wymiar wydarzenia-czynu Chry-stusa, to, co stanowi istotĊ odkupienia, a nie towarzyszące mu historyczne okolicznoĞci. Pod wzglĊdem historycznym wydarzenie przeminĊło raz na zawsze, nie chodzi wiĊc o uobecnianie historycznych szczegółów, lecz o 8 KKK 1076. 9 KKK 1085. 10
Por. B. MIGUT. Misteryjna natura liturgii. „Roczniki Liturgiczno-Homiletyczne” 1 (57) 2010 s. 172.
11 Por. M. WORBS. Chrystocentryzm roku liturgicznego według Romana Guardiniego. W:
„Misterium Chrystusa w roku liturgicznym”. KsiĊga pamiątkowa dedykowana KsiĊdzu Profeso-rowi Bogusławowi Nadolskiemu TChr z okazji 55-lecia ĝwiĊceĔ KapłaĔskich i 50-lecia pracy naukowej. Red. J. NOWAK. PoznaĔ: Hlondianum 2012 s. 104-105.
go istotĊ, o jego rdzeĔ, który moĪna dostrzec jedynie okiem wiary. Na tej podstawie Casel rozróĪnia „cielesno-widzialną” obecnoĞü od obecnoĞci du-chowej, „misteryjnej”. Ten drugi rodzaj obecnoĞci sprawia, Īe czyny zbaw-cze staja siĊ dostĊpne w celebrowanych misteriach, ale nie w historycznej formie, lecz – jak to okreĞla – w „pneumatycznym sposobie bytowania”. Ta-ką „misteryjną”, czy teĪ – inaczej mówiąc – „sakramentalną”, formĊ obecno-Ğci ustanowił sam Chrystus podczas Ostatniej Wieczerzy. Wtedy bowiem dokonał in sacramento ofiary, która historycznie miała przecieĪ miejsce do-piero nastĊpnego dnia12. Homilia staje siĊ wiĊc przestrzenią wprowadzania wiernych w tĊ wewnĊtrzną siłĊ zbawczą (łaskĊ) celebrowanego misterium. Trwa ona nadal, chociaĪ historyczne okolicznoĞci z nią związane juĪ prze-minĊły. Wierni mogą jej doĞwiadczaü w sposób szczególny dziĊki liturgii KoĞcioła.
Ze sposobu obecnoĞci Chrystusa w liturgii KoĞcioła wypływa takĪe jej cel. Mówiąc o Chrystusie obecnym we Mszy Ğw. czĊsto podkreĞla siĊ, Īe jest On obecny w niej rzeczywiĞcie, Īe jest obecny na róĪne sposoby i Īe ta obecnoĞü swoją najwyĪszą intensywnoĞü osiąga w sakramencie Ciała i Krwi PaĔskiej. Zwłaszcza te ostatnie rozwaĪania prowadzą niejednokrotnie do wniosku, iĪ najwaĪniejsze we Mszy Ğw. jest to, by adorowaü Chrystusa obecnego w NajĞwiĊtszym Sakramencie13. Tymczasem niekiedy zbyt mało uwagi zwraca siĊ na sens tej obecnoĞci, który wyraĪony jest nie tylko w licznych wypowiedziach Magisterium KoĞcioła, ale takĪe w samych tek-stach liturgicznych. Jest nim zbawienie człowieka. Obok chwały BoĪej jest ono ostatecznym sensem i celem liturgii. Mówiąc obrazowo – niewiele sko-rzystaliby Izraelici w Egipcie na samej „obecnoĞci” Anioła Pana (pełnej chwały i mocy), gdyby nie przyniosła im ona zbawienia14. Casel stwierdza, Īe celebracja liturgiczna ukazuje Chrystusa jako Zbawiciela i Odkupiciela, w całym Jego bycie, posłannictwie mesjaĔskim i ekonomii zbawienia. Nie jest wiĊc ona jakimĞ sentymentalnym rozpamiĊtywaniem Jego ziemskiego
12 Por. W. PAŁ
ĉCKI. Paschalny charakter roku liturgicznego w misteriologii. W: „Misterium
Chrystusa w roku liturgicznym” s. 84-85.
13
Wyrazem tego przekonania była chociaĪby wprowadzona w Ğredniowieczu praktyka uka-zywania wiernym do adoracji Ciała PaĔskiego oraz kielicha z Krwią PaĔską, co miało miejsce po słowach konsekracji. Por. J. GRZEĝKOWIAK. Liturgia dziĞ. Katowice: KsiĊgarnia Ğw. Jacka 1982 s. 359-362.
14 Por. D. OSTROWSKI. Lekcjonarz – eklezjalną interpretacją słowa BoĪego (Hermeneutyka
Lekcjonarza mszalnego). W: Moc Słowa PaĔskiego. Adhortacja apostolska „Verbum Domini” w refleksji biblijno-teologicznej. Red. B. MIGUT, A. PIWOWAR. Lublin: Wydawnictwo KUL 2012 s. 180.
Īycia, aby wraz z Nim współodczuwaü, słuchaü Jego słów i naĞladowaü Jego przykład. On przychodzi w niej jako zmartwychwstały Pan, aby obdarzaü człowieka zbawieniem15. Liturgia KoĞcioła to przede wszystkim przestrzeĔ zbawczego działania Boga. On jest Tym, który wystĊpuje jako Pierwszy działający. Natomiast człowiek „jedynie” odpowiada na to BoĪe działanie. Odpowiada na tyle, na ile wczeĞniej na nie siĊ otworzył i je przyjął16.
