PODATNOŚĆ ODMIAN ZIEMNIAKA
PODATNOŚĆ ODMIAN ZIEMNIAKA
NA PATOGENY GRZYBOWE
NA PATOGENY GRZYBOWE
I BAKTERYJNE W WARU
I BAKTERYJNE W WARU
NKACH
KACH
POMORZA ZACHOD
POMORZA ZACHOD
NIEGO
mgr Hanna Gawińska-Urbanowicz
IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: gawinska@ziemniak-bonin.pl
iemniak należy do grupy roślin upraw-nych wielostronnie użytkowaupraw-nych. Jego plony wykorzystuje się do bezpośredniego spożycia, przetwórstwa lub jako materiał re-produkcyjny. Różnorodność odmian ziemnia-ka w krajowym rejestrze daje szeroki wybór, który jednak najczęściej jest dyktowany po-trzebami lokalnego rynku. Charakterystyki odmian w publikacjach COBORU są dla pro-ducentów bogatym źródłem podstawowych informacji o ich ważnych cechach gospodar-czych i użytkowych. Publikowane dane, zda-niem Lenartowicza (2008), powinny prze-strzegać plantatorów przed zakupem odmian nie badanych w naszych warunkach klima-tycznych. Dane w opracowaniach dotyczą jednak odporności głównie na wirusy, zarazę ziemniaka czy niektóre patogeny kwarantan-nowe. Ale lista chorób ziemniaka jest dłuż-sza. Z tego względu w ośrodkach badaw-czych prowadzi się dodatkowe badania doty-czące podatności odmian na inne patogeny, według wewnętrznie opracowanych meto-dyk. Badany materiał ocenia się dla lokal-nych warunków przyrodniczych.
Z
Celem badań w Boninie było scharaktery-zowanie podatności wybranych odmian ziemniaka (zrejonizowanych w latach 2000- -2005) na niektóre choroby bakteryjne i grzy-bowe. Doświadczenia są prowadzone na niechronionych poletkach w dwóch powtó-rzeniach, na których raz w tygodniu (licząc od wystąpienia pierwszych objawów
choro-by) ocenia się poziom infekcji zarazą ziem-niaka wg skali 9-stopniowej (9 – brak obja-wów lub sporadyczne nekrotyczne plamy, 1 – rośliny całkowicie zniszczone) oraz nasi-lenie czarnej nóżki jako odsetek roślin cho-rych w stosunku do liczby roślin na poletku. Po zbiorze plonu na próbach o wadze 10 kg ocenia się porażenie bulw zarazą, mokrą i suchą zgnilizną (jako procent wagowy cho-rych bulw w próbie) oraz ospowatością, par-chem zwykłym i srebrzystym (w skali 5- -stopniowej) i dla każdej odmiany oblicza in-deks porażenia wyrażony w procentach. Re-akcja badanych genotypów na porażenie chorobami jest porównywana z reakcją od-mian wzorcowych dla każdej grupy wczesno-ści. Do opracowań charakterystyk podatno-ści na patogeny wykorzystano wyniki obser-wacji polowych i testów laboratoryjnych (przez zastosowanie sztucznej inokulacji) prowadzonych w Boninie.
Materiał badawczy poddano analizie sta-tystycznej i wykorzystano do obliczeń współ-czynnik korelacji Pearsona, określający siłę liniowego związku między badanymi odmia-nami (wzorzec – odmiana).
Oceniając naturalne porażenie bulw ziem-niaka zgniliznami (mokrą i suchą oraz zara-zą), stwierdzono, że większość badanych genotypów charakteryzuje się małą podatno-ścią, nie przekraczającą 1%. Wyróżniono jednak wśród nich odmiany o wyższej podat-ności bulw: na suchą zgniliznę np. Jelly
1,16%, Czapla 1,65% i Zeus 2,78%, a na za-razę np. Zeus 2,2%. Zadowalający wynik ocen w terminie jesiennym (6 tyg. po zbio-rze) i wiosennym (po przechowaniu) świad-czy o dobrym przechowaniu się bulw i zbio-rze w sprzyjających warunkach pogodowych (sucho i ciepło), który nie powodował uszko-dzeń mechanicznych. Na występujące ślado-we infekcje bulw mokrą zgnilizną w sezonie mógł wpłynąć stosunkowo niski poziom po-rażenia się roślin czarną nóżką. W następ-stwie tej choroby dochodzi do gnicia bulw na skutek przemieszczania się bakterii.
