R
R
R
O
O
O
L
L
L
A
A
A
O
O
O
D
D
D
M
M
M
I
I
I
A
A
A
N
N
N
Z
Z
Z
A
A
A
G
G
G
R
R
R
A
A
A
N
N
N
I
I
I
C
C
C
Z
Z
Z
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
W
W
W
N
N
N
A
A
A
S
S
S
I
I
I
E
E
E
N
N
N
N
N
N
I
I
I
C
C
C
T
T
T
W
W
W
I
I
I
E
E
E
I
I
I
P
P
P
R
R
R
O
O
O
D
D
D
U
U
U
K
K
K
C
C
C
J
J
J
I
I
I
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
W
W
W
P
P
P
O
O
O
L
L
L
S
S
S
C
C
C
E
E
E
dr inż. Sławomir WróbelIHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: wrobel@ziemniak-bonin.pl
ata 90. poprzedniego wieku to okres wie-lu zmian w Polsce, zarówno w sferze politycznej, jak i gospodarczej. Napływ kapi-tału zagranicznego wpłynął na rozwój wielu dziedzin naszego życia. Jednak w tym też okresie rozpoczął się w naszym kraju powol-ny schyłek potężnie rozwiniętego nasiennic-twa ziemniaka (Chotkowski, Wróbel 2006). W roku 1990 plantacje nasienne zajmowały ponad 43 tys. ha, z końcem lat 90. już tylko niecałe 7,5 tys. (w roku 2008 niecałe 5,5 tys.). Nasiennictwo było zawsze dość do-chodową gałęzią produkcji ziemniaków. Wiedzieli o tym również hodowcy zagranicz-ni, którzy upatrywali w Polsce nowych ryn-ków zbytu dla swoich odmian. Mimo że pol-skie hodowle miały bardzo bogaty zestaw najróżniejszych odmian, dopasowanych do – jak się wtedy wydawało – najbardziej wyszu-kanych gustów konsumentów, w tym to wła-śnie okresie rozpoczęła się ekspansja na-sienna hodowli z Niemiec i Holandii.
Wtedy też zaczęło się bardzo prężnie rozwijać przetwórstwo spożywcze ziemnia-ków na frytki i chipsy, co wiązało się z odpo-wiednią jakością surowca, którego w tamtym okresie nie potrafiły dostarczyć polskie ho-dowle. Przy tym nie były one przygotowane na taką ekspansję i nie potrafiły skutecznie wzmacniać swojej pozycji. Zaowocowało to bardzo szybkim napływem odmian zagra-nicznych, które pomimo braku wymaganej rejestracji sprowadzano i rozmnażano na podstawie tzw. jednorazowych zezwoleń wydawanych przez resort rolnictwa.
Brak rejestracji odmian nie wynikał z bra-ku chęci hodowców zagranicznych do jej przeprowadzenia, ale z bardzo
restrykcyj-nych wymagań, jakie musiała spełniać nowa odmiana. Głównym z nich była minimalna odporność odmian na porażenie wirusami. W owym czasie odmiany o odporności poni-żej 5 (w skali 1-9) nie mogły być rejestrowa-ne. Zmiany przepisów rejestracyjnych i póź-niejszy akces Polski do struktur Unii Euro-pejskiej złagodziły wymagania stawiane no-wym odmianom, co przyczyniło się do bar-dzo dużego napływu nowych, często barbar-dzo podatnych na choroby, a przy tym często trudnych w uprawie odmian zagranicznych (Turska, Wróbel 2000).
Spośród trzech najbardziej popularnych od kilku lat odmian zagranicznych jedynie Vineta ma wyższą odporność na wirusy, co ma wpływ na jej znacznie wolniejszą dege-nerację (tab. 1). Co ciekawe, Vineta i Satina to odmiany jadalne przeznaczone na rynek konsumencki. Może to oznaczać, że ich wa-lory kulinarne znalazły uznanie wśród szero-kiej rzeszy konsumentów. Należy tutaj do-dać, że nie jest łatwo znaleźć się na czoło-wym miejscu i utrzymywać swoją pozycję przez tak długi okres. Co roku rejestruje się od kilku do kilkunastu różnych odmian jadal-nych, z których każda ma wiele interesują-cych cech, w tym również kulinarnych. Jed-nak recepty na taki sukces należałoby upa-trywać raczej w konsekwentnej polityce do-stępu rolników do dużej ilości materiału sa-dzeniakowego tej odmiany. Co z tego, że nowa odmiana charakteryzuje się dobrym smakiem, a przy tym jest łatwa w uprawie, skoro hodowcy nie potrafią zapewnić odpo-wiedniej ilości sadzeniaków, aby zaspokoić potrzeby rynku.
