Waldemar Chrostowski
"Requirite in libro domini : opuscula
Michaeli Peter piae memoria
dedicata", red. Feliks Lenort, Poznań
2005 : [recenzja]
Collectanea Theologica 76/4, 245-248
przedsięw zięcia, k tó re zakończyły się sukcesem . A u to r ogląda się w stecz na swoje życie i w yraźnie pragnie, by pozostał po nim ślad. Jest to pragnienie ja k n ajb ar dziej zasadne i - ja k się okazuje - niezwykle tw órcze, skoro zostało urzeczyw ist nione w przygotow aniu i opracow aniu tak m o num entalnego zbioru. Sporo k o n kluzji i przem yśleń nadal zachow uje aktualność. B odaj najcenniejsze są te, któ re ukazują różne aspekty rozw oju najnow szej katolickiej biblistyki polskiej. M łodsi bibliści znajdą też w iele inspiracji do osobistych przem yśleń, jak ie się nasuw ają na kanw ie fundam entalnych pytań o zasadność i sens upraw iania tej gałęzi nauki.
ks. W aldemar Chrostowski, Warszawa
Feliks L E N O R T (red.), Requirite in Libro D omini. Opuscula M ichaeli Peter
Piae M em oriae dedicata, O puscula D ed icata 6, U niw ersytet im. A d am a M ickiew i
cza w Poznaniu - W ydział Teologiczny, P oznań 2005, ss. 364.
L udzie światli i dobrzy, niezależnie od czasu trw ania swojego życia, um ierają przedw cześnie. Ich odejście utw ierdza nas w przekonaniu, że mogliby jeszcze w ie le dokonać, a więc że są napraw dę potrzebni. P oznański biblista ks. prof. M ichał P e t e r , je d e n z najwybitniejszych katolickich biblistów polskich p okolenia bezp o średnio po V atican u m II, zm arł w 1982 r. w w ieku 62 lat. „Stało się to w tedy - n a pisał w Słowie wstępnym abp Stanisław G ądecki, m etro p o lita poznański - kiedy znajdow ał się w apogeum swojej twórczości naukow ej, ja k i u szczytu - bard zo p o pularnej p ośród jego słuchaczy - aTctywności dydaktycznej. M iał m nóstw o planów wydawniczych, k tó re m ógłby łatwiej zrealizow ać, gdyby doczekał zbliżającego się p rzeło m u politycznego w naszej O jczyźnie”. U płynęło ponad 20 lat, w yrosło nowe pokolenie teologów i biblistów, a ow ocem wdzięcznej pam ięci stała się okoliczno ściowa księga ku czci M. P etera. Jej tytuł, Requirite in Libro D om ini, przejęty z Iz 14,16, w ymownie ujm uje te sta m e n t duchow y zm arłego uczonego i dydaktyka: „Szukajcie pilnie w K siędze P ańskiej”. K siążka ukazała się jak o 6. tom znakom itej serii wydawniczej „O puscula D e d ic a ta ”, w której wcześniej w ydano księgi p a m ią t kow e ku czci tak wybitnych osób, ja k M arian B anaszak, Ja n K anty Pytel, M arian W olniewicz, Ludwik W ciórka i T adeusz W ałachowicz. Łatw o dostrzec, że cele i profil tej serii je st bardzo podobny do w ydawanej przez O ficynę W ydaw niczą „V ocatio” serii „A d M ultos A n n o s” . R óżnica polega na tym, że ta druga dotyczy wyłącznie biblistów i m a c h arak ter ogólnopolski.
P rzed słowem w stępnym m etropolity poznańskiego um ieszczono fotografię M. P e te ra z czasów jego m łodości. U trw aliła w izerunek kapłana m łodego, inteli gentnego, spokojnego i dociekliw ego zarazem . T o dobry sposób, by w izualnie
-przybliżyć człow ieka, który od daw na nie żyje. C en n e je st tego typu pielęgnow anie pam ięci, poniew aż wysiłek poszczególnych ludzi i pokoleń n ak ład a się na siebie, łączy i rozwija, chroniąc p rzed groźbą am nezji. Ks. prof. M ichał P e te r urodził się w 1922 r. w Kcyni. Jego m łodość przypadła na dram atyczny okres II wojny św iato wej, podczas której uczył się i pracow ał w D yrekcji K olei Państwow ych w K rako wie. Po otrzym aniu w 1950 r. św ięceń kapłańskich, był przez krótki czas w ikariu szem, a n astęp n ie odbył studia biblijne w K rakowie, uw ieńczone w 1953 r. d o k to ratem (Księga proroctw M alachiasza - przekład i kom entarz), którego p ro m o to rem był ks. prof. Aleksy К 1 a w e k. Sytuacja społeczna i polityczna w ówczesnej Polsce nie pozw alała na sw obodny rozwój naukowy, znacznie u tru d n io n e były też studia zagraniczne. W yjeżdżali na nie nieliczni szczęśliwcy, inni m usieli poprzestać na tym, co było wówczas d o stęp n e w kraju. Przez praw ie 30 lat, do tragicznej śm ierci w w ypadku drogow ym , ks. prof. M. P e te r w ykładał nauki biblijne w poznańskim Wyższym S em inarium D uchow nym i na miejscowym Papieskim W ydziale T eo lo gicznym, którego kontynuację stanow i W ydział Teologiczny U niw ersytetu im. A d am a Mickiewicza, a także w warszawskiej A kadem ii T eologii K atolickiej. W 1974 r. uzyskał w A T K habilitację na podstaw ie d o ro b k u naukow o-dydaktycz nego i rozpraw y Problem Melchizedeka w Genesis X IV . Jest au to rem p o n ad 200 p u blikacji, z których najbardziej zn an e są dwie: Wykład Pism a Świętego Starego Testa
m entu (P o zn ań 1959, 1970, 1978, 2005) oraz W kręgu Starego Przymierza. Wprowa dzenie do dziejów i teologii Starego Testamentu (P oznań 1975). M uszę w tym m iej
scu pow iedzieć, że w okresie m oich studiów sem inaryjnych (w pierwszej połow ie lat 70.) ch ętn ie i często korzystałem z pierw szego z tych podręczników i dlatego też czuję się dłużnikiem poznańskiego profesora. Jego zasługę stanow i rów nież pom ysł i redagow anie - w spólnie z ks. prof. M arian em W olniew iczem - Biblii P o znańskiej, k tó ra znakom icie uzu p ełn ia p rzekład znany jak o Biblia Tysiąclecia.
