Czesław Ślusarczyk
Edukacja włączająca w szkołach
wyższych w Polsce
Ekonomiczne Problemy Usług nr 123, 181-189
IS S N : 1 8 9 6 -3 8 2 X | w w w .w n u s .e d u .p l/p l/e p u / DOI: 10.18276/epu.2016.123-17 | strony: 181-189
CZESŁAW ŚLUSARCZYK
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie1
EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA W SZKOŁACH WYŻSZYCH W POLSCE
Streszczenie
Artykuł wskazuje na potrzebę implementacji idei edukacji włączającej w procesie
kształcenia na poziomie wyższym. Omawia najważniejsze czynniki determinujące re
alizację tej idei w szkołach wyższych w Polsce. Szczególną uwagę zwrócono na wyko
rzystanie koncepcji edukacji włączającej przy tworzeniu e-leamingowych form naucza
nia. Pokazano także przydatność projektowania uniwersalnego w tym zakresie.
Słowa kluczowe: edukacja włączająca, osoby niepełnosprawne, e-nauczanie, projekto
wanie uniwersalne.
Wprowadzenie
Jednym z podstawowych praw człowieka jest prawo do edukacji. W Polsce
prawo to gwarantuje obywatelom Konstytucja (zob. art. 70). Konstytucja nakłada
na władze publiczne obowiązek zapewnienia obywatelom powszechnego i równego
dostępu do nauki.
W drugiej połowie XX wieku widoczny był w Polsce wyraźny rozwój kształcenia
osób niepełnosprawnych, realizowany był wówczas model edukacji oparty na osiągnię
ciach pedagogiki specjalnej. Był to model segregacyjny, ponieważ kształcenie osób
niepełnosprawnych odbywało się w szkołach specjalnych, które zwykle znajdowały się
w ośrodkach z internatem, czyli w zamkniętych środowiskach, odizolowanych od reszty
społeczeństwa. W związku z tym zdarzało się nierzadko, iż niepełnosprawni uczniowie
nabierali niewłaściwych nawyków, różnych lęków i obaw. Segregacyjny model kształ
cenia osób niepełnosprawnych był - i w dużym stopniu ciągle jeszcze jest -
realizowa-1
182
Edukacja włączająca w szkołach wyższych w Polsce
n y w s z k o ln ic tw ie p o d s ta w o w y m o r a z p o n a d p o d s ta w o w y m . N a to m ia s t n ig d y n ie z a is t n ia ł w s z k o ła c h w y ż s z y c h . N ie b y ło i o b e c n ie ta k ż e n ie m a s p e c ja ln y c h s z k ó ł w y ż s z y c h k s z ta łc ą c y c h w y łą c z n ie o s o b y z n ie p e łn o s p ra w n o ś c ia m i.
W y n ik i b a d a ń w d z ie d z in ie p e d a g o g ik i, r o z w ó j t e c h n o lo g ii in f o r m a c y jn o - - k o m u n ik a c y jn y c h o r a z p r z e m ia n y s p o łe c z n o - e k o n o m ic z n e s p r a w iły , iż p o d k o n ie c X X w ie k u z r o d z iła s ię id e a k s z t a ł c e n i a o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h r a z e m z p e ł n o s p r a w n y m i. P o c z ą tk o w o i d e a t a b y ł a w d r a ż a n a w s z k o ła c h p o d s ta w o w y c h i p o n a d p o d s ta w o w y c h w p o s ta c i k s z t a ł c e n i a in te g r a c y jn e g o . O b e c n ie u p o w s z e c h n i a n a j e s t w f o r m ie e d u k a c ji w łą c z a ją c e j. W a ż n ą ro lę w z a k r e s ie z a p e w n ie n ia o s o b o m z n ie p e łn o s p r a w n o ś c ią d o s tę p u d o e d u k a c ji, ta k ż e d o e d u k a c ji n a p o z io m ie w y ż s z y m , o d g r y w a K o n w e n c ja o P r a w a c h O s ó b N ie p e łn o s p r a w n y c h , k tó r a z o s ta ła p r z y ję ta p r z e z Z g r o m a d z e n ie O g ó ln e O N Z 13 g r u d n ia 2 0 0 6 ro k u . P o ls k a r a ty f ik o w a ła tę k o n w e n c ję w r o k u 2 0 1 2 . A r ty k u ł 2 4 ust. 5 K o n w e n c ji g ło s i: „ P a ń s tw a S tro n y z a p e w n ią , ż e o s o b y n ie p e łn o s p r a w n e b ę d ą m ia ły d o s tę p d o p o w s z e c h n e g o s z k o ln ic tw a w y ż s z e g o , s z k o le n ia z a w o d o w e g o , k s z ta łc e n ia d o r o s ły c h i m o ż liw o ś c i u c z e n ia się p r z e z c a łe ż y c ie , b e z d y s k r y m in a c ji i n a z a s a d z ie r ó w n o ś c i z in n y m i o s o b a m i. W ty m c e lu P a ń s tw a S tro n y z a g w a r a n tu ją , ż e z a p e w n io n e b ę d ą ra c jo n a ln e u s p r a w n ie n ia d la o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h ” 2.
