Jolanta Latosińska Uniwersytet Łódzki
Katedra Geografii Miast i Tuiyzmu 90-142 Lódż, ul. Kopcińskiego 31
jlatos@geo.uni.lodz.pl
PRZESTRZEŃ TURYSTYCZNA - JEDNO POJĘCIE DWA ZNACZENIA.
ROZWAŻANIA NA TEMAT INDYWIDUALNEJ PRZESTRZENI TURYSTYCZNEJ 1. TURYSTYKA - HETEROGENICZNOŚĆ ZJAWISKA, INTERDYSCYPLINARNOŚĆ BADAŃ
Turystyka jako zjawisko heterogeniczne i interdy scyplinarne inspiruje badaczy wielu dyscyplin na ukowych. W ostatnim czasie w okresie „żywio łowego rozwoju badań nad turystyką” do geogra fów, którzy byli prekursorami badań naukowych W tej dziedzinie dołączyli aktywnie ekonomiści, Przedstawiciele nauk o zarządzaniu, socjologowie, Pedagodzy, psychologowie, religioznawcy, infor matycy, planiści i in. (LISZEWSKI 2005, s. 52). Dla tego „turystyka” jest pojęciem często definio wanym w literaturze przedmiotu przez badaczy Wymienionych dyscyplin naukowych. Ze względu na zakres niniejszej pracy oraz szeroką dyskusję, m in. na temat pojęcia „turystyka”, zaprezentowa-
w Turyzmie przez Ba c h v a r o v a i Dz ie g ie ć (2005), autorka zrezygnowała z przeglądu definicji tego pojęcia. Na potrzeby niniejszych rozważań Przyjęto za Pr z e c l a w s k i m (1996), iż „turystyka to całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej, W iązanych z dobrowolną, czasową zmianą miej- ^Ca pobytu, rytmu i środowiska życia, oraz wej ściem w styczność osobistą ze środowiskiem od wiedzanym”.
Turystyka jest zjawiskiem rozpatrywanym naj gęściej w płaszczyźnie psychologicznej, spolecz- neJ> ekonomicznej, przestrzennej i kulturowej.
TOURISM SPACE - ONE CONCEPT, TWO MEANINGS:
REFLECTIONS ON INDIVIDUAL TOURISM SPACE
1. TOURISM - ITS HETEROGENEITY AND INTERDISCIPLINARY
CHARACTER
Tourism a s a heterogenic and inter- disciplinaiy phenom enon inspires m any academ ic disciplines. Recently, a t a time of ‘rapid developm ent in tourism studies, geographers, p recu rso rs in this field, have been joined by econom ists, m anage m en t specialists, sociologists, education ists, psychologists, specialists in religion, com puter program m ers, u rb a n planners
etc.’ (L is z e w s k i 2005). Tourism is a concept
which is often referred to in th e literature as representing the different disciplines m entioned above. Due to the limited length of th is article, as well a s a detailed d iscussion of the term ‘to u rism ’ presented in Turyzm by B a c h v a r o v & D z i e g i e ć
(2005), the a u th o r abandoned the idea of a review of definitions. For the purpose
of this presentation, P r z e c l a w s k i ’s (1996)
definition h a s b een assu m ed . This states th a t ‘tourism in cludes all th e phenom ena
of spatial mobility connected with
a voluntary, tem porary change of the place of stay, rh y th m an d environm ent of life, as well as p ersonal co n tact w ith the visited en v iro n m en t.’
