glacier lobes of the valley type from the back of the icesheet appears impossible. In the case of this re-gion and the problem analysed the transgression of
glaciers into central parts of the Holy Cross Mts from the areas of Raik6w and Chmielni'k, that is in direction opposite to that of regional glacier tran.'J-portatlon of active 1cesheet of the South-Polish Gla-ciation, as far as Lopuszno, that is at over 70 km distance (see Fig. 2), seems hardly prObable. In the light of the physics .of glaciers this hypothesiS, accep-ted for extplanation of the presence of Tertiary ma-terla:l in central parts of the Holy Cross Mts (J.
Czarnocki 1931, -J. Czarnooki and J. Samsonowicz
1915, L. L1ndner 1974, J. Lyczewska 1971, S. Z. R6-tycki 1967, 1972) is hardly acceptable if ever.
Taking the above into account the author states that Tertiary material was presumably present in central parts .. of the Holy Cross Mts before the onset of the South":Polfsh (Mindel) Glaciation. This may by an indirect evidence for autochtoneous (in a wider sense) occurrence or origin of this Tertiary material at least in the case of- some localities. The material could be dredged by the icesheet into central parts of the Holy Cross Mts only on small distance, from a few to about a dozen km at the most.
PE310ME
npHHHKM CTaTldO E. rJIa3eEa, H. KyreKa If: JI. JIHH~Hepa (1976) B Ka'lecTBe HCXO~HOA TO'DCH B 06cYJK-AeHHH, aBTOp ~aeT 60JIee 06WHpHYlO TPaKTOBKY npo-6JIeMld npoHcxolKAeHHH I4'OPCKHX TpeTH'lHhlX H3BeCT-HHKOB, npe~cT~BJIeHHLIX B JlOpeHHhlX OTJIo.m:eHWlx H KOpe BhIBeTPlmaHHH B ~eHTPIlm.HhIX paAoHax CBeH-TOKWHCKHX rop. A~p C'IHTIleT, '1TO XOTH H HeT
~o-CTOBepw.IX npH3HaKOB IlepBH'IHOra pac!IpOC'l'paHeBHII MOPCKHX TpeTH'l:HbIX OTJIOlKeHmi aa pacexaTpHBaexoA nJIO~H, '1'0 Bce-TaXH, HCXO~ H3 HeKOTOpbIX KOCBeH-HhIX AaHHhIX, He cJIe,lU'eT 3apaHee O'l'BepraTh T8KOit B03KOlKHOCTH. OCHOm.IBaHCh Ha TeopeTlAeCKHX npe~ noChlJIIC8X
4»oHXH
ne~oB aBTOp npoBOAH'l' aaanH3 KHHenaor ~emm JIeAHHJroB OOJIH3H Kopq,onorH-"ieCKHX 6aPDePOB H npHXOAHT X ~,IU', 'ITO aK'l'HB-Hoe BhIIIOnHeHHe .. MelKJre~oBbIX Oa3HCOB" ne~HHKOBhI JIB .R3hIKaJIH ~onHHHora THlIac
perpeCCHBHoA croPOHhI neAHHKa HeS03MoEHO. B ~aHHOJl perHOHe neAHHKH He MornH Ilpo~HraThCH BrJIy6b CaeH'1'OKIlIHCKHX rop 00 CTOPOShI JlecTHOCTe:A: PaxyB JI Xliem.mm:, cne~OBa reJIhHO B 06pa'l'HOM HanpaMeHHH no O'l'HOWeHHIO K perHOHam.Hoxy HaIIpaBJIeHHlO orpaacnoPTaaK'l'HB-Hora JIeAHHKa IOlKHOnOJlhCKoro oneAeHeHHH, Ha pac-CTO.HHHH cBhaue 70 KM, no JleCTHOCl'h JIonyIlIKO (PIlc. 2). TaxoA B3rJIRA, BhICK83hmaeKhJ:A c r(enhIO 06'bHCHeHHH HanH'lHH ynOM.HHY'1'OrO TPeTH'lIroro Ma-TepHaJIa B r(eHTP8m.HhIX perHOHax CBeHTOKWHCKHX rop (H. 1::J:apHOr(KH, 1931;
sr.