Tabela 1
L
Udział odmian najczęściej uprawianych w nasiennictwie w ciągu 12 lat (wg powierzchni plantacji nasiennych)
Rok I miejsce II miejsce III miejsce
Odmian zagranicznych w pierwszej 10-tce 1996 Aster (1348 ha) Orlik (960 ha) Irga (812 ha) 0
1997 Aster (1041 ha) Maryna (798 ha) Ania (707 ha) 0 1998 Aster (859 ha) Maryna (711 ha) Orlik (473 ha) 1 1999 Aster (498 ha) Maryna (400 ha) Sante (352 ha) 1 2000 Aster (478 ha) Orlik (360 ha) Irga (337 ha) 1 2001 Aster (373 ha) Ruta (346 ha) Bzura (307 ha) 1 2002 Vineta (319 ha) Bzura (292 ha) Glada (288 ha) 3 2003 Vineta (328 ha) Lord (298 ha) Kuba (264 ha) 3 2004 Vineta (432 ha) Saturna (317 ha) Denar (317 ha) 4 2005 Vineta (372 ha) Rumpel (246 ha) Innovator (235 ha) 5 2006 Vineta (566 ha) Satina (323 ha) Innovator (295 ha) 5 2007 Vineta (564 ha) Satina (316 ha) Hermes (284 ha) 5 2008 Vineta (496 ha) Innovator (432 ha) Denar (369 ha) 7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GIORiN
Pogrubioną czcionką oznaczono odmiany zagraniczne
W roku 2008 wśród 10 najbardziej popu-larnych odmian w produkcji nasiennej, któ-rych udział całkowity wynosi aż 45,6% (po-zostałe 155 odmian zajmuje jedynie 54,4%), 7 miejsc zajmują odmiany zagraniczne. Vi-neta, Satina i Jelly to typowe odmiany jadal-ne, pozostałe: Innovator, Hermes, Saturna i Lady Rosetta przeznaczone są dla przemy-słu produkującego chipsy i frytki (tab. 2). W tabeli 2 znalazły się również dwie polskie bardzo wczesne odmiany jadalne (Lord i Denar) oraz jedna późna skrobiowa (Jasia).
Na uwagę zasługują właśnie odmiany ja-dalne, które pochodzą z największej i posia-dającej największy dorobek hodowli ziem-niaka w Zamartem. Ciekawostką jest, że właśnie z tej hodowli wyszły najbardziej zna-ne i ceniozna-ne przez konsumentów i producen-tów odmiany bardzo wczesne – Aster (Złoty Medal Polagra 2000), Orlik, Drop (Złoty Me-dal Polagra 1992), a w ostatnich latach De-nar (Złoty Medal Polagra 2003) i Lord (Złoty Medal Polagra 2005). Ostatnie dwie odmiany już 4 lata po rejestracji znalazły się w pierw-szej trójce najchętniej uprawianych w na-siennictwie odmian ziemniaka. Ich duża po-pularność wynika przede wszystkim z wyso-kiej jakości kulinarnej bulw, znacznej odpor-ności na choroby, szczególnie wirusowe, i ogromnego potencjału plonotwórczego.
Obecna sytuacja (rok 2008) jest tylko odpo-wiedzią na bardzo duże zapotrzebowanie rynku na sadzeniaki tych odmian.
Do tej pory nie było i nadal nie ma zagro-żenia ze strony zagranicznych odmian skro-biowych. Wysoka odporność na choroby, w tym wirusowe, zawartość skrobi i olbrzymi potencjał plonotwórczy kwalifikuje odmiany polskie do czołówki najlepszych i najbardziej wartościowych odmian europejskich (Stysz-ko 2004). Również duże zapotrzebowanie przemysłu skrobiowego na sadzeniaki takich odmian znajduje wyraz w ich udziale w pro-dukcji nasiennej (tab. 3).
