Strawczyn, woj. kieleckie, AZP 84-61

Leszek Kajzer

Strawczyn, woj. kieleckie, AZP 84-61

Informator Archeologiczny : badania 24, 121-122

Informator Archeologiczny 1990 121

a znalezionej w m ałym sondażu n a w schodnim odcinku walu — m ożna obóz datow ać n a XVII-XVIII wiek: być może z d u żą dozą praw dopodobieństw a w iązać go należy z w ojną trzydzie­ stoletnią, która swymi działaniam i objęta również i tę część Śląska.

Wojewódzki K onserw ator Zabytków w Płocku

B adania prowadzili doc. d r hab. Leszek Kajzer i m gr J a n u s z Pietrzak. F inansow ał Zakład U sług Inwestycyjnych i Doradztwa Technicznego BUDOPLAN w Płocku. Pierwszy sezon badań. Relikty renesansow ej willi z połowy XVI w. tkwiące w bryle pałacu H. Szpilowskiego.

Prace w S taroźrebach miały ch a rak te r ratowniczo-konserwatorski. Prowadzono je m etoda­ mi typowymi dla działań archeolog! czrto-archi tek ton i ezych. Miały umożliwić kontynuow anie rem ontu zabezpieczającego p ałac opuszczony w 1987 r. przez In te rn a t Liceum O gólnokształcą­ cego 1 szybko niszczony. Badaniam i objęto zespół pałacowy, składający się z blisko 9 h ek taro ­ wego p ark u i stojącego w nim klasycystycznego pałacu, wzniesionego dla staro sty płockiego i płońskiego Onufrego Bromirskiego. Zachodnia część budynku je s i podpiwniczona i kryje w sobie relikty starszej budowli murowanej.

Wy eksplorow ano 5 wykopów sondażowych o łącznej powierzchni 19,5 m 2, przeprowadzono analizę m urów budynku 1 sporządzono odpowiednią a oku men tael ę. B adania archeologiczne nie przyniosły im ponujących efektów (odnotować należy tylko odkrycie XIX-wieczne] studni) a w iększość dan y ch zebrano w w yniku obserwacji architektury pałacu.

Mimo dość ugruntow anych hipotez nie stwierdzono obecności późnośredniowiecznego dworu. N ajstarszym zidentyfikowanym był ceglany, dwukondygnacyjny, jednotraktow y dom o w ym iarach 11 x 22 m posiadający 3 .sklepy" w przyziemiu i 3 takież izby n a górnej kondyg­ nacji. Na podstaw ie analizy ruchom ego m ateriału zabytkowego i reliktów m urów datow ać go m ożna n a XVI wiek. N atom iast w ielka liczba otworów (okiennych i drzwiowych) oraz znaczna „przestrzenność" budynku w ykluczają interpretow anie go jako jdom u pańskiego". Sądzimy, że była to renesansow a willa w ogrodzie, której pełen zachwytu opis zanotował w „Najstarszym opisie Mazowsza" J . Śwlęckl. Prezentowała ona typ x a s a di villa" i została prawodpodobnie w zniesiona w połowie (lub n a początku trzeciej ćwierci) XVI w. przez h u m a n istę i dyplomatę, b isk u p a chełm ińskiego i przemyskiego Wojciecha Staroźrebskiego (+ 1580). Odkrycie pier­ wszej, ta k wczesnej renesansow ej willi n a Mazowszu, wymaga bacznej uwagi 1 obszerniejszych kom entarzy.

Potwierdzono także atrybucję pałacu, łącząc go pewnie z najwybitniejszym architektem mazowieckiego klasycyzmu Hilarym Szpilowsldm. Pałac pow stał praw dopodobnie w pierw­ szych dziesięcioleciu XIX w.

D okum entacja z prac znajduje się w WKZ w Piocku,

Badania zakończono.

Wojewódzki O środek Archeologicz­ no-K onserw atorski w Kielcach

B adania prowadziła ekipa WOAK w Kielcach pod kierownictwem doc. dr. hab. Leszka Kajzer a. Finansował WOAK. Pierwszy sezon badań. Wczesnobarokowy dw ór-pałac z I połowy XVII w.

