Współpraca Wojskowej Prokuratury Rejonowej we Wrocławiu z lokalnymi organami aparatu represji, prasą oraz lokalnymi władzami w latach 1946–1955

(1)

Współpraca Wojskowej Prokuratury Rejonowej

we Wrocławiu z lokalnymi organami aparatu

represji, prasą oraz lokalnymi władzami

w latach 1946–1955

Miejsce Wojskowych Prokuratur Rejonowych

w strukturach aparatu represji Polski Ludowej

Zachowanie pozorów legalizmu przejęcia władzy w Polsce przez komuni-stów, a następnie jej utrzymanie, wobec zbrojnego oporu ludności, było zadaniem trudnym, aczkolwiek nie niemożliwym do wykonania. By osią-gnąć zamierzony cel, komuniści dokonali zmian w dotychczas obowią-zującym prawie i oparli swą władzę na szeroko rozbudowanym aparacie represji, którego kadry i struktury w dużej mierze przygotowali znacznie wcześniej. Aparat represji tworzyły sądy i prokuratury wojskowe oraz cy-wilne, sądy specjalne, Resort Bezpieczeństwa Publicznego/ Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego wraz z podległymi mu formacjami i urzę-dami, organy wywiadu wojskowego i cywilnego oraz Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. Siłą sprawczą, mechanizmem napędzającym i wyznaczającym kierunki działania aparatu represji była partia komunistyczna. Niebagatelną rolę w powojennym

(2)

sys-temie terroru odegrała również prasa. W. Roszkowski uważa, że „Główną funkcją aparatu partyjnego stało się »sprawowanie władzy« w myśl zasady leninowskiej, iż władza polityczna jest najważniejszym czynnikiem prze-obrażeń społecznych. Organizacje partyjne były upoważnione przez statut PZPR do »doskonalenia administracji«, co w praktyce oznaczało dyktowa-nie decyzji bez ponoszenia odpowiedzialności”1_.

Zgodnie z wytycznymi PPR/PZPR miały postępować również cywil-ne jak i wojskowe sądy i prokuratury. By w pełni kontrolować działalność tych organów, partia komunistyczna zadbała w nich o odpowiedni dobór

kadr2_{. PPR/PZPR przejęła również kontrolę nad tak zwanymi}

„resorta-mi siłowy„resorta-mi”, w tym też i wojskiem. Było to zresztą całkowicie zgodne z ofi cjalną doktryną państwa socjalistycznego, o czym w latach 60. pisał L. Łustacz: „Z ustrojowej zasady jednolitości władzy w państwie socjali-stycznym wynika w sposób oczywisty, że wojsko stanowi część składową mechanizmu państwowego, który działa pod ideologicznym i organiza-cyjnym kierownictwem partii marksistowskiej (…) W budownictwie sił zbrojnych państwa radzieckiego i krajów demokracji ludowej była i jest konsekwentnie wcielana w życie zasada bezwzględnego podporządkowa-nia wojska jednolitej władzy ludowej, określająca jego charakter poli-tyczny jako »zbrojnego ramienia narodu« i jego charakter prawny jako

ogniwa w mechanizmie socjalistycznego państwa”3_.

W dniu 31 października 1944 r., Biuro Polityczne PPR utworzyło Wydział Wojskowy. Przewodniczył mu sekretarz PPR. Do jego zadań należało nadzorowanie organizacji armii, pracy sądownictwa wojennego,

kontrwywiadu, pracy politycznej oraz polityki personalnej4_{. Ze względu}

na fakt, iż wojskowy wymiar sprawiedliwości pełnił kluczową funkcję w komunistycznej polityce represji, partia również i tutaj dbała o od-powiedni dobór kadr. Najwyższe urzędy, stanowiska kierownicze oraz wysokie funkcje mogli objąć jedynie ofi cerowie mający całkowite

po-parcie partii5_{. W uchwale Biura Politycznego KC PZPR z 20 marca}

1951 r. o pracy organów służby sprawiedliwości w wojsku znajdujemy

1 W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1945–1980, Warszawa 2003, s. 149.

2 Por. J. Borowiec, Aparat bezpieczeństwa a wojskowy wymiar sprawiedliwości.

Rze-szowszczyzna 1944–1954, Warszawa 2004, s. 48.

3 L. Łustacz, Wojsko a Prawo, „Prawo i Życie”, 1963, nr 22, s. 3.

4 J. Borowiec, op. cit., s. 48.

5 K. Szwagrzyk, Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kraków‒Wrocław 2005, s. 74–75.

(3)

wprost stwierdzenie, że to partia wskazywała aktualne zadania stojące przed wojskowym wymiarem sprawiedliwości oraz o skoncentrowaniu „wysiłków aparatu prokuratury i sądownictwa wojskowego na zwalcza-niu przestępstw najbardziej dla Państwa niebezpiecznych w danym

okre-sie”6_{. O tym, jakie to są przestępstwa, decydowała oczywiście partia. Na}

kolejnych plenach KC PPR/PZPR, zapadały decyzje o metodach walki z opozycją polityczną. Ostatecznie odgrywanie decydującej roli państwie

zapewniła PZPR Konstytucja z 22 lipca 1952 r.7

Głównym narzędziem, którym posługiwali się komuniści w walce o władzę, obok terroru, była propaganda. Przenikała politykę, życie spo-łeczne, kulturalne i gospodarcze. Jej zadaniem była pomoc w całkowitym podporządkowaniu społeczeństwa nowej władzy oraz utrzymywanie go w przeświadczeniu o jej wielkości i nieomylności. Zdaniem W. Rosz-kowskiego „Chodziło o wytresowanie społeczeństwa w uwielbieniu dla władzy, ukazywanej jako spełnienie procesu dziejowego i najwyższy cel marzeń, oraz w nienawiści do wszystkiego, co nie pochodzi od tej

wła-dzy”8_{. K. Kersten w jednej z publikacji podkreślała, że: „Słowo}

i budo-wany ze słów wizerunek Armii Krajowej, następnie zaś, po jej rozwiąza-niu, innych formacji składających się na podziemie niepodległościowe

stanowiły integralny element dławienia polskiego oporu”9_{. Komuniści}

na łamach prasy wykreowali obraz podziemia jako siły antynarodowej, a rząd emigracyjny oskarżali o inspirowanie „dywersji”, „szpiegostwa”, „sabotażu”, wspieranie organizacyjne i fi nansowe „akcji terrorystycznych w Polsce”. Aby zohydzić i napiętnować żołnierzy podziemia w oczach opinii publicznej, celowo używano słów i zwrotów, wywołujących ne-gatywne skojarzenia wśród odbiorców, takich jak: „zbiry, skrytobójcy, opryszki, bandyci, szpiedzy, zbrodniarze, zdrajcy, gwałciciele, mordercy, antysemici, faszyści, śmieci, terroryści, wykolejeńcy, zwyrodnialcy,

agen-6 J. Poksiński, A. Kochański, K. Persak (oprac.), Kierownictwo PPR i PZPR wobec

wojska 1944–1956, Warszawa 2003, s. 239.