E fe k te m ra ty fik o w a n ia p rz e z P o lsk ę K o n w e n c ji o p ra w a c h o só b n ie p e łn o s p ra w n y c h j e s t u z n a n ie p r a w a o só b z n ie p e łn o s p ra w n o ś c ia m i d o e d u k a c ji o ra z z o b o w ią z a n ie się do
w d ro ż e n ia s y ste m u n a u c z a n ia w łą c z a ją c e g o n a w s z y stk ic h p o z io m a c h k sz tałcen ia. I s to tę id e i e d u k a c ji w łą c z a ją c e j s ta n o w i d ą ż e n ie d o tw o r z e n i a m o ż liw ie n a j le p s z y c h w a r u n k ó w k s z t a ł c e n i a o s ó b o s z c z e g ó ln y c h p o t r z e b a c h e d u k a c y jn y c h w s z k o ła c h o g ó ln o d o s tę p n y c h . J e s t to e le m e n t e li m i n o w a n i a w y k l u c z e n i a s p o ł e c z n e g o w s p o łe c z e ń s tw ie , g d z ie w y k lu c z e n ie r o z u m ia n e j e s t n ie ty lk o j a k o b r a k d o s tę p u d o u s łu g , a le ta k ż e b r a k u m ie ję tn o ś c i k o r z y s t a n i a z u s łu g ( B u d z ie w ic z - - G u ź le c k a , s. 2 4 2 ) . N i e c h o d z i w ię c w y łą c z n ie o c z y s to f o r m a l n ą m o ż liw o ś ć u c z ę s z c z a n i a o s ó b o s p e c y f ic z n y c h p o t r z e b a c h e d u k a c y jn y c h d o s z k ó ł o g ó l n o d o s tę p n y c h , a le o r o z m a ite d z i a ł a n i a m a ją c e n a c e lu w y r ó w n a n ie s z a n s e d u k a c y jn y c h t a k ic h w ła ś n ie o s ó b . E d u k a c ja w ł ą c z a j ą c a z w r a c a s z c z e g ó ln ą u w a g ę n a u s u w a n ie b a r i e r i tw o r z e n ie j a k n a j l e p s z y c h w a r u n k ó w n a u c z a n i a d l a w s z y s tk ic h , a z a r a z e m z o b o w ią z u je n a u c z y c ie li d o n i e s t o s o w a n i a t a r y f y u lg o w e j w o b e c u c z n i ó w m a ją c y c h s z c z e g ó ln e p o tr z e b y e d u k a c y jn e .
1. Implementacja i uwarunkowania edukacji włączającej w szkołach wyższych
W o p r a c o w a n iu p r z y g o to w a n y m p r z e z B iu r o R z e c z n i k a P r a w O b y w a te ls k ic h ( T r o c iu k 2 0 1 5 , s. 5 ) s tw ie r d z o n o , ż e w s z k o ła c h w y ż s z y c h „ w c a ło ś c i w d r o ż o n o
m o d e l e d u k a c ji w ł ą c z a ją c e j, w k tó r y m s tu d e n c i z n ie p e łn o s p r a w n o ś c ia m i s ą k s z t a ł c e n i p r z e z ty c h s a m y c h w y k ła d o w c ó w , n a ty c h s a m y c h u c z e l n i a c h i w s p ó ln y c h z a ję c ia c h z ic h p e łn o s p r a w n y m i k o l e ż a n k a m i i k o l e g a m i ” . B io r ą c j e d n a k p o d u w a g ę is tn ie ją c e r e a l i a k s z t a ł c e n i a o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h w s z k o ła c h w y ż s z y c h o r a z lic z b ę s tu d e n tó w z n i e p e łn o s p r a w n o ś c ią , k o n s t a t a c j a t a w y d a je s ię z b y t o p t y m i s ty c z n a . D u ż o w ty m z a k r e s ie p o z o s t a j e j e s z c z e d o z r o b ie n ia . G U S p o d a je b o w ie m , ż e w r o k u a k a d e m ic k im 2 0 1 4 /2 0 1 5 li c z b a s t u d e n tó w n ie p e łn o s p r a w n y c h w y n o s i ł a 2 8 9 4 0 , c o s ta n o w iło 1 ,9 % o g ó łu s t u d e n tó w w s z k o ła c h w y ż s z y c h w P o l s c e 3.