Bogusław Migut stwierdza, Īe dynamiczna obecnoĞü Chrystusa w liturgii jest zorientowana ku Ojcu oraz ku braciom w miłoĞci aĪ do koĔca. Jest ona efektywną kontynuacją „czasu Chrystusa” w „czasie KoĞcioła”, przez co sta-je siĊ czasem zbawienia w działaniu „tu i teraz”. Chrystus przychodzący w celebracji liturgicznej jest Emmanuelem, czyli „Bogiem z nami” (por. Mt 1, 23), ale takĪe i „Bogiem dla nas”, przemieniającym zwykłe Īycie czło-wieka w czas łaski i zbawienia. Jako Głowa przyłącza On do siebie wszyst-kie członki swojego Ciała, aby je napełniü Īyciem BoĪym oraz uczyniü je doskonałymi czcicielami Ojca w „Duchu i Prawdzie”, czyli w sobie samym. KaĪda celebracja jest takĪe momentem, w którym zasiadający po prawicy Ojca uwielbiony i pełen chwały Chrystus – Pan (Kyrios) – pochyla siĊ nad codziennoĞcią człowieka i wstawia siĊ za uczestnikami zgromadzenia litur-gicznego. Wszystko to czyni dla zbawienia człowieka17. Wspomniane wcze Ğ-niej niewłaĞciwe spojrzenie na liturgiĊ Guardini obrazuje, odnosząc siĊ do ĞwiĊtowania Wielkanocy. ZauwaĪa, Īe sprowadza siĊ je czĊsto jedynie do wspominania zmartwychwstania Chrystusa, radowania siĊ z tego wydarze-nia, dziĊkowania Bogu za nie czy teĪ postanowienia, by Īyü zgodnie z tym „nowym Īyciem” przyniesionym przez Jezusa w nadziei, Īe w nagrodĊ za to kiedyĞ i my dostąpimy chwały zmartwychwstania. Tymczasem prawdziwe ĞwiĊtowanie polega na oczekiwaniu, wzywaniu, wychodzeniu naprzeciw i przyjmowaniu przychodzącego Chrystusa, na oddawaniu Mu czci i wysła-wianiu Go oraz na jednoczeniu siĊ z Nim. Nawiązując do obchodu Wigilii Paschalnej tłumaczy, iĪ Ten, który powiedział „Gdzie są dwaj albo trzej ze-brani w imiĊ moje, tam jestem poĞród nich” (Mt 18, 20), przychodzi w noc swego zmartwychwstania do ĞwiĊtującej wspólnoty. Gdy Ğpiewa siĊ hymn
Exultet, a na paschale rozbłyska nowe Ğwiatło, by potem z niego rozejĞü siĊ
po wnĊtrzu koĞcioła, zebrani mogą byü pewni: „Oto teraz nastała Wielkanoc
15
Por. W. PAŁĉCKI. Paschalny charakter roku liturgicznego w misteriologii s. 84.
16 Por. W. GŁOWA. Liturgia miejscem i Ĩródłem przepowiadania. PrzemyĞl: Wydawnictwo Archidiecezji Przemyskiej 1999 s. 35.
17
Por. B. MIGUT. Rok liturgiczny aktualizacją misterium Chrystusa. „Roczniki Liturgiczne” 1 (56) 2009 s. 288-289.
i moc zmartwychwstania jest poĞród nas!”. Guardini dodaje, iĪ nie oznacza to jakiejĞ pouczająco-budującej alegorii, lecz prawdĊ: prawdĊ wydarzenia li-turgicznego. W celebracji przychodzi Īywy Chrystus, przynosząc ze sobą wydarzenie zbawcze, w którym pozwala uczestniczyü wierzącym18.
Ponadto, drugim celem Jego obecnoĞci i działania w celebracji liturgicz-nej jest uwielbienie Ojca, w które chce – jako Głowa – włączyü całe swoje Ciało, czyli KoĞciół. Tak naprawdĊ bowiem dopiero Chrystus w pełni obja-wia człowiekowi, Īe Bóg jest godzien wszelkiej chwały. W ten sposób usu-wa On nieufnoĞü, jaka zrodziła siĊ w człowieku w chwili pierwszego upad-ku, czego obrazem było ukrycie siĊ przed nadchodzącym Bogiem (por. Rdz 3, 8). To właĞnie misterium Chrystusa jest najwyĪszym przejawem miłosier-nej miłoĞci Boga do człowieka, przez które pokonał przepaĞü, jaka na skutek grzechu człowieka oddzieliła Go od niego. Dlatego to dziĊki Chrystusowi i w Chrystusie człowiek ma ufną ĞmiałoĞü przystĊpowania do Boga Ojca (por. Ef 3, 12). PamiĊtając o tym, homilista powinien prowadziü swoich słu-chaczy do zjednoczenia z Chrystusem w uwielbianiu Ojca. ĝwiadomoĞü, Īe oddają Bogu chwałĊ, poniewaĪ Syn ich zbawił, oraz Īe czynią to wraz z Nim i Jego mocą, pomoĪe im w pokonaniu wewnĊtrznego zamkniĊcia siĊ na Ojca z powodu własnej grzesznoĞci, w przezwyciĊĪeniu zniechĊcenia wypływają-cego z doĞwiadczanych trudnoĞci Īycia, ale takĪe przekształci kaĪdą ich ra-doĞü w dziĊkczynienie Temu, który jest Ĩródłem wszelkiego dobra19.
Liturgia jest wiĊc nie tylko wspominaniem tego, co było kiedyĞ, lecz Īy-wą teraĨniejszoĞcią, jest ciągłym Īyciem Jezusa Chrystusa w wierzących w Niego i Īyciem wierzących w Chrystusie20. Zatem niezwykle waĪne jest przypominanie w homilii, iĪ obecnoĞü Chrystusa w Eucharystii jest dyna-miczna, Īe jest On w niej obecny nie tylko po to, by byü adorowanym, lecz
18
Por. M. WORBS. Chrystocentryzm roku liturgicznego według Romana Guardiniego s. 105-106. 19
W sposób szczególny ta intuicja zawarta jest w budowie prefacji. Po wstĊpnym dialogu ce-lebransa i zgromadzenia kaĪda prefacja rozpoczyna siĊ tymi lub podobnymi słowami: „ZaprawdĊ, godne to i sprawiedliwe a dla nas zbawienne, abyĞmy Tobie składali dziĊkczynienie i Ciebie chwalili Panie Ojcze niebieski, wszechmogący i miłosierny BoĪe, przez naszego Pana Jezusa Chrystusa” (I prefacja na Niedziele Zwykłe). Uwielbienie Ojca zawsze dokonuje siĊ wiĊc „przez Chrystusa”. To sprawia, Īe nawet w tak trudnej dla człowieka chwili, jak pogrzeb bliskiej osoby, moĪe on oderwaü siĊ od wewnĊtrznych oskarĪeĔ Boga (o to, Īe zabrał mu kogoĞ bliskiego), aby wraz z Chrystusem uwielbiü Ojca za dar Īycia wiecznego i obietnicĊ przyszłej nieĞmiertelnoĞci. A zatem to właĞnie dziĊki Chrystusowi człowiek moĪe zwracaü siĊ do Boga mimo tego, co go przygniata, mimo wielu nierozwiązanych spraw, konfliktów itp. Por. T. KWIECIEē. Krótki
prze-wodnik po Mszy ĞwiĊtej. Kraków: Kairos 2004 s. 62-73.
