Historia aseptypki i antyseptyki

(1)

©_{Evereth Publishing, 2018}

FORUM ZAKAŻEŃ 2018;91:14

©Evereth Publishing, 2018

ARTYKUŁ REDAKCYJNY

SYLWIA GŁOWALA1, 2

HISTORIA ASEPTYKI I ANTYSEPTYKI

THE HISTORY OF ASEPSIS AND ANTISEPSIS

1 Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach

2 Wojewódzki Szpital Zespolony w Kielcach

} SYLWIA GŁOWALA

Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach,

al. IX Wieków Kielc 19, 25-317 Kielce, e-mail: sylwiaglowala@wp.pl

Wpłynęło: 17.01.2018 Zaakceptowano: 10.03.2018 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2018001

STRESZCZENIE: Pierwszego lipca 2018 roku mija 200. rocznica narodzin wybitnego prekurso-ra antyseptyki, nazywanego ,,wybawicielem matek” – Ignaza Semmelweisa. Wydarzenie to jest okazją do przypomnienia kluczowych odkryć, które ukształtowały wizerunek dzisiejszej medy-cyny i znacząco ograniczyły liczbę zakażeń szpitalnych. Naukowe podstawy aseptyki i antysep-tyki kształtowały się w XIX wieku, a ich korzeni należy szukać w chirurgii. Na kartach historii za-pisały się trzy wybitne postacie: Ignaz Semmelweis (1818–1865), Joseph Lister (1827–1912) oraz Louis Pasteur (1822–1895). Ich odkrycia stanowiły kamienie milowe w walce z zakażenia-mi szpitalnyz zakażenia-mi, z których istnienia ówcześni lekarze nawet nie zdawali sobie sprawy. Stanowiły one podwalinę relatywnie młodej dziedziny, jaką jest epidemiologia, i stały się podstawą pracy każdego pracownika medycznego. W piśmiennictwie dotyczącym tej tematyki przedstawiono także innych uczonych, których działalność zmieniła oblicze współczesnej chirurgii. Okoliczno-ści, jakie towarzyszyły pionierskim dokonaniom naukowców, są niezwykle intrygujące, a cza-sem tragiczne. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie historii odkryć kluczowych dla asep-tyki i antysepasep-tyki oraz przybliżenie uczonych, którzy w istotny sposób przysłużyli się do ogra-niczenia problemu zakażeń szpitalnych i w konsekwencji do obniżenia śmiertelności chorych. SŁOWA KLUCZOWE: antyseptyka, aseptyka, historia

ABSTRACT: This year, July 1st_{marks the 200}th_{anniversary of the birth of the prominent}

precur-sor of antisepsis, the savior of mothers – Ignaz Semmelweis. This event is an opportunity to re-call key discoveries that shaped today’s medicine and significantly reduced the number of no-socomial infections. The scientific foundations of asepsis and antisepsis were shaped during the nineteenth century and their roots lay in surgery. Three scientists became notable in the hi-story of antisepsis and asepsis: Ignaz Semmelweis (1818–1865), Joseph Lister (1827–1912) and Louis Pasteur (1822–1895). Their discoveries were milestones in the fight against nosocomial infections, which doctors’ at the time had no knowledge of. They gave rise to the foundations of a relatively young field of epidemiology and became the basis for the work of every practi-cing medical professional. The literature on this subject presents several other academics, who-se activities have changed the face of modern surgery. Circumstances that accompanied the pioneering achievements of these passionate enthusiasts are extremely intriguing and some-times tragic. The aim of the study is to present the history of key findings in asepsis and anti-sepsis and the presentation of profiles of scientists who have significantly contributed to redu-cing the problem of nosocomial infections and as a result to reduredu-cing the mortality of patients. KEY WORDS: antisepsis, asepsis, history

Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.

(2)

FORUM ZAKAŻEŃ 2018;91

2 © Evereth Publishing, 2018

WSTĘP

Pierwszego lipca 2018 roku mija 200. rocznica naro-dzin wybitnego prekursora antyseptyki, nazywanego ,,wy-bawicielem matek” – Ignaza Semmelweisa. Wydarzenie to MHVW RND]Mą GR SU]\SRPQLHQLD NOXF]RZ\FK RGNU\ü NWyUH XNV]WDáWRZDá\ZL]HUXQHNG]LVLHMV]HMPHG\F\Q\L]QDF]ąFR RJUDQLF]\á\OLF]EĊ]DNDĪHĔV]SLWDOQ\FK