D o n i e d a w n a z a r ó w n o w ła d z e o ś w i a t o w e , j a k i s z k o ły w y ż s z e n ie w ie le u w a g i p o ś w ię c a ły w a r u n k o m s tu d io w a n ia o s ó b n i e p e łn o s p r a w n y c h . C h c ą c z d o b y ć w y ż s z e w y k s z ta łc e n ie , o s o b y n ie p e łn o s p r a w n e p o d e jm o w a ły s tu d ia w u c z e ln ia c h o g ó l n o d o s tę p n y c h . Z a k r e s z ja w is k a b y ł j e d n a k b a r d z o o g r a n ic z o n y , p o n ie w a ż n ie p e ł n o s p r a w n i s tu d e n c i n ie o tr z y m y w a li w z a s a d z ie ż a d n e g o w s p a r c i a z e s tr o n y u c z e ln i. B y li z m u s z e n i p o r a d z ić s o b ie s a m i z w i e l o m a t r u d n o ś c ia m i, j a k i e n a p o ty k a li w t r a k c ie n a u k i. Z a p e w n ie n ie d o s tę p u d o m a te r ia łó w e d u k a c y jn y c h w f o r m a c h a l te r n a ty w n y c h , p o m o c le k to r a , d o c ie r a n ie d o s a l w y k ła d o w y c h , z m ia n a f o r m y e g z a m in ó w i k o lo k w i ó w to ty lk o n i e k t ó r e p r o b le m y , j a k i e s a m o d z ie ln ie m u s ie li r o z w ią z a ć s tu d e n c i z n ie p e łn o s p r a w n o ś c ia m i, a b y m ó c s tu d io w a ć . K ilk a n a ś c ie la t te m u s y tu a c ja z a c z ę ł a s ię z m ie n ia ć . W p o ło w ie la t d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h X X w ie k u p o ja w iły s ię p ie r w s z e d z i a ł a n i a m a ją c e n a c e lu w y r ó w n a n ie s z a n s e d u k a c y jn y c h o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h k s z ta łc ą c y c h s ię w u c z e l n i a c h w y ż s z y c h w P o ls c e . P r z y k ła d e m t a k ic h d z ia ła ń m o ż e b y ć u tw o r z e n ie n a U n iw e r s y te c ie W a r s z a w s k im k o m p u te r o w e g o C e n tr u m N i e w i d o m y c h i N i e d o w i d z ą c y c h o r a z p o w o ła n ie C e n tr u m K s z ta łc e n ia i R e h a b ilita c ji O s ó b N ie p e łn o s p r a w n y c h w W y ż s z e j S z k o le P e d a g o - g i c z n o - R o ln ic z e j w S ie d lc a c h . R o z p a tr u ją c k w e s tie z w ią z a n e z im p le m e n ta c ją id e i e d u k a c ji w łą c z a ją c e j w s z k o ła c h w y ż s z y c h w P o ls c e , w a r to p r z y jr z e ć się z a r ó w n o o b e c n e m u s ta n o w i o w e j i m p l e m e n t a c j i ,j a k i r ó ż n y m j e j u w a r u n k o w a n io m . W r o z w a ż a n ia c h u w z g lę d n ić n a le ż y u w a r u n k o w a n ia s p o łe c z n e , e k o n o m ic z n e , p r a w n e , te c h n ic z n e o r a z m e n ta ln e . W i e l o l e t n i a p r a k t y k a e d u k a c y j n a o r a z w y n ik i p r o w a d z o n y c h b a d a ń w z a k r e s ie e d u k a c ji w łą c z a ją c e j d o w o d z ą , ż e w s z k o ła c h w y ż s z y c h is t n i e j ą n a jb a r d z ie j s p r z y j a j ą c e w a r u n k i d o i m p le m e n ta c ji id e i k s z t a ł c e n i a w ł ą c z a ją c e g o . J e d n ą z p r z y c z y n ta k ie g o s ta n u r z e c z y s ą p r z e m ia n y s p o łe c z n e , k tó r e s ta ją s ię c o r a z b a r d z ie j w i d o c z n e n a p o l s k i c h u c z e ln ia c h . U w i d a c z n i a j ą s ię r ó ż n ic e k u ltu r o w e , s p o łe c z n e i j ę z y k o w e s tu d e n tó w . Z ja w is k o , o k tó r y m m o w a , o b e jm u je ta k ż e s z e r o k ie s p e k tr u m r ó ż n ic w s ta n ie z d r o w i a s tu d e n tó w o r a z ic h c e c h o s o b o w o ś c io w y c h . W s z k o ła c h w y ż s z y c h c o r a z c z ę ś c ie j m o ż n a s p o tk a ć s t u d e n tó w z w ie lu k r a jó w , o s o b y n i e p e ł n o s p r a w n e , a ta k ż e o s o b y m a ją c e r o z m a ite t r u d n o ś c i e d u k a c y jn e , s p o w o d o w a n e n p . d y s le k s ją , d y s g r a f ią , d y s k a l k u l i ą itd . T a c y s tu d e n c i n a p o t y k a j ą w ie le b a r i e r i tr u d
