Dolice, woj. szczecińskie, st. 40

Stefan Wesołowski,Helena Bona

Dolice, woj. szczecińskie, st. 40

Informator Archeologiczny : badania 22, 36-37

3 6

D o lic e ,

w o j. ii c z e c M > k t e , ■t. 4 0

B a d a n ia prow adzi! m g r S te fa n W esołow ski przy w sp ó łu d ziale p ra c o w n i­ k a PASz 1 lelen y B o n a. F in an so w a) IHKM ΡΛΝ, T rz y n a sty se z o n b a d a ń . C m e n ta rz y sk o k u ltu r y łużyckiej z IV o k re s u e p o k i b rą z u .

K ontynuow ano prace w ykopaliskowe na cm en tarzy sk u k urhanow ym w części północno-zachod­ niej. P race k o n cen tro w ały się n a k u rh a n ie 7 z p łaszczem ziem nym pokryw ającym pow ierzchnię o śre d n ic y w rzucie poziom ym 2 0 m . O snow a k u rh a n u w ytyczona przez k rą g k a m ie n n y p o sia d a ła w ym iary 1 0 .6 0 x 1080 m z płaszczam i ściętym i. W części c e n tra ln e j zn ajd o w ał się p lerśelen io w aty w al o w y m iarach u po d staw y 7,4 0 x 7 ,S 0 m, a w koronie 4.6 0 x 4 .8 0 m . W ew nątrz p rz e strz e n i mlędzywałowej p o w stał lej utw orzony przez śc ia n y lica w ew nętrznego w ału . w ypełniony n a w a r­ stw ien iam i p la s k u I gliny. P rz e s trz e ń m iędzy k ręg iem osnow y k u r h a n u , a w ałem w y m o szczo n a z o s ta ła d u ży m i o to czk a m i. W d w óch p o p rz e d n ic h se z o n a c h w y k o p alisk o w y ch p rz e b a d a n o p ła sz c z z ie m n y m ogiły o raz k o n s tru k c ję k a m ie n n e w p o s ta c i w ielow arstw ow ego k ręg u - o snow y k u r h a n u - w a łu k a m ie n n o -z ie m n e g o o raz b ru k u . Lejow ate z ag łę b ien ie w p rz e s trz e n i m iędzy w ałow ej z k sz ta łtu ją c y m i się w Jego w n ę trz u w a rstw a m i ziem nym i, ze w zględu n a z a w a rte w w a rs tw a c h tre ś c i k u ltu ro w e , zo stało u z n a n e za kom orę g robow ą. R o zk o p an o sie d e m p o zio ­ m ó w w a rs tw ze śla d a m i p o ch ó w k u w p o sta c i p rz e p a lo n y c h k o ste c z e k lu d z k ic h o ra z z a w a r­ to ś c ią p o p io łu , w ęglików d rzew n y ch , a ta k ż e u ła m k ó w n aczy ń . O m aw ian e poziom y w a rstw p rz e d z ie lo n e były w a rstw a m i gliny. Z kolei k o n s tru k c ja k a m ie n n a ko m o ry grobow ej w g ó rn y c h w a rs tw a c h w rz u c ie poziom ym kolistego k s z ta łtu , od poziom u sz ó ste g o w form ie p ro s to k ą ta ze ś c ia n a m i ułożonym i z d ro b n y c h oto czak ó w o w y m ia ra c h 1.8 0 x 2 ,0 0 m . Na z e w n ą trz kom ory grobow ej p od b ru k ie m w y p ełn iający m p rz e s trz e ń m iędzy kręg lem a w ałem , a ta k ż e p od sa m y m w ałem , w y stą p iła w a rstw a g lin y o m iąższo śc i od 0 .1 0 do 0 .2 5 m w form ie k le p is k a z g nlazdow o z a z n a c z a ją c y m i się s p a le n iz n a m i z za w a rto śc ią p rz e p a lo n y c h k o ste c z e k lu d z k ic h , w ęgielków d rz e w n y c h o ra z u łam k ó w n a c z y ń . W części zach o d n iej k u r h a n u , w m ie jsc u w y stą p ie n ia s p a le n iz n , o d sło n ię to g ró b popielnicow y.