Brak szczegółowych informacji o towaro-wej uprawie poszczególnych odmian w Pol-sce nie pozwala do końca na ocenę ich po-pularności. Pewną metodą jest szacowanie jej na podstawie liczby plantacji nasiennych. W wypadku dużej ich liczby można by rzec, że każdy chce mieć choć trochę zdrowych sadzeniaków takich odmian. Duża po-wierzchnia pojedynczej plantacji nasiennej (patrz odmiany skrobiowe i przydatne do przetwórstwa) przy jednoczesnej małej licz-bie plantacji danej odmiany wskazuje na wysoką koncentrację jej uprawy w wyspecja-lizowanych gospodarstwach nasiennych, głównie pod potrzeby dużych odbiorców (za-kłady przetwórcze, przemysł skrobiowy itp.).
Związek ten szczególnie widać w przypadku odmian zagranicznych (tab. 4). Przykład odmiany Vineta, której nasiennictwo prowa-dzone jest w roku 2008 na ponad 300 plan-tacjach, wskazuje, że średnia wielkość takiej plantacji to ok. 1,6 ha. Dla porównania druga
odmiana, Innovator: pomimo nieznacznie mniejszej całkowitej powierzchni nasiennej jej rozmnożenia prowadzone są na zaledwie 46 plantacjach, co daje średnią wielkość jednej plantacji ponad 9 ha.
Tabela 2
Ranking 10 najpopularniejszych odmian ziemniaka w nasiennictwie w roku 2008
Odmiana Liczba plantacji Powierzchnia (ha) Kraj pochodzenia Udział w nasien-nictwie w Polsce 1. Vineta 306 495,5 Niemcy 9,0% 2. Innovator 46 431,5 Holandia 7,9% 3. Denar 196 369,3 Polska 6,7% 4. Hermes 46 298,9 Austria 5,4% 5. Satina 119 249,7 Holandia 4,5% 6. Lord 116 232,6 Polska 4,2% 7. Saturna 26 174,7 Holandia 3,2% 8. Jelly 77 127,9 Niemcy 2,3% 9. Jasia 46 127,8 Polska 2,3%
10. Lady Rosetta 16 123,7 Holandia 2,3%
Suma 994 2503,8 - 45,6%
Ogółem (165 odmian) 2293 5496,0 -
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GIORiN Pogrubioną czcionką oznaczono odmiany zagraniczne
Tabela 3
Dziesięć najpopularniejszych odmian polskich w nasiennictwie ziemniaka w roku 2008
Odmiana Liczba plantacji Powierzchnia (ha) Średnia wielkość plantacji (ha)
1. Denar 196 369,3 1,9 2. Lord 116 232,6 2,0 3. Jasia 46 127,8 2,8 4. Irga 74 117,7 1,6 5. Tajfun 65 111,5 1,7 6. Rumpel 46 93,8 2,0 7. Kuba 33 84,3 2,6 8. Rudawa 40 76,2 1,9 9. Ikar 35 69,9 2,0 10. Pasat 38 66,6 1,7 Suma 689 1349,7 2,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GIORiN Pogrubioną czcionką oznaczono odmiany skrobiowe
Stąd widać, że sadzeniaki odmian przy-datnych do przetwórstwa na frytki lub chipsy są produkowane na bardzo dużych po-wierzchniach – często ponad 5 ha. Dodat-kowo w tabeli 4 porównano najpopularniej-sze w Polsce odmiany zagraniczne na ich rodzimym rynku. Okazuje się, że nie należą
one do czołówki najbardziej popularnych. Ich udział to zaledwie 11,7% (Niemcy) i 6,5% (Holandia) w całym nasiennictwie w tych krajach. Jedynie odmiana Innovator w Ho-landii i Karlena w Niemczech zaliczają się do 10 najpopularniejszych odmian (tab. 5).