=H Z]JOĊGX QD Z\VRNą ĞPLHUWHOQRĞü FKLUXUJLD Z ;,; ZLHNX VWDQRZLáD RVWDWHF]QRĞü D QLH OHF]HQLH ] Z\ERUX ĝPLHUWHOQRĞüRNRáRRSHUDF\MQDZ\QRVLáDSUDZLH>@ 1LH]QDQRMHV]F]HĞURGNyZDQW\VHSW\F]Q\FKLZFLąĪIXQN-FMRQRZDáD WHRULD R VDPRUyG]WZLH EDNWHULL ZHGáXJ NWyUHM SRZVWDZDá\RQHVDPRU]XWQLHVSRQWDQLF]QLHSU]\SDGNRZR ]PDWHULLQLHRĪ\ZLRQHMQS]LHPLF]\NXU]X 3RMĊFLH ÄDQW\VHSW\ND´ ]RVWDáR SR UD] SLHUZV]\ XĪ\WH ZNRQWHNĞFLHSUDNW\F]Q\PSU]H]V]NRFNLHJRFKLUXUJD-RKQD 3ULQJOH¶D±ZURNXZFHOXRNUHĞOHQLD]D- ELHJyZLVXEVWDQFML]DSRELHJDMąF\FKJQLFLXUDQ:VSyáF]H-ĞQLHW\PWHUPLQHPRNUHĞODQHMHVWSRVWĊSRZDQLHPDMąFHQD FHOX]DELFLHPLNURRUJDQL]PyZE\WXMąF\FKQDVNyU]HLEáR-QDFKĞOX]RZ\FK 2NRáRODWSyĨQLHMRERNXSRZV]HFKQLDMąFHMVLĊDQW\- VHSW\NLZGURĪRQRWDNĪHSRVWĊSRZDQLHDVHSW\F]QH,QLFMD-WRUHPW\FKG]LDáDĔE\áQLHPLHFNLFKLUXUJ*XVWDY1HXEHU :URNXRSXEOLNRZDáG]LHáRZNWyU\P]DSURSRQRZDá LX]DVDGQLáVHSDUDFMĊDVHSW\F]Q\FKRUD]VHSW\F]Q\FK]DELH-JyZVDORSHUDF\MQ\FKDWDNĪHRSHUDWRUyZ>@

&KLUXUJ RSHUXMąF\ Z VXUGXFLH EH] UĊNDZLF]HN RFKURQ- Q\FKPDVNLLF]HSNDQLHP\MąF\UąNSU]HG]DELHJLHPVWDQR- ZLáZ;,;ZLHNXSRZV]HFKQ\LQLHZ]EXG]DMąF\SURWHVWXRE-UD]URG]ąFHMVLĊFKLUXUJLLNWyUHMREOLF]HXOHJáRGLDPHWUDOQHM ]PLDQLHG]LĊNLRSUDFRZDQLXLLPSOHPHQWDFML]DVDGDVHSW\NL RUD]DQW\VHSW\NL-HGQDNUR]ZyMW\FKG]LHG]LQQLHPLDáFKD- UDNWHUXUHZROXFML%\áWRGáXJLLĪPXGQ\SURFHVDĪGRRGNU\-FLDEDNWHULLSU]H]/RXLVD3DVWHXUD']LĊNLVZHPXGRNRQDQLX IUDQFXVNLFKHPLNREDOLáWHRULĊVDPRUyG]WZDGUREQRXVWURMyZ L]EXGRZDáQDXNRZHSRGVWDZ\DVHSW\NLLDQW\VHSW\NL &HOHPQLQLHMV]HMSUDF\E\áRSU]HGVWDZLHQLHKLVWRULLRG-NU\üNOXF]RZ\FKGODDVHSW\NLLDQW\VHSW\NLRUD]SUH]HQWDFMD V\OZHWHNQDXNRZFyZNWyU]\ZLVWRWQ\VSRVyESU]\VáXĪ\OL VLĊGRRJUDQLF]HQLDSUREOHPX]DNDĪHĔV]SLWDOQ\FKLZNRQ-VHNZHQFMLGRREQLĪHQLDĞPLHUWHOQRĞFLFKRU\FK

GORĄCZKA POŁOGOWA  SEMMELWEIS

,JQD]3KLOOLS6HPPHOZHLV±OHNDU]RZĊJLHU-VNRQLHPLHFNLP SRFKRG]HQLX SRF]ąWNRZR VWXGLRZDá SUD-ZR-HGQDNSRZSá\ZHPZUDĪHQLDMDNLHZ\ZDUáDQDQLP VHNFMD]ZáRNSU]HUZDáVWXGLDSUDZQLF]HLSRV]HGáZĞODG\ ]QDMRP\FKVWXGHQWyZPHG\F\Q\]DVSUDZąNWyU\FKZ]Ląá XG]LDáZHZVSRPQLDQ\PEDGDQLXSRĞPLHUWQ\P>@