Prace w Strawczynie miały ch a rak te r ratowniczo-konserwatorski. Przedmiotem prac byl niewielki nieużytek, lekko obniżony w sto su n k u do okolicznych pól, n a którym zachował się relikt kam iennej, sklepionej kolebkowo, piwnicy. Obiekt nie był notowany w literaturze, a j e ­ d yna w zm ianka, pióra monograflsty Kielecczyzny ks. J . Wiśniewskiego, sugerow ała, że s ta ł tu .jongl dwór lub może zameczek". Tegoroczne prace miały n a celu zweryfikowanie tej w iadom oś­ ci, poznanie s ia n u zachow ania m urów fundam entow ych i. Jeśli to będzie możliwe, podjęcia próby zrekonstruow ania rzu tu budynku.

Wytyczono i wyeksplorowano 33 wykopy sondażowe o łącznej powierzchni 205 m- (1 orien ­ tacyjnej k ubaturze 200 m3), zgromadzony spory zbiór ruchom ych przedmiotów zabytkowych (4578 zabytków, w tym 2997 ułam ków naczyń glinianych, 707 ul. kadi piecowych. 647 fr, szkła itp.) sporządzono niezbędne notatki architektoniczne i odpowiednią dokum entację.

Na 33 wykopy sondażowe tylko w 23 znaleziono nikłe relikty murów fundamentowych a n a j­ ciekawsze obserwacje poczyniono n a podstawie analizy negatywów, pozostałych po rozebra­ nych, aż do stopy fundam entu, m urach. Stwierdzono także, że w środkowej partii budynku poziom g runtu zebrany został poniżej pierwotnego poziomu użytkowego. Analiza ruchomego m ateriału zabytkowego (w którym przeważał m ateriał bardzo rozdrobniony i trudny do analizy formalnej] w ykazała, iż obiekt funkcjonował od połowy XVII do drugiej połowy lub końca XVIII w.

Obserwacje te przekonują, że badany obiekt został całkowicie i bezpowrotnie zniszczony. S tr a w c z y n , w oj. k ie le c k ie

AZP 8 4 - 6 1 /—_______________ S taroireb y. woj. p łock ie AZP 4 8 - 5 6 /—__________

122 Okres now ożytny

głównie po wojnie, w związku z wydobywaniem z kopca ziemnego, kryjącego relikty murów, m ateriału i kruszyw a n a pobliską drogę.

B adania pozwoliły je d n a k zrekonstruow ać hipotetyczny rzut założenia. Byl to budy n ek p ro sto k ątn y o w ym iarach 19 x 33 m opięty n a narożach czterem a ośmiobocznymi wieżami. Dom ukształtow any był dwutraktow o, w osiach skrajnych trzytraktowo, n a dolnym poziomie posiadał 12 pom ieszczeń i miał chyba dwie kondygnacje. C h a ra k te r obiektu i jego skala, niewiele odbiegająca od pałacu biskupiego w Kielcach, nie wymaga kom entarza. Odkrycie m ożna więc interpretow ać Jako relikt wczesnobarokowego dw oru-pałacu, którego fundację łączyć należy z rodziną G aw rońskich 1 odnosić do i połowy XVII w.

M ateriały 1 dokum entacja znajdują się w zbiorach Wojewódzkiego O środka Archeologiczno- K onserw atorskiego w Kielcach.

Badania zostały zakończone.

I Trzemeszno, woj, bydgoskie patrz późne średniowiecze

Tubądzin, gm. Wróblew woj. s ie r a d z k ie S t. 1 AZP 6 9 - 4 3 / 1 4 _________ _____________

Muzeum Okręgowe w S ieradzu

B adania prowadził m gr Marek U rbański silam i M uzeum Okręgowego w S ieradzu. Dwór nowożytny.

B adania wykopaliskowe o charakterze ratowniczym prowadzone były w ram ach nadzoru n ad pracam i związanymi z Izolacją ścian dworu. Na terenie dworu przeprow adzono niewielkie b ad a n ia sondażow e w 1982 r. a w 1986 r. oznaczono go n a ark u szu AZP.