B a d a n o n a js ta r s z e poziom y k o n s tru k c ji k a m ie n n e j ko m o ry grobow ej (poziom VI i VII) o raz w s c h o d n ią częóć k u r h a n u n r 7 p rz e k o p u ją c poziom z g lin ą - tzw. k lep isk o - ze śla d a m i w y stę p u ją c y c h sp a le n iz n u ła m k ó w n a c z y ń I p rz e p a lo n y c h k o ste c z e k lu d z k ic h zw iązan y ch p rz y p u s z c z a ln ie z p ra k ty k a m i w ierzeniow ym i o b rz ą d k u pogrzebow ego. W śród pow yższych s p a le n iz n w yróżniono trz y zesp o ły - Ja m y i p a le n isk o · w y ró żn iające się sw y m i tre śc ia m i obrzędow ym i.

J a m a z ie m n a n r 1 - w y stą p iła p od w alem k a m len no-ziem n y m , n a p ó łn o cn y w sc h ó d od k a m o ry grobow ej. S tr o p Ja m y zazn aczy ł się k o listą p la m ą p ia s k u 1 glin y o toczonej w ień cem s p a le n iz n y z b ard zo d u ż ą z a w a rto ś c ią p rzep alo n y ch k o ste c z e k lu d z k ic h . W a rs tw a sp a le n iz n y , tw o rz ą c a w ien iec o m iąższo śc i od 5 do 2 0 cm , u c h w y tn a także była p od w a łe m b e z p o śred n io p rzy ś c ia n a c h ko m o ry grobow ej o ra z w sa m e j kom orze, gdzie zale g ała n a w a rste w c e g lin y w y m a sz c z a ją c e j d n o kom ory. S a m w ieniec w rz u c ie poziom ym p o s ia d a ł ś r e d n ic ę 2 ,4 0 m , a jeg o ś r o d e k z p la s k ie m i g lin ą 0 .7 0 m . W tra k c ie e k sp lo ra c ji w ień ca stw ierd zo n o , że Jego ś r o d e k s ta n o w i J a m a ziem n a, której s tr o p p rzew arstw lo n y byt w a rste w k a m i glin y i p la s k u (0.20), a poniżej w y stą p iła b a rd z o In te n sy w n a sp a le n iz n a z w ęgielkam i d rzew n y m i o ra z z d u ż ą ilością częściow o p rz e p a lo n y c h k ości - wg w stę p n e j o cen y - zw ierzęcych. J a m a w p rzek ro ju p o sia d a ła k s z ta łt w o rk o w a ty o głęb o k o ści 0 ,6 0 m.