1::J:apHOqKH, .fL CaKCOHOBH'I,1915; JI. JIHHAHep, 1974;
sr
.
~, 1971; C. 3. PyEHqKH, 1967, 1972), B CBeTe «PH3HKH Jre~UHKOB Mano BePOHTeH HJIH BOBce HepeaneH.AB'1'OP IlpeAnonaraeT, '1'1'0 orpeTH'lHhIA JlaTepHBJI npHcYTCTBOsan B ~eHTPam.HhIX pmroHax CBesTllKIIIHC-KHX rap lIP IOlKHOIIOJIhCXOra one..qeHeHHH (1IHH~~m.). 3'1'0 KOlKeT HBnHThCH KOCBeHHhIK npH3HaxOK aBTOX'l'OH-001'0 pacIIpoCTpaseHHH HJIH np<)HCXOm,tl,eHHH 3TOra
xa-TepHaJIa, no KpaAHeA Mepe HI O'l'HOWeHHH HexOrophIX MecTOHaxolKAeHIDl: Ha paccMaTPHBaeJlOA nno~,llH. Ba BpeMH KHH~enhCKora One,l\eHeHHH 3TOT KarepHan 6hIn O'feBHAHO nepeHeceH BrJIy6h CBeHTOKDlHCKHX rop,-OAHaKO Ha He60JIhmHe, IlOpR;qKll nepBhIX KHJIOJr!eTPOB,
paccTOHHHH. .
EWA RONIEWICZ Zaklad PaleozoologU PAN
FORMACJA KORALOWA W MALMIE
GOR
-
S~TOKRZYSKicH
Do tematyki najblli:szego Zja'1.du PTG wbtcz~o g6rnojurajskie utwory kora'lowe z NE obrzezema G6r Swill'takrzy8kich. Pragn«: tu zwo:6C1i~ uwag«: na pewne wlaSciwoAci, kt6re r6zni.!l jurajside utwory koralowe ('korali z grupy sze6ciopromiennych), z G61' Swi~okrzy8kich od lroralowych utworow dzis'iejszych ocean6w. Rozw6j form9Cji koralowej, w zloZonym zeepole zagadnieil. dotycZllcych sedymentacji w g6r-nej jurze na obrzeZeniu G6r Swi~dkrzys.kich, zostal przedstaw.iony i zinterpretowany przez J. Kutka (2).
N~ie szczeg610Wll analiz«: zespo!6w koralowych
i i-nterpretacj«: paleoeloologicznl4 przeprowadzili E. Roniewicz i P. Roniewicz (11). FOl'macja koralawa, tak charakJterysi;yczna dla ma!lmu Bwi~okrzyskiego, jest wytworem BWoistego dla jury typu Brodowis~a, klt6re r6znilo si~ znacznie od typu srodowiska ZYCIO-wego dzisiejszych plytkowodnych korali szeAciopro-miexmych.
Liczne odsloDi~ia rozrzucone na nied-uzym ob-szarze pozwolily zebra~ material do odtworzenia skla-du gatu·nkowego zespol6w fauny koralowej (ponad 100 gatunk6w, wi~laIzo§C jut opisana w kilku publi-kaocjach - 6, 7, 8) d pozwolHy prze9ledzi~ pewne prawidlowoBci w ich wyksztareeniu {10, 11). Osaciy z masOwo wyst(3lujl4cyml koralami S'Lesci~en
nymi zajmujl4 niewielkie odcinki profilu g6rnej jury, rZE:du kilku metr6w. Wapienie koralowe BIl w nich przekladane wars.twami plonnymi Skupienia korati wyst~ujll w posteci warstw okolo mErtrowej mh}ZszoSci lub nieostro wyodr~ionych cial
wa-p1ennych tkwil4cych w wapienilll nieulawiconym lub slabo ulawiconym.