W ujęciu p sych ologiczn ym c zło w iek charak teryzujący się określoną o so b o w o śc ią je st p od m io tem podejm ow anych podróży. C zło w iek od czu wa potrzebę zm iany środow iska, określa cel w y jazdu, wyobraża sob ie podróż, realizuje ją, a na stępnie w spom ina. W ujęciu społecznym turysty ka je st podróżą, w trakcie której czło w iek do św iadcza styczności sp ołeczn ych w yzw alających w ięzi społeczne. Turystyka je st zjaw iskiem ek on o m icznym , b ow iem kieruje się prawami podaży i popytu. Faktem ju ż je s t funkcjonow anie przem y słu turystycznego, rynku turystycznego, produktu turystycznego. Turystyka je st zjaw iskiem prze strzennym; po pierw sze pod w p ływ em turystyki zm ienia się krajobraz i m oże być budow any lub burzony ład przestrzenny, po drugie, wraz z roz w ojem cyw ilizacyjn ym zm ieniają się zachow a nia turystyczne człow iek a, w tym zachow ania przestrzenne. Najszerzej rzecz ujmując, turystyka jest zjaw iskiem kulturowym , funkcją kultury, e le m entem kultury, przekazem kultury, spotkaniem kultur i czynnikiem przem ian kulturowych. Tury styka jest przede w szystk im zachow aniem c z ło w ieka rozpatrywanym w e w szystk ich w spom nia nych aspektach (PRZECŁAWSKI 1996). Ponadto tu rystyka to zjaw isko ew olu u jące czasoprzestrzen nie. Przestrzeń i czas to wym iary, w których od byw ają się w szelk ie zachow ania człow iek a. W śród ogólnych zachow ań m ożna w y d zie lić działania i zachow ania turystyczne realizow ane w czasie w olnym i stale zm ieniającej się przestrzeni (Du
r a n d, Jo u v e t 2003a, Ba c h v a r o v, Dziegieć
2005, Ka c z m a r e k 2 0 0 5 ). Coraz częściej tury styka traktowana je st jak o zasadniczy elem ent ja kości życia (Ric h a r d s 1999) i w yznacznik awan su sp ołeczn ego. Czas ob ecn y to czas tryumfu tury styki (turystycznego tryum fu) (Du r a n d, Jo u v e t
2003b , Ma cCa n n e l l 2 0 0 2 ) i klasy średniej, któ ra przyczyniła się do um asow ienia tego zjawiska. Jak p isze M a c C a n n e l l (2 0 0 2 ), to „turysta jest jednym z najlepszych m odeli, opisujących ogóln ie człow iek a n o w o czesn eg o (...), to w łaśn ie w um yśle turysty rodzi się p ierw sze pojm ow anie cyw ilizacji n o w o czesn ej”.
2. DWA PODEJŚCIA BADAWCZE
W św ietle podjętego tematu sz czeg ó ln ie w ażny staje się aspekt przestrzenny tego zjaw iska, b o w iem przestrzeń odgryw a bardzo w ażn ą rolę w ż y ciu człow ieka, je st je g o środow iskiem życia, pracy
Tourism is usually analysed from psycho logical, social, economic, spatial and cultural perspectives. From the psycho logical point of view, som eone with a par ticular type of personality is the psycho logical ‘subject’ of the journeys travelled. A person feels the need to change environ m ent, decides the puqoose of the journey,
imagines it, executes it, and finally
reminisces. Socially, tourism is a journey during which social contacts leading to social ties are experienced. Tourism is an economic phenom enon because it is ruled by dem and and supply. The tourism industry, tourism m arket and tourism product are facts. Tourism is a spatial phenom enon; firsUy, it modifies the land scape, and its spatial order can be improved or damaged. Secondly, along with
the development of civilization to u ris t
behaviour is also changing, including
tourist spatial behaviour. Generally speak
ing, tourism is a cultural phenomenon;
a cultural funcUon, cultural element, cultural transfers, m eetings of cultures and agents of cultural change. Tourism is first of all a h u m an behaviour considered fromall the perspectives m entioned above (P r z e -
c la w s k i 1996). Moreover, tourism e v o lv e s
in time and space - the dim ensions in which all h u m a n behaviour takes place. Among general behaviours we can see tourist acUvity and behaviour occurring in free time and in continually changing that space (D u r a n d & J o u v e t 2003, B a c h v a r o V & D z ie g ie ć 2005, K a c z m a r e k 1996). In
creasingly tourism is tre a te d as an essen tia l
elem ent of the quality of life ( Ri c h a r d s
1999) and a sign of social advance. At
present we are w itnessing the triumph of tourism (D u r a n d & J o u v e t 2003, M a c C a n n e l l 2002) and of the middle class
which m ade it a m ass phenom enon. Q u o t
ing M a c C a n n e ll (2002), ‘the tourist is one
of the b est models to generally d e sc rib e
a m odem m an (...); it is in his m ind where
the first perception of m odem civilization is
b o m . ’
2. TWO RESEARCH APPROACHES
The sp atial a sp ec t becom es particularly im portant b ecau se space plays a very
1 środowiskiem, w którym człowiek realizuje po trzebę wypoczynku, w tym aktywności turystycz nej (LATOSIŃSKA 1998). Najogólniej pojęta prze strzeń nadal pozostaje dom eną badań geograficz nych, a w kontekście turystyki - najbardziej prze strzennego zjawiska - dom eną geografii turyzmu. Wraz z rozwojem turystyki i przekształceń pod jej wpływem, ogólnie pojęta przestrzeń zyskała m.in. miano przestrzeni turystycznej. Przestrzeń tury styczna w ostatnich latach była przedmiotem zain teresowań wielu badaczy: D r a m o w i c z a (1984), D z i e g i e ć (1 9 9 5 ), K r z y m o w s k i e j - K o s t r o w i c - KIEJ (1 9 9 5 ), LATOS1ŃSKIEJ (1 9 9 8 ), LISZEWSKIEGO (1 9 9 5 ,2 0 0 5 ), L i s z e w s k i e g o , B a c z w a r o w a (1998), M a t c z a k a (1 9 9 5 ), O p p e r m a n n a (1 9 9 3 ), S t a - CHOWSKIEGO (1 9 9 3 ), SZKUPA (2 0 0 3 ), WlLUSIA (1997), W ł o d a r c z y k a (1 9 9 9 ), W o j c i e c h o w s k i e j (1998).
