Hilfe von Kathoden-Lumineszenz-Untersuchungen. Geol. Rundschau, 1975, vol. 64: 783-807.
I 0. Sip p e I R. F. - A simple device for luminescence petrography. Rev. scient. lnstrum., 1965, vol. 36: 1556-1558.
11. Sommer S. E. - Cathodoluminescence of carbo-nates. Chern. Geology, 1972, vol. 9: 257-284. 12. W a II s R. A. - Cementation history and porosity
development, Golden Spike reef complex (Devonian), Alberta. 1978, Ph. D. thesis. \1cGill University. 13. Zinke rna g e I U. -Cathodoluminescence of
quartz and its application to sandstone petrology. Contr. Sedimentology, 1978 no. 8 ..
( Obs~erna literatura u::upelniajqca jest do 1rg/qdu u autora)
SUMMARY
The catodoluminescence method of studying rocks and preparates, with which the present author became acquinted in t-he course of his stay at the Ruhc-Universitat in Bochum thanks to the A. v. Humbolt fellowship, becomes more and more widely used as supplementary for analyses of thin sections under petrographic micro-scope. The review of literature and the presented examples (photos taken by Dr. U. Zinkernagel, Bochum) show that
possibilities to use that method in sedimentology are fairly large, despite of the fact that processes governing catodoluminescence phenomena in carbonate rocks are still unknown. The catodoluminescence method is especially important for studies on evolution of pore space and reconstruction of original structure of a rock.
PE3t-OME
AsTop 03HaKOM1.1l1Cfl c KaTOAOfltoMI.1HecL4eHL41.10HHbiM MeTOAOM 1.1CCJ1eAOBaHI.1fl ropHbiX nopOA 1.1 npenapaTOB BO speMfl csoero npe6biBaHI.1fl B YH1.1sepc1.1TeTe B 6oxyM B KaYec-r:se CTI.1neHAI.1aTa ¢oHAa yy pe>KAeHHoro A. ¢oH XyM-6onbATOM. Oni.1CbiBaHHbl~ MeTOA f!BJlf!eTCfl see 6onee W1.1pOKO np1.1MeHJ~eMO~ 1.1CCJ1eAOBaTenbCKO~ TeXHI.1KO~
AO-nOJlHflto~e~ 1.1CCJ1eAOBaHI.1fl TOHKI.1X nnaCTI.1HOK nOA
neTpO-rpa<Jli.1YeCKI.1 M M1.1KpocKonoM. Ha ocHoBaHI.11.1 o6p03a ni.1Te-paTypb1 1-1 1.1nntoCTp1.1posaHHbiX np1.1Mepos (CHI.1MKI.1 CAe-. naHbl AP· A. U1.1HKepHareneM, 6oxyM) BI.1AHO, YTO B03-MO>KHOCTI.1 n p1.1MeHeHI.1fl KaTOAOJ1toMI.1HeCL4eHL41.10HHOrO Me-TOAa B CeAIAI'1eHTOJ10riAI.1 OYeHb 60llbWI.1e, XOTR Hei.13-BeCTHbl AO CI.1X nap MexaHI.13Mbl ynpaBnflto~IAe JltoMI.1HeC-1.4eHL41.1e~ B Kap6oHaTHbiX nopoAax. Oco6oe 3HaYeHI.1e 1.1MeeT KaTOAOJ1toMI.1HeCL4eHL41.1R B 1.1CCJ1eAOBaHIAf!X 3BOJ1tol.41.11A noposoro npocTpaHCTBa 1.1 B peKOHCTpyKL.41.11.1 nepB1.1YHO~ CTPYKTYPbl ropHbiX nopoA.
JERZY DZlK Zaklad Paleobit1logii PAN
WIEK
FORMACJI SKALSKIEJ DEWONU
SWI~TOKRZYSKIEGO
UKD 551.734.4.022.2: 564.391: 591.524.112(26): 552.521(438.132: 23G6ry Swi~tokrzyskie) Dewon synkliny bodzentynskiej, odslonitt!tY w licznych
i obfituj(!cych w doskonale zachowane skamienialosci profilach, nalezy do najciekawszych z paleontologicznego punktu widzenia sekwencji skalnych w Polsce. Zwlaszcza odslonitt!cie formacji skalskiej w profilu Grzegorzowice-Skaly, odkryte ju:Z w 1868 r. przez L. Zejsznera (36), stale dostarczajq material6w. do licznych opracowan paleonto-logicznych ( l - 6, 8-11, 22-24, 31- 34). Peine wyko-rzystanie zgromadzonych danych paleontologicznych napo-tyka jednak podstawow£! trudnosc, jak£! jest nie rozstrzyg-nitt!tY dotychczas wiek tej formacji. Bowiem do tej pory nie opisano skamienialosci przewodnich, kt6re pozwolilyby na jednoznaczne skorelowanie jej ze stratotypami pi~ter srodkowego dewonu.