20
aby działaü i wciągaü w to swoje działanie całe zgromadzenie liturgiczne. Jest ono nakierowane na uĞwiĊcenie ludzi i uwielbienie Ojca21.
2. WPROWADZANIE W TREĝû UOBECNIANEGO MISTERIUM CHRYSTUSA
Ze sposobu i celu obecnoĞci Chrystusa w liturgii wypływają konkretne zadania dla homilii. Pierwszym z nich jest koniecznoĞü wprowadzania w treĞü uobecnianego misterium Chrystusa. Homilista powinien nie tylko wskazywaü na obecnoĞü Chrystusa w Eucharystii, ale takĪe ukazywaü, w ja-ki sposób objawia siĊ ta Jego zbawcza obecnoĞü, w czym siĊ ona wyraĪa. Nie wystarczy powiedzieü „On tu jest i zbawia”, trzeba jeszcze pokazaü, w jaki sposób to czyni. Dokonuje siĊ to przez wskazanie na konkretne miste-rium uobecniane w Eucharystii. Jak juĪ to zostało wczeĞniej wspomniane, Chrystus jest bowiem obecny w liturgii cały, tj. jako Osoba, oraz dokonane przez niego dzieło zbawcze. Bogusław Migut stwierdza: „w Eucharystii jest obecny cały Chrystus oraz całoĞü Jego misterium od wcielenia do misterium paschalnego”22, zaĞ w innym artykule rozwija tĊ myĞl w sposób nastĊpujący:
[…] Eucharystia, […] bĊdąc uobecnieniem szczytowego, kulminacyjnego punktu misterium Chrystusa, czyli Jego mĊki, Ğmierci i zmartwychwstania (misterium paschalne), uobecnia centrum historii zbawienia. W misterium paschalnym są zawar-te i do niego zmierzają pozostałe elementy miszawar-terium Chrystusa (miszawar-teria Īycia Jezusa). W Eucharystii obecny jest cały Chrystus oraz całoĞü Jego misterium od wcielenia do misterium paschalnego. Z tego właĞnie powodu kaĪdy obchód liturgiczny zasadza siĊ na celebracji eucharystycznej. DziĊki Eucharystii mamy bo-wiem udział w poszczególnych wydarzeniach z Īycia Jezusa, które są treĞcią Ğwiąt i uroczystoĞci23
.
PowyĪsze stwierdzenia rzucają Ğwiatło na rzeczywistoĞü roku liturgicz-nego, który jest nieustannym trwaniem i cyklicznym odsłanianiem poszcze-gólnych misteriów Īycia Chrystusa. Dał temu wyraz papieĪ Pius XII w
21
Por. G. SIWEK. Zbawcza skutecznoĞü liturgicznego przepowiadania. W: Liturgia i
przepo-wiadanie. Red. W. PRZYCZYNA. Kraków: Wydawnictwo „M” 2010 s. 254; S. DYK. Mistagogiczna
natura i funkcja homilii. „Przegląd homiletyczny” 11: 2007 s. 107.
22
B. MIGUT. Rok liturgiczny a Eucharystia. W: „Misterium Chrystusa w roku liturgicznym”.
KsiĊga pamiątkowa dedykowana KsiĊdzu Profesorowi Bogusławowi Nadolskiemu TChr z okazji 55-lecia ĝwiĊceĔ KapłaĔskich i 50-lecia pracy naukowej. Red. J. NOWAK. PoznaĔ: Hlondianum 2012 s. 124.
23
jej encyklice o liturgii Mediator Dei et hominum (20 XI 1947). Uczył w niej, Īe rok liturgiczny:
nie jest zimnym i bezwładnym przedstawieniem spraw, naleĪących do minionych czasów, ani teĪ zwykłym i czczym przypomnieniem wypadków z dawnych wieków. Jest to raczej sam Chrystus, który trwa w KoĞciele swoim i który kroczy drogą bez-granicznego miłosierdzia swego, rozpoczĊtą za swego doczesnego Īycia, gdy prze-chodził dobrze czyniąc, w tym najlitoĞniejszym zamiarze, aby dusze ludzi zbliĪyły siĊ do Jego tajemnic i przez nie niejako Īyły. A tajemnice te zaiste bez przerwy trwają swą obecnoĞcią i działają24
.