W badaniach nad przestrzenią turystyczną nale ży zwrócić uwagę na dwojakie podejście badaw cze: częściej spotykane - traktujące przestrzeń tu rystyczną jak o ob iektyw ną część przestrzeni ogól- nogeograficznej, w której zachodzą zmiany pod wpływem turystyki oraz, rzadziej spotykane - Ujęcie subiektywne, traktujące przestrzeń tury styczną jako indywidualną (społeczną). Indywidu alną przestrzeń turystyczną autorka zamiennie na zywa turystyczną przestrzenią człowieka. Prze strzeń turystyczna w ujęciu obiektywnym jest »sceną”, na której czlowiek-turysta jest jednym 2 jej „aktorów”, natomiast w podejściu subiektyw- nym czlowiek-turysta jest na tej „scenie” głów nym, a często jedynym „aktorem”.
Przestrzeń turystyczna była definiowana i kla syfikowana przez wymienionych badaczy, z któ rych najbardziej pełną definicję i klasyfikację stworzył LISZEWSKI (1 9 9 5 , 2 0 0 5 ). Przyjmując o- statnią definicję przestrzeni turystycznej tego auto-
ra ( L i s z e w s k i 20 0 5 , s. 54) możemy przyjąć, iż: »Przestrzeń turystyczna (nazywana przez niektó rych badaczy rekreacyjno-turystyczną) to część (podprzestrzeń) przestrzeni geograficznej rozumia- neJ jako powierzchnia Ziemi (epigeosfera), odkry wana i kolonizowana przez człowieka do celów turystycznych. Odkrywając i kolonizując prze strzeń geograficzną człowiek motywuje to chęcią Poznania, potrzebą wypoczynku (regeneracji sił fizycznych, psychicznych i duchowych) oraz dą- 2eniem doznania różnorodnych przeżyć. Można Wyróżnić trzy niewykluczające się rodzaje prze strzeni turystycznej: realną, funkcjonalną i percep- cyjną” . W dalszej części cytowanej pracy LISZEW SKI (2005) omawia pięć wyróżnionych typów
prze-im portant p a rt in h u m a n life; it is our living an d working environm ent where needs for recreation are satisfied and this
includes to u rism activity (L a to s iń s k a
1998). Space, in th e m o st general sense, rem ains the dom ain of geographical study, and in the context of tourism , the m ost spatial of phen o m en a an d is also the dom ain of tourism geography. In the course of to u rism developm ent and the transform ations it brings about, p arts of general space have becom e tourism space. In recen t y ears it h a s been a n object of
in tere st to m any researchers: D r a m o w ic z a
(1984), D z i e g i e ć (1995), K r z y m o w s k a - K o - s t r o w i c k a (1980), L a t o s iń s k a (1998), L i s z e w s k i (1995, 2005), L is z e w s k i & B a c z - w a r o w (1998), M a t c z a k (1995), O p p e r - m ann (1993), S t a c h o w s k i (1993), S zk u p (2003), W i l u ś (1997), W ł o d a r c z y k (1999) an d W o j c i e c h o w s k a (1998).
In s t u d i e s of t o u r i s m space there are
two approaches: the more frequent in which tourism space is treated as an objective p a rt of general geographical space w hich it changes, and the other, a rarer subjective approach, in which tourism space is treated a s individual (social) space. The a u th o r refers to this
as individual (social) tourism space.