7 Dz.U. nr 33, poz. 232. Zob. także: N. Davies, Boże igrzysko. Historia Polski, t. II, Kraków 1991, s. 710; C. Brzoza, A.L. Sowa, Wielka historia Polski, t. V, Kraków 2003, s. 489.

8 W. Roszkowski, Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, Warszawa 2002,

s. 26‒27.

9 K. Kersten, Polityczny i propagandowy obraz zbrojnego podziemia w latach 1945‒1947 w świetle prasy komunistycznej, [w:] A. Ajnenkiel, Wojna domowa czy nowa okupacja? Polska po roku 1944, Wrocław 1998, s. 142.

(4)

ci, bandy, szajki, kliki, reakcja, zaraza, wrzód, zbrodnie, dywersja”. Posłu-giwanie się takim językiem miało za zdanie „kreować fałszywą rzeczywi-stość, w której tzw. obóz demokratyczny reprezentował patriotyzm, jego

przeciwnicy zaś zdradę narodową”10_{. W swoich rozważaniach K. Kersten}

sytuację tę trafnie określiła jako odwrócenie ról i znaków11_.

Manipulowa-nie informacjami i fałszowaManipulowa-nie rzeczywistości miały za zadaManipulowa-nie wywołać w społeczeństwie przekonania, że komuniści są jedyną siłą w kraju, która ma prawo reprezentować naród polski i przemawiać w jego imieniu, oraz uzyskać społeczną akceptację dla poczynań władzy.

Współpraca Wojskowej Prokuratury Rejonowej

we Wrocławiu z Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego

Sprawne funkcjonowanie aparatu represji w dużej mierze zależało od współpracy między tworzącymi go organami. Współpraca ta na prze-strzeni lat układała się różnie. O jej zakresie i przebiegu dowiadujemy się ze sprawozdań opisowych i statystycznych, do składania, których zobo-wiązani byli ich szefowie12_{. Ścisłą współpracę i współdziałanie sądów oraz}

prokuratur wojskowych z organami bezpieczeństwa publicznego nakazy-wał okólnik nr 36/II z 10 maja 1945 r., naczelnego szefa sądownictwa wojennego. Czytamy w nim: „Kierownicy sądów i prokuratorzy woj-skowi muszą dokładnie orientować się w stanie bezpieczeństwa swojego terenu i Państwa i w zależności od jego potrzeb stosować celową politykę penitencjarną. Może ona wymagać stosowania specjalnych sankcji kar-nych za pewnego rodzaju przestępstwa na obszarze całego państwa lub

jego części”13_{. Także uczestnicy krajowej narady członków PPR}

pracu-jących w wymiarze sprawiedliwości, odbywającej się 3 i 4 października

10 Ibidem, s. 144.

11 Ibidem, s. 145.

12 Szerzej o materiałach archiwalnych do działalności WPR we Wrocławiu B. Machay, G. Trzaskowska, Materiały archiwalne do działalności Wojskowej Prokuratury

Rejono-wej we Wrocławiu z lat 1946–1955 jako źródło do badań historyczno-prawnych nad wojskowym wymiarem sprawiedliwości na Dolnym Śląsku, Imponderabilia. Biuletyn

Piłsudczykowski, 2011, nr 3, s. 188‒208.

13 Cyt. za: A. Kochański, Polska 1944‒1991. Informator historyczny Tom I. Podział

ad-ministracyjny, ważniejsze akty prawne, decyzje i enuncjacje państwowe (1944‒1956),

(5)

1946 r., podjęli uchwałę, w której uznali „za jedno z podstawowych za-dań demokratycznych organów wymiaru sprawiedliwości ścisłe

i harmo-nijne współdziałanie z organami bezpieczeństwa publicznego”14_.

Współdziałanie wojskowych prokuratur rejonowych z organami bez-pieczeństwa wynikało również z aktów prawnych rangi dekretu. Pierwszym był kodeks wojskowego postępowania karnego (k.w.p.k.) z 23 czerwca

1945 r.15_{, który stanowił, że dochodzenie i śledztwo (formy}

postępowa-nia przygotowawczego) w zasadzie przeprowadzają organy bezpieczeństwa (art. 156, 164). Zgodnie z art. 160 prokurator sprawował nadzór nad pro-wadzeniem dochodzenia. Mógł on uchylić lub zmienić każde zarządzenie organu prowadzącego dochodzenie. Art. 161 dawał mu też możliwość umorzenia prowadzonego dochodzenia, jeśli uznał, że jego wyniki nie dają podstaw do pociągnięcia podejrzanego do odpowiedzialności przed sądem. Dochodzenie w myśl art. 158 polegało na przesłuchaniu podejrzanych i świadków, zabezpieczeniu dowodów oraz ustaleniu, czy jest dostateczna podstawa do wszczęcia śledztwa lub złożenia sądowi aktu oskarżenia. Jeśli prokurator wojskowy uznał, że zebrane dowody wymagają pociągnięcia podejrzanego do odpowiedzialności karnej, zalecał przeprowadzenie śledz-twa lub składał do sądu wojskowego akt oskarżenia (art. 162). W sprawach o przestępstwa zagrożone karą śmierci lub gdy dobro wymiaru sprawiedli-wości tego wymagało, śledztwo było prowadzone obligatoryjnie (art. 163). W związku z tym, że z treści art. 164 § 1: „Śledztwo prowadzi ofi cer śled-czy pod nadzorem prokuratora wojskowego i na jego zlecenie, a w wypad-kach nagłych z urzędu”, nie wynikało jednoznacznie, w czyjej kompetencji znajdowało się prowadzenie śledztwa (ofi cera śledczego prokuratury czy ofi cera śledczego UB), posiłkowano się okólnikiem nr 31 MBP o zakresie współpracy organów bezpieczeństwa publicznego z prokuraturą wojskową

z 2 listopada 1945 r.16_{, w którym uznano że „pożądane jest, by śledztwa}

prowadziły sekcje śledcze UB”17_.