184
Edukacja włączająca w szkołach wyższych w Polsce
ności zarówno w otaczającym środowisku, jak i w trakcie nauki. Konieczne staje
się więc likwidowanie owych barier oraz uwzględnienie w procesie nauczania po
trzeb studentów o bardzo zróżnicowanych cechach. Nadal bowiem stopień dosto
sowania uczelni do potrzeb osób niepełnosprawnych jest niewystarczający, i to
zarówno jeśli chodzi o bazę materialną (np. liczne bariery architektoniczne
w obiektach uczelni), jak również w obrębie procesu nauczania (np. brak materia
łów edukacyjnych w formach alternatywnych oraz niedostępność dla osób niepeł
nosprawnych niektórych aplikacji komputerowych wykorzystywanych w trakcie
nauki). Chodzi tu m.in. o niedostępność lub słabą dostępność dla osób niepełno
sprawnych niektórych form e-nauczania oraz o trudności występujące podczas
użytkowaniaUniwersyteckiego Systemu Obsługi Studentów (USOS).
Istotne jest jednak to, że na wielu polskich uczelniach wyższych podjęto naj
różniejsze działania mające na celu wspieranie studentów z niepełnosprawnościami.
Powołano pełnomocników lub utworzono biura do spraw osób niepełnosprawnych,
usunięto znaczną ilość barier architektonicznych w obiektach uczelnianych oraz
podjęto wiele innych działań, których celem było ułatwienie nauki studentom
i doktorantom niepełnosprawnym. Przykładem może tu być utworzenie Akademic
kiej Biblioteki Cyfrowej, gromadzącej i udostępniającej niepełnosprawnym studen
tom wersje cyfrowe podręczników i innych materiałów edukacyjnych.
Dla poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnościami w zakresie edukacji
wielkie znaczenie mają wprowadzane uregulowania prawne. Jeśli chodzi o upo
wszechnienie edukacji włączającej w szkołach wyższych, zasadnicze znaczenie ma
ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym. Zgodnie z nowelizacją tej ustawy, która
miała miejsce w 2011 roku, uczelnie wyższe są zobowiązane do tworzenia warun
ków do studiowania i prowadzenia badań naukowych przez osoby niepełnospraw
ne. Art. 13 tej ustawy stanowi bowiem m.in.: „Art. 13.1. Podstawowymi zadaniami
uczelni, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, są: (...) 9) stwarzanie osobom niepełnospraw
nym warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i w badaniach nauko
wych”4. Wynika stąd, że realizacja idei edukacji włączającej w szkołach wyższych
w Polsce nie jest - jak jeszcze niedawno - jedynie przejawem dobrej woli poszcze
gólnych uczelni, ale stała się ich obowiązkiem ustawowym.
Warto podkreślić, iż wdrażaniu idei edukacji włączającej sprzyjają także dzia
łania podejmowane przez organizacje pozarządowe zajmujące się problematyką
osób z niepełnosprawnościami oraz przez różne ruchy antydyskryminacyjne. Dzia
łania takie przyczyniają się do zwiększenia świadomości społecznej dotyczącej
potrzeby wyrównywania szans osób niepełnosprawnych w dziedzinie edukacji.
Przykładem działań tego rodzaju może być cykl konferencji pt. „Pełno(s)prawny
student”, które od wielu lat organizuje Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego
4 P r a w o o s z k o l n i c t w i e w y ż s z y m , h t t p : // w w w .n a u k a .g o v .p l / s z k o l n i c t w o - w y z s z e /r e f o r m a - s z k o l n i c t w a - w y z s z e g o / t e k s t - u j e d n o l i c o n y - p r a w o - o - s z k o l n i c t w i e - w y z s z y m / [ 2 0 .0 3 .2 0 1 3 ] .