Znamienne w słowach Piusa XII jest utoĪsamienie roku liturgicznego z Chrystusem, a takĪe wskazanie, Īe za jego poĞrednictwem Zbawiciel nadal „dobrze czyni” swoim wiernym, a zatem kontynuuje swoje dzieło. Według Guardiniego rok liturgiczny ciągle na nowo uobecnia w obecnych czasach wydarzenia, które dokonały siĊ dla zbawienia człowieka, a teraz trwają wiecznie w Zmartwychwstałym przebywającym po prawicy Ojca. ChociaĪ człowiek moĪe w kaĪdej chwili wejĞü duchowo w jakieĞ wydarzenie zbaw-cze, rozwaĪając je w swojej modlitwie (co np. dzieje siĊ w czasie modlitwy róĪaĔcowej), to jednak szczególną moc uobecniającą mają okresy i ĞwiĊta roku liturgicznego. Guardini uwaĪa nawet, Īe w roku liturgicznym moĪna widzieü coĞ w rodzaju „sakramentu chrzeĞcijaĔskiego wspominania”25. TĊ samą intuicjĊ moĪna odnaleĨü w soborowej konstytucji o liturgii, która stwierdza, iĪ „obchodząc misteria odkupienia [z biegiem roku liturgicznego], KoĞciół otwiera bogactwo zbawczych czynów i zasług swojego Pana, tak Īe
24
PIUS XII. Encyklika „Mediator Dei et hominum”. O ĞwiĊtej Liturgii. Warszawa: Te Deum 2010 s. 67. NaukĊ Piusa XII o skutecznoĞci roku liturgicznego Stanisław Czerwik ujmuje w na-stĊpujących punktach: (1) misteria Chrystusa obchodzone w ciągu roku są wzniosłymi przykła-dami chrzeĞcijaĔskiej doskonałoĞci; (2) kaĪde z tych wydarzeĔ było we właĞciwy sobie sposób przyczyną zbawienia i Ĩródłem łaski BoĪej, z racji zasług i wstawienniczej modlitwy Chrystusa. Stąd wydarzenia te oddziałują nadal z trwałą skutecznoĞcią; (3) KoĞciół, który swoim dzieciom przedstawia do kontemplacji misteria Odkupiciela, swoimi modlitwami wyprasza niebieskie dary, dziĊki czemu duch tychĪe misteriów mocą Chrystusa przenika wiernych; (4) z tych misteriów wierni mogą czerpaü Īyciodajną siłĊ jak gałązki z drzewa oraz członki z Głowy. DziĊki temu stopniowo i w trudzie dokonuje siĊ w nich przemiana i wzrost „aĪ do miary wielkoĞci według Pełni Chrystusa” (por. Ef 4, 13). Syn BoĪy przez wcielenie stał siĊ dla ludzkoĞci Ĩródłem nad-przyrodzonego Īycia jak krzew winny i głowa w ludzkim ciele. Wydarzenia Jego ziemskiego Īy-cia kryją w sobie nieprzemijającą moc i skutecznoĞü, której ludzie wszystkich czasów, wszcze-pieni we wspólnotĊ KoĞcioła, mogą doznawaü we współpracy z łaską, która płynie z tych wyda-rzeĔ. Por. S. CZERWIK. Homilia o misterium (misteriach) Chrystusa w cyklu roku liturgicznego. „Przegląd Homiletyczny” 8: 2004 s. 48-49.
25
one uobecniają siĊ niejako w kaĪdym czasie, aby wierni zetknĊli siĊ z nimi i dostąpili łaski zbawienia” (KL 102). Zatem opisywana funkcja homilii po-lega równieĪ na wprowadzeniu w rok liturgiczny, jako czasu ciągłej BoĪej obecnoĞci i działania, na ukazywaniu go, jako czasu „łaski od Pana” (por. Łk 4, 19), czasu wyzwolenia, zbawczego kairos26. Homilista nie moĪe wiĊc ukazywaü powracanych rokrocznie uroczystoĞci i okresów roku liturgiczne-go jedynie jako elementów suchej obrzĊdowoĞci czy teĪ pełnej sentymentali-zmu tradycji KoĞcioła27, lecz jako Chrystusa przychodzącego do nas w as-pekcie danego misterium. Dla przykładu, kiedy Guardini komentuje sens Adwentu, nie ukazuje go jako sentymentalne oczekiwanie na ĝwiĊta BoĪego Narodzenia, ale mocno podkreĞla, Īe w tym okresie liturgicznym to wszyst-ko, co stało siĊ w przeszłoĞci, musi dokonaü siĊ w Īyciu kaĪdego wiernego. Adwent jest czasem, w którym kaĪdy człowiek musi uĞwiadomiü sobie, Īe Chrystus jest jego jedynym Zbawicielem, dlatego potrzebuje go tak, jak wy-schniĊta ziemia potrzebuje deszczu. ChrzeĞcijanin ma doĞwiadczyü pełnego tĊsknoty oczekiwania na Niego, ale – co waĪne – takĪe Jego stopniowego przychodzenia. Adwent jest bowiem nieustannym zbliĪaniem siĊ Zbawiciela ku człowiekowi, aby mógł On ogarnąü jego los swoją miłoĞcią, oĞwieciü je-go ducha i skłoniü jego wolĊ do czynienia sprawiedliwoĞci28.
3. PRZERZUCANIE POMOSTU
MIĉDZY LITURGIĄ SŁOWA A LITURGIĄ EUCHARYSTYCZNĄ
Obok roku liturgicznego, waĪną funkcjĊ we wprowadzaniu w treĞü uobecnianego w Eucharystii misterium Chrystusa pełni proklamowane w niej słowo BoĪe. Dlatego homilia powinna stanowiü swego rodzaju po-most miĊdzy liturgią słowa a liturgią eucharystyczną, przez który bĊdzie moĪna przeprowadziü wiernych od proklamowanego słowa do istoty cele-browanego misterium. Te dwie czĊĞci Mszy Ğw. wzajemnie siĊ dopełniają i wyjaĞniają. Trafnie oddają to słowa Benedykta XVI: „Eucharystia otwiera
26
Por. S. DYK. Mistagogiczna natura i funkcja homilii s. 109. 27
Nietrudno zauwaĪyü, iĪ wielu wiernych tak właĞnie przeĪywa rok liturgiczny. Pomijając juĪ stwierdzenie typu „magia Ğwiąt” w odniesieniu do okresu Narodzenia PaĔskiego, moĪna do-strzec wĞród niektórych pewną tĊsknotĊ np. za okresami Adwentu czy Wielkiego Postu, która jednak nie wypływa ze ĞwiadomoĞci, Īe są to okresy szczególnego działania Zbawiciela, ale ze wzglĊdu na ich „wyjątkowy klimat”.
28
nas na zrozumienie Pisma ĞwiĊtego, tak jak Pismo ĞwiĊte oĞwieca i wyjaĞnia tajemnicĊ eucharystyczną”29. Ich wzajemną relacjĊ moĪna porównaü do rela-cji miĊdzy obiema czĊĞciami Pisma Ğw. Tak jak w Nowym Testamencie od-krywa siĊ najgłĊbsze znaczenie Starego Testamentu, a Stary Testament po-zwala właĞciwie odczytaü i zrozumieü Nowy, tak Pismo Ğw. wyjaĞnia, czym jest liturgia, zaĞ w Ğwietle liturgii Pismo Ğw. nabiera najgłĊbszego – a co za tym idzie – najbardziej prawdziwego znaczenia.