Kolejnymi aktami prawnymi były: Dekret z 16 listopada 1945 r., o prze-stępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa,

14 Uchwały narady krajowej PPR-owców, pracujących w wymiarze sprawiedliwości, odbytej

dnia 3 i 4 października 1946 r., Wojskowy Przegląd Prawniczy, 1946, nr 4, s. 247.

15 Dz.U. nr 36, poz. 216.

16 Okólnik nr 31 MBP o zakresie współpracy organów bezpieczeństwa publicznego

z pro-kuraturą wojskową, 2 XI 1945 r., s. 41‒42, CA MSW i A, MBP, 617; cyt. za:

J. Bo-rowiec, op. cit., s. 150.

(6)

którego art. 37(1) stanowił: „W sprawach o przestępstwa, określone w de-krecie niniejszym, o ile należą do właściwości sądów wojskowych, postę-powanie przygotowawcze prowadzą organa bezpieczeństwa publicznego, jeżeli nie zostało lub nie zostanie wszczęte postępowanie przez prokuratora

wojskowego”18_{, zastąpiony w późniejszym okresie dekretem o tej samej}

na-zwie z dnia 13 czerwca 1946 r. (zwanym małym kodeksem karnym), który w art. 55 „przepisywał” bez jakichkolwiek zmian art. 37(1) poprzedniego dekretu19_{, oraz Dekret z dnia 26 października 1949 r. o ochronie tajemnicy}

państwowej i służbowej20_{, który w art. 13. 3. powoływał się na przepisy}

przytoczonego powyżej art. 55 dekretu o przestępstwach szczególnie nie-bezpiecznych w okresie odbudowy Państwa.

Współpracę między Wojskową Prokuraturą Rejonową a urzędami bezpieczeństwa kształtowały również różnego rodzaju okólniki i zarzą-dzenia. Bardzo istotne znaczenie miał okólnik nr 26 Departamentu Służ-by Sprawiedliwości MON z 30 października 1946 r. Nakładał on na pro-kuraturę wojskową obowiązek uwiarygodniania protokołów przesłuchań sporządzonych przez organy bezpieczeństwa. Zgodnie z nim, „przyznanie się oskarżonego do winy w obecności wojskowego prokuratora dawało składowi sędziowskiemu dostateczną pewność przy wymierzaniu kary”, ponieważ „poziom etyczny wojskowej prokuratury jest tak bezsporny, że żadne wykręty oskarżonego na rozprawie nie mogą obalić mocy dowo-dowej jego zeznań złożonych w toku śledztwa przed wojskowym

proku-ratorem”21_{. Od tego momentu podstawę do orzeczenia wyroku przez sąd}

wojskowy stanowiło przyznanie się oskarżonego do winy w obecności prokuratora wojskowego. W praktyce, rola prokuratora sprowadzona została do spytania oskarżonego, czy potwierdza swoje zeznania, złożone przed ofi cerem śledczym UB. Nie mniej ważne było zarządzenie nr 026 Naczelnego Prokuratora Wojskowego z 18 listopada 1952 r., w którym stwierdzono, że „bezpośrednie dokonanie czynności śledczych przez pro-kuratora winno odbywać się zawsze w obecności ofi cera śledczego (…) Stosowane jeszcze z rzadka wykonywanie czynności śledczych pod nie-obecność ofi cera śledczego z zaakcentowaniem tego w protokole stanowi politycznie błędną i szkodliwą metodę, albowiem sugeruje brak zaufania

18 Dz.U. nr 53, poz. 300.

19 Dz.U. nr 30, poz. 192.

20 Dz.U. nr 55, poz. 437.

(7)

do obiektywizmu organów bezpieczeństwa i może być źródłem

prowo-kacji ze strony podejrzanego”22_{. Zarządzenie to w zasadzie}

ubezwłasno-wolniło prokuratora w zakresie nadzoru nad śledztwem.

WPR we Wrocławiu, niezwłocznie po rozpoczęciu działalności, na-wiązała współpracę z 33 urzędami BP, istniejącymi w 1946 r. na terenie

województwa wrocławskiego23_{. Informował o tym w swoim pierwszym}

sprawozdaniu z marca i kwietnia 1946 r. szef wrocławskiej WPR kpt. J. Kozłowski: „Kontakt z poszczególnymi Urzędami Bezpieczeństwa na terenie województwa został nawiązany. Nie jest on jednak taki, jakim być powinien z tego względu, że jeszcze ani sam nie mogłem wyjechać w teren, ani też nie byłem w stanie kogokolwiek z prokuratorów wysłać. Dotych-czas pracuje się w ten sposób, że ciągle ze sprawami przyjeżdżają ofi cerowie śledczy z poszczególnych urzędów i instruuje się ich na miejscu

w prokura-turze. Nadzór nad sekcją dyscyplinarną WUB prowadzi się”24_{. W związku}

z dużą liczbą spraw, jakie napływały do WUBP w pierwszych miesiącach działalności WPR we Wrocławiu, szef wrocławskiej WPR kpt. J. Kozłow-ski codziennie od godziny 20.00 do 23.00 urzędował w budynku WUBP, gdzie na miejscu osobiście zatwierdzał postanowienia o tymczasowym

aresztowaniu oraz udzielał wskazówek prowadzącym śledztwa25_.

Z miesiąca na miesiąc współpraca WPR z urzędami BP we Wrocła-wiu coraz bardziej się zacieśniała, kpt. J. Kozłowski pisał: „Współpraca z urzędami BP kształtuje się coraz pomyślniej. We wszystkich prowa-dzonych przez się sprawach zwracają się bezpośrednio do prokuratury i uzyskują w każdej sprawie wskazówki, tym samym szkolą się w technice

prowadzenia dochodzenia”26_{; „Ofi cerowie śledczy tych urzędów}

[Bezpie-czeństwa Publicznego] wykazują dużo dobrej chęci i ściśle stosują się do

wskazówek prokuratora”27_.

22 Ibidem, s.165.

23 Archiwum wrocławskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu [dalej: AIPN Wr], Wojskowa Prokuratura Rejonowa [dalej: WPR], Wrocław, sygna-tura 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za październik 1946 r., k. 122.

24 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za marzec i kwiecień 1946 r., k. 2.

25 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za lipiec 1946 r., k. 32.

26 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za czerwiec 1946 r., k. 18.