w K r a k o w ie . W k o n f e r e n c ja c h u c z e s t n i c z ą o s o b y z a jm u ją c e s ię n a u c z e ln ia c h o r g a n iz o w a n ie m w s p a r c i a d l a s t u d e n tó w n ie p e łn o s p r a w n y c h , a te m a ty k a k o n f e r e n c ji o b e jm u je c a ło k s z ta łt p r o b le m ó w z w ią z a n y c h z w y r ó w n y w a n ie m s z a n s o s ó b o s z c z e g ó ln y c h p o t r z e b a c h e d u k a c y jn y c h . D l a w y r ó w n a n ia s z a n s e d u k a c y jn y c h o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h d u ż e z n a c z e n ie m a j ą d z i a ł a n i a w s f e r z e e k o n o m ic z n e j. D z i a ł a n i a te m a j ą r ó ż n y c h a r a k te r i o b e j m u j ą z a r ó w n o in d y w id u a ln e w s p a r c ie d l a s t u d e n tó w n ie p e łn o s p r a w n y c h ( s ty p e n d ia s p e c ja ln e , p o m o c m a t e r i a l n a w y p ł a c a n a z e ś r o d k ó w P F R O N w r a m a c h r e a liz a c ji m o d u łu II p r o g r a m u „ A k ty w n y S a m o r z ą d ” ), j a k i w s p a r c ie o c h a r a k te r z e o g ó ln y m , n p . n a k ł a d y n a lik w id a c ję b a r i e r a r c h ite k to n ic z n y c h lu b f in a n s o w a n ie j ę z y k o w y c h z a ję ć w y r ó w n a w c z y c h d l a s t u d e n tó w z d y s f u n k c ją s łu c h u . D z i a ła n ia w s p ie r a ją c e e d u k a c ję o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h n a p o z io m ie w y ż s z y m f in a n s o w a n e s ą z r ó ż n y c h ź ró d e ł. S ą t o m .in .: - d o t a c j a b u d ż e t o w a p r z e z n a c z o n a n a s tw a r z a n ie w a r u n k ó w d o s tu d io w a n ia o s ó b n i e p e łn o s p r a w n y c h , - p r o j e k t y w y k o r z y s tu ją c e f u n d u s z e u n ijn e , - ś r o d k i p o z y s k iw a n e o d s p o n s o r ó w . M im o r e a liz a c ji w y ż e j w y m ie n io n y c h d z ia ła ń s y t u a c j a s tu d e n tó w m a ją c y c h s p e c ja ln e p o t r z e b y e d u k a c y jn e n i e j e s t j e s z c z e z a d o w a la ją c a . W a r to z a te m z a s t a n o w ić s ię , c o i j a k z m ie n ić w p r o c e s ie n a u c z a n i a w s z k o ła c h w y ż s z y c h , a b y w s z y s c y s tu d e n c i, w ty m ta k ż e s tu d e n c i z n ie p e łn o s p r a w n o ś c ią , m ie li o d p o w ie d n ie w a r u n k i k s z ta łc e n ia . B io r ą c p o d u w a g ę d o ś w ia d c z e n ia u c z e ln i w n ie k tó r y c h k r a ja c h w y s o k o r o z w in ię ty c h , w a r to w ty m c e lu w y k o r z y s ta ć z a s a d y p r o j e k t o w a n i a u n i w e r s a ln e g o . Z g o d n ie z d e f in ic ją , k t ó r ą s f o r m u ło w a ł R o n M a c e , „ P r o je k to w a n ie u n i w e r s a l n e to p r o je k to w a n ie p r o d u k tó w i o t o c z e n i a ta k , b y b y ł y u ż y te c z n e d l a w s z y s tk ic h lu d z i, w m o ż liw ie n a jw ię k s z y m z a k r e s ie , b e z p o tr z e b y s to s o w a n ia a d a p ta c ji lu b s p e c ja ln e g o p r o j e k t o w a n i a ” (za: W d ó w ik 2 0 1 0 , s. 8).