Objectively speaking, to u rism space is a ‘stage’ on w hich th e to u rist is one of the ‘actors’, while in the subjective approach th e to u rist is the leading, often the only, ‘actor’ on th is ‘stag e’.
Tourism space h a s been defined and classified by th e research ers listed above w ith th e m ost com plete definition and
classification being provided by L is z e w s k i
(1995, 2005). Following his m ost recent
article (L is z e w s k i 2005, p. 54), we can
assu m e th a t ‘to u rism space (called by
some research ers recreational-tourism
space) is a p a rt (subspace) of geographical space u n d erstood a s the e a rth ’s surface (epigeosphere) discovered and colonized by m an for to u rism purposes. In discover ing an d colonizing geographical space, m an is m otivated by his will to learn som ething new, h is need to re st (regenera tion of psychical, m ental an d sp iritu al strength), a s well a s by his p u rs u it of varied experience. We c a n identify three
strzcni turystycznej: eksploracji, penetracji, asymi lacji, kolonizacji i urbanizacji turystycznej. Autor stworzył kompleksową, definicję przestrzeni tury stycznej, w pierwszej części prezentując podejście obiektywne (absolutna przestrzeń turystyczna), a w drugiej podejście subiektywne (indywidualna przestrzeń turystyczna). Zaprezentowana definicja przestrzeni turystycznej jest na tyle pojemna, iż może być modyfikowana w zależności od zaintere sowań badawczych. Zatem istnieje jedna prze strzeń turystyczna. Wyróżnione zaś rodzaje i typy przestrzeni turystycznej, zdaniem autorki, winny być rozpatrywane w zależności od podejścia ba dawczego, bowiem takie podejście determinuje treści wypełniające znaczenie rodzajów i typów przestrzeni turystycznej. W yróżnione rodzaje i ty py przestrzeni turystycznej inspirują do podejmo wania dalszych badań nad przestrzenią turystycz ną, wśród których dom inują prace o podejściu obiektywnym, chociażby publikacje Dz ie g ie ć
1995, MATCZAKA 1995, W lLUSIA 1997, WOJECIE-
c h o w s k i e j 1998, Wł o d a r c z y k a 1999, Sz k u p a 2003, natomiast w mniejszości pozostają prace o podejściu subiektywnym (LATOSIŃSKA 1998,
Ko w a l c z y k-An i o l 2006).
3. INDYWIDUALNA PRZESTRZEŃ TURYSTYCZNA
Ze względu na podjęte badania na temat indywidu alnej przestrzeni turystycznej autorce bliższe jest podejście subiektywne do przestrzeni turystycz nej. Zostało ono wypracowane na podstawie teo rii przestrzeni turystycznej LISZEWSKIEGO (1995, 2005), koncepcji przestrzeni w geografii człowieka
Lis o w s k i e g o (2003) oraz teorii miejsca Tu a n a
(1987). Indywidualna przestrzeń turystyczna (miejsce turystyczne lub zbiór miejsc turystycz nych) powstaje w wyniku zderzenia dwóch po rządków: z jednej strony porządku ludzkiego, skła dającego się ze zmysłów, pamięci etc., a z drugiej strony - porządku naturalnego, będącego częścią przyrody i środowiska kreowanego przez człowie ka. W miejscu turystycznym człowiek-turysta mo że realizować bezpośrednie doświadczenie świata zewnętrznego. M iejsce turystyczne jest częścią (wycinkiem) przestrzeni geograficznej wyróżniają cej się pewnymi fizycznymi, oryginalnymi, unika towymi atrybutami lub wystąpieniem tu w prze szłości pewnych istotnych zdarzeń w świadomości społecznej (tzw. miejsca niezwykłe, magiczne). Miejsce może być też wytworem przywiązania
in d ep en d en t k in d s of to u rism space:
actual, functional a n d perceptional.’
L is z e w s k i (2005) fu rth e r d isc u sse s five
types of to u rism space: those of explora tion, p en etratio n , assim ilation, coloniza tion an d urb an izatio n . Me h a s created a com plex definition of to u rism space, in the first p a rt p resen tin g the objective ap p ro ach (absolute to u rism space), and in the o th er - the subjective approach (individual to u rism space). The definition of to u rism space is so w ide-ranging th a t it can be modified depending on the research focus. There is a single tourism space, an d th e a u th o r believes th a t its k in d s an d types sh o u ld be considered in the context of the ch o sen approach b ecau se th a t will d eterm ine th eir m ean ing. The objective ap proach prevails,
e.g. in th e w orks by D z i e g i e ć (1995).