Warto tu w8pomnie~, ze g6rnojurajska formacja koralowa nie ograniczala si~ do regionu Awi~zy skiego. WystllPowala ona w podOOnym wy'kBztalce-niu wO'k61 tego obszaru, wyjllWSZY kierunek
p6lnoc-UKD 1152.585:55l1.641J :5111.762.31/.33:563.6(438.13 :26 G6ry Swilltokrzyside)
ny. Na~i~zy ohszar obe;mowala w garnym
oks-fordzie, si~gajl4c ne zach6d do Jury Palskiej, na poludnie - po zapadliitrko podkar.packie (E. Mory-cowa i W. Moryc - inf. ustma, 1975), i na poludnio--wsch6d na ohsmr Wyzyny IJwbelskiej (9). Nas~nie jej zasi~ zaw~za si~ do G6r Sw.i~tdkrzyskich, gdzie wres7JCie z8ID.i1k1a w cil4gu d-olnego kimerydu,
nato-miast na poludniu, na tereme Kerpat, przetrwala do tY1f;anu (3, 4, 5).
Plytkowodne facje z lroralami szeAciopromiennymi pojawrily si~ w G6rach Swi~tokrzyekich w Brodko-wym oksfordzie. Szczeg6lnie korzystne warunki do rozwoju korali zapanowaly tu dwukrobnie: na po-CZlltku "okresu koralowego" - w g6rnej cz~k1 po-ziomu Gregoryceras transvenarium oraz na przelo-mie aksfordu 1i. kimerydu. Masawe wystllPienia korali pojawily si~ lokalnie najpier·w w p6klocno--'WSChociniej cz~Ci G6r Swi~tokrzys'klich (Ba1t6w i okolice), sk/4d zres7Jbt US'biPily wkJrotce po
osillS-ni~u peJni r(1LWoju. Dopiero w 'koncu g6mego
dksfordu or-g&nizmy te staly si~ dosb:zeg~yro i 2lnaCZllcym skladnildem fa1l'Ilistycznym w zacbod-niej cz~ci regionu, gdzie utrLY'Il1YWaly s;f~ jeszcze podczas trwania poziomu .Altaxioceras hypselocyclum. Powtnaly tu heterochroIl'k:znie w kilku miejscach
wi~ksze skupiema koralowe 0 ograniczonym zasi~gu
poziomym. Dwa spoAr6d nich r6ZniIl si~ gatunkowo od pozostalych; jedno jest daltowane na g6r-ny oks-ford (okolice Nizin), drugie - na najni7.szy ldmeryd (kamien.rolomy Bukowa).
~~ wielogatunkowych zespoi6w koralowych Bwiedczy 0 panO'Wllniu szczegoo'nego rodzaju warun-k6w Srodowiskowych, kt6rych wymagajl\ te steno-biotyczne organbmy. Jak wiadomo, dzij
plytkowod-ne lrorale szeSciopromienplytkowod-ne wyma'gajll wady czystej, przeAwietlonej, dobrze przewletrzonej, 0 normalnym
sonius (12) tlumacz~ t~ odmi.enn~c rozprzes1;irzenie-niem innego typu zbiornikOw morskich wttedy i dziS. Juraj6kie morza koralowe byly to plytkie, rozlegle morza Ar6dIlltOOwe, w kt6rych odby>wala si~ Inten-sywna i bardzo r6Znorodna sedymentacja wapienna. Powstawaly wtedy na szerokll skaI~ takle osady, jakie dziA ma~ bardzo o8l"aniczone
rozprzest.t'zenie-ode (12). .
Podobnie fauna koraIowa, kt6ra zasiedlala te morza, by!a odmienna od fauny koralowej dzisiej-Bzej.DzJsiejsze korale plytkowodne Sll przystosowane 00 wody 0 bardzo energicznym falowaniu, natomiast
jurajskie karale, choc plytkowodne, zajmowaly innEt nisz~ elrologicznll: rozwijaly si~ na miQkkich dnach, w wadzie z zaWlieslnll wapiennll, poza strefll najsil-niejszegtO falowania. Ta ostatnia nie byla jeszcze w mesie jurajskim zamieszkala przez karale szeAcio-prorn!ienne.
LITERATURA
1. Ben d u kid zeN. S., C z·i Ik 0 wan 1 A. A.
--Blotlekty malma Gruzji. Tirudy Gaol Inst. A. N. Gruzitiskiej SSR, nr ser. 47, Tbildsl, 1975. 2. . K u t e k J. - Kimeryd i najwyzszy oksford
po-!oonioVM-zachodniego obrzeZenia G6r Swi~tokrzy skich. Cz. II. Paleogeografia. Acta geol. pol., vol.