Powierzchnia uprawy 10 najpopularniejszych odmian zagranicznych
w nasiennictwie ziemniaka Polsce w roku 2008 i ich udziały w Niemczech i Holandii
POLSKA NIEMCY HOLANDIA
Odmiana Wykorzy- stanie w przetwór-stwie ha % ha % ha % 1. Vineta 495,5 9,02 81,6 0,50 - - 2. Innovator frytki 431,5 7,85 195,6 1,20 1217,7 3,42 3. Hermes chipsy 298,9 5,43 34,9 0,21 274,1 0,77 4. Satina 249,7 4,54 176,8 1,09 - - 5. Saturna chipsy 174,7 3,18 246,7 1,52 154,0 0,43 6. Jelly 127,9 2,33 297,3 1,83 19,0 0,05
7. Lady Rosetta chipsy 123,7 2,25 214,5 1,32 576,8 1,62
8. Fresco frytki 77,4 1,41 - - 81,2 0,23
9. Albatros 65,3 1,19 225,6 1,39 - -
10. Karlena chipsy 62,7 1,14 434,9 2,67 - -
Suma 2107,5 38,35 1907,4 11,73 2322,7 6,52
Ogółem nasiennictwo ziemniaka (w nawiasie liczba odmian)
5496,0 (165) 16269,5 (300) 35595,3 (438)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GIORiN, NAK (Holandia) i Arbeitsgemeinschaft der Anerkennungsstellen für landwirtschaftliches Saat- und Pflanzgut (Niemcy)
Kursywą oznaczono odmiany spoza rejestru
Tabela 5
Dziesięć najpopularniejszych odmian ziemniaka w nasiennictwie w Holandii i Niemczech w roku 2008
NIEMCY HOLANDIA odmiana powierzchnia (ha) udział (%) odmiana powierzchnia (ha) udział (%) 1. Agria 1120,1 6,9 1. Spunta 3924,4 11,0 2. Kuras 763,9 4,7 2. Bintje 1974,9 5,5 3. Marabel 696,4 4,3 3. Agria 1864,5 5,2 4. Belana 501,8 3,1 4. Desiree 1765,8 5,0 5. Zorba 479,7 2,9 5. Innovator 1217,7 3,4 6. Gala 456,8 2,8 6. Fontane 1101,9 3,1 7. Karlena 434,9 2,7 7. Agata 1036,6 2,9 8. Cilena 416,7 2,6 8. Monalisa 779,9 2,2 9. Princess 377,5 2,3 9. Kondor 714,6 2,0 10. Krone 337,8 2,1 10. Victoria 634,0 1,8 Suma (1-10 odmian) 5585,7 34,3 15014,2 42,2 Ogółem 16269,5 100,0 35595,3 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z NAK (Holandia) i Arbeitsgemeinschaft der Aner-kennungsstellen für landwirtschaftliches Saat- und Pflanzgut (Niemcy)
48* 26 44 3 0 500 1000 1500 2000 2500
jadalne skrobiowe jadalne skrobiowe
Polskie Zagraniczne
ha
* liczba odmian w rozmnożeniach nasiennych w roku 2008
Rys. 1. Powierzchnia upraw nasiennych według typu użytkowego (odmiany zarejestrowane) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GIORiN
Produkcję nasienną w Polsce zdomino-wały obecnie jadalne odmiany zagraniczne. Stanowią one 96% ogółu powierzchni upraw wszystkich odmian zagranicznych (rys.1). W wypadku odmian polskich rozkład pomiędzy jadalnymi i skrobiowymi wynosi analogicznie 65 i 35%. Przy czym odmiany jadalne zajmu-ją 56% ogółu powierzchni nasiennych.
Hodowle polskie pomimo zarejestrowa-nych wielu cenzarejestrowa-nych odmian (obecnie w reje-strze 80) będą oferowały w 2008 roku 74 odmiany (tab. 6), a i tak w handlu nie ma
sadzeniaków większości z nich, gdyż ich powierzchnia nasienna ogółem to zaledwie 1-2 ha. Problemem jest zbyt duże rozdrob-nienie oferowanych odmian (Stypa, Chot-kowski 2006), w tym szczególnie niekorzyst-ny jest niedobór sadzeniaków odmian do tej pory bardzo popularnych i nadal poszukiwa-nych przez konsumentów, jak np. Bila, Bryza itp., oraz sadzeniaków odmian nowych, zare-jestrowanych w ostatnich latach. Obecnie 60% materiału nasiennego oferują hodowle zagraniczne.