D o k o n an ia i zasługi ks. prof. M. P e te ra są zatem ogrom ne. D ro g a życiowa i osiągnięcia uczonego k ap ła n a zostały przybliżone w drugiej części pośw ięconej m u książki (s. 247-364). Jego biografię n ap isał ks. prof. M arian В a n a s z a k, n a to m iast ks. prof. M arian W o 1 n i e w i с z zam ieścił biografię pisarską. Z kolei M arian F i l i p i a k podjął tem at K siądz profesor M ichał Peter ja k o dydaktyk, zaś W ale rian S o b i s i а к przypom niał go ja k o hum anistę, tw órcę i przyjaciela. J a n i n a K i e r s t a n o raz M onika P r z e p i o r ą sta ra n n ie opracow ały bibliografię p ra c drukow anych M. P etera. Pierw szą była recenzja w ydanej w języku fran cu skim książki A lb e rta G elin a zam ieszczona w 1952 r. na łam ach „R uchu B iblijne go i L iturgicznego” ; jak o o statn ią, 206 pozycję, wyszczególnia się książkę Dzieje
Izraela w znow ioną w P oznaniu 14 lat po śm ierci au to ra. Po bibliografii zam iesz
czono re p ro d u k cję w łasnoręcznie napisanego życiorysu, który nosi d a tę 15 czerw ca 1945 r., a pow stał w zw iązku ze w stąpieniem do sem inarium duchow nego.
D ru g ą część, a zarazem całą książkę, zam yka bardzo ciekawy i w zruszający tekst opatrzony tytułem Z a m ia st autobiografii. W spomnienia z lat 1939-1945 (s. 301- -364). T o bardzo pouczające w spom nienia. Św iadczą o wielkiej w rażliwości pó ź niejszego k ap łan a i biblisty, a także zaw ierają m nóstw o wnikliwych obserw acji 0 dużych w alorach poznawczych.
N a pierw szą część księgi pam iątkow ej (s. 11-246) składa się 14 artykułów n a ukowych, napisanych przez przedstaw icieli naukow ego środow iska poznańskiego. O tw iera ją tekst Izabeli J a r u z e l s k i e j , pracującej niegdyś na U A M , a obecnie n a U niw ersytecie W arszawskim , Elisha and the Siege o f Samaria, podejm ujący hi storyczną i literacką analizę perykopy 2Krl 6,24 - 7,20, po którym n astęp u je kilka innych przyczynków dotyczących problem atyki bad ań nad Starym T estam entem :
Misja człowieka według R d z 1,1 - 2,19 (Julian S u 1 o w s к i), Kara za niezłożenie ofiary (W j 5,3). Refleksja na tle religijności starożytnego Egiptu (Janusz N a w r o t ) , H enoch w tradycjach biblijnych (B ogdan P o n i ż y ) , Księga H abakuka. Przesłanie 1 przekład filologiczny na podstawie tekstu masoreckiego (T eresa S t a n e k ) , Nawró cenie u M alachiasza a sprawa dziesięciny (M l 3,6-12) (D ariusz D o g o n d k e ) oraz
tekst, który wyszedł spod p ió ra nie-biblisty, lecz stanow i ważny w kład w badania na tem at muzyki w Biblii, zatytułow any D źw ięk trąby w biblijnej wędrówce N arodu
Wybranego (R o b e rt R а с h u t a). U w agę recen zen ta zwrócił artykuł J. Sułowskie-
go, w którym podejm uje rzeczow ą polem ikę z m oim i poglądam i dotyczącymi szczegółowej egzegezy tekstu opow iadania z początku Księgi R odzaju o stw orze niu, godności i posłannictw ie człowieka. T ak a naukow a dyskusja je st bard zo p o trzebna, stanow i bow iem dojrzały rezu ltat wymiany myśli oraz pozw ala pogłębiać i rozwijać w iedzę biblijną. T ekst pierwszej księgi Biblii pozostaw ał w cen tru m za interesow ań M. P etera; przyda się więc krótkie porów nanie wyników dawniejszych i nowszych analiz i badań, by stwierdzić, że biblistyka polska nie stoi w miejscu.