: URNX 6HPPHOZHLV ]RVWDá SRZRáDQ\ GR SUDF\ ZyZF]HĞQLHQDMZLĊNV]\PV]SLWDOXSRáRĪQLF]\PQDĞZLHFLH : URNX WD SODFyZND PHG\F]QD E\áD WDN SU]HSHáQLR-QDĪHSRZLĊNV]RQRMąRGZLHGRGDWNRZHNOLQLNL'R URNXRE\GZLHNOLQLNLVáXĪ\á\GRQDXF]DQLDVWXGHQWyZPHG\-F\Q\LSRáRĪQ\FK:URNXQDPRF\GHNUHWXSLHUZV]D MHGQRVWND]RVWDáDSU]H]QDF]RQDZ\áąF]QLHGRQDXF]DQLDVWX-GHQWyZPHG\F\Q\DZGUXJLHMV]NRORQRSRáRĪQH3DFMHQWNL E\á\SU]\G]LHODQHGRSODFyZHNORVRZREH]ĪDGQ\FKNOLQLF]- Q\FKZVND]DĔ:ODWDFK±ZVNDĨQLNĞPLHUWHOQR- ĞFLNRELHWZSLHUZV]HMNOLQLFHZ\QRVLáDĪQDXUR- G]HĔSRGF]DVJG\ZGUXJLHMZSRUDGQLSRáRĪQLF]HM±]D- OHGZLHQDXURG]HĔ>±@1LHPDOZV]\VWNLH]JR- Q\SDFMHQWHNVSRZRGRZDQHE\á\JRUąF]NąSRáRJRZą$ODU- PXMąFRZ\VRNDĞPLHUWHOQRĞüZSLHUZV]HMNOLQLFHE\áDQLH-MDVQDDĪGRRSXEOLNRZDQLDZ\QLNyZ6HPPHOZHLVDNWyU\ Z\ZQLRVNRZDáĪHQDGZ\ĪND]JRQyZZSLHUZV]\P]HV]SL-WDOLZ\QLNDáD]UXW\QRZ\FKSURFHGXUSU]HSURZDG]DQ\FKQD NXUVDFK]XG]LDáHPOHNDU]\LVWXGHQWyZPHG\F\Q\.DĪG\ G]LHĔZWHMNOLQLFHUR]SRF]\QDáVLĊRGEDGDĔSRĞPLHUWQ\FK NRELHWNWyUH]PDUá\]SRZRGXJRUąF]NLSRáRJRZHM1DVWĊS-QLH EH] P\FLD UąN VWXGHQFL XGDZDOL VLĊ EH]SRĞUHGQLR GR RGG]LDáyZSRáRĪQLF]\FKJG]LHZUDPDFKV]NROHQLDPXVLH- OLZ\NRQDüEDGDQLDSRFKZ\XZV]\VWNLFKSDFMHQWHN1DWR-PLDVWSRáRĪQHNWyUHE\á\QDXF]DQHZGUXJLHMSODFyZFHQLH SUDNW\NRZDá\WDNLFKF]\QQRĞFL6HPPHOZHLVVXJHURZDáĪH procedury szkoleniowe przeprowadzane w pierwszej z kli-QLNSU]\F]\QLDá\VLĊGRSU]HQRV]HQLDQDUĊNDFKVWXGHQWyZ FKRUREOLZHMPDWHULL´WDNRNUHĞODáGUREQRXVWURMH]H]ZáRN 6HPPHOZHLV FKFLDá SRWZLHUG]Lü VZRMą WHRULĊ GODWHJR Z URNX ZSURZDG]Lá QD RE\GZX RGG]LDáDFK SRáRĪQL-F]\FK SURFHGXUĊ P\FLD UąN NWyUą PXVLHOL Z\NRQ\ZDü OH-NDU]HSU]\FKRG]ąF\]SURVHNWRULXPQDRGG]LDá:W\PFHOX VWRVRZDQR SRáRĪQLF]H SUHSDUDW\ FKORUX Sá\Q GH]\QIHNX-MąF\ chlorina liquida D SyĨQLHM ± ] SRZRGX RV]F]ĊGQRĞFL ±SRGFKORU\QZDSQLDF]\OLZDSQRFKORURZDQH8F]QLR-ZLHPXVLHOLP\üUĊFHZFKORUNXZDSQDSU]HGZHMĞFLHPQD RGG]LDá SRáRĪQLF]\ :\QLN ZSURZDG]HQLD QRZDWRUVNLHM ±MDNQDWDPWHF]DV\±]DVDG\DQW\VHSW\F]QHME\áLPSRQX- MąF\:VNDĨQLNĞPLHUWHOQRĞFLNRELHWZSLHUZV]HMSU]\FKRG-QLVSDGáGRQDXURG]HĔFRE\áRSRUyZQ\ZDOQH GRZ\QLNXQDXURG]HĔZRGG]LDOHQDNWyU\PQD-XF]DQHE\á\SRáRĪQH>±@ :DUWR]DXZDĪ\üĪHGRSyNLV]SLWDOSRáRĪQLF]\E\áF]Ċ- ĞFLą:LHGHĔVNLHJR6]SLWDOD2JyOQHJRQLHSU]HSURZDG]D-QR WDP VHNFML ]ZáRN SRQLHZDĪ yZF]HVQ\ G\UHNWRU /X-FDV %RHU QLH GRSXĞFLá GR XUXFKRPLHQLD Z MHJR VWUXNWX-UDFK SURVHNWRULXP -HGQDN Z URNX ]RVWDá RQ ]DVWą-SLRQ\ SU]H] QRZHJR G\UHNWRUD -RKDQQHVD .OHLQD NWy-U\ ZSURZDG]Lá UXW\QRZH VHNFMH ]ZáRN Z FHODFK G\GDN- W\F]Q\FK>@&]\/XFDV%RHUSU]HZLG]LDáQLHEH]SLHF]HĔ-VWZR WDNLFK G]LDáDĔ F]\ E\á WR ]Z\Ná\ SU]\SDGHN" %H] Z]JOĊGX QD RGSRZLHGĨ WR 6HPPHOZHLVRZL QDOHĪ\ VLĊ