Jednak mimo tak niskiego porażenia na-leży pamiętać o ochronie, zwłaszcza w wa-runkach szczególnego zagrożenia, jak pada-jące deszcze, temperatura powietrza bliska optimum rozwoju patogenu czy nadmierne uszkodzenia bulw w czasie zbioru. Wymie-nione czynniki mogą być powodem nasilają-cej się infekcji w czasie wegetacji, prowa-dząc do zniszczenia części asymilacyjnej ro-śliny zagrażającego dalszej produkcyjności, a także przyczyną porażenia bulw, które sta-nowią dodatkowe źródło chorób podczas przechowywania. Ochrona przed tymi pato-genami będzie polegała głównie na używa-niu zdrowych sadzeniaków, wyborze i przy-gotowaniu odpowiedniego stanowiska pod uprawę (gleby zbyt wilgotne sprzyjają infek-cjom), dokładnym i terminowym wykonaniu selekcji negatywnej w okresie wegetacji, uni-kaniu uszkodzeń bulw w czasie zbioru i transportu, niszczeniu źródeł infekcji, wyko-rzystaniu do upraw odmian o podwyższonej odporności na patogen.
Niezbędnym elementem w utrzymaniu zdrowej plantacji jest również ochrona che-miczna, zwłaszcza w przypadku porażenia roślin zarazą. Duży asortyment fungicydów pomaga w utrzymaniu zdrowych roślin do ostatniej fazy ich rozwoju. Należy pamiętać, aby pierwszy zabieg był przeprowadzony w porę, tak aby rozwój zarazy nie zagrażał pro-dukcyjności roślin (dobre rezultaty daje profi-laktyka i monitorowanie plantacji).
Przyczyną obniżenia wartości handlowej ziemniaków jadalnych, jakości surowca do przetwórstwa oraz wartości nasiennej sadze-niaków są również sprawcy chorób skórki bulw. Po zbiorze oceniono porażenie bulw ospowatością, parchem zwykłym i srebrzy-stym według 5 klas (procent powierzchni
bul-wy pokrytej chorobą). Podanie jednoznacz-nej charakterystyki podatności poszczegól-nych odmian na te patogeny jest trudne. Pro-blem ten dotyczy zwłaszcza – zdaniem Piet-kiewicza (1983) – ospowatości, ponieważ grzyb Rhizoctonia solani wytwarza na bulwie jedynie stadium przetrwalnikowe, skleroty występujące w postaci gruzełkowatych stru-pów. Jednak w badaniu można było wyróż-nić odmiany o większym i mniejszym nasile-niu ospowatości (tab. 1). Większe porażenie bulw stwierdzono w plonie zebranym z pole-tek odmian średnio wczesnych i późnych. Wyższą podatność wykazały odmiany Bar-tek, Albatros i Romula (średnio wczesne) oraz Jelly, Pasja, Skawa i Ślęza (średnio późne i późne). Zdecydowanie niższy lub na poziomie wzorca indeks porażenia ospowa-tością wykazały: Vitara, Nora, Augusta i Kra-sa (wczesne), Agnes i Roxana (średnio wczesne) oraz Zeus i Neptun (późne). Po-wstawaniu sklerot na bulwach mogła sprzy-jać wielkość populacji glebowej patogenu w miejscu uprawy oraz ilość opadów w lipcu i sierpniu, gdyż wysoka wilgotność gleby w tych miesiącach sprzyja osadzaniu się skle-rot na bulwach (Bogucka 1983).