(8)

W praktyce polegała ona na tym, iż każdy ofi cer śledczy prowadzący sprawę podlegającą właściwości WPR przyjeżdżał osobiście z tą sprawą do wrocławskiej WPR. Na miejscu, po przeglądnięciu jej przez jednego z pod-prokuratorów i stwierdzeniu, że została przeprowadzona zgodnie z wymoga-mi k.w.p.k., przyjmowano ją. W przypadku, gdy zdaniem podprokuratora śledztwo zostało przeprowadzone niewłaściwie, udzielał on na miejscu, ofi -cerowi śledczemu odpowiednich wskazówek, mających na celu

uzupełnie-nie śledztwa28_{. Szef wrocławskiej WPR uważał, że taki system „doprowadza}

do tego, że ofi cerowie śledczy Urzędów Bezp. Publ. ciągle lepiej pracują”29_.

W sprawach o przestępstwa z dekretów wrocławska WPR udzielała funk-cjonariuszom UB odpowiednich wskazówek i instrukcji na miejscu w sie-dzibie WPR bądź w sprawach poważniejszych, w których funkcjonariusze UB nie byli w stanie prawidłowo przeprowadzić śledztwa, oddelegowywano

podprokuratorów do jednostek BP do pomocy30_{. W sprawozdaniach szefa}

WUBP we Wrocławiu, odnajdujemy o tym liczne wzmianki31_{. Prokuratura}

udzielała też ofi cerom śledczym UBP w sprawach przez nich prowadzonych „wyczerpujących wskazówek odnośnie kwalifi kacji prawnej oraz samego przebiegu śledztwa”32_{. Sprawy poważniejsze prowadzone przez ofi cerów}

śled-czych UBP były często nadzorowane przez podprokuratorów WPR, śledz-twa w sprawach o sabotaż prowadzone były w obecności podprokuratorów. Równie często w obecności podprokuratorów odbywały się przesłuchaniach w tych sprawach, a podprokuratorzy WPR sami sporządzali w nich postano-wienia o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej i akty oskarżenia33_. 28 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za lipiec

1946 r., k. 32.

30 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za grudzień 1946 r., k. 161; AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/10, sprawozdania statystyczne i opi-sowe za maj 1947 r., k. 59.

31 Por. AIPN Wr, Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego [dalej: WUBP], Wro-cław, sygnatura 274/3, sprawozdanie z pracy Wydziału Śledczego WUBP za okres od 1.02.1950 r. do 28.02.1950 r., k. 37; AIPN Wr, WUBP Wrocław, 274/3, sprawozdanie z pracy Wydziału Śledczego WUBP za okres od 1.03.1950 r. do 31.03.1950 r., k. 67.

32 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/10, sprawozdania statystyczne i opisowe za sierpień 1947 r., k.87.

33 AIPN Wr, WPR Wrocław, 1107/10, sprawozdania statystyczne i opisowe za sierpień 1947 r., k.87; AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/10, sprawozdania statystyczne i opi-sowe za wrzesień 1947 r., k.98; AIPN Wr, WUBP Wrocław, 274/3, sprawozdanie z pracy Wydziału Śledczego WUBP za okres 1‒31.05.1950 r., k. 126.

(9)

Pod koniec 1947 r. szef wrocławskiej WPR pisał o wzorowej współpracy

z WUBP we Wrocławiu34_{. Gorzej układała się współpraca z Powiatowymi}

Urzędami Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP). Niektóre pracowały zgod-nie wskazówkami otrzymanymi z WPR, innym jej szef zarzucał opieszałość

i skarżył się na ich pracę bezpośrednio szefowi WUBP35_{. Gdy w którymś}

urzędzie nagromadziło się dużo niezałatwionych spraw, wysyłano tam jed-nego z podprokuratorów, który na miejscu pomagał w przeprowadzeniu

dochodzeń36_{. Główną przyczyną „nie najlepszej” pracy PUBP były częste}

zmiany na stanowiskach ofi cerów śledczych. Zdolniejszych ofi cerów śled-czych przenoszono do pracy w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa, natomiast do pracy w urzędach powiatowych przyjmowano ludzi nowych,

niedoświadczonych, których trzeba było uczyć wszystkiego od podstaw37_.

Dlatego też sprawy przesłane przez PUBP do wrocławskiej WPR musiały być często uzupełniane. W październiku 1947 r. najgorzej oceniano pracę

referatów śledczych urzędów w Świdnicy, Zgorzelcu, Złotoryi i Kłodzku38_.

Szef wrocławskiej WPR, o współpracy z PUBP, na ogół pisał dobrze39_.

Jedy-ne jego zastrzeżenia dotyczyły najczęściej ofi cerów śledczych PUBP40_.

W celu podniesienia kwalifi kacji zawodowych funkcjonariuszy BP wrocławska WPR oddelegowywała często jednego z podprokuratorów

do prowadzenia wykładów w Wojewódzkiej Szkole UB41_{. Przedstawiciel}

wrocławskiej WPR brał również udział w comiesięcznych odprawach, organizowanych przez szefa Wydziału Śledczego WUBP dla ofi cerów

34 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/10, sprawozdania statystyczne i opisowe za listopad 1947 r., k. 126.

35 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za sierpień 1946 r., k. 64.

36 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za październik 1946 r., k. 122.

37 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107,1, sprawozdania statystyczne i opisowe za sierpień 1946 r., k. 64.

38 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/10, sprawozdania statystyczne i opisowe za paździer-nik 1947 r., k. 111.

39 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/10, sprawozdania statystyczne i opisowe za maj 1947 r., k.59; AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/10, sprawozdania statystyczne i opi-sowe za październik 1947 r., k. 111.

(10)

śledczych z całego województwa, w których czasie wskazywał „błędy”

w pracy ofi cerów śledczych oraz metody ich usunięcia42_.

W styczniu 1948 r., nastąpiło pogorszenie współpracy wrocławskiej WPR z WUBP we Wrocławiu. Jego przyczyn należy upatrywać w zmia-nach personalnych, jakie zaszły w WUBP. Stanowisko zastępcy szefa WUBP objął mjr Zabawski, szefem Wydziału Śledczego został mjr Starzycki. Pod-legało mu 12 ofi cerów śledczych. To właśnie do pracy mjr. Starzyckiego, najwięcej uwag krytycznych miał szef wrocławskiej WPR: „pracuje bardzo mało efektywnie, skierował mało bardzo spraw do tut. Prokuratury, zresztą niedostatecznie opracowanych. Przyczyna pogorszenia się pracy Wydziału Śledczego tkwi w niezrozumieniu przez mjr. Starzyckiego powierzonego

mu Wydziału”43_{. Zarzucał mu, że uczynił z wydziału śledczego drugi}

wy-dział operacyjny „zajmując się pracą operatywną w terenie, a zapomina-jąc o właściwych zadaniach Wydziału Śledczego, tj. prowadzenia śledztw i śledcze opracowanie spraw wykrytych przez wydział operatywny. Jest to zasadniczym wykrzywieniem zadań Wydziału Śledczego i jego współpracy z innymi wydziałami W.U.B.P., gdyż przy tej metodzie pracy, praca innych

Wydziałów, w szczególności Wydziału Operacyjnego musi iść na marne”44_.

