Hodowla i nasiennictwo ziemniaka w Pomorsko-Mazurskiej Hodowli Ziemniaka.

Z praktyki gospodarczej

H

H

H

O

O

O

D

D

D

O

O

O

W

W

W

LL

L

A

A

A

II

I

N

N

N

A

A

A

S

S

S

II

I

E

E

E

N

N

N

N

N

N

II

I

C

C

C

T

T

T

W

W

W

O

O

O

Z

Z

Z

II

I

E

E

E

M

M

M

N

N

N

II

I

A

A

A

K

K

K

A

A

A

W

W

W

P

P

P

O

O

O

M

M

M

O

O

O

R

R

R

S

S

S

K

K

K

O

O

O

--

-

M

M

M

A

A

A

Z

Z

Z

U

U

U

R

R

R

S

S

S

K

K

K

II

I

E

E

E

JJ

J

H

H

H

O

O

O

D

D

D

O

O

O

W

W

W

LL

L

II

I

Z

Z

Z

II

I

E

E

E

M

M

M

N

N

N

II

I

A

A

A

K

K

K

A

A

A

mgr inż. Mariola Siewierska

Pomorsko-Mazurska Hodowla Ziemniaka Spółka z o. o. z siedzibą w Strzekęcinie Strzekęcino 11, 76-024 Świeszyno, e-mail: pmhz@pmhz.pl

omorsko-Mazurska Hodowla Ziemnia-ka Sp. z o. o. z siedzibą w Strzekęci-nie jest jedną z ośmiu spółek roślin-nych o strategicznym znaczeniu dla gospo-darki narodowej. Spółka jest firmą hodowla-no-nasienną kontynuującą ponad 60-letnie tradycje polskiej hodowli i nasiennictwa ziemniaka. Pod nazwą Pomorsko-Mazurska Hodowla Ziemniaka prowadzi działalność od

5 marca 2010 roku, tj. od czasu połączenia Pomorsko-Mazowieckiej Hodowli Ziemniaka i Hodowli Roślin w Szyldaku. Obecnie pro-wadzi działalność w czterech oddziałach:  Strzekęcinie (woj. zachodniopomorskie),  Celbowie (woj. pomorskie),

 Jezierzycach (woj. pomorskie),

 Szyldaku (woj. warmińsko-mazurskie).

Firma jest spółką ze 100-proc. udziałem skarbu państwa, nadzór właścicielski nad nią pełni Agencja Nieruchomości Rolnych. Przedmiotem działalności Spółki jest hodow-la i nasiennictwo ziemniaka oraz produkcja rolna i inna działalność produkcyjna, w tym także kooperacja z podmiotami krajowymi i zagranicznymi.

W wyniku kolejnych reorganizacji połą-czono dorobek kilku ośrodków hodowlanych: Strzekęcina, Płochocina, Krokowej, Mielna, Dybowa i Szyldaka. W firmach tych wyho-dowano łącznie 89 odmian ziemniaka, z któ-rych 38 znajduje się obecnie w polskim reje-strze.

Działalność hodowlaną podjęto w 1950 r. w ówczesnej Stacji Selekcji Roślin w Strze-kęcinie. W kolejnych latach ośrodek prze-chodził kolejne reorganizacje:

● 1959 r. Stacja Hodowli Roślin w Strzekę-cinie,

● 1991 r. Stacja Hodowli Roślin w Strzekę-cinie w Likwidacji,

● 1993 r. Gospodarstwo Skarbu Państwa w Strzekęcinie,

● 1994 r. Pomorsko-Mazowiecka Hodowla Ziemniaka Spółka z o. o. z siedzibą w Strze-kęcinie,

● 2010 r. Pomorsko-Mazurska Hodowla Ziemniaka Spółka z o. o. z siedzibą w Strze-kęcinie.