M a t c z a k (1995), W i l u ś (1997), W o j c i e c h o w s k a 1998), W ł o d a r c z y k (1999) or S z k u p (2003). The subjective approach
appears less often (L a t o s iń s k a 1998, W ł o
d a r c z y k ...).
3. INDIVIDUAL TOURIST SPACE
Due to th e la n d of research into individual to u rism space u n d ertak en by the a u th o r th e subjective approach
w as m ore ap p ropriate. It is based
on L is z e w s k i ’s (1995, 2005) theory of
to u rism space an d L is o w s k i’s (2003)
concept of space in h u m a n geography,
as well a s th e theory of location
by
T u an (1987). Individual to u rism space (a to u rism site or a group of sites) comes a s a re su lt of two o rd ers co-occurring: on the one h a n d it is the h u m a n order,
consisting of se n se s, m emory, etc., a n d
on the o th er it is th e n a tu ra l order, that p a rt of n a tu re a n d th e environm ent that h a s been influenced by h u m a n activity- At a to u rism site th e to u ris t can directly experience th e w ider world. A touristf1 site is a p a rt of geographical space d istin g u ish ed by c e rta in unique, physical a ttrib u te s or ce rta in im p o rtan t past events (and in places know n to be extra' ordinary: magic). S u c h a site m ay also be created by a n em otional a tta c h m e n t fett
emocjonalnego jednostki ludzkiej lub zbiorowości do jakiegoś wycinka powierzchni Ziemi. Turysta odkrywając i kolonizując miejsca turystyczne mo tywuje swoje działanie chęcią poznania, potrzebą wypoczynku (regeneracji sil fizycznych, psychicz nych i duchowych) oraz dążeniem doznania różno rodnych przeżyć. Przestrzeń turystyczna człowieka jest to przestrzeń relacji (relacyjna) podmiotu- turysty do przestrzeni (środowiska), jest doświad czeniem tej przestrzeni przez podmiot. Indywidual na przestrzeń turystyczna składa się z przestrzeni realnej zakreślonej podczas wyjazdów turystycz nych, którą można traktować jako zbiór miejsc tu rystycznych oraz przestrzeni percepcyjnej powsta jącej w wyniku doświadczania, wyobrażeń, do znań, postrzegania i wrażeń.
Indywidualna przestrzeń turystyczna jest od zwierciedleniem potrzeb człowieka, powstaje w wyniku turystycznej eksploracji, penetracji, asy milacji, kolonizacji czy urbanizacji turystycznej (?). W wyniku eksploracji turystycznej turysta od krywa dla siebie nowe, nieznane miejsce, które staje się dla niego miejscem turystycznym (prze strzenią eksploracji). W wyniku penetracji turysta dokładniej poznaje miejsca swoich zainteresowań, które tworzą jego przestrzeń penetracji. W wyni ku asymilacji turysta oswaja przestrzeń dla siebie 1 przyswaja nabierając cech danego miejsca, wy twarzając dla siebie przestrzeń asymilacji. W wy niku kolonizacji turysta „zakorzenia” się w danym miejscu, budując drugi dom, przysposabiając sie dlisko do własnych potrzeb turystycznych i wypo czynkowych, kupując apartament w miejscowości turystycznej, tworząc przestrzeń kolonizacji. Zda- mem autorki, na „podboju” miejsca kończy się Proces doświadczania miejsca przez turystę, bo wiem zamieszkując na stałe w wybranym miejscu Jest co prawda przybyszem, ale staje się stałym mieszkańcem. Podczas tworzenia indywidualnej Przestrzeni turystycznej realnej odbywa się równo- Jegle proces postrzegania wybranych przez czło wieka miejsc turystycznych. Indywidualna prze strzeń turystyczna jest przestrzenią „wyspową”, c.hoć może być doświadczana w sposób punktowy, liniowy czy powierzchniowy.