Ważnym i skutecznym zabiegiem wspo-magającym walkę ze sprawcą choroby jest zaprawianie bulw, pobudzanie lub podkiełko-wywanie sadzeniaków, selekcja negatywna, a także używanie do sadzenia tylko zdrowe-go materiału (Osowski 2006).
Wśród badanych odmian siedem: Felka, Augusta, Krasa (wczesne), Bartek, Cekin, Monsun (średnio wczesne) i Skawa (późna) wykazało największą podatność na parch srebrzysty, a pięć miało podwyższoną odpor-ność: Agnes (średnio wczesna) oraz Umiak, Zeus, Czapla i Pasja (średnio późne i późne) – tabela 1, rysunek 1.
Najbardziej podatne na porażenie bulw parchem zwykłym były odmiany Felka (wczesna) i Czapla (średnio późna). Pozo-stałe charakteryzowała podwyższona odpor-ność na patogen w warunkach Bonina (Po-morze Zachodnie) – tabela 2.
Dodatkowymi badaniami, uściślającymi ocenę podatności materiałów hodowlanych na patogeny grzybowe i bakteryjne, są testy laboratoryjne. Reakcję podatności wybra-nych odmian ziemniaka na zarazę oraz su-chą i mokrą zgniliznę badano w
kontrolowa-nych warunkach metodą zakażania wycię-tych plastrów i bulw pobieranych z każdej te-stowanej odmiany. Do zakażeń stosowano inokulum zarodników Phytophthora infestans i Fusarium sulphureum oraz bakterii z rodza-ju Erwinia.
Najbardziej podatne na infekcję bulw za-rodnikami P. infestans okazały się genotypy wczesne i średnio wczesne. Aż 90% z nich było bardzo podatnych i podatnych na ten patogen (tab. 2). Szczególnie dużą wrażli-wość w porównaniu z podatnymi wzorcami (Bard i Wigry) wykazały: Krasa, Molli, Rosa-lind i Felka (wczesne) oraz Zebra i Cekin (średnio wczesne) – tabela 1. Tylko u odmia-ny Tajfun odnotowano odporniejsze tkanki bulw (średnia powierzchnia plastra bulwy po-kryta grzybnią wynosiła 46%).
Porównując odporność na zarazę ziem-niaka części nadziemnej roślin z odporno-ścią bulw, można wyodrębnić grupę odmian reagującą podobnie na działanie patogenu. To podobieństwo reakcji szczególnie do-strzegamy u odmian wczesnych i średnio wczesnych. Można tu mówić o ich genetycz-nej podatności na sprawcę choroby, która jest jednym z podstawowych czynników bra-nych pod uwagę przy ocenie i przydatności do uprawy w warunkach szczególnej presji infekcyjnej. Wśród genotypów średnio póź-nych i późpóź-nych ocena materiału wykazała dużo wyższą podatność tkanek bulw w od-niesieniu do części nadziemnej roślin. W tej grupie najwyższą podatnością charakteryzo-wały się Jelly, Zeus i Ursus (tab. 1). Nato-miast u odmiany Pasja stwierdzono dużo niższe porażenie (37%).