J a m a z ie m n a n r 2 - w y stą p iła m iędzy k o m o rą g robow ą, a k ręg lem k u r h a n u od s tro n y p ó łn o c n e j a le n a z e w n ą trz w a łu n a poziom ie glin y tzw. k le p isk a ze ś la d a m i s p a le n iz n . S tr o p Ja m y w y z n aczała b rązo w a g lin a z k a m ie n ie m o śre d n ic y 0 ,4 0 m , w okół - n ie r e g u la r n y w ieniec s p a le n iz n y z p rze p a lo n y m i k o ste c z k a m i lu d zk im i. W Jam ie o ś re d n ic y w rzu cie p oziom ym 0 ,7 0 m w s tro p ie z k a m ie n ie m w y stą p iła g lin a z p ia s k ie m I s p a le n iz n ą o lepkiej k o n s y s te n c ji z d ro b n y m i w ęglikam i drzew n y m i 1 kilka k o steczek lu d zk ich . Poniżej (około 0 ,3 0 m od s tr o p u Ja m y w In ten sy w n ej sp a le n lż n le w y stąp iły dw a m a łe i Jed n o d u ż e n ac z y n ie , a n a d n ie Jam y m is a o ś re d n ic y w ylew u 0 ,3 5 m). J a m a p o s ia d a ła w p rzek ro ju k s z ta łt w o rk o w aty o w y m ia ra c h - śre d , w rzu cie poziom ym 0 .7 0 m, gł. 0 ,6 5 m . P a le n isk o - n a z e w n ą trz k o m o ry grobow ej od s tr o n y p ółnoc no w sch ó d niej u s y tu o w a n e w p obliżu k ręg u k u r h a n u z w iązan e J e s t ta k ż e z pozio­ m e m g lin y tzw. k le p is k a i n a pow ierzchni zazn aczało się p la m a m i s p a le n iz n y I licznym i u ła m k a m i n a c z y ń . Pod w a rstw ą s tro p o w ą z glin y stw ie rd z o n o w y stą p ie n ie k a m ie n i - m ały ch o to czak ó w - w p o sta c i k rę g u w rzu cie poziom ym kolistego o ś re d n ic y 0 ,8 5 m . W ew n ątrz k rę g u w a rstw y p rz e p a lo n e j g liny p rz c w a rstw lo n e s p a le n iz n ą z popiołem , w ęgielkam i d rzew n y m i o ra z liczn e w y stę p u ją c e u ła m k i n aczy ń . N a to m ia st n ie w y stąp iły k o steczk i lu d zk ie I zw ierzęce. K om ora grobow a - u s y tu o w a n a w p rzy b liżen iu w c e n tra ln e j części m ogiły p o w sta ła w n iecc e u k s z ta łto w a n e j w p ia s z c z y sto -g lin ia sty m c a łc u . P o sia d a ła w rz u c ie p o zio m y m k s z ta łt p ro s to k ą ­ ta p o w stałeg o przez ś c ia n z niew ielkich otoczaków . W n a ro ż n ik a c h p o zb aw io n y ch k a m ie n i

p o ls k a A k a d e m ia N a u k I n s ty tu t H i­ s to rii K u ltu ry M a te ria ln e j Z ak ład A r­ c h e o l o g i i N a d o d r z a P r a c o w n i a A rch eo lo g iczn a w S zczecin ie_______

Ιη/о гт а tor A rcheologiczny ] 9 8 8

3 7

w y stą p iły Jam y ziem n e sy m e try c z n ie u s y tu o w a n e w zględem siebie. J e d n a ze ń c la n kom ory (z ach o d n ia) ró żn iła się sw y m n ie re g u la rn y m przebiegiem . Z o stała o n a z b u d o w a n a w dw óch o d c in k a c h · przy n a ro ż n ik u p ó łn o c n o z a c h o d n lm o d ch o d zi od Jam y tu k ie m , a d ru g i o d c in e k c h o ć m a p rz e b ie g w llnll p ro s te j, lecz w p ew n y m o d stę p ie od n aro żn ik o w ej Jam y . W te n s p o s ó b p o w stały dw ie - p rz y p u s z c z a ln ie za m ie rz o n e - przerw y w śc ia n ie k o m o ry grobow ej. W ym iary kom ory: 1 .8 0 x 2 .7 0 m j a m y n aro żn ik o w ej o śre d n ic y 0 .5 0 m gł. 0 .6 0 m . Z o p is a n ą powyżej k o n s tr u k c ją k a m ie n n ą kom ory grobow ej n a le ż y w iązać o p is a n y pow yiej sió d m y poziom ze śla d a m i p o ch ó w k u , rozbitym i n a c z y n ia m i, p ły tą k a m ie n n ą pionow o u s ta w io n ą o ra z J a m ą ze sz c z ą tk a m i o rg an iczn y m i. P oczynione o b serw acje s tra ty g ra fic z n e z d a ją się w sk azy w ać n a z a is tn ia ły b e z p o śre d n i zw iązek m iędzy n a js ta rs z y m poziom em (siódm ym ) k o m o ry grobow ej z Ja m a m i zaw ierający m i s p a le n iz n ę , a J a m a m i I p a le n isk ie m o raz g ro b u popielnicow ego w y stę ­ p u ją c y c h n a z e w n ą trz ko m o ry grobow ej n a poziom ie tzw. k le p isk a ze ś la d a m i sp a le n iz n .