D w a kolejne artykuły dotyczą b ad ań n ad Nowym T estam entem : Teologia „hie-
ro n ” w m owie eschatologicznej Jezusa (M k 13) (M ieczysław M i k o ł a j c z a k ) ,
o raz Teologia chrztu w Listach Powszechnych (P io tr O s t a ń s к i). Po nich n astę pują trzy przyczynki o ch arak terze interdyscyplinarnym : Co się stało z Baraba
szem ? Rekonesans literaturoznawczy (D o ro ta R o j s z с z a k). „słowa niezrozumiałe wyblakłe o trojakim znaczeniu... ” Zbigniewa Herberta zmagania z Biblią (G rażyna
P i s k o r z ) oraz Egzegeza i semiotyka. W okół „kryzysu wiary" w tekst (G rzegorz К u b s к i). W szystkie trzy czyta się dosłow nie z zapartym tchem . N ie m oże być inaczej, gdy do głosu dochodzi połączenie kom petencji z fascynacją podejm ow aną problem atyką. T e trzy teksty m ożna bez w ątpienia zaliczyć do najlepszych w całej książce. P rzed o statn i w tej części je s t artykuł A ugustiańska nauka o predestynacji
a biblijna nauka o zbawieniu (A ndrzej S i e m i a n o w s k i ) . N ie trzeba udow ad
niać, że te m a t je st trudny, kontrow ersyjny i stale aktualny. A u to r rozw aża poglądy
-K arola B arth a i w tym kontekście ostrzega przed pokusą chrystianizm u „rozcień czonego w odą spekulacji filozoficznych”, co m oże prow adzić do sem ipelagiani- zmu. C zęść pierw szą książki zam yka tekst R ozw ój - nowe imię człowieka, którego a u to rem jest - co zaskakujące - znany poznański biblista Jan K anty P y t e l .
N a p o dkreślenie zasługuje fakt, że obszerna publikacja je st dziełem jed n eg o środowiska, a m ianow icie uczonych poznańskich. T o potw ierdza, że P oznań stał się jednym, z wiodących ośrodków teologicznych w Polsce, co z pew nością jest w dużej m ierze zasługą utw orzonego tam na uniw ersytecie państwow ym wydziału teologicznego. Ks. prof. M ichał P e te r tego nie doczekał, ale w pewnym sensie zbiera owoce swojej pracy. K siążka została bardzo staran n ie przygotow ana i wyda na. Szczególnie przyciąga w zrok jej okładka, zaprojektow ana w edług konw encji przyjętej dla całej serii wydawniczej. M ożna postulow ać um ieszczenie w kolejnych tom ach tej serii tzw. żywej paginy, k tó ra znacznie ułatw iłaby szybkie znalezienie potrzebnego tekstu. W ażne urozm aicenie i dopow iedzenie stanow ią d o b re re p ro dukcje fotografii wykonanych na różnych etapach życia M. P etera. W idzim y go j a ko m łodzieńca i kapłana, w gronie rodzinnym i w tow arzystw ie hierarchów ko ścielnych oraz innych uczonych, a także na audiencji u Jan a Paw ła II w początkach pontyfikatu papieża z Polski. Pozw ala to wczuć się w duchowy nastrój tej niezwy kłej biografii i niejako cofnąć w czasie, któiy bezpow rotnie m inął.
O d utw orzenia w grudniu 2003 r. Stow arzyszenia Biblistów Polskich ważnym zadaniem tego grem ium je st dokum entow anie historii i aktualnego stanu katolic kiej biblistyki w naszym kraju. K siążki takie ja k ta doskonale wychodzą naprzeciw tem u postulatow i. O calają od zapom nienia oraz skutecznie i plastycznie przybliża ją sylwetki i d o ro b ek ludzi, których pow inniśm y znać i o których trzeba pam iętać. T a książka ukazuje życie i losy jed n eg o z nas, m oże więc być zarazem jednym z wzorów do opracow yw ania podobnych publikacji. W ostatniej dekadzie ukazało się p o n ad 30 ksiąg pam iątkow ych ku czci biblistów żyjących i zm arłych, przygoto wanych w różnych ośrodkach na te re n ie całego kraju. W arto d okonać bilansu tego w ażnego aspektu w spólnej pracy naukow ej, który m a ogrom ne znaczenie dla w szechstronnego opracow ania najnow szej, piszącej się z naszym udziałem , historii biblistyki polskiej. O sób zasłużonych dla niej m am y sporo. W arto zatem odświeżyć pam ięć i w dzięczność, by ja k najwięcej z nich zostało uhonorow anych podobnym i księgam i pam iątkow ym i.