EWOLUCJA POGL'\DOW NA WIEK FORMACJI SKALSKIEJ
W 1950 r. J. Czarnocki wprowadzil nazw~ ,seria skalska" dla ilasto-w~glanowej serii skalnej pomi~dzy do-lomitami amfiporowymi w spqgu a lupkami warstw switt!to-marskich w stropie (16). Witt!kszosc p6zniejszych badaczy u:Zywala terminu ,warstwy skalskie" dla oznaczenia tego samego kompleksu (5, 8, 30). Ostatnio F. Adamczak (6) zgodnie z zasadami mitt!dzynarodowego kodeksu nomen-klatury stratygraficznej (7) formalnie
.i'!
zdefiniowal, na-daj(!c jej rangtt! formacji.Jakkolwiek srodkowodewonski wiek osad6w Wtt!gla-nowych oraz ilastych odslonitt!tych w _profilu Grzegorzo-wice- Skaly od pocz(!tku nie wzbudzal wqtpliwosci (36), to znaczne rozbieznosci mo:Zna znalezc w literaturze co
do miejsca w profilu, gdzie przebiegac mialaby granica mitt!dzy eiflem a zywetem. M. Pajchlowa (30) szczeg6lowo rozdzielajqc profil na serie i kompleksy zgodzila sit~! z wczesniej wypowiadanymi poglqdami 0 zyweckim wieku ,.serii" skalskiej ( 16). Do podobnych wniosk6w doszla r6wniez G. Biernat ( 11 ), na podstawie zespolu ramienio-nog6w uznajqc. :Ze ,warstwy" skalskie odpowiadaj£! wie-kowo dolnemu :Zywetowi. Natomiast F. Adamczak (6, 7) wlqczyl formacjtt! skalskq do eitlu, granictt! pomi~dzy eiflem i :Zywetem stawiajqc w spqgu warstw switt!tomarskich.
Argumenty wysuwane na rzecz kazdej z tych interpre-tacji dotycz(! podobienstwa calych zespol6w skamienia-loki z poszczeg6Inych grup systematycznych pomi~dzy formacj(! skalskq a warstwami z innych region6w o precy-zyjniej okreslonym wieku. Nawet jesli przypadkowo pro-wadzi to do zgodnego z prawdq datowania, to wnioskowa-nie na takich podstawach musi wzbudzac powazne zastrze-zenia metodologiczne. Szczeg6lnie dotyczy to oznaczen wieku na podstawie procentowego udzialu gatunk6w wsp6lnych pomi~dzy warstwami r6znego wieku z r6znych region6w. Mimo pozor6w obiektywizmu latwo bowiem w6wczas 0 pomylki wynikajqce z faktu, ze podobienstwa i r6:Znice w strukturze zespol6w skamienialosci organizm6w bentonicznych S£! powodowane gl6wnie przez czynniki facjalne i paleozoogeograficzne. Moze bye wi~c tak, ze pewne specyficzne zespoly dlugo trwajqcych w czasie geo-logicznym gatunk6w mogq miec kr6tkotrwale, ale niesyn-chroniczne w r6znych cz~sciach zbiornika zasi~gi, jesli kr6tko trwaly odpowiednie dla ich rozwoju, a zmienne w obr~bie zbiornika, warunki. Szczeg6lnie w przypadku sekwencji regresywnych Iub transgresywnych niewielkie S£!
podstawy do przypuszczenia, ze zmiany warunk6w zycia bentosu byly w obr~bie calego zbiornika synchroniczne. Wn;cz przeciwnie, pomijaj(!c czynniki o globalnej naturze, bardziej oczywista jest ich niesynchronicznosc.
Moz1iwosci omini~cia tych ograniczen metodologicz-nych zawieraj(! si~ w oparciu kore1acji wiekowej na od-tworzonym przebiegu ewo1ucji poszczeg61nych gatunk6w organizm6w bentpnicznych w obr~bie calego zbiornika 1ub tez na nast~pstwie gatunk6w nieza1eznych od zmian czynnik6w sedymentacyjnych organizm6w pe1agicznych. W przypadku formacji skalskiej nadarza si~ okazja do pol(!czenia tych dwu metod wnioskowania stratygraficz-nego poprzez oparcie datowania na danych o przebiegu ewolucji pe1agicznych tentakulit6w, wyst~puj(!cych w jej obn;bie.