(3)

SLHUZV]HĔVWZRSRQLHZDĪMHJRREVHUZDFMHE\á\NOLQLF]QLH udowodnione i upublicznione.

: URNX 6HPPHOZHLV RSXEOLNRZDá VZRMH ZQLRVNL Z SUDF\ Ä(WLRORJLD SRMĊFLH L SUR¿ODNW\ND JRUąF]NL SRáR- JRZHM´7UDNWDWOLF]ąF\SRQDGVWURQ]DZLHUDIUDJPHQ-W\SU]HSODWDQHGáXJLPLSRPLHV]DQ\PLSRZWDU]DMąF\PLVLĊ L ZRMRZQLF]\PL ZWUąFHQLDPL Z NWyU\FK DXWRU DWDNXMH OH- NDU]\QD]\ZDMąFLFKPRUGHUFDPLNRELHW´=WHJRZ]JOĊ- GXG]LHáRRNUHĞODQRMDNRÄF]ĊVWRF\WRZDQ\DOHU]DGNRF]\-tany traktat Semmelweisa”. Medyk w trakcie pisania znaj- GRZDáVLĊSUDZGRSRGREQLHZHZF]HVQ\FKVWDGLDFKFKRUR-E\SV\FKLF]QHMNWyUDVWDáDVLĊSRZRGHPSU]\MĊFLDJRODWHP URNXGR6]SLWDOD3V\FKLDWU\F]QHJRZ:LHGQLXJG]LH ]PDUáGZDW\JRGQLHSyĨQLHMZZLHNXODW2NROLF]QRĞFL MHJRĞPLHUFLGRG]LĞVąQLHMDVQH>@ 6HPPHOZHLVDQL]DĪ\FLDDQLSRĞPLHUFLQLHPLDáZLH- OX]ZROHQQLNyZDMHJRSUDFD]RVWDáDSUDZLHFDáNRZLFLH]D-SRPQLDQD $QW\VHSW\ND QLH E\áD UXW\QRZR ZSURZDG]DQD GRSUDNW\NLSRáRĪQLF]HMDĪGRODW;,;ZLHNXNLHG\WR RGNU\WR UROĊ EDNWHULL D ]DVDGQRĞü VWRVRZDQLD SUHSDUDWyZ DQW\VHSW\F]Q\FKZFKLUXUJLLVWDáDVLĊPRFQRXJUXQWRZDQD SU]H]-RVHSKD/LVWHUD