Wykr. rozrzutu: Danusia WZ vs. Sonda (BD usuw ano przypadk.) Sonda = 9,6188 + ,27529 * Danusia WZ Korelacja: r = ,49743 0 2 4 5 10 15 20 25 30 35 40 Danusia WZ 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 S on da 0 2 4 95% p.ufności X: Danusia WZ N = 5 Średnia = 22,962000 Odch.st. = 9,829993 Maks. = 33,890000 Min. = 12,390000 Y: Sonda N = 5 Średnia = 15,940000 Odch.st. = 5,440221 Maks. = 21,890000 Min. = 8,910000
Wy kr. roz rz utu: Wigry WZ vs . Cekin (BD usuw ano przy padk.) Cekin = 21,327 - ,2788 * Wigry WZ Korelac ja: r = -,1925 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Wigry WZ 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 C ek in 0 2 4 95% p.uf noś c i X: Wigry WZ N = 5 Średnia = 12,116000 Odch.st. = 3,556112 Maks. = 17,660000 Min. = 9,460000 Y: Cekin N = 5 Średnia = 17,950000 Odch.st. = 5,148442 Maks. = 24,120000 Min. = 11,090000
Rys. 1. Porażenie bulw odmian ziemniaka parchem srebrzystym w porównaniu z wzorcem (przykładowy wynik obliczeń)
Tabela 1
Porażenie odmian ziemniaka chorobami bulw w poszczególnych grupach wczesności
Odmiana
Choroby skórki (naturalne porażenie bulw)
Zgnilizny przechowalnicze
(porażenie w warunkach laboratoryjnych)
indeks porażenia (%) średnica
nekrozy (mm) zakres porażenia (%)
ospowatość parch
zwykły
parch
srebrzysty mokra zgnilizna
sucha zgnilizna
zaraza ziemniaka
Bardzo wczesne i wczesne Bard
wzorzec 2,96 4,04 11,10 34,42 68,00 83,40
Augusta 1,80 6,75 13,65 41,94 50,00 87,60
Felka 2,00 10,10 17,78 42,66 49,50 91,60
Odmiana
Choroby skórki (naturalne porażenie bulw)
Zgnilizny przechowalnicze
(porażenie w warunkach laboratoryjnych)
indeks porażenia (%) średnica
nekrozy (mm) zakres porażenia (%)
ospowatość parch
zwykły
parch
srebrzysty mokra zgnilizna
sucha zgnilizna zaraza ziemniaka Molli 4,86 4,74 11,33 32,90 42,50 94,40 L. Florina 2,32 2,77 9,56 31,02 62,00 85,20 Nora 1,13 5,21 10,76 32,02 79,50 80,40 Rosalind 2,17 4,82 9,94 22,84 56,50 94,00 Vitara 0,43 2,97 8,10 38,48 72,00 62,80 Średnio wczesne Wigry wzorzec 0,69 4,39 6,00 27,54 38,00 94,80 Agnes 0,56 5,17 7,16 39,08 72,00 68,40 Albatros 4,39 2,32 8,68 26,80 78,00 86,60 Bartek 13,11 2,46 14,39 35,64 45,00 79,20 Cekin 1,25 2,12 12,61 35,86 44,50 94,40 Monsun 1,10 2,33 12,11 29,70 62,50 78,60 Romula 4,28 2,22 10,80 35,36 80,00 63,20 Roxana 0,82 1,59 9,84 26,90 54,00 89,20 Tajfun 1,29 3,12 10,14 34,56 51,50 46,20 Zebra 3,52 3,29 8,99 36,56 44,50 98,40
Średnio późne i późne Danusia wzorzec 0,80 5,91 16,90 37,92 80,50 80,00 Czapla 3,12 8,49 6,41 43,48 48,50 82,40 Jelly 5,80 1,73 10,54 28,42 88,50 91,20 Neptun 0,88 4,00 9,05 24,40 94,00 86,20 Pasja Pomorska 5,60 1,64 6,93 29,66 57,50 37,40 Skawa 5,62 3,30 12,90 40,32 87,50 62,80 Sonda 4,42 3,04 8,17 33,06 58,50 81,00 Ślęza 5,10 6,00 7,80 30,78 51,00 71,60 Umiak 3,93 2,00 5,71 28,98 84,50 71,80 Ursus 4,25 5,92 11,67 22,86 58,00 89,60 Zeus 0,28 6,42 5,44 32,38 40,00 92,20
Wśród przebadanych odmian aż 36% wy-różniało się wysoką podatnością tkanek bulw na zarazę, 33% było podatnych, a tylko 7% zakwalifikowano do średnio podatnych (tab. 2). Ziemniak w okresie swojego rozwoju wy-kazuje zmienną podatność na zarazę. Doty-czy to zarówno części nadziemnej, jak i bulw. Można to tłumaczyć warunkami wzro-stu lub zmianami w populacji P. infestans. Tak duży procent odmian (w głównej mierze jadalnych) podatnych na zarazę wymusza na producentach stosowanie w sezonie wegeta-cyjnym intensywnej ochrony chemicznej.