Tabela 6
Udział w nasiennictwie według kraju pochodzenia odmian, rok 2008
Pochodzenie Liczba odmian w rozmnożeniach nasiennych Powierzchnia upraw nasiennych (ha) Udział w nasiennictwie Polska 74 2211,3 40,2% Niemcy z rejestru 22 1272,1 23,1% z listy UE 12 168,6 3,1% Holandia z rejestru 23 932,0 17,0% z listy UE 5 347,3 6,3% Inni z rejestru 2 36,7 0,7% z listy UE 7 356,4 6,5% spoza listy UE 20 171,6 3,1% Ogółem 165 5496,0 100,0%
Okres transformacji w nasiennictwie pol-skie hodowle mają już za sobą. Ich siłę i de-terminację do odbudowy swoich pozycji na rynku widać najlepiej na przykładzie HZ Za-marte, której odmiany w roku 2008 cieszą się największą popularnością wśród produ-centów nasiennych w Polsce. Z prowadzonej przez to przedsiębiorstwo hodowli zacho-wawczej w całej Polsce uprawia się na po-wierzchni prawie tysiąca hektarów aż 31 odmian – 21-proc. udział w nasiennictwie (tab. 7). Pozostałe dwie hodowle (PMHZ Strzekęcin i HR Szyldak) zajmują 3. i 5. miejsce. Pomimo tego nadal bardzo silną pozycję zajmuje ubiegłoroczny lider – nie-miecka hodowla Europlant, której w Polsce uprawia się jedynie 14 odmian, ale na po-wierzchni ponad 855 ha, co daje jej 19-proc. udział w ogólnym nasiennictwie. Jeszcze
mniej odmian (10) ma w rozmnożeniach ho-lenderskie HZPC, ale na powierzchni ponad 600 ha. Pozostałe hodowle zagraniczne po-mimo niewielkiej liczby rozmnażanych od-mian w Polsce mają również bardzo duże znaczenie na rynku nasiennym, gdyż w każ-dej chwili, przy odpowiedniej koniunkturze, mogą sprowadzić w zasadzie każdą ilość sadzeniaków swoich odmian z zagranicy. Ogólnym standardem przyjętym w hodow-lach zagranicznych jest coroczne sprowa-dzanie sadzeniaków wysokich stopni kwalifi-kacji i rozmnażanie ich do niższych stopni (CA lub CB) w warunkach polskich. Ponieważ
są to odmiany często szybko wyradzające się, mobilizuje się w ten sposób rolników (producentów) do częstej wymiany sadze-niaków.
Tabela 7
Udział poszczególnych hodowli ziemniaka
w produkcji nasiennej w Polsce, rok 2008 – tylko odmiany z rejestru
Hodowla Liczba oferowanych odmian Powierzchnia nasienna* (ha) Udział w nasiennictwie Kraj pochodzenia HZ Zamarte 31 932,7 21% Polska Europlant 14 855,4 19% Niemcy PMHZ Strzekęcin 27 763,4 17% Polska HZPC 10 601,2 14% Holandia HR Szyldak 15 514,6 12% Polska Agrico 11 314,3 7% Holandia
Solana (Saka-Ragis) 2 274,2 6% Niemcy
Norika 6 142,6 3% Niemcy
Pozostali 5 53,8 1%
Ogółem 121 4452,2 100%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GIORiN Pogrubioną czcionką oznaczono hodowle polskie
* W obrębie powierzchni nasiennej ujęto dla każdej hodowli jedynie jej własne odmiany.
Bardzo ciekawie wygląda sytuacja, jeśli chodzi o wielkość ogólnego areału poszcze-gólnych grup odmian (rys. 2). W wypadku odmian polskich hodowli przeważa tzw. roz-drobnienie produkcji nasiennej. Dla przewa-żającej liczby odmian (31) ich uprawa na-sienna zajmuje w skali kraju poniżej 5 ha i jest prowadzona raczej w celu zachowania starszej odmiany bez perspektyw na przy-szłość lub – rzadziej – wstępnego (pierw-szego) rozmnożenia odmiany nowo
zareje-strowanej. Średnio odmiana taka zajmuje ok. 1,7 ha ogółem w całym nasiennictwie w Pol-sce, co pozwala na wytworzenie niewielkiej ilości sadzeniaków, głównie na własne po-trzeby. Tylko 5 odmian polskich może się poszczycić uprawą nasienną przekraczającą 100 ha – łącznie zajmują około 960 ha.
