cuskiej był G eorges B ereta, syn przedw ojennego em igranta spod K rakow a, co sam obszernie kom entow ał w wywiadzie udzielonym z okazji swej nom inacji na szefa ekipy francuskiej4.
K rytyczne opracow anie zarów no historii polskiego sportu we Francji, jak i w kładu P o laków do sp o rtu francuskiego, byłoby niew ątpliw ie interesującym zagadnieniem w pełniejszej charakterystyce polskiej grupy etnicznej w tym kraju.
R om an D w onkow ski S A C (K U L )
M. L l a u m e t t , A . P e r o t t i , F. T h é p a u t , L. T a r a v e l l a . Les im
migrés et les minorités en France face au besoin d ’identité et d ’expression. Paris
1977 ss. 130. CIEM M (Centre d ’inform ation et d ’Etudes sur les Migrations
M éditerranéennes). .
N a karcie tytułow ej tego wydawnictwa m am y inform ację, że jest to „W prow adzenie do typologii i socjografii stow arzyszeń stworzonych we Francji w r. 1976” i że obejm uje ono „im igran tów , m niejszości narodow e i religijne, stowarzyszenia przyjaźni dla przyjęcia i opieki nad im igran tam i oraz dla rozw oju wymiany kulturalnej i m iędzynarodow ej” . Z e wstępu dow iadujem y się, że we F rancji w r. 1975 było 4 F96 134 obcokrajow ców , z których najlitzniejsi byli (kolejność w edług liczebności): Algierczycy, Portugalczycy, W łosi, H iszpanie itd. A utorzy podają praw ną definicję stow arzyszenia cudzoziem skiego w edług kodeksu francuskiego i w yjaśniają powody zajęcia się nim i z p u n k tu w idzenia socjologii em igracji i opieki społecznej (s. I-III).
Spisem i klasyfikacją o b jęte zostały stowarzyszenia obcokrajow ców (oraz pozostające! w zw iązku z tym i ostatnim i), ja k rów nież organizacje mniejszości narodow ych zarejestrow ane w „Journal O fficiel” w r. 1976 i w pierwszym trym estrze 1977 r. (s. III). A utorzy stw ierdzają, że należałoby rozpatryw ać zjaw isko stow arzyszeń obcokrajow ców na tle stowarzyszeń lud ności m iejscow ej, czego jed n a k nie p odejm ują w tej publikacji. Zaznaczają jed n ak , co w arto podać, że jedynie w d epartam encie L a Seine zarejestrow anych było w r. 1974 aż 41 tys. sto w arzyszeń, a tylko w Paryżu w latach 1970-1974 liczono ok. 1200 stowarzyszeń zakładanych w ciągu ro k u (s. IV ). P ublikacja obejm uje spis 667 stowarzyszeń, uszeregowanych według nas tępujących kryteriów ogólnych:
A . stow arzyszenia obcokrajow ców w edług narodow ości, B. stowarzyszenia francuskie zajm ujące się em igrantam i (podzielone w edług 6 różnych grup), C. stowarzyszenia departam entów za m orskich, D . stow arzyszenia m niejszości religijnych. In teresu ją nas stowarzyszenia polskie. W dniu 30 X II 1975 Polacy nienaturalizow ani, ja k po d ają A utorzy, liczyli we Francji 86 408 osób. N a tę liczbę przy p ad ało , w edług zebranych danych, tylko 16 różnych stowarzyszeń polskich (s. V II). I ta k ą liczbę po d aje spis „im ienny” (s. 32-34), dodając ponadto 3 stowarzyszenia „F ranco-polonaises” , w czym 2 stanow ią lokalne sekcje stowarzyszenia „France-Pologne” (s. 34). W tym zestaw ieniu nie dziwi w niosek A utorów , wyprowadzony n a podstaw ie liczby em igrantów i ich stow arzyszeń we F rancji, że nie m a bezpośredniego związku między liczbą emigrantów, a liczbą ich stow arzyszeń (s. V II).