19, 1969, nr 2.
3. Mo r y cow a E. - Korale ze skdkli E:!gzotyko-wej w Kruhelu Wielldm kola PrzemySIa (g6rny tyton, Karpaty PolBkie). Rocz. Pol Tow. Geol,
t.
34, 1964, z. 4.SUMMARY
'1'he development of coral deposits of the MaIm of the Holy Cross Mts began in the late Middle Oxfordian and continued through Ule whole Late Oxfordian. and a large part of the Early Kimmerid-gian. Limestones with agglomeratioos of hexaoorals colonies represent a few meter sections of the profile, intercalated with those without corals. Agglomerations occupy whole layers or form individual bodies in unbedded limestone. As a rule, the sediment Wil-ling interstices of colonies of surrounding the agglo-merations is not detrital. It usually represents a mul-ticom'ponent fine-grained chalky or pelitic limestone.
There are two types of colonies mOISt characteri-stic of -the shallow-water environments of corals of the Upper Jurassic of the Holy Cross Mts: disc-sha-ped and branching and especially compact-branching <fascicular) types. Jurassic corals in camparison with recent ones were growing outside the zane of de-structive action of water movement, in the environ-ment of intensive depoSition of muddy calcareous deposit. C.oral aggklmerations were covering the bot-tom. in the form of clumps or wide scrubs.
ZNALEZISKO GIGANTYCZNYCH 'GADOW LATAJ4CYCH
W wynlku prac prowadzon,ych przez gru~ bada-czy z Uniwergytetu Kalifornijskiego w Berkeley pod kierownictwem D. Lawsona, w latach 1971-1974 na-potkano szczlltki kostne olbrzymich pterozaur6w 0 nie-spotykanych dotychczas rozmiarach. Rozpi~toM ich skrzydel ocenia si~ na okolo 21 rnl Wypada tu
przy-pomnie~, ze rozpi~toAc skrzydel u znanych
dotych-czas gatunk6w pterozaur6w nie przekracza 9 m. Te latajllce gady nie ust~powaly pod wzgl~dem
wielko-Aci najwi~kszym zwierz~tom zminym z .historii
na-szej .planety.
. Teren wykopaliS'k znajduje si~
w
zachadniej cz~ ~ci stanu Teksas. KoAci pterozaur6w wyst~puj~ tuw . kontynentalnych osadach g6rnej kredy sprzed
63-70 mln lat. W tyro samym rejonie znaleziono
4. M or y cow
a
'E:·~ - Egzotyk! wapieni typu sztrambemk.i.ego z koralowcami 7mad JezioraRoZnovmklego. Ibidem, t. 38, 1968, z. 1.
5. Mo rye 0 wa E. - Hexacoraillia d'un bloc
exa-tique de calcaire tithonique
a
Wozniki pres de Wadowice (Carpa.thes Polonadses Occidentales). Acta ge61,Pol.,
val 24; 1974, nr, S.6. R 0 n i e w i c z E. - Les Madreporaires du Ju-rassique superieur de la bordure des Monts de SaiLnte-Crdix, Pologne. Acta palaeont. pol., val.
11, 1966, nr 2.
7. R 0 n i e w i c z E. - Actinaraeopsis, un nouveau ·genre . de Mao.reporaire jurassique de· Pologne.
J!bidem, vol. 13, 1968, nr 2. . 8. R 0 n i e w i c z E. .:.. KO'byastraea n.
gen.hODio-marphique de Thamnasteda Lesauvage (Hexa-. coralola). Ibidem, voL 15, 1970, ll1' 1.
9. Raniewicz E. [W:]A. M. Zelicho:wski (red.) --' Ptrofle gI~bdkich otwor6w wier.tJlliczych Instytutu Geo}ogicznego, zeszyt 24. Tomasz6w.Lube.JgkiJG, Jarcz6w IG 2. Wyd. Geol; 1975. ..
10. Roniewicz .
E
.