Pierwsza w zm ianka o T ubądzinie pochodzi z roku 1392. n st. z XV. XVI, XVII i dalej aż do XX w. M ateriał wydobyty w 1990 r. m ożna właśnie datować n a przedział między XTV а ЭОС w. (tylko Jeden fragm ent brzuśca naczynia glinianego nosi cechy ceramiki wczesnośredniowiecznej).

Prace polegały n a obkopanlu ścian części podpiwniczonej dworu rowem o szerokości 1,5 m i głębokości przekraczającej poziom stopy fundam entow ej. Powstały w ten sposób wykop podzielono na 3 odcinki: 1 — S, 2 — E, 3 — N. Długość odcinka 1 — 7,6 m, odcinka 2 — 15,1 m . odcinka 3 — 12,1 m. W odcinku 1 lico m uru było prawie w całości zasm ołowane. Z lica n a gl. ok. 120 cm od P. O wystawało kilka dużych kam ieni. F un d am en t posadowiony n a kam ie­ n iach polnych, tw orzących lawę fundam entow ą. Z wydobytego m ateriału zabytkowego wyróż­ n ia ją się fragm enty kaili piecowych, w tym naczyniowych oraz ułam ki b utelek szklanych. Narożnik południow o-w schodni byl 20-30 cm głębiej w kopany od ściany południowej. Wykop przy ścianie w schodniej odsłonił resztki nieużywanego wejścia do piwnic oraz szeroką lawę fundam entow ą w części północnej wykopu. Lawę zbudowano z dużych i m ałych kam ieni p o ­ lnych oraz z gruzu ceglanego. Cegły tej ściany, ułożone w układzie: w arstw a wozówek, w arstw a główek, różniły się nieco rozm iaram i od odkrytego wejścia do piwnicy. W śród wykopanych fragm entów ceram iki znajdował się Jeden fr. b rzu śc a naczynia w czesnośredniowiecznego, fr. ceram iki z XVII i XVIII w., fr. kafli płytowych i jednego garnkowego. C ałość o dcinka 2 m iała 15 m dl. Odcinek 3 o dł. 12 m znajdował się przy ścianie polnocneJ dworu. Tu ław a fundam entow a była w idoczna tylko przy narożniku NE. Dalej odkryto nieokreśloną k onstrukcję ceglaną, być może fragm ent w ędzarni praw dopodobnie z XX w. oraz część fu n d am en tu budowli skierow a­ nego pod kątem prostym do północnej ściany dworu. Ten o statni byl płytko posadowiony, lecz zbudow any z cegły o w ym iarach zbliżonych do cegły ze w schodniej ściany. Z zabytków ru c h o ­ mych w yróżniało się kilkanaście fr, kaili piecowych, fragm enty garnków z XV-XV1 i XVII- ΧνΐΠ w.. wyroby szklane z XVIH-XX w. i tru d n e do datow ania przedmioty żelazne.

Ponieważ najbliższe otoczenie budynku dworskiego zostało Już w cześniej przekopane pod­ czas rem ontu, nie m ożna byto prowadfcić obserwacji pierwotnych naw arstw ień.

W zw iązku z odkryciem liczn ych fragm entów n ieznan ych ze źródeł w cześn iejszych budowli, zachodzi pilna potrzeba przeprowadzenia prac wykopaliskowych w b erpoirednim sąsied ztw ie dworu w Tubądzinie,

I

Zam ość — Stare Miasto

AZP 8S -S 8 lub 8 9 - 6 8 /— PP Pracow nia K onserwacji Zabytków Pracow nia A rcheologiczno-K onser­ w ato rsk a Oddział w Zam ościu

B adania prowadził m gr Andrzej Witkowski, Finansow ał WKZ w Z am oś­ ciu. Pierwszy sezon badań. Miasto.

B adania koncentrow ały się n a trzech obiektach Starego M iasta: kojce w p ark u , n ad szańca K2 w zespole b astio n u VII oraz Akademii. W przypadku dwóch pierwszych obiektów w ykonano