Od chwili powstania Pomorsko-Mazo-wieckiej Hodowli Ziemniaka, tj. od roku 1994, struktura firmy oraz hodowla nowych odmian były kilkakrotnie przekształcane. Do 1998 r. działalność była prowadzona w trzech od-działach: Strzekęcinie, Płochocinie i Biesie-kierzu. W 1998 roku do Spółki przyłączono hodowlę gdańską z ośrodkiem hodowli twór-czej w Krokowej, a w 1999 hodowlę słupską i powstał kolejny oddział w Jezierzycach. W styczniu 2000 r. utworzono oddział w Celbo-wie z działem hodowli twórczej w Krokowej. Od 1999 r. do 2002 hodowlę nowych odmian prowadzono w trzech ośrodkach: Strzekęci-nie, Płochocinie i Krokowej. W 2002 r. za-rząd powziął decyzję o modernizacji i doin-westowaniu działu hodowli w Strzekęcinie i wygaszeniu działalności w Płochocinie, a w 2004 również w Krokowej. Wszystkie mate-riały hodowlane zostały zabezpieczone i przekazane do Strzekęcina.

Decyzja o prowadzeniu hodowli nowych odmian w jednym, odpowiednio doposażo-nym ośrodku okazała się w pełni uzasadnio-na. Dowodem na to są efekty prac hodowla-nych. W ośrodku w Strzekęcinie w latach 1950-2011 wyhodowano 32 odmiany, z cze-go 19 zarejestrowano w ostatnim dziesięcio-leciu. Obecnie Spółka prowadzi działalność w czterech oddziałach, a jeden program ho-dowlany realizowany jest w dwóch ośrod-kach: Strzekęcinie i Szyldaku.

Pomorsko-Mazurska Hodowla Ziemniaka jest twórcą i właścicielem większości odmian

skrobiowych w Polsce. Z 38 znajdujących się w rejestrze w 2011 r. aż 16 to odmiany skro-biowe, a wśród nich poszukiwane i bardzo dobrze oceniane przez odbiorców odmiany średnio wczesne. Od początku hodowli no-wych odmian ziemniaka w Strzekęcinie kie-runek skrobiowy był wiodący, podobnie było w ośrodku w Krokowej. Stąd bogaty dobór tych odmian w ofercie Spółki. Przy mocno rosnącej konkurencji zachodnich firm hodow-lanych w przypadku odmian jadalnych, fryt-kowych i chipsowych na rynku ziemniaka skrobiowego dominują polskie odmiany, w większości należące do PMHZ. Do najwyżej cenionych należą: Hinga, Harpun, Pasat, Pokusa, Ikar i Pasja. Wszystkie te odmiany charakteryzują się wysoką zawartością i plo-nem skrobi, odpornością na choroby wiru-sowe i zarazę ziemniaka. Niestety, zdecy-dowanie niższe ceny sadzeniaków odmian skrobiowych spowodowały, że od kilku lat w programach hodowlanych dominują kombi-nacje w kierunku uzyskania dobrych odmian jadalnych. Efektem tego jest rejestracja w ostatnich latach kilku nowych, atrakcyjnych odmian jadalnych: Syrena, Tajfun, Cyprian i Owacja, wysoko ocenianych przez odbior-ców. Szczególnie uznanie zdobył Tajfun, który jest odmianą bardzo smaczną, plenną i odporną na suszę. W ciągu ostatnich trzech lat zarejestrowano sześć nowych odmian jadalnych: Jutrzenka, Ametyst, Gawin, Bur-sztyn, Legenda i Gustaw oraz jedną skro-biową – Jubilat. Działalność hodowlana jest prowadzona w następujących oddziałach Spółki:

● hodowla twórcza: w Strzekęcinie i Szyl-daku,

● hodowla zachowawcza: w Strzekęcinie, Jezierzycach, Celbowie i Szyldaku,

● produkcja nasienna: w Strzekęcinie, Je-zierzycach, Celbowie i Szyldaku.

Hodowla twórcza

Hodowla nowej odmiany w Spółce trwa dzie-sięć lat i jest prowadzona zgodnie z progra-mem hodowlanym według następującego schematu:

Mie js ce h o d o w li Ro k h o d o w li Kategoria hodowlana _Licz b a w ys adz o n yc h g eno ty pów L icz b a ro ślin w gen o typie Doświadczenia Ho d o w la z ac h o w aw cz a w ła sne w stę p ne reje str o-we d egen e-rac y jne S tr zek ę c in o 1 Siewki 80 tys. 1 2 Ramsze 20 tys. 1