Obarczył go również winą za słabą pracę PUBP45_.

W kwietniu 1948 r. nastąpiły dalsze zmiany personalne w WUBP.

Szefem WUBP w miejsce płk. Grzybowskiego został mjr Zabawski46_.

Współpraca szefa wrocławskiej WPR z mjr. Zabawskim układała się do-brze. W sprawozdaniu z sierpnia 1948 r., pisał: „Dochodzę we wszystkich poważniejszych sprawach do porozumienia z mjr. Zabawskim, jakkolwiek należy podkreślić, że doprowadzenie do porozumienia nie jest rzeczą

ła-twą”47_{. W sprawozdaniu z kwietnia 1949 r., szef wrocławskiej WPR pisał:}

„Współpraca z Szefem WUBP ppłk. Zabawskim najzupełniej poprawna.

43 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/25, sprawozdania statystyczne i opisowe za styczeń 1948 r., k. 55.

45 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/25, sprawozdania statystyczne i opisowe za luty 1948 r., k. 74.

46 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/25, sprawozdania statystyczne i opisowe za kwiecień 1948 r., k. 170.

(11)

Wszelkie ewentualne sporne zagadnienia zostają rozsądnie i zgodnie roz-strzygnięte. Trzeba też podkreślić, że ppłk. Zabawski przychodzi Prokura-turze z pomocą w jej walce o punktualne przedstawianie wniosków o tym-czasowe aresztowanie i załatwianie spraw”48_.

Pozytywnie o współpracy z organami BP oraz z szefem WUBP z mjr. Zabawskim wyrażał się kolejny szef WPR we Wrocławiu, mjr F. Barski. Podobnie jak w poprzednich latach, w przypadku poważniejszej sprawy, stanowisko wrocławskiej WPR było uzgadniane z szefem WUBP. Więk-szość spraw podlegających jurysdykcji sądów wojskowych było prowadzo-nych przez Wydziały Śledcze WUBP. Ofi cerowie śledczy UB stosowali się

ściśle do wskazówek udzielanych przez WPR49_{. Również ze strony WUBP}

we Wrocławiu możemy odnotować pozytywną ocenę wzajemnej współ-pracy. W sprawozdaniu z pracy Wydziału Śledczego WUBP we Wrocławiu jego naczelnik, mjr. J. Starzycki stwierdził, że „Prokuratura Wojskowa in-teresuje się przebiegiem śledztwa w sprawach jej podległych, a w wielu wy-padkach udziela fachowych wskazówek. We wszystkich prawie sprawach

w toku końcowego śledztwa, dokonuje przesłuchań podejrzanych”50_.

Ofi cerami śledczymi UB najczęściej był osoby bardzo młode i niedo-świadczone. Temat braku „przygotowania zawodowego” podnosił szef wrocławskiej WPR, w jednym ze sprawozdań wskazując: „niedawno ukończyli szkołę i tym samym nie są jeszcze przygotowani dostatecznie do samodzielnej pracy, a zwłaszcza, do prowadzenia spraw poważnych, które znajdują się w tymże Wydziale. Prokuratura natomiast na skutek szczupłego aparatu, nie jest w możności dać temuż Wydziałowi takiej

po-mocy, jaka jest mu potrzebna”51_{. Jednak pomimo szczupłej obsady}

perso-nalnej WPR podprokuratorzy przesłuchiwali podejrzanych i świadków, udzielali wskazówek odnośnie do kwalifi kacji prawnej popełnionych

czynów oraz sporządzali konkluzje aktów oskarżenia52_{. Szef}

wrocław-48 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/36, sprawozdania statystyczne i opisowe za kwiecień 1949 r., k. 209.

50 AIPN Wr, WUBP Wrocław 274/7 t. 2, sprawozdanie z pracy Wydziału Śledczego WUBP za okres od 1.12.1949 do 1.01.1950 r., k. 123.

52 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/36, sprawozdania statystyczne i opisowe za listo-pad 1949 r., k. 722; AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/52, sprawozdania statystyczne i opisowe za grudzień 1949, k. 8; AIPN Wr, WUBP Wrocław, 274/19,

(12)

Sprawozda-skiej WPR uważał, że „Ten stan przesłuchiwania podejrzanych [przez podprokuratorów – dopisek: BM] wpływa dodatnio na poziom

śledz-twa i ułatwia Sądowi rozpoznanie sprawy”53_{. Jednocześnie przyznawał,}

że „pomoc”, jakiej udzielał, była „dość słaba z uwagi na dość ograniczone

kwalifi kacje fachowe ofi cerów powierzonej mi prokuratury”54_.

Zdarzały się również sytuacje, kiedy to szef WUBP miał krytyczne uwagi do pracy WPR we Wrocławiu, np. w sprawozdaniu z 1952 r., pisał: „(…) kuleje współpraca z Wojskową Prokuraturą Rejonową, a szczegól-nie w ostatnim kwartale 1952 r., na odcinku a szczegól-nieodpowieda szczegól-niego nadzoru spraw na których postanowienie o aresztowaniu zostało wydane przez Wojskową Prokuraturę. Szereg spraw śledczych nie zostało z tego

powo-du w odpowiednim terminie zakończonych”55_{. Z reguły jednak,}

współ-praca między WPR we Wrocławiu, a WUBP we Wrocławiu układała

się dobrze56_{i taki stan utrzymywał się aż do momentu rozwiązani}

wro-cławskiej WPR. Prokuratorzy wojskowi brali udział w przesłuchaniach podejrzanych, udzielaniu wytycznych dotyczących dalszego prowadzenia

śledztwa, a także w sporządzaniu aktów oskarżenia57_.

Współpraca Wojskowej Prokuratury Rejonowej

we Wrocławiu z Milicją Obywatelską

Nawiązanie współpracy WPR we Wrocławiu z lokalnymi komendami MO nastąpiło w tym samym czasie co z UB. W 1946 r., na terenie

wojewódz-nie roczne Wydziału Śledczego WUBP za okres 1.01.1950‒1.01.1951; AIPN Wr, WUBP Wrocław, 274/3, sprawozdanie z pracy Wydziału Śledczego WUBP za okres 1‒30.06.1950 r., k. 144.

53 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/52, sprawozdania statystyczne i opisowe za styczeń 1950.