Ogólna dostępność fungicydów oraz wciąż ulepszane metody ochrony, opracowywane dla danego kierunku użytkowania ziemnia-ków, dają plantatorom szeroki wybór (Kapsa 2006). A zaniechanie ochrony może dopro-wadzić do strat w plonie o znaczeniu ekono-micznym.
W testach laboratoryjnych większość ba-danych genotypów charakteryzowała się większą wrażliwością bulw na bakterie wy-wołujące mokrą zgniliznę w porównaniu z odmianami wzorcowymi (tab. 2). Zwiększe-nie podatności zaobserwowano u 63%
oce-nianych odmian, które zakwalifikowano do podatnych. Odmiany Krasa, Rosalind (wcze-sne), Albatros, Roxana (średnio wcze(wcze-sne),
Jelly, Neptun, Pasja, Umiak i Ursus (średnio późne i późne) zaliczono do grupy średnio podatnych na sprawcę choroby.
Kolejnym sprawcą powodującym straty w plonie bulw jest sucha zgnilizna. Stwierdzo-no różnice w podatStwierdzo-ności bulw badanych od-mian w porównaniu z wzorcami (tab. 1). W grupie wczesnych większą wrażliwość wyka-zały odmiany Nora i Vitara. Pozostałe pora-żały się słabiej niż średnio podatna odmiana Bard (wzorzec). W grupie późnych szczegól-ną uwagę należy zwrócić na odmiany Nep-tun, Jelly, Umiak i Skawa, które charaktery-zują się najwyższą wrażliwością na
Fusa-rium sulphureum. Porażenie tych odmian
wahało się od 84 do 94%. Najmniej bulw z objawami choroby stwierdzono u odmiany Zeus (porażenie 40%). U genotypów średnio wczesnych ocena wykazała dużo wyższą podatność tkanek bulw w porównaniu z wzorcem (Wigry).
Wśród badanych odmian nie stwierdzono wysoko odpornych i odpornych (ze stopniem 7-9) na sprawcę suchej zgnilizny. Wszystkie testowane odmiany mieściły się w zakresie 2-5 w skali 9-stopniowej (tab. 2).
Na podstawie uzyskanych wyników moż-na stwierdzić, że brak jest przede wszystkim odmian ziemniaka zdecydowanie odpornych na sprawców chorób przechowalniczych.
Opracowanie nie przedstawia charakterysty-ki wszystcharakterysty-kich odmian wpisanych do rejestru w latach 2000-2005, dotyczy tylko wybranej grupy genotypów otrzymanych od nielicz-nych hodowców. Jednak takie dane dostar-czają pewnych informacji pomocnych czasa-mi w podejmowaniu decyzji o wyborze od-miany do uprawy oraz intensywności ochro-ny.
Literatura
1. Bogucka H. 1983. Wpływ zakażania sadzeniaków niektórych odmian ziemniaka grzybem Rhizoctonia
so-lani na występowanie choroby i reakcję odmian. – Biul.
Inst. Ziemn. 30: 85-93; 2. Kapsa J. 2006. Wpływ no-woczesnych elementów ochrony na skuteczność bez-piecznego zwalczania groźnych patogenów ziemniaka. – Prog. Plant Prot. 46 (1): 366-374; 3. Lenartowicz T. 2008. Dlaczego warto uprawiać odmiany ziemniaka przetestowane w warunkach Polski. – Ziemn. Pol. 1: 18-22; 4. Osowski J. 2006. Wpływ wiosennego zapra-wiania ziemniaków na porażenie bulw ospowatością oraz wielkość i jakość plonu. – Ziemn. Pol. 1: 23-26; 5. Pietkiewicz J., Choroszewski P. 1983. Wstępna oce-na reakcji odmian ziemniaka oce-na niektóre choroby skór-ki bulw. – Biul. Inst. Ziemn. 29: 129-139