Liturgia słowa jest czasem odsłaniania znaczenia liturgii eucharystycznej, czyli tego, co za chwilĊ bĊdzie celebrowane. Słowo BoĪe odsłania przed wiernymi głĊbiĊ misterium Chrystusa, które jest uobecniane „tu i teraz” w Eucharystii. Homilista wprowadzając w najgłĊbsze znaczenie celebracji misterium sprawia, Īe wierni nie przeĪywają jej na sposób magiczny, tzn. jako zespołu czynnoĞci, które niosą ze sobą jakąĞ siłĊ, ale trudno do koĔca powiedzieü jaką. Liturgia słowa prowadzi do liturgii eucharystycznej, roz-budzając i oĪywiając wiarĊ wspólnoty. DziĊki temu pozwala rozpoznaü cele-bracjĊ jako znak obecnoĞci i działania Chrystusa. Ukazuje teĪ, w jaki sposób On działa, odsłaniając jakiĞ aspekt Jego misterium30. Staje siĊ w ten sposób swego rodzaju „drogą”, po której homilista prowadzi wiernych do spotkania z Chrystusem obecnym i działającym w Eucharystii. TĊ intuicjĊ potwierdza Wprowadzenie do Lekcjonarza, w którym stwierdza siĊ, Īe „posługa sakra-mentalna wymaga przepowiadania słowa, poniewaĪ są to sakramenty wiary, która rodzi siĊ ze słowa i nim siĊ karmi”31.
Inny kierunek łącznoĞci pomiĊdzy dwoma czĊĞciami Mszy Ğw. prowadzi od liturgii eucharystycznej do liturgii słowa lub – ujmując tĊ kwestiĊ szerzej – od liturgii do Pisma Ğw. Skoro bowiem w Eucharystii uobecnia siĊ miste-rium paschalne, o którym mówią Pisma, to cała jej dynamika staje siĊ klu-czem hermeneutycznym, który pozwala odnaleĨü ich najgłĊbsze znaczenie. Echo tej intuicji odnajdujemy np. w słowach papieĪa Benedykta XVI:
Aby słowo BoĪe było dobrze zrozumiane, powinno byü wysłuchane i przyjĊte w […] ĞwiadomoĞci jego jednoĞci z sakramentem Eucharystii. W rzeczywistoĞci słowo, które głosimy i którego słuchamy, jest Słowem, które stało siĊ Ciałem (por. J 1, 14).
29
BENEDYKT XVI. Adhortacja apostolska „Verbum Domini”. O słowie BoĪym w Īyciu i misji
KoĞcioła. Kraków: Wydawnictwo „M” 2010 nr 55.
30
Por. P. KULBACKI. Sakramentalny wymiar słowa BoĪego w liturgii. W: Moc Słowa
PaĔ-skiego s. 199.
31
Ma ono wewnĊtrzne odniesienie do osoby Chrystusa oraz do Jego sakramentalnej obecnoĞci32
.
W bardzo obrazowy sposób ukazuje tĊ kwestiĊ Raniero Cantalamessa: W pierwszym czytaniu opowiedziany jest epizod o Bogu, który mówi do MojĪesza z krzaku gorejącego: oto my jesteĞmy na Mszy Ğw. przed prawdziwym krzakiem gorejącym… U proroka Izajasza czyta siĊ, Īe otrzymuje on do ust wĊgiel Īarzący, który go oczyszcza na misjĊ: oto my jesteĞmy tymi, którzy za chwilĊ mają przyjąü prawdziwy wĊgiel Īarzący – Tego, który przyszedł rzuciü ogieĔ na ziemiĊ. Ezechiel jest zaproszony, aby spoĪył zwój przepowiedni prorockich: oto my za chwilĊ bĊdziemy spoĪywaü Tego, który jest samym Słowem, uczynionym Ciałem i Chle-bem… Sprawa staje siĊ jeszcze bardziej jasna, kiedy ze Starego Testamentu prze-chodzimy do Nowego, z pierwszego czytania do Ewangelii. Kobieta, która cierpia- ła na krwotok, jest pewna, Īe bĊdzie uzdrowiona, jeĞli zdoła dotknąü rąbka płasz- cza Jezusa: cóĪ powiedzieü o nas, którzy dotykamy o wiele wiĊcej niĪ tylko Jego płaszcza?33.
JeĞli patrzy siĊ na słowo BoĪe przez pryzmat dynamiki Eucharystii, która jest doskonałą ofiarą, jaką Jezus – Syn zanosi w Duchu ĝwiĊtym swojemu niebieskiemu Ojcu w akcie uwielbienia i za zbawienie Ğwiata, to moĪna w nim odkryü zupełnie nowe pokłady treĞci. Odczytując np. przypowieĞü o synu marnotrawnym i miłosiernym ojcu (por. Łk 15, 11-32) moĪna do-strzec, Īe opowiada ją Ten, którego relacja z Ojcem jest najgłĊbsza i który przyszedł na Ğwiat po to, aby wprowadziü ludzkoĞü w tĊ swoją z Nim rela-cjĊ. Jezus – Syn chce kaĪdego człowieka przyprowadziü na nowo do Ojca. Zarówno tego, który jak syn marnotrawny pogrąĪył siĊ w grzechu, jak i tego, który na wzór starszego syna przeĪywa swoją relacjĊ z Bogiem Ojcem w ka-tegoriach religijnoĞci słuĪalczej. Chrystus czyni to właĞnie w czasie Eucha-rystii. Nie tylko objawia, jaki naprawdĊ jest Ojciec, ale chce takĪe włączyü człowieka w swoją z Nim relacjĊ, która wyraĪa siĊ w Ofierze uwielbienia. Pragnie sprawiü, by kaĪdy – tak jak On – mógł czuü siĊ umiłowanym synem Ojca. Gdy człowiek zjednoczy siĊ z Synem i Jego ofiarą składaną Ojcu, wte-dy bĊdzie uwolniony od postawy pierwszego i drugiego syna. Najpełniej to zjednoczenie dokonuje siĊ w Komunii Ğw. Ona sprawia, Īe człowiek „prze-mienia siĊ” w Tego, którego przyjmuje i staje siĊ „synem w Synu”. A zatem
32
BENEDYKT XVI. Adhortacja apostolska „Sacramentum Caritatis”. O eucharystii, Ĩródle
i szczycie Īycia i misji KoĞcioła. Kraków 2007: Wydawnictwo „M” nr 45.