PRZYPADEK SPRZYJA ROZUMOWI

PRZYGOTOWANEMU  PASTEUR

2JURPQH]QDF]HQLHGODUR]ZRMXDQW\VHSW\NLPLDá\SUDFH GRĞZLDGF]DOQH/RXLVD3DVWHXUD±2FHQDPLHUQD ]FKHPLLQDG\SORPLH]HVWXGLyZPDJLVWHUVNLFKQLHXGDUHP-QLáDPXZSU]\V]áRĞFL]GRE\FLDW\WXáXSURIHVRUDFKHPLLQD 8QLZHUV\WHFLHZ6WUDVEXUJXL]DSLVDQLDVLĊQDNDUWDFKKLVWR- ULL3RF]ąWNRZREDGDF]SURZDG]LáSUDFHQDGDV\PHWULąNWy-UHEDUG]RV]\ENRSU]\QLRVá\PXVáDZĊ']LĊNLWHPX]\VNDá SRSXODUQRĞüLV]DFXQHNZNUĊJDFKQDXNRZ\FK :URNXZáDĞFLFLHOJRU]HOQLZ/LOOH]ZUyFLáVLĊRSR- PRFGRVáDZQHJRFKHPLND3RZRGHPE\á\VWUDW\ZSURGXN-FMLIHUPHQWDFMDSU]HELHJDáDQLHSUDZLGáRZR:WHQVSRVyE SU]\SDGHN]DGHF\GRZDáR]PLDQLH]DLQWHUHVRZDĔSURIHVRUD FKHPLL'LDJQR]DSREDGDQLDFKODERUDWRU\MQ\FKE\áDSR- ]RUQLHSURVWDW]ZFKRUREDIHUPHQWDFMLVSRZRGRZDQD]DND- ĪHQLHPSá\QXIHUPHQWDF\MQHJRLQQ\PLQLĪGURĪGĪHPLNUR-EDPL7HUPLQÄIHUPHQWDFMD´SRGREQLHMDNÄJQLFLH´E\áMXĪ yZF]HVQ\P FKHPLNRP ]QDQ\ :HGáXJ 3DVWHXUD IHUPHQWD- FMĊZ\ZRá\ZDá\QLHWDMHPQLF]HVLá\OHF]ÄLVWRW\PLNURVNR-SLMQH´3URIHVRUXZDĪDáĪHPLNURE\VąIHUPHQWDPL±]W\P SRJOąGHPG]LVLDMQLHPRĪQDVLĊGRNRĔFD]JRG]Lü$QRPD-OLHIHUPHQWDFML]ZDQHSU]H]3DVWHXUDFKRUREDPLZLQDF]\ SLZDE\á\SRSURVWXLQQ\PW\SHPIHUPHQWDFMLVSRZRGRZD-Q\PSU]H]PLNURRUJDQL]P\LQQHQLĪGURĪGĪHIHUPHQWDFMD RFWRZDPOHNRZDF]\PDVáRZD]DPLDVWDONRKRORZHM>@ :URNX3DVWHXURJáRVLáSUDFĊSWÄ2FLDáNDFK]RU-JDQL]RZDQ\FKLVWQLHMąF\FKZDWPRVIHU]H´REDODMąFZQLHM WHRULĊVDPRUyG]WZDEDNWHULL1DXNRZLHFZLHG]LDáQDSRG-VWDZLH ZáDVQ\FK GRĞZLDGF]HĔ ĪH PLNURVNRSLMQH LVWRW\ Vą ZV]ĊG]LH WDNĪH Z SRZLHWU]X *G\ ]QDMGą VLĊ Z ĞURGRZL-VNXXPRĪOLZLDMąF\PQDPQDĪDQLH]DF]\QDMąDNW\ZQLHĪ\ü Z\ZRáXMąFJQLFLHF]\IHUPHQWDFMĊ1DSRGVWDZLHSUDF3D-VWHXUD ]DF]Ċá\ XND]\ZDü VLĊ OLF]QH GRQLHVLHQLD QD WHPDW PHWRGVWHU\OL]DFML'RZLHG]LRQRĪHWHPSHUDWXUDZ]DNUH-VLH±&RUD]SDUDZRGQDRWHPSHUDWXU]H±& ]DELMDMąEDNWHULH:W\PPLHMVFXZDUWRZVSRPQLHüSRVWDü FKLUXUJD(UQHVWD%HUPDQD±NWyU\QD.RQJUHVLH /HNDU]\Z%HUOLQLHZURNXRVWDWHF]QLHVWZLHUG]LáĪH ]DNDĪHQLD]SRZLHWU]DMDNGDZQLHMVąG]RQRVąPQLHMJURĨ-QHRG]DNDĪHĔSU]H]VW\F]QRĞü]SU]HGPLRWDPL]DNDĪRQ\PL :\NRU]\VWDáWRMHJRPáRG\DV\VWHQWOHNDU]&XUW6FKLPPHO-EXVFK±NWyU\ZSURZDG]LáGRZ\SRVDĪHQLDVDO RSHUDF\MQ\FKDXWRNODZ\LVá\QQHSXV]NLGRVWHU\OL]DFMLPD-WHULDáyZRUD]QDU]ĊG]LFKLUXUJLF]Q\FKNWyUHVąVWRVRZDQH GRGQLDG]LVLHMV]HJR6FKLPPHOEXVFKĪ\á]DOHGZLHODW ODWSRĞPLHUFL6HPPHOZHLVDZURNXZ$NDGH-PLL1DXNZ3DU\ĪXWRF]\áDVLĊG\VNXVMDQDWHPDWSU]\F]\Q JRUąF]NL SRáRJRZHM /RXLV 3DVWHXU SU]HU\ZDMąF Z\ZRG\ LQQ\FKQDXNRZFyZVWZLHUG]LáMHGQR]QDF]QLHLĪSU]\F]\Qą JRUąF]NLSRáRJRZHMMHVWSHUVRQHOPHG\F]Q\NWyU\SU]HQRVL GUREQRXVWURMHSRF]\PQDV]NLFRZDáZ\JOąGGUREQRXVWUR-MyZQDWDEOLF\>@