W ty m m ie js c u n a l e ż y p o d k r e ś lić , iż p r o je k to w a n ie u n iw e r s a ln e to n ie z b ió r ś c iś le o k r e ś lo n y c h s ta n d a r d ó w , le c z p e w n a k o n c e p c j a p r o je k to w a n ia , w k tó re j p r z y jm u je s ię , ż e c e le m p r o j e k t o w a n i a j e s t j a k n a j w i ę k s z a u ż y te c z n o ś ć i e l a s t y c z n o ś ć u z y s k a n y c h e f e k tó w . O b s e r w u ją c k o r z y ś c i w y n i k a j ą c e z e s to s o w a n ia k o n c e p c ji p r o j e k t o w a n i a u n i w e r s a ln e g o w s f e r z e m a te r ia ln e j, F. B o w e z a a d a p to w a ł d e f in ic ję p r o je k to w a n ia u n iw e r s a ln e g o d o w a r u n k ó w i s tn ie ją c y c h w s f e r z e e d u k a c ji. P r o je k to w a n ie u n i w e r s a ln e w e d u k a c ji o k r e ś lił o n j a k o : „ P r z y g o to w a n ie p r o g r a m ó w , m a te r ia łó w i o t o c z e n i a w ta k i s p o s ó b , a b y m o g ły b y ć o d p o w ie d n io i z ł a t w o ś c i ą u ż y w a n e p r z e z s z e r o k ie s p e k tr u m lu d z i ” (za: W d ó w ik 2 0 1 0 , s. 16). Z p o w y ż s z e j d e f in ic ji w y r a ź n ie w y n ik a , ż e t w ó r c y i r e a liz a to r z y p r o c e s u n a u c z a n i a s ą z o b o w ią z a n i, ż e b y z a d b a ć o d o s tę p n o ś ć d l a w s z y s tk ic h u ż y tk o w n ik ó w o f e r o w a n y c h f o r m e d u k a c ji. O s o b y p r o w a d z ą c e z a j ę c i a d y d a k ty c z n e p o w in n y
186
Edukacja włączająca w szkołach wyższych w Polsce
w s z c z e g ó ln o ś c i d o ło ż y ć s ta r a ń , a b y z a j ę c i a b y ły w m o ż liw ie n a jw ię k s z y m s to p n iu p r z y d a tn e d l a w s z y s tk ic h s tu d e n tó w . K o n c e p c ję p r o j e k t o w a n i a u n iw e r s a ln e g o m o ż n a w y k o r z y s ta ć p r z y o p r a c o w a n iu m e to d n a u c z a n ia , p r z y g o t o w a n i a m a te r ia łó w d y d a k ty c z n y c h o r a z p o d c z a s o k r e ś l a n i a s p o s o b u o c e n ia n ia s tu d e n tó w .
2. E-edukacja włączająca, czyli e-learning dla wszystkich
Z a r ó w n o w lite r a tu r z e p r z e d m io tu , j a k i w p o w s z e c h n e j o p in ii p u b lic z n e j c z ę s to m o ż n a s p o tk a ć s ię z p o g lą d e m , ż e e - le a r n in g j e s t ś w ie tn ą f o r m ą e d u k a c ji d la o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h . J e s t to p r a w d a , a le n a p e w n o n ie c a ła , p o n ie w a ż n i e z a w s z e i n ie d l a w s z y s tk ic h n ie p e łn o s p r a w n y c h e - le a r n in g o f e r u je o d p o w ie d n ie w a r u n k i k s z ta łc e n ia . P o p u l a c j a o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h j e s t b a r d z o n ie j e d n o r o d n ą g r u p ą s p o łe c z n ą z e w z g l ę d u n a w ie lk ie z r ó ż n ic o w a n ie d e f ic y tó w z d r o w o tn y c h p o s z c z e g ó ln y c h o s ó b , w y n ik a ją c e z r o d z a ju w s p o m n ia n y c h d e f ic y tó w o r a z p o z io m u ic h n a s ile n ia . Z r ó ż n ic o w a n ie z b io r o w o ś c i o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h m a p o w a ż n e k o n s e k w e n c je p r a k ty c z n e , p o n i e w a ż p r z y c z y n a n i e p e łn o s p r a w n o ś c i s ta n o w i p o d s ta w o w y c z y n n ik d e te r m in u ją c y s p o s ó b i m o ż liw o ś c i f u n k c j o n o w a n i a o s o b y n i e p e ł n o s p r a w n e j. S tw ie r d z e n ie to o d n o s i się w w ie lk im s to p n iu d o w a r u n k ó w e d u k a c ji o s ó b n i e p e łn o s p r a w n y c h . K a ż d y r o d z a j n i e p e łn o s p r a w n o ś c i s tw a r z a o d m ie n n e p r