33
R. CANTALAMESSA. «Jezus zaczął głosiü». Słowo BoĪe w Īyciu Chrystusa i misji KoĞcioła. W: Słowo BoĪe w Īyciu i misji KoĞcioła. Red. S. SZYMIK. Lublin: Wydawnictwo KUL 2009 s. 120.
dynamika Eucharystii pozwala odkryü najgłĊbszy sens omawianej przypo-wieĞci, ale takĪe i całego Pisma Ğw. Szczególnym kluczem do takiej pogłĊ-bionej interpretacji czytaĔ biblijnych proklamowanych w czasie liturgii sło-wa są teksty modlitw liturgicznych związanych z daną celebracją34. W nich ta trynitarna dynamika Eucharystii jest szczególnie poĞwiadczona.
4. DOPROWADZANIE DO OWOCNEGO PRZYJĉCIA CHRYSTUSA W KOMUNII ĝW.
Homilista powinien podkreĞlaü realną obecnoĞü i działanie Chrystusa w danej Eucharystii. MoĪe to uczyniü, stosując w swoich wypowiedziach wyraĪenia takie, jak „dzisiaj”, „teraz”, „tutaj”, a takĪe uĪywając czasu teraĨ-niejszego, np. „dzisiaj Chrystus staje miĊdzy nami, jak przy uczniach idą-cych do Emaus”, „w tej Eucharystii patrzy na ciebie tak, jak na Zacheusza, Īeby wyciągnąü ciĊ z ukrycia”, „właĞnie teraz chce uzdrowiü twoje serce”, „On modlił siĊ za swoich uczniów nie tylko w Wieczerniku, On teraz prosi Ojca za kaĪdego i kaĪdą z nas” itp. W ten sposób homilista bĊdzie rozbudzał u swoich słuchaczy wiarĊ w rzeczywiste działanie zbawcze Chrystusa w kaĪdej Eucharystii35. W przepowiadaniu w ramach celebracji liturgicznej powinno nieustannie rozbrzmiewaü echo słów, które Jezus wypowiedział, wskazując na samego siebie: „Oto tu i teraz jest coĞ wiĊcej niĪ Salomon! Oto tu i teraz jest coĞ wiĊcej niĪ Jonasz!” (por. Mt 12, 41-42). Dyrektorium ho-miletyczne przypomina, Īe homilia powinna przygotowaü wspólnotĊ do ce-lebrowania Eucharystii i rozpoznania, Īe dziĊki tej celebracji prawdziwie mają udział w misterium Ğmierci i zmartwychwstania Pana. Powinna byü pojmowana jako okazja, aby wraz z Apostołem Pawłem ponownie przypo-mnieü: „Kielich błogosławieĔstwa, który błogosławimy, czy nie jest udzia-łem we Krwi Chrystusa? Chleb, który łamiemy, czyĪ nie jest udziałem w Ciele Chrystusa?” (1 Kor 10, 16)36. To stwierdzenie prowadzi do waĪnego wniosku. PoniewaĪ obecnoĞü Chrystusa osiąga swoją pełniĊ pod konsekro-wanymi postaciami chleba i wina, dlatego homilia powinna przygotowywaü i prowadziü wiernych do przyjĊcia Go w Komunii Ğw. PodkreĞla to papieĪ Franciszek w adhortacji apostolskiej Evangelii gaudium, stwierdzając: „gdy
34 Por. DH 11. 35
Por. M. DĄBRÓWKA. Homilia wprowadzaniem w misterium / misteria Chrystusa. „Studia Leopoliensia” 7: 2014 s. 181-182.
36
przepowiadanie urzeczywistnia siĊ w kontekĞcie liturgii […] domaga siĊ, aby […] ukierunkowało zgromadzenie, a takĪe kaznodziejĊ, ku komunii z Chrystusem w Eucharystii, przemieniającej Īycie”37. Homilista powinien zatem rozpaliü w wiernych pragnienie zjednoczenia siĊ ze Zbawicielem w Komunii Ğw. W niej mogą bowiem dostąpiü Jego zbawczego działania, o którym usłyszeli w homilii. Poprzez to zjednoczenie Chrystus moĪe doko-nywaü w ich sercach tego wszystkiego, czego dokonał w Īyciu ludzi, których spotkał, a o czym mówi odczytana Ewangelia. Komunia Ğw. jest jednocze-Ğnie zjednoczeniem z Tym, który nie tylko naucza, ale przede wszystkim uzdalnia do tego, by tĊ naukĊ wypełniü w Īyciu. DziĊki temu w wiernych bĊdzie wzrastała ĞwiadomoĞü, Īe uczestnictwo w Eucharystii bez sakramen-talnego zjednoczenia z Chrystusem jest niepełne, bo odcina człowieka od najwyĪszej formy obecnoĞci Zbawiciela i Jego przemieniającego działania.