PŁYN LISTERA

-RVHSK /LVWHU ± E\á Z R ZLHOH OHSV]HM V\WX-DFML RG 6HPPHOZHLVD SRQLHZDĪ Z URNX /XGZLN 3D-VWHXURGNU\áEDNWHULHRGSRZLDGDMąFH]DIHUPHQWDFMĊLJQLFLH /LVWHU VNRU]\VWDá ] GRURENX IUDQFXVNLHJR XF]RQHJR L SRáą-F]\áWHQIDNW]URSLHQLHPUDQSRRSHUDF\MQ\FK±]DVWRVRZDá w takich przypadkach opatrunki z kwasem karbolowym, co ]QDF]QLHSRSUDZLáRZ\QLNLOHF]HQLD1DVWĊSQLHZSURZDG]Lá SURFHGXUĊ UR]S\ODQLD NZDVX NDUERORZHJR Z VDODFK RSHUD- F\MQ\FK7ĊVDPąVXEVWDQFMĊ]DVWRVRZDáUyZQLHĪGRZ\MDáD- ZLDQLDQDU]ĊG]LFKLUXUJLF]Q\FKQLFLGRV]\FLDRUD]GR]P\-ZDQLDSRODRSHUDF\MQHJRLP\FLDUąN:NUyWFHRND]DáRVLĊ MHGQDNĪHNZDVNDUERORZ\MHVWEDUG]RGUDĪQLąF\GODGUyJ RGGHFKRZ\FKDGH]\QIHNFMDUąN]MHJRZ\NRU]\VWDQLHPSR-ZRGXMH SRGUDĪQLHQLH VNyU\ 'ODWHJR WHĪ SUyERZDQR VWRVR-ZDü LQQH ĞURGNL DQW\VHSW\F]QH QS MRGRIRUP QDGPDQJD-QLDQSRWDVXF]\VXEOLPDW>@

: URNX /LVWHU ]áRĪ\á SRGDQLH R SUHVWLĪRZH VWD-QRZLVNR Z .DWHGU]H &KLUXUJLL Z 6]SLWDOX $NDGHPLF-NLP=GDMąFVRELHVSUDZĊ]ZDUWRĞFLVZRLFKRGNU\üZUD] ] GRNXPHQWDPL DSOLNDF\MQ\PL SU]HGáRĪ\á OLVW Z NWyU\P SU]HGVWDZLá VZRMą WHRULĊ QD WHPDW ]DNDĪHQLD UDQ SRRSH-UDF\MQ\FK0LDáQDG]LHMĊĪHG]LĊNLREVHUZDFMRPXGDPX VLĊRWU]\PDüZROQHVWDQRZLVNR/LVWQLHVWHW\QLH]DSHZ-QLáPXZ\PDU]RQHMSRVDG\-HGQDNMHJRSRJOąG\]RVWDá\

(4)