54 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/52, sprawozdania statystyczne i opisowe za lipiec 1950, k. 424.

55 AIPN Wr, WUBP Wrocław, 274/16, sprawozdanie roczne z pracy Wydziału Śled-czego WUBP za okres 1.01‒31.12.1952 r., k. 31.

56 AIPN Wr, WUBP Wrocław, 274/5, sprawozdanie z pracy aparatu śledczego woj. wrocławskiego 1‒31.07.1954 r., k. 109.

57 AIPN Wr, WUBP Wrocław, 274/5, sprawozdanie z pracy aparatu śledczego woj. wrocławskiego 1‒31.08.1954 r., k. 132; AIPN Wr, WUBP Wrocław, 274/21, spra-wozdanie z pracy aparatu śledczego woj. wrocławskiego 1‒31.01.1955 r., k. 5.

(13)

twa wrocławskiego były 33 komendy MO58_{. Funkcjonariusze MO, mimo}

że teoretycznie powinni rekrutować się (podobnie jak w przypadku apara-tu bezpieczeństwa) z członków PPR, PPS, SL, organizacji młodzieżowych i społecznych oraz byłych żołnierzy AL, w rzeczywistości byli zbieraniną ludzi o podejrzanych życiorysach nieposiadających poza tym wykształcenia.

By wzajemna współpraca układała się dobrze, szef wrocławskiej WPR kpt. J. Kozłowski postanowił przeszkolić funkcjonariusz MO. W tym celu delegował „do Wojewódzkiej Szkoły Podofi cerów M.O. jednego z podprokuratorów, który miał tam wykład przez przeciąg 10–ciu godzin na temat: ważniejsze przepisy KKWP, KWPK, a w szczególności

techni-ka dochodzenia”59_{. Starania szefa wrocławskiej WPR przynosiły}

niewąt-pliwie efekty, co potwierdza treść sprawozdań z 1946 r60_{. Także ze strony}

Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej (KWMO) we

Wrocła-wiu współpracę z wrocławską WPR oceniano pozytywnie61_.

W grudniu 1947 r., WPR we Wrocławiu, współpracę z

Wojewódz-ką Komendą MO uznała za wzorową62_{. W styczniu 1948 r., pojawiły się}

pierwsze rysy na wzajemnych relacjach. Szef wrocławskiej WPR zwracał uwagę Wojewódzkiemu Komendantowi MO, by ten pouczył podległe mu organy, „że sprawy o broń należy skierowywać bezpośrednio do Wojsko-wej Prokuratury RejonoWojsko-wej, a nie jak dotąd niektóre nawet Powiatowe Komendy praktykują, do Prokuratur Sądów Powszechnych, co wpływa na

znaczne opóźnienie sprawy”63_{. Natomiast w marcu 1948 r., „zerwał się}

58 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za październik 1946 r., k. 122.

59 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za marzec i kwiecień 1946 r., k. 2.

60 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za maj 1946 r., k. 13; AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opi-sowe za sierpień 1946 r., k. 64; AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za wrzesień 1946 r., k. 90.

61 AIPN Wr, Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej [dalej: KWMO], Wrocław, sygnatura 145/105, sprawozdanie miesięczne z działalności Sekcji Ochrony Ogól-nej Bezpieczeństwa Publicznego i Porządku za wrzesień 1946 r., k. 65; AIPN Wr, KWMO Wrocław, 145/105, sprawozdanie miesięczne z działalności Sekcji Ochro-ny Ogólnej Bezpieczeństwa Publicznego i Porządku za listopad 1946 r., k. 119.

62 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/25, sprawozdania statystyczne i opisowe za grudzień 1947 r., k. 11.

(14)

zupełnie kontakt Prokuratury z Komendantem Wojewódzkim M.O. ppłk. Dowkanem. Ppłk. Dowkan już od dłuższego czasu zerwał zresztą kontakt

z innymi władzami w szczególności W.U.B.P.”64_{. Ostatecznie w kwietniu}

1948 r. nastąpiła zmiana na stanowisku Wojewódzkiego

Komendan-ta MO. Miejsce płk. DowkanKomendan-ta zajął płk. Orłowski65_{. Nie wpłynęła on}

jednak na poprawę stosunków z WPR we Wrocławiu. Szef wrocławskiej WPR, w sprawozdaniu z września 1948 r., stwierdził: „Nie poprawiły się natomiast stosunki z Woj. Komendantem M.O., a raczej należy stwierdzić, że one w ogóle nie istnieją (…) z winy zbyt samodzielnego

i zadzierzyste-go Komendanta M.O.”66_{. W listopadzie 1949 r. nowy szef wrocławskiej}

WPR, mjr F. Barski współpracę z organami MO oceniał już jako udaną67_.

Współpraca Wojskowej Prokuratury Rejonowej we Wrocławiu

z sądami i prokuraturami powszechnymi

Współpraca z sądownictwem powszechnym miała polegać na udziela-niu sobie wzajemnej pomocy prawnej w załatwiaudziela-niu spraw. W prakty-ce sądownictwo powszechne jednak rzadko zwracało się o pomoc do WPR. O wiele częściej WPR w szerokim zakresie korzystało z pomocy

prawnej sądów powszechnych68_{. Szef wrocławskiej WPR, uważał wręcz,}

że „Współpraca z sądownictwem powszechnym rozwija się tylko w jed-nym kierunku, a mianowicie Wojskowa Prokuratura Rejonowa korzysta z pomocy prawnej sądów powszechnych, przy czym wzajemnie nic nie

świadczy, gdyż sądy o nic nie proszą”69_{. Pod koniec 1948 r., jak to}

okre-ślił szef wrocławskiej WPR, nastąpiła radykalna zmiana „w stosunkach

64 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/25, sprawozdania statystyczne i opisowe za marzec 1948 r., k. 119.

65 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/25, sprawozdania statystyczne i opisowe za kwiecień 1948 r., k. 170.

66 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/26, sprawozdania statystyczne i opisowe za wrzesień 1948 r., k. 106.

(15)

Prokuratur i Sądów Powszechnych do tut. Prokuratury i WUBP (…) Kontakt obecnie jest bardziej bezpośredni i niejednokrotnie zwracają się Prokuratury S.O. z zapytaniem, czy tut. Prokuratura nie chciałaby jakiejś sprawy prowadzić, wzgl. proponują wspólne prowadzenie pierwiastko-wego dochodzenia, dla późniejszego zdecydowania, która prokuratura

podejmie śledztwo w sprawie”70_.