,
Ron.iewlcz . P. ":'-'Po-wierzchnia twardego ·· dna w utworach. kor~lo-. wych kimerydu G6r SwiE:tok.rzys'kich. Acta geol. pol., vol. 18, ·1968, oc 2; . .11. Roniewicz E., Ra·niewicz P. _ Upper Ju·rasslc Coral Assemblages of the Central Po.,.' 1ish Uplands. Ibidem, vol. 21, 1971,nr 3.
12. Rutten M.. S., jansoniu8 J. ~ ·The:Ju~ rassic . Reefs on the. Yonne (South Eastern ·Parls·· Basin). Amer. J; ScL,vol. 154, .. New Have~,: 1956;:
.PE3IOME
4»opMHPOBaHHe KOpaJlJlOBblX ol5pa30BaHH« Maru,:xa: CBeHTOB:IUH!!I{HX rap HatiaJlOCb B . KOHrt;e cpeAHEil'O'
oB:c4x>p~a· H ~~O~aJlOCb B ·Te'feHHe ·Bcero n03$ero.
aKc«Pop~a . H 3Ha'lHTeJlbHoro' DPOMelKYTKa. pamrtiro· KHMepH,lpKa. M:meCTHHKH c KonoimiIMH ril:ecTHJIy'leBbIx' KopaJIiIoB SaUHMaIOT· He60JIbmKe HHTepBaJIbI paspe30B· H nepeCJIaHsaIOTCH· nYCTblMH H3BeC'l'HHKaMH. CKOnJIe-. HHJI KOpaJIJIOB paCnpoC'1'p8HeHbI· no BceA MO~HO~
CJIOeB Hmi: :ate C.n:araroT rm.I6bI· B HepaCCJloeliHoM H3-BeCTHIIKe.. KaK. npIUlHJlO, oc~Oa.: Me:atror ltOnOHHHMn H BOKpyr HHX npe~CTaBJlSleT ·MHOrOltOMJ;IOHeHTHl,>Ui
Men-:'
KasepHHCTbUl:. H3BeCTHSIK. Ha$IB8.eMbDi: M~~OB~RbIM;'HJIH neJIHTH"leciOdi:. w.meCTHSlX. . . ..
MemroBO,lI;HaR . naS~HeIOPCKU· cpe~ H~ TePPHTO~ CBeHTOKlIIHcKHX rop XapaKTepH30BBJIaCh paSBH'l'~M .. KOJIOHldi: ~ByX mnoB - TapeJII:,'faTbIX H Be'l'BliICTbOC.
lOpCKHe KOpaJIJlbI, B OTJIH'l:Me 0'1' cOBpeMeHHbIX, pa3BH-.: BaJIHCb BHe SORbI pa3PYWaIO~ro ,lte:i!cTBM BOAHbIX Te'feHIDi, B cpe~e HHTeHcHBHoro OCap;KaHaKOnJleHHI! aJleBpHTHCToro HSBeCTKOBOrO OCa,ltKa. CK!onJIeHHJI KO-paJlJIOB nOKpbIBaJIliI ,!VIO B· BH,lte Ky~B liI 06IUHPHbIX KOBpOBbIX· sapoCJIeA. . .
szczlltki kostne pterozaur6w '0 mniejszy<;h rozmia-rach, zaliczanych jednakZe do tej samej rodziny, ca wspomniane' giganty. Ich srez~ki mialy d!,*gO§~ okolo 1 m. Ze wzgl~du na stwierdzony brak: uz~bienia dr Lawson Slldzi, ze gl6wnyro ich pozywi~niem byla
padlina i ryby.
!
Opisywane pterozaury gniezdzlly si~
Wo
odlegloAci co najmniej 400 km od 6wczesnega brzegu morskie-go. Ich sZCZl4tki przechowaly si~ w osad4ch efeme-rycznych potok6w pu'Stynnych. S~ to pierwsze zna-leziska pterazaur6w w osadach kontynentalnych Sta-n6w Zjedn<oczonych Am. Po. R6wniez PQza teryto-rium Stan6w Zjednoczonych obecnoAC ~zcz~tk6w kost-nych pterozaur6w w osadach llldowych .jest rzadkim zjawlskiem .. ~Zti5dl~: . Pri1'o~a'
nr.
.1211975, ..P.
·10~105 -: 1ia"pciii':"~:stawte: Science News,·vol. 107,·Tio; 11, p. 166 (USA).