W zestaw ieniu opracow anym przez A utorów zaskakują i dziwią pom inięcia dotyczące stow arzyszeń polskich. Z n alazła się bow iem w spisie zaledwie bardzo drobna ich część, jeśli brać p od uw agę przyjęte kryteria. A utorzy p o d ają zaledwie 4 (s. 33) lokalne stowarzyszenia Zw iązku K o b iet Polskich we F rancji, podczas gdy na sam ej tylko północy F rancji, w depar tam en tach N ord i Pas de C alais, istnieje ich kilkadziesiąt, nie licząc Francji W schodniej i innych
skupisk polskich. Przy każdym z 26 polskich ośrodków duszpasterskich na północy k raju istnieje od kilku do kilkunastu różnych stowarzyszeń. W sum ie na teren ie Francji jest 67 stałych placów ek duszpasterskich w większych skupiskach polskich. Istnieją w nich także różnego rod zaju to warzystwa polskie. Jedynie do Polskiego Z jednoczenia K atolickiego we F rancji (P Z K ) w chodzą cztery główne związki religijne (Zw iązek B ractw Żyw ego R óżańca, Polski Zw iązek M ężów K atolickich, K atolickie Stowarzyszenie M łodzieży Polskiej, Z w iązek Chórów K ościelnych), z których każdy m a swoje stowarzyszenia lokalne w różnych częściach k raju . I ta k np. w r. 1972 jedynie w ddp. Pas de Calais istniały 272 stowarzyszenia polskie zatw ierdzone przez p re fe k tu rę 1.
Nie jest rzeczą łatw ą, naw et dla zorientow anego w działalności organizacji polskich badacza, kom pletne wyliczenie stowarzyszeń lokalnych. Z każdym bow iem rokiem liczba ich się zm ienia. Jedne przestają istnieć, lecz na ich m iejsce pow stają now e. Jed n ak zestaw ienie po d an e przez A u torów jest tak fragm entaryczne i n iepełne, że nie m a żadnej, naw et o g ó ln ej, w artości inform a cyjnej. N a przykład tylko w dwu skupiskach polskich, leżących n a granicy departam entów N o rd i Pas de Calais, jakim j są osiedla O ignies, O stricourt, L ibercourt, Carvin oraz H arn es, istniało w czasie uwzględnianym przez opracow anie więcej lokalnych stowarzyszeń opartych na statutach dla cudzoziemców niż wszystkich wyliczonych w zestaw ieniu. W r. 1977 obliczano w e F rancji, że do organizacji wchodzących do K ongresu Polonii Francuskiej (istniejących jak o stow arzysze; nia cudzoziemskie) należało ponad 20 tys. członków 2. O znacza to w rzeczywistości istnienie kil kuset stowarzyszeń lokalnych.
A u to rz y nie po d ają źródeł inform acji. M ożna więc tylko przypuszczać, że zasięgając ich np. w znanych im centralach polskich otrzym ali odpow iedź, że związki należących do nich to warzystw (np. do P Z K ), istniejące dotychczas na statutach dla obcokrajow ców , przechodzą na statuty organizacji francuskich, nad czym w łaśnie w tym czasie pracow ano3. D e fa cto nie d o konało się to jeszcze naw et, gdy chodzi o P Z K , w połow ie 1978 r. W czasie publikacji opracow ania kilkaset stowarzyszeń lokalnych ze związków należących do K ongresu Polonii Francuskiej było zarejestrow anych w odnośnych prefekturach ja k o tow arzystw a polskie. Co p raw da, należy przyznać, że nie spełniały one ściśle wymagań praw a francuskiego z r. 1901 (art. 26), cytow anego przez A utorów (s. I), w edług którego za stowarzyszenie cudzoziem skie należy uw ażać takie, którego członkow ie, co najm niej w jednej czw artej, są cudzoziem cam i i ich zarząd sk ład a się także z cudzoziemców. Faktycznie bow iem , ja k stw ierdzano na konferencji działaczy społecznych z północnej Francji dn. 19 X II 1977 r., aż 80% członków stowarzyszeń było obyw atelam i fran cuskimi4. Podobne proporcje były zwykle w składzie ich zarządów . Poniew aż ich działalność trw ała już bardzo często ponad 50 lat i była dobrze znana w ładzom francuskim , nie robiono żadnych trudności przy ich corocznej, obowiązkow ej dla form alnego istnienia, rejestracji.
Przechodzenie najliczniejszych we Francji organizacji polskich na statuty francuskie oraz powstawanie nowych na tej w łaśnie podstaw ie praw nej je st w historii Polonii francuskiej znakiem zdecydowanego przechodzenia ze statusu em igrantów n a status obyw ateli kraju zam ieszkania. M a to zasadnicze znaczenie dla rozw oju działalności tych organizacji na rzecz utrzym ania w artości kulturalnych kraju pochodzenia. W ykorzystanie wiążących się z tą zm ianą możliwości praw nych i m aterialnych będzie, oczywiście, zależne od stopnia ideow ości i św iadom ości narodow ej ich członków.
R om an D zw o n ko w ski S A C (K U L )
1 J. G r u s z y ń s k i . Społeczność polsko we Francji. Problemy integracyjne. W arszawa 1978 s. 440 (m ps pracy d o
ktorskiej przedstawionej na Sorbonie).
2 Z konferencji działaczy społecznych w Fouquieres-los-Bethunes. „N arodow iec” 7 1 1977.
3 Tamże. 4 Tamże.