o b le m y w ty m z a k r e s ie o r a z w y m a g a s t o s o w a n i a in n y c h m e to d ic h r o z w ią z y w a n ia . R o z p a tr u ją c k w e s tię p r z y d a tn o ś c i e - l e a m i n g u w k s z ta łc e n iu o s ó b n ie p e ł n o s p r a w n y c h , m o ż n a p o w ie d z ie ć , iż o t w i e r a o n p r z e d n ie p e łn o s p r a w n y m i n o w e m o ż liw o ś c i e d u k a c ji, a le j e g o p r z y d a tn o ś ć w z n a c z n y m s to p n iu j e s t u z a l e ż n i o n a o d r o d z a ju n i e p e łn o s p r a w n o ś c i u ż y tk o w n ik ó w . W ie le o s ó b n ie p e łn o s p r a w n y c h r u c h o w o , z w ł a s z c z a ty c h , k tó r e m a j ą s p r a w n e r ę c e i n ie m a j ą is to tn y c h p r o b le m ó w w z r o k o w y c h , d o o b s łu g i k o m p u t e r a n ie p o t r z e b u je ż a d n e g o s p e c ja lis ty c z n e g o s p r z ę tu a n i o p r o g r a m o w a n ia . T a k ie o s o b y n ie n a p o t y k a j ą p r o b l e m ó w t e c h n ic z n y c h p o d c z a s k s z t a ł c e n i a z z a s to s o w a n ie m e - l e a m in g o w y c h f o r m e d u k a c ji, a w ię c w p e łn i m o g ą z n i c h k o r z y s ta ć . I n a c z e j m o ż e b y ć w p r z y p a d k u o s ó b z d y s f u n k c j ą s łu c h u lu b w z r o k u . N a p r z y k ła d d l a o s ó b g łu c h y c h lu b s ła b o s ły s z ą c y c h d u ż e z n a c z e n ie m a j ę z y k m a t e r i a łó w e d u k a c y jn y c h . T r z e b a d ą ż y ć d o te g o , b y j ę z y k t e n b y ł p r o s t y i z r o z u m ia ły , a z d a n i a k r ó tk ie i p r z e jr z y s te , n a l e ż y t e ż p a m ię ta ć o ty m , ż e b y p lik i d ź w ię k o w e o r a z r o z m a ite in f o r m a c je a k u s ty c z n e m i a ł y a l t e r n a t y w n ą f o r m ę , tz n . w e r s ję te k s to w ą . Z k o le i w p r z y p a d k u o s ó b n i e w i d o m y c h i n ie d o w id z ą c y c h t r z e b a p a m ię ta ć o ty m , ż e n ie k tó r e r o d z a je te c h n o lo g ii in f o r m a c y jn o - k o m u n ik a c y jn y c h s ą z u p e łn ie n ie p r z y d a tn e w e d u k a c ji t a k i c h o s ó b , p o n ie w a ż u n i e m o ż l i w i a j ą lu b u t r u d n i a j ą im d o ta r c ie d o in f o r m a c ji. D l a p r z y k ła d u f a k t, ż e a n im a c je k o m p u te r o w e s ą n i e d o s t ę p n e d l a o s ó b n ie w id o m y c h , p o w o d u je k o n ie c z n o ś ć s to s o w a n ia w p r o c e s ie n a u c z a n i a in n y c h ś r o d k ó w d y d a k ty c z n y c h , k tó r e s ą o d p o w ie d n ie z p u n k t u w id z e n i a m o ż l i w o
ś c i p e r c e p c y jn y c h t a k ic h o s ó b , a p r z e d e w s z y s tk im s ą d o s tę p n e d l a n a r z ę d z i, j a k i m i p o s ł u g u j ą s ię n ie w id o m i. C h o d z i o tz w . c z y tn ik i e k r a n o w e o r a z p r o g r a m y p o w i ę k s z a ją c e , k tó r e u m o ż l i w i a j ą o s o b o m s ła b o w id z ą c y m o d c z y ty w a n ie in f o r m a c ji e k r a n o w y c h . W ś w ie tle p o w y ż s z y c h r o z w a ż a ń u z a s a d n i o n y w y d a je s ię w n io s e k , a b y p r z y t w o r z e n iu e - l e a m in g o w y c h f o r m k s z t a ł c e n i a w j a k n a jw ię k s z y m s to p n iu u w z g l ę d n ia ć id e ę e d u k a c ji w łą c z a ją c e j. W ty m c e lu b a r d z o p r z y d a tn e m o g ą b y ć z a s a d y p r o j e k t o w a n i a u n iw e r s a ln e g o ( N C S U 2 0 1 5 ). M o ż n a s ię s p o d z ie w a ć , iż im p l e m e n t a c j a o w y c h z a s a d d a e f e k t w p o s ta c i i n te r n e to w y c h z a ję ć d y d a k ty c z n y c h w f o r m a c h d o s tę p n y c h d l a o s ó b m a ją c y c h s p e c ja ln e p o tr