RSXEOLNRZDQH Z PDUFX URNX Z F]DVRSLĞPLH /DQ-FHW´ L Z\ZDUá\ Z ĞZLHFLH PHG\F]Q\P GXĪH ZUDĪHQLH >±@ :FHQWUXP]DLQWHUHVRZDĔ/LVWHUDE\á\]áDPDQLDLZ]JOĊG- QLHZ\VRNLZVNDĨQLNSRZLNáDĔ]áDPDĔRWZDUW\FK7HQEU\- W\MVNLFKLUXUJZVZRLPDUW\NXOH]URNXSRZLą]DáRG- NU\FLH3DVWHXUDL]QDOD]áDQDORJLĊPLĊG]\]DNDĪHQLHPWND-QHNDIHUPHQWDFMąFXNUXSRGZSá\ZHPGURĪGĪ\:\ND]Dá ĪHUR]OHZDMąFDVLĊNUHZZNRQWDNFLH]HĞURGRZLVNLHP]H- ZQĊWU]Q\PNZDĞQLHMHLGUDĪQLUDQĊFRSURZDG]LGRMHMUR- SLHQLDDZ]áDPDQLDFKRWZDUW\FK]DFKRZXMHVZyMW]ZVáRG-NLFKDUDNWHUL]DPLHQLDVLĊZWNDQNĊDOER]RVWDMHZFKáRQLĊWD :DUW\NXOHZVSRPQLDáSRVWDü3DVWHXUDLMHJR±MDNQDSLVDá ±SLĊNQHRGNU\FLH>@:HGáXJFKLUXUJD]D]PLDQĊZVNáD-G]LH FKHPLF]Q\P NUZL RGSRZLDGDá\ F]ąVWNL ]DZLHV]RQH ZSRZLHWU]X5R]ZLą]DQLHPWHJRSUREOHPXE\áR]DVWRVRZD- QLHNZDVXNDUERORZHJR±VXEVWDQFMLXĪ\ZDQHMGRGH]\QIHN- FMLĞFLHNyZ/LVWHU]DVWRVRZDáSRUD]SLHUZV]\NZDVNDU-ERORZ\SDĨG]LHUQLNDURNXXSDFMHQWDRQD]ZLVNX )UDQFLV6PLWKNWyU\GZDW\JRGQLHZF]HĞQLHM]áDPDáU]HSNĊ :URNXEU\W\MVNLFKLUXUJ]RVWDáZ\EUDQ\QDVWDQR- ZLVNRNLHURZQLF]HZ.DWHGU]H&KLUXUJLL.OLQLF]QHMQD8QL-wersytecie w Edynburgu.

1DXNRZLHF RWDF]Dá VLĊ RVREDPL PX Ī\F]OLZ\PL L EOL- VNLPL:DĪQąGODQLHJRRVREąE\áDSDQL3RUWHUSLHOĊJQLDU-ND NWyUD ] QLP ZVSyáSUDFRZDáD L R NWyUHM F]ĊVWR ZVSR-PLQDOL VWXGHQFL D WDNĪH VDP /LVWHU FKFąF SRGNUHĞOLü MHM ZNáDGZHZSURZDG]DQLXMHJR]DVDG7HQOHNDU]ZLHG]LDá ]H MHJR VXNFHV ]DOHĪ\ RG GREUHM ZVSyáSUDF\ ] UyĪQ\PL RVREDPL=DVDG\DQW\VHSW\NLWNZLá\ZV]F]HJyáDFK:H-GáXJ /LVWHUD W\ONR ZLHOELFLHORP PRĪQD ]DXIDü ĪH EĊGą SURZDG]Lü GURELD]JRZ\ SURFHV OHF]HQLD ]JRGQ\ ] MHJR ZVND]yZNDPL$W\FKPXQLHEUDNRZDáR6ZRMąĪ\F]OLZR- ĞFLąRUD]F]\VW\PLSHáQ\PZVSyáF]XFLDFKDUDNWHUHP]GR- E\áZLHOX]ZROHQQLNyZ-HGQD]RVyENWyUD]QDáDSURIH-VRUDRVRELĞFLH]DS\WDQDRWRMDNLE\áRGSRZLHG]LDáDE\á MDN%yJ´>@

PODSUMOWANIE

3RF]ąWHN QRZRF]HVQHM FKLUXUJLL GDWXMH VLĊ QD PDU- FDURNXNLHG\WR]RVWDáRSXEOLNRZDQ\DUW\NXá/LVWH-UD $ QHZ PHWKRG RI WUHDWLQJ FRPSRXQG IUDFWXUHV´ >@ 'R WHJR PRPHQWX DĪ RSHUDFML FKLUXUJLF]Q\FK SRZL-NáDQ\FK E\áR LQIHNFMą >@ /LVWHU UR]SRF]ąá HUĊ DQW\VHS-W\F]Q\FK SURFHGXU RSHUDF\MQ\FK Z\ZRáXMąF W\P UHZROX- FMĊFKLUXUJLF]QąNWyUDXUDWRZDáD]GURZLHLĪ\FLHQLH]OLF]R-QHMOLF]ELHSDFMHQWyZ']LĊNLRNUHĞOHQLX]ZLą]NXSRPLĊG]\ PLNURRUJDQL]PDPL L ]DNDĪHQLDPL UDQ ]\VNDá X]QDQLH FKL-UXUJyZGODDQW\VHSW\F]Q\FKUHJXá 1LHPQLHMMHGQDNSURFHGXU\DQW\VHSW\F]QHE\á\ZGUDĪD- QH]WUXGHP:\QLNDáRWR]IDNWXĪHZ\PDJDá\SU]\JRWR- ZDQLDLZ\GáXĪDá\F]DVWUZDQLD]DELHJXGRF]HJRyZF]H- ĞQLFKLUXUG]\QLHE\OLSU]\]Z\F]DMHQL>@:U]HF]\ZLVWR- ĞFLUXW\QRZHVWRVRZDQLH]DVDGDVHSW\NLLDQW\VHSW\NLUR]SR- F]ĊáRVLĊGRSLHURSRGNRQLHF;,;ZLHNXZUD]]G]LDáDOQR-ĞFLąSLRQLHUyZWDNLFKMDN:LOOLDP+DOVWHG:LOOLDP0D\R *HRUJH&ULOHF]\-RKQ0XUSK\