W listopadzie 1948 r. we Wrocławiu odbyła się odprawa prokurato-rów apelacji wrocławskiej. Zaproszono na nią także szefa wrocławskiej WPR ppłk. A. Lachowicza, szefa WUBP mjr. Zabawskiego oraz Woje-wódzkiego Komendanta MO ppłk. Orłowskiego. Za główną przyczynę niewłaściwego urzędowania prokuratur powszechnych ppłk. A. Lacho-wicz i mjr Zabawski, uznali „niezrozumienie potrzeb bieżącej

chwi-li i zbyt biurokratyczne podejście do spraw”71_{. Po odprawie, prezes SA}

we Wrocławiu, Bogusławski wyraził „gotowość najściślejszej współpracy z UBP”72_.

Odprawy w Prokuraturze Sądu Apelacyjnego z udziałem przedsta-wicieli WPR we Wrocławiu, stały się normą. Natomiast efektem

najści-ślejszej współpracy z WUBP było przekazywanie sądom i prokuraturom

powszechnym szeregu spraw prowadzonych do tej pory wyłącznie przez WPR we Wrocławiu. Rozstrzygnięcia, jakie zapadały w tych sprawach,

zupełnie nie różniły się od wyroków sądów wojskowych73_.

Współpraca Wojskowej Prokuratury Rejonowej we Wrocławiu z PPR/PZPR

W 1950 r. S. Kalinowski – Generalny Prokurator RP – pisał: „Organa lu-dowej Prokuratury winny stać się aktywnymi pomocnikami Partii i Rządu

w walce o zwycięstwo socjalizmu w naszym kraju”74_{. Z „wiodącymi”}

par-70 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/26, sprawozdania statystyczne i opisowe za listopad 1948 r., k. 183‒184.

73 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/36, sprawozdania statystyczne i opisowe za grudzień 1948 r., k. 21.

(16)

tiami politycznymi wrocławska WPR nie od razu nawiązała współpracę. Jej pierwszy szef, kpt. J. Kozłowski w 1946 r. nie uważał tego za zadanie priorytetowe. W sprawozdaniach z czerwca 1946 r. czytamy: „Współpracy z władzami i partiami nie nawiązano, gdyż ani ludzi ani czasu

w dostatecz-nej ilości nie ma”75_{. Dopiero w maju 1947 r., kolejny szef wrocławskiej}

WPR, ppłk. Lachowicz nawiązał kontakt z I sekretarzem PPR Dolnego

Śląska76_{. W październiku 1947 r. uznał „za bardzo ważną współpracę}

z par-tiami politycznymi, ażeby móc trzymać rękę na pulsie życia politycznego

i reagować odpowiednio do wymagań chwili”77_{. Na początku 1948 r.,}

wro-cławska WPR współpracowała z PPR przez kierownika i zastępcę kontroli

partyjnej78_{. Gdy szefem wrocławskiej WPR został mjr F. Barski, nawiązał}

on współpracę z I i II Wojewódzkim Sekretarzem PZPR79_.

Brak ścisłej współpracy między szefami wojskowych sądów i prokura-tur rejonowych a KW PZPR dostrzegało również kierownictwo PZPR. Sytuację tę starano się zmienić. W cytowanej już wcześniej uchwale Biu-ra Politycznego KC PZPR z 20 marca 1951 r., o pBiu-racy organów służby sprawiedliwości w wojsku stwierdzono, że „Słabe powiązanie z życiem partii wpływało często na niedostateczne zrozumienie przez niektó-re ogniwa służby linii partii i rządu oraz nieumiejętne zastosowanie jej

w praktyce”80_{. W związku z tym postanowiono, iż: „Aparat}

partyjno--polityczny wojska winien udzielać więcej uwagi i opieki sądom i proku-raturom wojskowym. Główny Zarząd Polityczny winien głębiej wnikać w całokształt pracy organów służby sprawiedliwości i udzielać im sys-tematycznej, konkretnej pomocy partyjno-politycznej (…) Zobowiązać sekretarzy wojewódzkich komitetów partyjnych do okazywania politycz-nej pomocy działającym na ich terenie wojskowym sądom i wojskowym

prokuraturom rejonowym”81_.

76 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/10, sprawozdania statystyczne i opisowe za maj 1947 r., k. 59.

78 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/25, sprawozdania statystyczne i opisowe za marzec 1948 r., k. 119.

80 J. Poksiński, A. Kochański, K. Persak (oprac.), Kierownictwo PPR…, s. 240.

(17)

Pierwsze obszerne sprawozdania dotyczące współpracy WPR we Wro-cławiu z I sekretarzem KW PZPR i Komitetem Wojewódzkim PZPR po-chodzą z 1951 r. Szef wrocławskiej WPR tak późne nawiązanie kontaktu tłumaczył następująco: „Kontakt z I-szym Sekretarzem K.W.P.Z.P.R. w po-czątkowym okresie słaby z uwagi na to, że tow. Witaszewski przeciążony był

pracą i wyjazdami służbowymi”82_{. W kwietniu 1951 r. stanowisko}

I sekreta-rza KW PZPR objął A. Kuligowski. Szef wrocławskiej WPR na spotkaniach z nim zapoznawał go z przyczynami przestępczości wśród funkcjonariuszy UB i MO, konsultował się z nim także w sprawach prowadzonych prze-ciwko funkcjonariuszom UB i MO, jak również w sprawach o przestępstwa polityczne przeciwko osobom cywilnym. Przedstawiał mu do wglądu tek-sty swoich wystąpień prokuratorskich i uzgadniał celowość przeprowadze-nia rozpraw pokazowych. Uczestniczył też w niektórych posiedzeprzeprowadze-nia KW PZPR. O współpracy z I sekretarzem pisał: „tow. Kuligowski w każdej chwili przyjmuje mnie i udziela na moje żądanie swoich cennych wskazówek. Jak wynika z rozmów z tow. Kuligowskim, to odnośnie pracy Prokuratury wnio-skuje, że specjalnych pretensji odnośnie realizacji wytycznych partii przez

Prokuraturę nie posiada”83_{; „Utrzymuję stały kontakt z pierwszym}

sekreta-rzem K.W. P.ZP.R. tow. Kuligowskim, który stale informuje mnie szczegóło-wo o sytuacji w terenie co w znacznym stopniu ułatwia mi pracę (…) odno-śnie pociągnięć politycznych tut. Prokuratury żadnych zastrzeżeń nie ma”84_.