z e b y e d u k a c y jn e . P o d s ta w o w y m w a r u n k ie m o s ią g n i ę c i a te g o e f e k tu j e s t p e ł n a ś w ia d o m o ś ć c o r a z w ię k s z e g o z r ó ż n i c o w a n ia p o p u la c ji s tu d e n tó w o r a z k o n ie c z n o ś c i d o s t o s o w a n i a p r o c e s u e - n a u c z a n ia d o m o ż liw o ś c i o s ó b o s p e c y f ic z n y c h p o t r z e b a c h e d u k a c y jn y c h . P o n a d to n i e z b ę d n e w y d a je się: - k o r z y s ta n ie z p o m o c y s p e c ja lis tó w d y s p o n u ją c y c h w i e d z ą w z a k r e s ie k s z t a ł c e n i a o s ó b m a ją c y c h s z c z e g ó ln e p o tr z e b y e d u k a c y jn e ; - z a p o z n a n ie s ię z n a jw a ż n ie js z y m i z a s a d a m i d o s tę p n o ś c i s tr o n in t e r n e t o w y c h o r a z e l e k tr o n ic z n y c h m a te r ia łó w e d u k a c y jn y c h ( W C A G 2 .0 2 0 1 5 ) ; - k o r z y s ta n ie z p la tf o r m y e - le a m in g o w e j s p e łn ia ją c e j w y ty c z n e W C A G 2 .0 ; - z a p e w n ie n ie d o s tę p n o ś c i m a te r ia łó w i ś r o d k ó w d y d a k ty c z n y c h d l a s t u d e n tó w o s p e c ja ln y c h p o tr z e b a c h e d u k a c y jn y c h ; - s to s o w a n ie a u d io d e s k r y p c ji lu b o p is u t e k s to w e g o w f ilm a c h i p r e z e n t a c ja c h g r a f ic z n y c h ; - n ie s to s o w a n ie t e c h n o lo g ii F la s h d o tw o r z e n i a p a n e li n a w ig a c y jn y c h ; - d o łą c z a n ie a lte r n a ty w n y c h o p is ó w te k s to w y c h d o o b ie k tó w g r a f ic z n y c h , z w ła s z c z a w p r z y p a d k u lin k ó w in te r n e to w y c h ; - s to s o w a n ie o d p o w ie d n ic h p o w ią z a ń p o m ię d z y e ty k ie ta m i a p o l a m i f o r m u la rz y ; - k o r z y s ta n ie z t a k ic h ś r o d k ó w k o m u n ik a c ji e le k tr o n ic z n e j, k tó r e s ą d o s t ę p n e d l a w s z y s tk ic h p o d m io tó w u c z e s tn ic z ą c y c h w e - e d u k a c ji; - z g r o m a d z e n ie p r z y n a jm n ie j p o d s ta w o w e j w ie d z y z z a k r e s u p r o je k to w a n ia u n iw e r s a ln e g o ; - i m p le m e n ta c ja z a s a d p r o j e k t o w a n i a u n iw e r s a ln e g o j a k o s p o s o b u tw o r z e n ia w a r u n k ó w d o e - n a u c z a n ia o s ó b o b a r d z o r ó ż n y c h p o t r z e b a c h e d u k a c y j n y c h ; - z a p o z n a n ie s ię z w y n ik a m i b a d a ń o r a z d o ś w ia d c z e n ia m i b r y ty js k ic h i a m e r y k a ń s k ic h n a u c z y c ie li a k a d e m ic k ic h w z a k r e s ie s to s o w a n ia p r o je k to w a n ia u n iw e r s a ln e g o w e d u k a c ji;
- l i k w id a c ja b a r i e r a r c h ite k to n ic z n y c h w m ie js c a c h z w ią z a n y c h z r e a liz a c ją e - n a u c z a n ia , n p . s a le e g z a m in a c y jn e , in n e m i e j s c a s p o tk a ń u c z e s tn ik ó w p r o c e s u e d u k a c y jn e g o .
188
Edukacja włączająca w szkołach wyższych w Polsce
P o w y ż s z e s u g e s tie n ie s ta n o w ią z a m k n ię te g o w y k a z u d z ia ła ń p o tr z e b n y c h d o tw o r z e n i a e - l e a m i n g u d o s tę p n e g o d l a w s z y s tk ic h , tz n . ta k ż e d l a o s ó b n ie p e ł n o s p r a w n y c h . T w o r z ą o n e j e d y n i e z e s ta w n a jb a r d z ie j o g ó ln y c h w s k a z ó w e k w ty m z a k r e s ie . O p r ó c z n i c h m o ż n a z p e w n o ś c i ą z a s to s o w a ć w ie le r o z w ią z a ń s z c z e g ó ło w y c h , k tó r e w a r to u w z g lę d n ić , o p r a c o w u ją c k u r s y e - le a m in g o w e , k tó r e b ę d ą s p e ł n ia ć w a r u n k i e d u k a c ji w łą c z a ją c e j.