Człowiek dokonuje wyboru miejsc turystycz- nych po uprzednim rozpatrzeniu obiektywnych możliwości. Można więc przyjąć, iż indywidual- na przestrzeń turystyczna (jej wybór) jest silnie determ inow ana czynnikami: psychologicznymi, sPołecznymi, ekonomicznymi, kulturowymi oraz ^'ejscem zajmowanym w przestrzeni geograficz n i (miejscem zamieszkania). Determinanty te
by a single person (or a whole community) for a p a rt of the e a rth ’s surface. Dis covering an d colonizing tourism sites, the to u rist explains h is /h e r activities by the w ish to learn, re st (renew physical, m ental and spiritual strength), as well as having a variety of experiences. H um an tourism space is w here th e relationship betw een the to u rist an d space (environment) is experienced. Individual tourism space consists of th e actu al space covered during to u rist trips, treated a s if a group of tourism sites, an d a perception space em erging as a re su lt of experience gained, w ith im pressions and perceptions.
Individual tourism space reflects h u m an needs; it ap p ears a s a re su lt of tourism
exploration, penetration, assim ilation,
colonization an d urbanization. During tourism exploration, the to u rist discovers a new, unknow n place w hich becom es a personal to u rism place (exploration space). At the p en etration stage, the to u rist learns a b o u t the place in more detail and it becom es penetration space. As a re su lt of assim ilation, the tourist becom es familiar w ith the place, assu m es some of its qualities a s his own, th u s
creating assim ilation space. In the
colonization p h ase the to u rist ‘roots’ into the place by building a second home there, adjusting th is hom e to h is /h e r own to u rist an d recreational needs, or buying an a p artm en t a t a to u rism destination, creating colonization space. In the au th o r’s opinion, ‘conquering’ the place closes the process of the to u rist experience because
a lth o u g h th e m o m en t of settling
perm anently in a chosen place the former to u rist is still a newcomer, s h e /h e also becom es a n in h ab itan t. While actual individual tourism space is being created, the tourism places chosen are perceived in a specific way. Individual tourism space is a n ‘islan d ’ space, although it may be experienced as a point, line or area.
T ourism places are chosen after
different possibilities have been looked into objectively. It can be assu m ed then th a t the choice of a n individual to u rism space is strongly d eterm in ed by psycho logical, social, econom ic a n d c u ltu ra l factors or th e location of th e to u rist in geographical sp ace (place of p erm an en t
czyn ią przestrzeń turystyczną dostępną w n ierów nym dla każdego zakresie. M ożna j ą w ięc trak tow ać w kategoriach śc iśle ekonom icznych (ME YER 2004). Indywidualna przestrzeń turystyczna pojaw iła się na pew nym etapie sp ołeczn ego roz w oju w dobie industrializacji i urbanizacji ( J a ł o w i e c k i 1988), p odlega ciągłym procesom e w o lucyjnym , uw zględniając zm ieniające się wraz z rozw ojem cyw ilizacyjn ym potrzeby człow ieka. Coraz w ięk szego znaczenia nabiera turystyczna jak ość m iejsca kreow anego nie tylko przez c z ło w ieka, ale przez różne podm ioty zajm ujące się organizacją turystyki i w ypoczynku, w tym biura podróży.
residence). These determ in an ts make
tourism space selectively available so it can th en be treated in strictly economic
term s ( M e y e r 2004). Individual tourism
space em erged a t a certain stage of social developm ent in the industrialization and
urbanization period (J a lo w ie c k i 1988). It
is undergoing c o n sta n t evolution, with h u m a n needs changing alongside. The tourism quality of a place, created not only by m an b u t also by different tourism and recreation organization factors, including travel agents, is becom ing increasingly im portant.
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY
B a c h v a r o v M ., D z ie g ie ć E ., 2 0 0 5 , R e la c je p o m ię d z y p o ję c ia m i „ r e k r e a c ja „ 1 „ tu ry s ty k a " , Turyzm, 1 5 / 1 - 2 , s. 7 9 - 9 5 .
M a c C a n n e ll D ., 2 0 0 2 , Turysta. Nowa teoria klasy próżnia- czej, Muza, Warszawa, s. 1
D ra m o w ic z K., 1 9 8 4 , P r z e s tr z e ń w g e o g rafii - w c ią ż n o w y s t a r y p ro b le m , Przegląd ¿Zagranicznej Literatury Geo graficznej, 3 - 4 .
Du r a n d H., Jo u v e t F., 2003a, L'espace-temps „flou”cles
tourismes, [w:J F. Frangialll (red), Le tourisme au XXIe
siècle, L’Harmattan, Paryż, s. 59-83.