P ra c e w ykopaliskow e 1 pow ierzchniow e w okolicach Dolic, k tó ry ch celem je s t p rz e b a d a n ie m ik ro reg io n u n a d M ałą Iną, reprezentującego przypuszczalnie Je d n o stk ę osad n iczo -g o sp o d arczą zw iązan ą z k u ltu rą łużycką, k o n cen tro w ały się w okół dw óch c m e n ta rz y s k o ra z ro zp o zn an ia sieci o sa d w sp ó łczesn y ch pow yższym obiektom . Na sta n o w isk a c h tych (30 140) zrezygnow ano z ro zk o ­ pyw ania w yłącznic obiektów k u rh an o w y ch , lecz b ad an o w y b ran ą część c m e n ta rz y s k a z w ydzie­ lającym i się g ru p a m i k u rh a n ó w , gdzie w w ykopie p o d d aw an o o b serw acji w szystkie śla d y u żytkow ania m iejsca pochów ku w yróżniając g ru p y grobów p łask ich tow arzyszących k u rh a n o m ł p o zo stający m z nim i w pew nych relacjach p rzestrzennochronologlcznych.

N a s ta n o w is k u 3 0 stw ie rd z o n o około 20 k u rh a n ó w o k o n s tru k c ji k a m ie n n o -z ie m n e j w rzu cie poziom ym k s z ta łtu k o listeg o o zróżnicow anej ś re d n ic y od 4 - 16 m etrów . U kiad k u r h a ­ nów w ydaje się być d o sto so w a n y do sz ero k o ści s to k u w zn iesien ia m orenow ego, a w części szczytow ej w z n iesien ia w y stąp iły b ru k i k a m ie n n e , d o ty c h c z a s p rz e b a d a n o śro d k o w ą część c m e n ta rz y s k a o p o w ierzch n i 4 0 0 m 2 ro z k o p u ją c d w a o b ie k ty k u rh a n o w e o ra z p rz e s trz e ń m ięd zy m ogiłam i.

S ta n o w is k o 4 0 to c m e n ta rz y s k o k u rh a n o w e zlokalizow ane n a ła g o d n y m s to k u w śród p ag ó rk o w atej rzeźb y te r e n u w pobliżu doliny. A naliza p rz e s trz e n n a o m aw ian e g o o b ie k tu J e s t b ard zo u tr u d n io n a zc w zględu n a g ę s te poszycie le ś n e (d ąb , b u k ]. J e s t to sto su n k o w o d u ż a n e k ro p o la z ok. 100 k u r h a n a m i o ś re d n ic y od 3 do 20 m.

Z ajm u je o n a o b s z a r ok. 1,5 h a , a grobow ce ro zrzu co n c s ą w p a ś m ie 100 m etro w y m tw orząc s k u p is k a k u rh a n ó w . Do sy ste m a ty c z n y c h b a d a ń w ykopaliskow ych w ytypow ano g ru p ę k llu n a s tu k u rh a n ó w w zach o d n iej części cm e n ta rz y sk a , gdzie w edług w stę p n y c h o cen m o żn a w yróżnić Jed n ą ze s tr e f u ż y tk o w an ia nekropoli. W la ta c h 1979 - 1988 w powyższej strefie c m e n ta rz y sk a p ra c e w ykopaliskow e k o n cen tro w ały n a dw óch w ytyczonych w ykopach: połudn io w o -zach o d n im o pow ierzchni 6 0 0 m a , gdzie p rz e b a d a n o p o w ierzch n ię 5 0 0 m 2 ro z k o p u ją c sz e ś ć k u rh a n ó w I to w a rz y sz ą c e ty m o b iek to m b ru k i k a m ie n n e z g ro b am i p ła sk im i 1 p ó łn o c n o -z a c h o d n im o p o ­ w ierzch n i 8 0 0 m 2 n a k tó ry m p rz e b a d a n o Jed en z w ięk szy ch k u rh a n ó w o ra z Jego o to cze n ie z o d sło n ięty m i ta k ż e pierw szym i g ro b a m i p łask im i.