W wypadku odmian zagranicznych jest zdecydowanie inaczej. Najwięcej odmian znajduje się w grupie 10-50 ha upraw na-siennych dla każdej odmiany, a 4 odmiany o
największym areale upraw zajmują łącznie ponad 1300 ha. Jest to związane również z tym, o czym pisano już wcześniej, a więc specjalizacją dużych firm nasiennych pod potrzeby przemysłu – przetwórstwa
ziemnia-ków na chipsy i frytki. Duże plantacje jednej odmiany pozwalają dostarczyć bardzo wy-równany jakościowo materiał sadzeniakowy późniejszym plantatorom produkującym su-rowiec do przetwórstwa. 52,0 ha 31 odmian 59,7 ha 9 odmian 468,1 ha 19 odmian 672,7 ha 10 odmian 958,9 ha* 5 odmian <5 5‐10 10‐50 50‐100 >100 Pow. uprawy w ha dla pojedyn. odmiany Odmiany polskie 32,4 ha 10 odmian 85,6 ha 10 odmian 496,8 ha 18 odmian 321,3 ha 5 odmian 1304,7 ha* 4 odmiany <5 5‐10 10‐50 50‐100 >100 Odmiany zagraniczne (z rejestru) Pow. uprawy w ha dla pojedyn. odmiany 41,3 ha 20 odmian 35,1 ha 4 odmiany 370,1 ha 17 odmian 597,4 ha* 3 odmiany <5 5‐10 10‐50 50‐100 >100 Odmiany zagraniczne (spoza rejestru)
* ca łkowita powierzchnia upra w na siennych dla odmian w da ne grupie Pow. uprawy w ha dla pojedyn. odmiany
Rys. 2. Struktura wielkości rozmnożeń nasiennych w roku 2008 dla pojedynczej odmiany (liczba odmian w poszczególnych grupach)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GIORiN
Podsumowując, można stwierdzić, że ekspansja odmian zagranicznych do tej pory była wyraźnie ukierunkowana na zaspokoje-nie potrzeb surowcowych zakładów prze-twórczych. Na tym etapie udział odmian z polskich hodowli był i jest właściwie niewiel-ki. Należy jednak zauważyć, że w wypadku odmian skrobiowych przeznaczonych w głównej mierze dla przemysłu skrobiowego prym wiodą właśnie odmiany polskie, które mając wiele bardzo korzystnych cech jako-ściowych i odpornojako-ściowych, nie muszą się obawiać konkurencji ze strony odmian za-granicznych. Niemniej, nie można zapomi-nać o prowadzeniu odpowiedniej polityki marketingowej dla swoich odmian, gdyż z reguły chwila nieuwagi może „pogrzebać” nawet najlepszą odmianę.
Pozostaje jeszcze kwestia odmian jadal-nych, których na rynku jest najwięcej. Od 7
lat na najwyższym podium utrzymuje się bardzo popularna odmiana zagraniczna Vi-neta, druga – Satina – również jest dość powszechna w uprawie. Nie oznacza to, że jedynie te odmiany preferują konsumenci. Przodująca wcześniej przez wiele lat bardzo wczesna odmiana Aster (obecnie o margi-nalnym znaczeniu w nasiennictwie) ma swo-je następczynie (Lord, Denar), które dzięki coraz większej popularności bardzo wytrwale odbudowują pozycję polskich odmian. Po-wodów tak silnej presji coraz to nowszych odmian jadalnych z hodowli zagranicznych oraz hodowli polskich można z pewnością doszukiwać się w preferencjach ponad 38 mln konsumentów w Polsce. Nie trzeba ni-komu tłumaczyć, że ziemniak jest głównym elementem codziennej diety właściwie każ-dego Polaka, czego potwierdzeniem jest
jeden z najwyższych wskaźników spożycia ziemniaków w Europie.
Literatura
1. Arbeitsgemeinschaft der Anerkennungsstellen für landwirtschaftliches Saat- und Pflanzgut,
http://www.ag-akst.de (29.08.2008); 2. Chotkowski J.,
Wróbel S. 2006. Tendencje w strukturze odmianowej
produkcji sadzeniaków ziemniaka w Polsce w latach 1991-2005. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511: 459- -468; 3. Nederlandse Algemene Keuringsdienst,
http://www.nak.nl (29.08.2008); 4. Państwowa
In-spekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
http://pio-rin.gov.pl (29.08.2008); 5. Stypa I., Chotkowski J.
2006. Struktura odmianowa nasiennictwa ziemniaka w
wybranych krajach Unii Europejskiej. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511: 503-512; 6. Styszko L. 2004. Hodowla odmian ziemniaka skrobiowego o wysokich parametrach użytkowych. – Biul. IHAR 232: 275-283;
7. Turska E., Wróbel S. 2000. The role of resistance
of potato cultivars to viruses in seed potato production in Poland. Abstract. – Potato Res. 43(4): 402