'RNRQDQLD SU]HGVWDZLRQ\FK Z SUDF\ QDXNRZFyZ Vą IXQGDPHQWHPQRZHMJDáĊ]LPHG\F\Q\±DQW\VHSW\NL6]F]H-JyOQD UROD Z MHM QDURG]LQDFK QDOHĪ\ VLĊ 6HPPHOZHLVRZL 7HQZĊJLHUVNLSRáRĪQLNGRNRQDáVZRLFKREVHUZDFMLQDZLH-OHODWSU]HGRGNU\FLHPUROLEDNWHULLZSDWRJHQH]LHFKRUyE 1DW\PSROHJDáIHQRPHQMHJRXG]LDáXZUHDOL]DFMLVá\QQHJR KLSRNUDWHVRZVNLHJRSRVWXODWXprimum non nocere. KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.

PIŚMIENNICTWO

1. Burke JP. Infection control – a problem for patient safety. N Engl J Med 2003;348(7):651–656.

2. Thorwald J. Triumf Chirurgów. Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1988. 3. Gawande A. On washing hands. N Engl J Med 2004;350(13):1283–1286. 4. Żurawski P, Stryła W, Szczepański P. Ignac Semmelweis (1818–1865) – pro

me-moria. Probl Hig Epidemiol 2010;91(2):173–177.

5. Merrell R. Semmelweis and hygiene: why simple solutions may fail. Chirurgia (Bucur) 2006;101(5):457–461.

6. Ranquappa P. Ignaz Semmelweis – hand washing pionieer. J Assoc Physicians India 2010;58:328.

7. Fischer M. Ignaz P. Semmelweis: forgotten hero. Herefuah 1998;135(11):561–564. 8. Ellis H. Ignaz Semmelweis: tragic pioneer in the prevention of puerperal

sep-sis. Br J Hosp Med (Lond) 2008;69(6):358.

9. Loudon I. Ignaz Philip Semmelweis’ studies of death in childbirth. J R Soc Med 2013;106(11):461–463.

10. Kwiatkowski ZA. Ludwik Pasteur (1892–1895). Życie i dzieło. Post Mikrobiol 1994;33:1:3–8.

11. Semmelweis K. Ignaz Philip Semmelweis – rememrance and assessment of his achievement by the discovery of the causes of puerperal fever, in Austria in the 20th₂₁st_{centuries. Orvostort Kozl 2015;61(1–4):19–27.}

12. Nakayama DK. Celebrating the sesquicentennial of Lord Joseph Lister. Bull Am Coll Surg 2017;102(3):39–40.

13. Hurwitz B, Dupree M. Why celebrate Joseph Lister? Lancet 2012;379(9820):e39–e40. 14. Lister J. On a new method of treating compound fracture, abscess, etc.: with ob-servations on the conditions of suppuration. The Lancet 1867;89(2274):387–389. 15. Jessney B. Joseph Lister (1827–1912): a pioneer of antiseptic surgery

remem-bered a century after his death. J Med Biogr 2012;20(3):107–110.

16. Worboys M. Joseph Lister and the performance of antiseptic surgery. Notes Rec R Soc Lond 2013;67(3):199–209.

17. Wangensteen OW. Has medical history importance for surgeons? Surg Gyne-col Obstet 1975;140(3):434–442.

18. Newsom SW. Pioneers in infection control – Joseph Lister. J Hosp Infect 2003;55(4):246–253.

19. Bonim JG, LeFanu WR. Joseph Lister 1827–1912. A bibliographical biography. J Bone Joint Surg Am 1967;49(1):4–23.

20. Cope Z. Joseph Lister, 1827–1912. Brit Med J 1967;2(5543):7–8.