3 Linie ramszowe 2 tys. 20

4 Nowe rody 250 160 5 Młode rody I 80 600 S tr z e kę cin S z yldak 6 Młode rody II 30 2000 S tr z ek ę cin sz y ld ak

7 Młode rody III 10 2000 5 bulw do

Banku bonin 8 Rody 5 2000 CO BO -RU

IHAR Lab. Szyldak

9 Rody 2 - Szklarnia

minibulwy

10 Odmiana 1-2 - Pb m

W nowej strukturze organizacyjnej firmy program hodowlany został podzielony na dwie części: pierwsze pięć lat w Strzekęci-nie, kolejne pięć w Szyldaku. W całym cyklu hodowlanym wykonuje się selekcję materia-łów. Główne kryteria oceny to: wczesność, plon, morfologia bulw, zawartość skrobi, smakowitość, przydatność do przetwórstwa, odporność na wirusy, zarazę ziemniaka i inne choroby grzybowe i bakteryjne. Wszyst-kie rody hodowlane zgłaszane do doświad-czeń rejestrowych są odporne na raka i mą-twika ziemniaczanego.

Hodowla zachowawcza i nasiennictwo

Hodowla zachowawcza i nasiennictwo ziem-niaka prowadzone są w czterech oddziałach Spółki, wszystkie znajdują się w rejonach o najmniejszym zagrożeniu presją wirusową. Obecnie w naszej ofercie są 43 odmiany: 23 jadalne i 20 skrobiowych.

Przez wiele lat niewątpliwym atutem Spółki była odmiana BRYZA, wyhodowana w Strzekęcinie 35 lat temu, ale nadal uznawa-na za jedną z uznawa-najsmaczniejszych odmian w

Polsce, oraz IRGA (1987), o białym miąższu, której hodowla zachowawcza i nasiennictwo są prowadzone w Szyldaku.

Materiałem wyjściowym do hodowli za-chowawczej odmian wpisanych do rejestru są minibulwy uzyskane z roślin i mikrobulw namnażanych we własnych laboratoriach kultur tkankowych (Strzekęcino i Szyldak) i wysadzanych pod osłonami. Wszystkie od-miany w hodowli zachowawczej są rozmna-żane masowo w cyklu 2-3-letnim. W okresie wegetacji prowadzi się selekcję negatywną oraz ochronę przed mszycami i zarazą ziemniaka (w zależności od potrzeb). W cza-sie wegetacji badana jest zdrowotność mate-riałów hodowli zachowawczej odmian i plan-tacji nasiennych testem ELISA.

Dzięki modernizacji w laboratoriach kultur tkankowych, wyremontowaniu szklarni i za-montowaniu nowoczesnych tuneli foliowych zdecydowanie zwiększono produkcję mini-bulw. Gwarantuje to uzyskiwanie zdrowego materiału sadzeniakowego w krótszym cyklu hodowlanym (zdjęcia ilustrujące działalność Spółki – III strona okładki).

SCHEMAT PRODUKCJI MATERIAŁU NASIENNEGO W PMHZ STRZEKĘCINO

Współpraca z ośrodkami zagranicznymi

Spółka od lat współpracuje z ośrodkami za-granicznymi, czego efektem jest rejestracja odmian na listach krajowych. Od 2004 r. jest realizowana umowa licencyjna na reproduk-cję odmiany Hinga we Francji. Jest to obec-nie jedna z najwyżej ocenianych przez fran-cuskie zakłady ziemniaczane odmian skro-biowych. Zarejestrowaliśmy nasze trzy od-miany na Ukrainie, tj. Owacja, Tajfun i Rum-pel, i sprzedaliśmy już materiał nasienny tych odmian. Współpracujemy również z instytutem i ośrodkami na Białorusi, w reje-strze są już dwie odmiany: Ikar i Harpun, a kolejne sześć kończy badania rejestrowe w 2011 r. Zarejestrowaliśmy także trzy odmia-ny w USA (Cekin, Tara, Zeus), które są w trakcie namnażania in vitro w celu przygoto-wania materiału sadzeniakowego dla farme-rów. W Mołdawii wpisano do rejestru odmia-nę Irga i prowadzone są doświadczenia reje-strowe odmiany Cyprian. Podjęto również współpracę z ośrodkiem w Chinach, gdzie testuje się w doświadczeniach siedem od-mian PMHZ.