5. WNIOSKI KOēCOWE
Warto podkreĞliü, Īe skoro – jak stwierdza Migut – dostrzeganie Īywej obecnoĞci Chrystusa w liturgii KoĞcioła zabezpiecza celebracjĊ liturgiczną przed redukowaniem jej do „minimalizmu dogmatycznego”, czyli sprowa-dzania jej jedynie do materii i formy, oraz „minimalizmu celebracyjnego”, czyli popadania w rubrycyzm38, to w analogiczny sposób moĪe ono „ocaliü” homiliĊ. Homilista, który w sposób wyraĨny bĊdzie sobie uĞwiadamiał, Īe „tu i teraz” w celebracji rzeczywiĞcie obecny jest Īywy Chrystus przycho-dzący, aby zbawiaü człowieka, odczuje pewien niedosyt, jeĞli w swoim przepowiadaniu nie wskaĪe na Jego obecnoĞü i działanie w Eucharystii. Ta ĞwiadomoĞü zabezpieczy go takĪe przed sprowadzaniem homilii do kateche-zy na temat zupełnie niezwiązany z liturgią i czytaniami wyznaczonymi na dany dzieĔ, egzegezy tekstu biblijnego, pouczenia moralnego, czy osobiste-go Ğwiadectwa. Przed takim traktowaniem homilii przestrzega wyraĨnie Dy-rektorium homiletyczne39. Do takiego pomijania w przepowiadaniu Īycio-dajnej obecnoĞci Boga w liturgii, a skupianiu siĊ na nauczaniu prawd wiary i moralnoĞci, moĪna odnieĞü skargĊ Boga wypowiedzianą w KsiĊdze proroka Jeremiasza: „opuĞcili Mnie, Ĩródło Īywej wody, Īeby wykopaü sobie
37 FRANCISZEK. Adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”. O głoszeniu Ewangelii w
dzi-siejszym Ğwiecie. Kraków: Wydawnictwo „M” 2013 nr 138.
38
Por. B. MIGUT. Misteryjna natura liturgii s. 172-173. 39
ny, cysterny popĊkane, które nie utrzymują wody” (Jr 2, 13). To Ĩródło Īy-ciodajnej siły tryska bowiem w liturgii. RozwaĪając ten obraz warto zauwa-Īyü, Īe oprócz wystĊpującego czĊsto problemu nieszczelnoĞci cystern (co sprawiało, Īe wyciekała z nich woda, która w Palestynie jest bezcenna), deszczówka w nich zgromadzona była z natury rzeczy o wiele gorszej jako-Ğci od wody czerpanej bezpoĞrednio ze Ĩródła. Mogła staü siĊ powodem cho-roby, albo nawet Ğmierci. RównieĪ ten fakt moĪna wykorzystaü, opisując róĪnicĊ miĊdzy homilią wskazującą na Īywą i zbawczą obecnoĞü Chrystusa w Eucharystii a przepowiadaniem w ramach liturgii, które zupełnie pomija tĊ rzeczywistoĞü. Dla przykładu, we współczesnym głoszeniu słowa BoĪego czĊsto wystĊpuje błąd moralizatorstwa polegający m.in. na stawianiu wier-nym wymagaĔ wynikających wprawdzie z BoĪego prawa, lecz bez wskaza-nia na Ĩródło łaski, które umoĪliwia ich wypełnienie40. Przypomina to nakła-danie na ludzi ciĊĪarów, które stają siĊ nie do uniesienia (por. Łk 11, 46) bez pomocy Pana, dziĊki któremu „jarzmo staje siĊ słodkie, a brzemiĊ lekkie” (Mt 11, 29-30). DziĊki Jego łasce wypełnia siĊ bowiem w człowieku to, co nakazuje Prawo (por. Rz 8, 1-4). Takie moralizujące przepowiadanie, bez wskazania na łaskĊ, której udziela Chrystus obecny w celebracji liturgicznej – czego obrazem jest picie wody z „popĊkanych cystern” – moĪe faktycznie prowadziü wiernych do duchowej choroby lub Ğmierci. Zostają bowiem po-uczeni, co naleĪy czyniü, ale nie wiedzą, skąd czerpaü do tego siłĊ. W ten sposób na nowo zostają zamkniĊci w „niewoli Prawa” (Rz 7, 7-25). Byü mo-Īe zatem nieprzypadkowo puste cysterny, w których pozostało jedynie błoto, stawały siĊ takĪe wiĊzieniem dla ludzi (por. Rdz 37, 24; Jr 38, 6; Lm 3, 53; Ps 40, 3; 69, 15).
*
Przedstawione w tym artykule argumenty wskazują, Īe pominiĊcie w tre-Ğci homilii zbawczej obecnotre-Ğci Chrystusa w Eucharystii jest duĪym zanie-dbaniem. Sprawia ono, Īe homilia, zamiast byü elementem łączącym liturgiĊ słowa z liturgią eucharystyczną, staje siĊ swego rodzaju antraktem w cele-bracji liturgicznej, a zamiast wskazywaü na Īywą i zbawczą obecnoĞü Chry-stusa „tu i teraz” w Eucharystii, ukazuje Go jako kogoĞ odległego lub
40
Por. H. ŁYSY. Kazanie katechizmowe czy homilia w koĞcielnej posłudze słowa? W: Z
za-gadnieĔ współczesnej homiletyki. Red. W. PRZYCZYNA. Kraków: Poligrafia SalezjaĔska 1993 s. 80-82; K. PANUĝ. Sztuka głoszenia kazaĔ. Kraków: Wydawnictwo Salwator 2008 s. 224-226.
jącego dopiero „poza murami koĞcioła”, w codziennym Īyciu słuchaczy. Po przygotowaniu treĞci homilii warto siĊ wiĊc zawsze zastanowiü, czy zrobiło-by jakąkolwiek róĪnicĊ wygłoszenie jej w czasie naboĪeĔstwa słowa BoĪe-go, czyli poza Eucharystią. JeĞli bowiem jest w niej odniesienie wyłącznie do słowa BoĪego i Īycia słuchaczy, a brak w niej elementu przygotowujące-go wspólnotĊ do celebrowania Eucharystii i do rozpoznania, Īe w tej cele-bracji zgromadzeni naprawdĊ biorą udział w tajemnicy Ğmierci i zmar-twychwstania Pana, to znaczy, Īe nie jest ona tym, czym byü powinna.
BIBLIOGRAFIA
BENEDYKT XVI: Encyklika „Deus Caritas est”. O miłoĞci chrzeĞcijaĔskiej. Kraków:
Wydawnic-two „M” 2006.
CANTALAMESSA R.: „Jezus zaczął głosiü”. Słowo BoĪe w Īyciu Chrystusa i misji KoĞcioła. W: Słowo BoĪe w Īyciu i misji KoĞcioła. Red. S. Szymik. Lublin: Wydawnictwo KUL 2009 s. 115-129.
CZERWIK S.: Homilia o misterium (misteriach) Chrystusa w cyklu roku liturgicznego. „Przegląd Homiletyczny” 8: 2004 s. 45-57.