Du r a n d H., Jo u v e tF., 2003b, Le tem ps du tourisme tri
omphant, [w:] F. Frangialli (red), Le tourisme au XXIe
siècle, L’Harmattan, Paiyż, 2 9-59.
D z ie g ie ć E .. 1 9 9 5 , U r b a n iz a c ja t u r y s t y c z n a te r e n ó w w ie j s k ic h w P o lsc e , Turyzm, 5 / 1 , s . 5 - 5 6 .
J a ł o w i e c k i B ., 1 9 8 8 , Społeczne w ytwarzanie przestrzeni
Książka i Wiedza, Warszawa.
K a c z m a re k J . , 1 9 9 6 , Dzienna ścieżka życia m ieszkańców Łodzi Łodzi a w arunki życia w mieście, ser. „Szlakami
Nauki”, 22, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Ka c z m a r e kJ., 2005, Podejście geobiograficzne w geografii społecznej. Zarys teorii i p odstaw y m etodyczne, Wy
dawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Ko w a l c z y k-An io łJ., 2006, Rozwój przestrzeni urlopowo-
wakacyjnej łódzkich rodzin na przykładzie struktur Uniwersytetu Łódzkiego i ich rodzin, maszynopis pra cy doktorskiej w Katedrze Geografii Miast i Turyzmu UL, Łódź.
K r z y m o w s k a - K o s tr o w ic k a A., 1995, Zarys geoekologii re
kreacji, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszaw
skiego.
La t o s iń s k aJ., 1998, Przestrzeń urlopowo-wakacyjna pra cowników w yższy ch uczelni Łodzi, ser. „Szlakami Na
uki", 27, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź. L is o w sk i A., 2 0 0 3 , Koncepcje przestrzeni w geografii
człowieka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskie
go.
Lis z e w s k iS., 1995, Przestrzeń turystyczna, Turyzm, 5 /2 .
Lis z e w s k i S., 2005, Przestrzeń turystyczna w ujęciu pod
miotowym. Przyczynek do dyskusji o przestrzeni w geo grafii, [w:] Maik W., Rembowska K., Suliborski A. (red.), G eografa ja k o n a u ka o przestrzeni, środowisku
i krajobrazie. Podstaw owe idee i koncepcja w geografii,
t. 1, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 50-60.
Lis z e w s k i S., Ba c z w a r o w M., 1998, Istota i właściwości
przestrzeni rekreacyjno-turystycznej, Turyzm, 8 /1 . s. 39-67.
Ma t c z a k A., 1995, Kolonizacja turystyczna strefy pod
miejskiej Łodzi, Kronilca M iasta Łodzi, 1, s. 108-119.
Me y e r B ., 2004, Turystyka Jako ekonomiczny c z y n n i k
kształtowania przestrzeni, Rozpraw y i Studia, Uniwer
sytet S zczeciński 545.
Op p e r m a n n M., 1993, Tourism space in developing coun-
tries, Annals o f Tourism Research, 20(3), s. 535-556.
Pr z e ć ł a w s k iK., 1996, Człowiek a turystyka. Zarys socjo logii tu ry sty ki F.H-U. .Albis”, Kraków.
Ric h a r d s G., 1999, Vacations and the quallty of life: pat-
terns and structures, Journal o f B usiness Research, 44, New York.
St a c h o w s k i J., 1993, O pojmowaniu przestrzeni w geo
grafii turyzmu. Acta Universttalis Nicolai Copemicl Geo
graphica, 24, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze, 82. S z k u p R., 2003, K ształtow anie podmiejskiej przestrzeni
wypoczynkowej. Przykład zachodniego sektora strefy podmiejskiej Ł odzi Wydawnictwo Uniwersytetu Łódz
kiego, Łódź.
Tu a nY., 1987, Przestrzeń i miejsce, PPIW, Warszawa.
Wiluś R., 1997, Rozwój fu n k c ji turystycznej w dolinie rzeki
Warty na odcinku od D ziałoszyna do Uniejowa, ser.
„Szlakami Nauki", 24, Łódzkie Towarzystwo Nauko we, Łódź.
Wł o d a r c z y k B ., 1999, Przemiany fo rm aktyw ności tur])'
stycznej. Przykład kraw ędzi W yżyny Łódzkiej, ser.
„Szlakami Nauki", 29, Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Łódź.
Wo j c ie c h o w s k aJ., 1998, Kolonizacja turystyczna terenów nadpilicznych, ser. „Szlakami Nauki", 26, Łódzkie To'