Współpraca Wojskowej Prokuratury Rejonowej

we Wrocławiu z lokalną prasą

Jak już wspomniano wcześniej, dla komunistycznych władz, prasa była bardzo ważnym narzędziem, wykorzystywanym w walce z opozycją po-lityczną. Nie powinien więc dziwić fakt, że wrocławska WPR o wiele szybciej nawiązała współpracę z lokalną prasą niż z terenowymi władza-mi adwładza-ministracyjnywładza-mi. Już w maju 1946 r. informował o tym w swym

82 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/60, sprawozdania statystyczne i opisowe za III kwar-tał 1951 r., k. 435.

83 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/60, sprawozdania statystyczne i opisowe za III kwar-tał 1951 r., k. 435.

84 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/67, sprawozdania statystyczne i opisowe za I kwartał 1952 r., k. 186.

(18)

sprawozdaniu kpt. J. Kozłowski: „rozwinięto współpracę z

sądownic-twem powszechnym i prasą miejscową”85_{. W sierpniu 1946 r., dodawał,}

iż: „Nawiązano kontakt z redakcjami następujących dzienników: Pionier,

Trybuna Dolno–Śląska i Dziennik Zachodni”86_.

W dniu 11 grudnia 1946 r. Minister Bezpieczeństwa Publicznego w pi-śmie okólnym polecił szefom WUBP „w porozumieniu z szefem Rejo-nowego Sądu Wojskowego, Urzędem Informacji i Propagandy, partiami demokratycznymi, Komisją Związków Zawodowych i Związkiem Samo-pomocy Chłopskiej opracować plany propagandowego wykorzystania

jaw-nych rozpraw sądowych”87_{. A. Paczkowski procesy publiczne}

wykorzysty-wane do celów propagandowych nazwał instrumentami dydaktycznymi88_.

Mimo że w cytowanym powyżej piśmie okólnym nie są wymienione Wojskowe Prokuratury Rejonowe, w praktyce, również i one zobowią-zane były do wykorzystywania rozpraw sądowych w celach propagando-wych, co najskuteczniej można było osiągnąć dzięki prasie. Współpraca wrocławskiej WPR z lokalną prasą polegała na tym, że prokuratura spo-rządzała dla wybranych dzienników odpowiednio spreparowane

komu-nikaty z przebiegu rozpraw89_{. W ten sposób sterowano nastrojami}

spo-łecznymi, wywołując poczucie zagrożenia ze strony wrogów klasowych bądź też podziw dla komunistycznych władz. O tym, jak dużą wagę przywiązywano do tej współpracy, świadczyć może fakt, że kontakty z prasą stanowiły stały punkt comiesięcznych sprawozdań szefa wrocław-skiej WPR. Czytamy w nich między innymi: „W porozumieniu z szefem Sądu udzieliłem dziennikarzom instrukcji, jak powinny wyglądać spra-wozdania z rozpraw tak, by one wypełniły swoje wychowawcze cele. I muszę obecnie zaznaczyć, że obecnie sprawozdania pod tym względem się

po-prawiły”90_{; „W okresie sprawozdawczym pozostawała Prokuratura}

w ści-85 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/1, sprawozdania statystyczne i opisowe za maj 1946 r., k. 13.

87 Cyt. za: A. Paczkowski, Aparat bezpieczeństwa wobec podziemia niepodległościowego

w latach 1944–1948, [w:] A. Ajnenkiel (red.), Wojna domowa czy nowa okupacja?…

…,s. 99; A. Kochański, op. cit., s. 177.

88 A. Paczkowski, op. cit., s. 99.

90 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/25, sprawozdania statystyczne i opisowe za luty 1948 r., k. 75.

(19)

słym kontakcie z prasą, szczególnie udzielała informacji i wskazówek do

sprawozdań z rozpraw pokazowych”91_{; „Na rozprawach pokazowych,}

także pozawrocławskich, reprezentowane były wszystkie poważniejsze redakcje miejscowe i także poza miejscowe. Z przebiegu rozpraw ukazy-wały się bardzo obszerne sprawozdania. Pojawiło się też w prasie szereg artykułów omawiających rozprawy pokazowe i naświetlających

odpowied-nio poruszone na rozprawach sprawy”92_{; „W dalszym ciągu rozwija się}

współpraca z prasą, która zamieszcza nie tylko sprawozdania z rozpraw,

ale także artykuły przygotowujące grunt do przyszłych rozpraw”93_.

W połowie roku 1949 stosunki z prasą uległy pogorszeniu. Szef wro-cławskiej WPR skarżył się, że „Kłopot i to wcale poważny sprawia prasa. Koniecznym były interwencje I-go Wojewódzkiego Sekretarza P.Z.P.R., aby prasa zainteresowała się rozprawami tut. Sądu, w szczególności ak-cją zwalczania sabotaży i dywersji, poziom sprawozdań jest raczej niski. Nadmienić należy, że na konferencji z przedstawicielami prasy, Sekretarz Wojewódzki P.Z.P.R. stwierdził, że postępowanie miejscowej prasy przy-pomina sabotaż”94_.

Współpraca Wojskowej Prokuratury Rejonowej

we Wrocławiu z władzami administracyjnymi

Nawiązanie współpracy z władzami administracyjnymi nie było zada-niem priorytetowym wrocławskiej WPR, jej szef w jednym ze sprawoz-dań pisał: „Współpracy z władzami i partiami nie nawiązano, gdyż ani

ludzi ani czasu w dostatecznej ilości nie ma”95_{. Polegała ona na tym, że}

prokuratura reagowała na wszystkie doniesienia oraz prośby lokalnych

92 AIPN Wr, WPR Wrocław, 107/26, sprawozdania statystyczne i opisowe za paździer-nik 1948 r., k.160.

(20)

władz96_{. Z upływem czasu sytuacja ta nie uległa zmianie. Pod koniec}

1949 r. nowy szef wrocławskiej WPR, mjr F. Barski zauważał: „Współ-praca Prokuratury z instytucjami cywilnymi ogranicza się do szybkiego i skutecznego reagowania na skargi i zażalenia tychże instytucji”97_.

Partia komunistyczna była spoiwem łączącym wszystkie organy apa-ratu represji i twórcą wytycznych, które realizowały. Ona również kon-trolowała ich działalność. Materiały źródłowe jednoznacznie potwier-dzają tezę o tym, że Wojskowa Prokuratura Rejonowa we Wrocławiu postępowała zgodnie z wytycznymi PPR/PZPR, a wysocy urzędnicy partyjni wpływali na pracę poszczególnych prokuratorów. Jednocześnie Wojskowa Prokuratura Rejonowa we Wrocławiu współdziałała z apara-tem propagandy, przygotowując odpowiednio zredagowane komunikaty ze śledztw i z procesów pokazowych dla prasy lokalnej.