DĄBRÓWKA M.: Homilia wprowadzaniem w misterium/ misteria Chrystusa. „Studia Leopolien-sia” 7: 2014 s. 175-182.
DYK S.: Mistagogiczna natura i funkcja homilii. „Przegląd Homiletyczny” 11: 2007 s. 103-111. FRANCISZEK: Adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”. O głoszeniu Ewangelii w dzisiejszym
Ğwiecie. Kraków: Wydawnictwo „M” 2013.
GŁOWA W.: Liturgia miejscem i Ĩródłem przepowiadania. PrzemyĞl: Wydawnictwo Archidiecezji
Przemyskiej 1999.
GRZEĝKOWIAK J.: Liturgia dziĞ. Katowice: KsiĊgarnia Ğw. Jacka 1982.
KONGREGACJA DS. KULTU BOĩEGO I DYSCYPLINY SAKRAMENTÓW: Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego z trzeciego wydania Mszału Rzymskiego. PoznaĔ: Pallottinum 2006. KULBACKI P.: Sakramentalny wymiar słowa BoĪego w liturgii. W: Moc Słowa PaĔskiego.
Adhor-tacja apostolska „Verbum Domini” w refleksji biblijno-teologicznej. Red. B. MIGUT, A. PIWOWAR. Lublin: Wydawnictwo KUL 2012 s. 193-211.
KWIECIEē T.: Krótki przewodnik po Mszy ĞwiĊtej. Kraków: Kairos 2004.
ŁYSY H.: Kazanie katechizmowe czy homilia w koĞcielnej posłudze słowa? W: Z zagadnieĔ współczesnej homiletyki. Red. W. PRZYCZYNA. Kraków: Poligrafia SalezjaĔska 1993 s. 61-96.
MIGUT B.: Misteryjna natura liturgii. „Roczniki Liturgiczno-Homiletyczne” 1 (57) 2010 s.
159-183.
MIGUT B.: Rok liturgiczny a Eucharystia. W: „Misterium Chrystusa w roku liturgicznym”. KsiĊga pamiątkowa dedykowana KsiĊdzu Profesorowi Bogusławowi Nadolskiemu TChr z okazji 55-lecia ĝwiĊceĔ KapłaĔskich i 50-lecia pracy naukowej. Red. J. NOWAK. PoznaĔ:
MIGUT B.: Rok liturgiczny aktualizacją misterium Chrystusa. „Roczniki Liturgiczne” 1(56) 2009 s. 271-296.
OSTROWSKI D.: Lekcjonarz – eklezjalną interpretacją słowa BoĪego (Hermeneutyka Lekcjonarza mszalnego). W: Moc Słowa PaĔskiego. Adhortacja apostolska „Verbum Domini” w refleksji biblijno-teologicznej. Red. B. MIGUT, A. PIWOWAR. Lublin: Wydawnictwo KUL 2012 s. 175-191.
PAŁĉCKi W.: Paschalny charakter roku liturgicznego w misteriologii. W: „Misterium Chrystusa w roku liturgicznym”. KsiĊga pamiątkowa dedykowana KsiĊdzu Profesorowi Bogusławowi Nadolskiemu TChr z okazji 55-lecia ĝwiĊceĔ KapłaĔskich i 50-lecia pracy naukowej. Red. J. NOWAK. PoznaĔ: Hlondianum 2012 s. 81-101.
PANUĝ K.: Sztuka głoszenia kazaĔ. Kraków: Wydawnictwo Salwator 2008.
PIUS XII: Encyklika „Mediator Dei et hominum”. O ĞwiĊtej Liturgii. Warszawa: Te Deum 2010. SIWEK G.: Blaski i cienie współczesnego przepowiadania. Przewodnik dla kaznodziejów i
homili-stów. Kraków: Wydawnictwo „M” 2007.
SIWEK G.: Zbawcza skutecznoĞü liturgicznego przepowiadania. W: Liturgia i przepowiadanie. Red. W. PRZYCZYNA. Kraków: Wydawnictwo „M” 2010 s. 247-268.
ĝWIERZAWSKI W.: Kaznodzieja jako mystagog. W: Sługa Słowa. Red. W. PRZYCZYNA. Kraków: Poligrafia SalezjaĔska 1997 s. 109-118.
WORBS M.: Chrystocentryzm roku liturgicznego według Romana Guardiniego. W: „Misterium Chrystusa w roku liturgicznym”. KsiĊga pamiątkowa dedykowana KsiĊdzu Profesorowi Bogusławowi Nadolskiemu TChr z okazji 55-lecia ĝwiĊceĔ KapłaĔskich i 50-lecia pracy naukowej. Red. J. NOWAK. PoznaĔ: Hlondianum 2012 s. 102-114.
HOMILIA DOPROWADZANIEM DO SPOTKANIA Z CHRYSTUSEM W EUCHARYSTII
S t r e s z c z e n i e
Prezentowany artykuł ukazuje homiliĊ jako przestrzeĔ doprowadzania do spotkania z Chrystusem w Eucharystii. Jednym z trzech podstawowych zdaĔ, jakie autorzy najnowszego Dyrektorium homiletycznego wyznaczają homilii, jest bowiem przygotowanie wspólnoty do celebrowania Eu-charystii i do rozpoznania, Īe dziĊki niej zgromadzeni naprawdĊ biorą udział w tajemnicy Ğmierci i zmartwychwstania Pana. Homilista powinien pamiĊtaü, Īe Chrystus jest obecny w Eucharystii nie tylko po to, by Go adorowaü, ale przede wszystkim by zbawiaü człowieka i uwielbiaü Ojca. Głównym zadaniem homilii jest wprowadzenie w to zbawcze działanie Chrystusa poprzez ukaza-nie znaczenia celebrowanego misterium. Dokonuje siĊ to poprzez odwołanie siĊ do wspominanej w Eucharystii tajemnicy roku liturgicznego oraz proklamowanego w niej słowa BoĪego. Przepo-wiadanie, które wskazuje na zbawczą obecnoĞü Chrystusa w liturgii, z pewnoĞcią zabezpieczy homilistĊ przed błĊdem moralizatorstwa.