Finansowanie hodowli

Brak dotacji budżetowych do hodowli twór-czej wymusił zmiany zasad finansowania

hodowli od 2008 r. Koszty te są i będą czę-ściowo pokryte uzyskanymi opłatami licen-cyjnymi, ale obecnie w zdecydowanej więk-szości środkami własnymi Spółki. Stąd ko-nieczność poszukiwania źródeł finansowania hodowli przez wykorzystanie wyłącznego prawa hodowcy do odmian chronionych i w rezultacie przystąpienie w listopadzie 2010 r. do Agencji Nasiennej w Lesznie. Agencja Nasienna w Lesznie została utworzona w 2003 r. Jej akcjonariuszami są spółki hodow-lane i nasienne prowadzące poszczególne gatunki roślin rolniczych (zboża, motylkowe, oleiste itp.). Zadaniem Agencji jest kontrola realizacji opłat licencyjnych oraz zbieranie adresów producentów poszczególnych od-mian w celu realizacji ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian

roślin (Dz. U. z dnia 6 sierpnia 2003 r., rozdz. 2, art. 4, 5 i 23, w sprawie opłat ze

zbioru FSS).

Zgodnie z pierwotnymi ustaleniami Agen-cja w pierwszej kolejności miała zająć się wszystkimi gatunkami poza ziemniakami, ze względu na duże rozdrobnienie ich uprawy. Przystąpienie do Agencji Nasiennej w Lesz-nie stało się obecLesz-nie możliwe dzięki uzyska-niu zgody wszystkich firm nasiennych krajo-wych i zagranicznych reprezentujących ho-BANK GENÓW BONIN

Rośliny w próbówkach wolne od wirusów X, S, M, Y i liściozwoju oraz PSTVD sprawdzone na obecność Cms i Ralstonia (IHAR i PIORiN)

Laboratoria kultur tkankowych Strzekęcino i Szyldak Kolejne pasaże do uzyskania

zaplanowanej ilości roślin i mikrobulw

Szklarnie i namioty foliowe Strzekęcino, Celbowo i Szyldak

Zbiór PBMM – minibulwy

Materiał sprawdzony na obecność Cms przez PIORiN

Pierwszy rok w polu w oddziałach Strzekęcino, Jezierzyce, Celbowo i Szyldak

Zbiór PBII

Materiał urzędowo oceniony przez PIORiN

Materiały PB

wysadzone w oddziałach

Strzekęcino, Jezierzyce, Celbowo i Szyldak

Zbiór BI, BII

lub CA, CB

dowlę ziemniaka. Zwiększa to szanse na to, że system zbierania opłat będzie skuteczny. Zebrane w przyszłości opłaty licencyjne oraz

ze zbioru (FSS) dadzą realną szansę pokry-cia kosztów hodowli nowych odmian w na-szej Spółce.

PMHZ Strzekęcino prowadzi

hodowlę zachowawczą i nasiennictwo odmian: odmiany jadalne odmiany skrobiowe

bardzo wczesne średnio wczesne

IRYS (1975) HARPUN NB (1993) GLADA (1994) wczesne RUMPEL N (2000) OWACJA N (2006) PASAT N (2002) CYPRIAN N (2007) MONSUN N (2003) ALTESSE N (2009) ADAM N (2005) JUBILAT N (2011) średnio wczesne średnio późne IBIS N (1987) IKAR B (1996) IRGA N (1987) JASIA* N (1999) ZEBRA N (2000) PASJA B (2000) ŻAGIEL N (2001) ŚLĘZA* (2003) CEKIN N (2004) BOSMAN N (2008) TAJFUN N (2004) PROMYK N (2008) późne WIARUS N (2008) HINGA B (1996) AMETYST N (2009) SKAWA* N (2000) JUTRZENKA N (2009) UMIAK N (2000) BURSZTYN N (2010) NEPTUN NB (2001) GAWIN N (2010) SONDA NB (2002) LEGENDA N (2010) RUDAWA* N (2002) INWESTOR N (2005)

średnio późne POKUSA N (2006)

BRYZA N (1976) ZEUS N (2000) SYRENA N (2002) URSUS N (2004) SOPLICA N (2008) GUSTAW N (2010) N – odporne na mątwika B – odporne na biotypy raka