иж увклпу d o ty c h c z a s z a só b Inform acji źródłow ych o d n o śn ie u k ła d u p rz e s trz e n n e g o k u r ­ h a n ó w w p o szczeg ó ln y ch s tre fa c h с m en la rż y sk a o ra z u ja w n ia ją c e się w sp ó łzależn o ści m iędzy k u r h a n a m i a to w arzy szący m i im g ro b am i p ła sk im i, J a k też s a m Takt bliskiego w spółw ystę- p o w a n la w b a d a n y m m ik ro reg io n ie d w óch nek ro p o li o zbliżonej ch ronologii, lecz ró ż n ią c y c h się zdecydow anie p od w zględem w ielkości l liczby k u rh a n ó w 1 pochów ków - s u g e ru je , że m am y w ty m rejo n ie do czy n ie n ia zc zw arty m i ze sp o ła m i o sa d n iczy m i, k tó ry c h p rz e b a d a n ie k o m p le­ kso w e pozw oli n a w ydzielenie k s z ta łtu ją c y c h się w d o b ie k u ltu r y łużyckiej e k u m e n l o k re śle n ie p rz e o b ra ż e ń w u ja w n ia ją c y c h się s t r u k tu r a c h o s a d n ic z y c h , a ty m sa m y m p rze śle d z e n ie rozw o­ j u sp o łeczn o -g o sp o d arczeg o b a d a n y c h g ru p lu d zk ich .

N a stę p n y e ta p b a d a ń to ro z p o z n a n ie sieci o sad n iczej. S łu ż ą te m u m . In. b a d a n ia pow ie­ rz c h n io w e l so n d a ż o w e , k tó re k o n c e n tr u ją się w okół głów nej o si rzecznej Małej ln y 1 je j dopływ ów . W ytyczono o b s z a r o p o w ierzch n i około 2 5 0 km a , k tó ry d la celów porów n aw czy ch o b ejm u je p o b lisk ie “łużyckie" m ik ro reg io n y o sa d n ic z e z n e k ro p o la m i w sp ó łczesn y m i c m e n ta ­ rz y sk o m dollcklm . Z kolei w b e z p o śre d n im sąsie d z tw ie n ek ro p o li d o llck lch n a przeciw ległych s to k a c h d o łln y o d k ry to o sa d y z m łodszej epoki b rą z u (m. In. s t. 35, 4 5 . 51, 52), z k tó ry c h st, 45 p rz e b a d a n o m e to d ą so n d a ż o w ą u z y s k u ją c m a te ria ł c e ra m ic z n y w sp ó łczesn y b a d a n y m c m e n ta rz y s k o m.

B a d a n ia w y k o p a lis k o w e n a c m e n ta r z y s k a c h d o lic ld c h k u l t u r y łu ż y c k ie j z o s t s ł y r a k o ó - c i o n e , a p r o w a d z e n ie d a ls z y c h p ra c w ią z a ć s i ę b ę d z ie z e w e n tu a ln y m s tw o r z e n ie m n a t y c h o b ie k ta c h r e z e r w a t u a r c h e o lo g ic z n e g o · " K u rh a n y P r a s ło w ia ń s k ie " .

P

P o lsk a A k a d e m ia N a u k I n s ty tu t I Ils- torll K u ltu ry M a te ria ln e j Z a k ła d Ar- cheologll N a d o d rz a we W rocław iu