WARTOSC BIOSTRATYGRAFICZNA PELAGICZNYCH TENTAKULITOW W najnizszym dewonie z bentonicznych, gruboscien-nych tentaku1it6w wyodr~bnila si~ grupa cienkoskorupo-wych, przewaznie wyraznie podluznie ornamentowanych form ( 12). Na podstawie wyst~powania w pelagicznych facjach i nadzwyczaj szerokiego geograficznego rozprze-strzenienia poszczeg61nych gaturik6w S<!dzi si~. :le byly one organizmami pelagicznymi. Bardzo duze tempo ewo-1ucji i wspomniane szerokie rozprzestrzenienie geograficzne czyni z nich jedno z najprecyzyjniejszych narzt;dzi bio-stratygrafii dolnego i srodkowego dewonu (12, 20, 29), na r6wni z konodontami. Paradoksa1ne, ze obydwie te grupy wymarlych organizm6w, zajmuj(!ce tyle uwagi pa-leonto1og6w i biostratygraf6w, maj<! nadal niewyjasnion'! przyna1eznosc systematyczn(!. Na temat ich pokrewienstw wypowiadano najrozmaitsze opinie (przegl(!d: 28). Zna-mienne S'! podobiell.stwa rozwoju embrionalnego tenta-kulit6w i poprzedzaj(!cych je wiekowo hyolit6w ( 18). Na tej podstawie mozna postulowac pokrewienstwo pomi~dzy tymi dwiema wymarlymi grupami, l(!czonych w gromad~ Coniconchia. Poniewaz hyo1ity s(! mi~czakami ( 18.),· tak(!z przynaleznosc systematyczn(! mozna postulowac i dla tentakulit6w. Skorupiaki pe1agicznych tentakulit6w s(! ze-wn~trznie podobne do muszli niekt6rych lodzik6w -roznice zawieraj<! si<; w braku syfonu, odmiennej mikro-strukturze (kalcyt !) i mnicjszych rozmiarach musz1i cmbrionalnej tentaku1it6w.
Szczeg6lnie dla nas interesuj<tCY jest gatunek pelagic!-nego tentakulita Nowakia otomari Bourek wyst~puj<tcy nader cz~sfo w lupkach brachiopodowych i lupkach z
Microcyclus (kompleksy XIV i XVI Pajchlowej) formacji
ska1skiej. Ewo1ucyjne pokrewienstwa tego gatunku s(! dose dobrze znane (29) - umozliwia to okrdlenie stopnia wiarygodnosci korelacji wiekowych opartych na wyst~ powaniu tego gatunku. N. otomari, cechuj(!ca si~ niema1 stozkowq musz1(! ornamentowanq przez ostre pierscienie i de1ikatne podluzne pr(!zki, znana jest z p6lnocnej Afryki, Czech i pld.-wsch. Chin ( 12, 27, 29). W obr~bie znanego obszaru jej wyst~powania najblizszym morfo1ogicznie sposr6d poprzedzaj<tcych j(! wiekowo gatunk6w jest N.
hol_vnensis Bourek (uwazana niekiedy za podgatunek N.
maureri Zagora), cechuj(!ca si~ musz1(! w ksztalcie pocisku
ornamentowanq przez grube pierscienie i bardzo wyra-ziste podluzne zeberka (rye. 2).
Aczkolwiek zwi(!zek ewolucyjny mi~dzy tymi gatunka-mi nie u1ega W(!tpliwosci, to dokladne okreslenie czasu, w kt6rym nast(!pily poszczeg61ne modyfikacje pokroju muszli napotyka na pewne trudnosci. Pomi~dzy zakresa-mi wiekowego wyst~powania tych gatunk6w istnieje
bo-R.vc. I. Pelagic::nc tcntakulit.v :: lupk6w :: Microcyclus formacji skalskicj, prof// Gr::egor::01rice- Skaly. A. Striatost_diolina sp., pow. 66 x. B. Nowakia otomari Boucek, 1964, pow. 40 x. Fig. 1. Pelagic tentaculites .fi"om the Microcyclus Shales. Skaly Formation, Gr::egor::owice- Skaly section, Holy Cross Mts. A --Striatostyliolina sp., x 66, B - Noll'akia otomari Boucek, 1964,
X 40
wiem luka, w czasie kt6rej na omawianym obszarze wy-st~pujq niespokrewnione z N. otomari gatunki N. sulcata (Roemer) i N. pumilio Alberti reprezentuj(!ce zapewne
...
LIJ ."'
:::11...
....
ra ra-
...
LIJ"'
ra c '-J '-J :::11"'
"'
:::11"'
::a-
ra c.Rye. 2. Ewolucja linii pelagicznych tentakulit6w N. otomari i N.
sulcata na przelomie eiflu i iywetu, jej t/o paleozoogeograficzne ora::
korelacja roznych podzia/6w biostratygrafic::.nych eiflu i dolnego
iywetu (21, 29, 25).
Fig. 2. Evolution of lines pelagic of tentaculites Nowakia otomari and N. sulcata at the turn of' the E{felian and Giretian, its paleo-zoogeographic background and correlation of various
biostrati-graphic subdivisions of the Eifelian and Lower Givetian (21, 29, 25).
jedn'l, lini~ ewolucyjn'l, (12, 29). Mozna wi~c miee
W'l,tpli-wosci, czy · poziom N. otomari, kt6rego dolna granica
zdefiniowana jest jako pojawienie si~ gatunku
nomina-tywnego, odpowiada wsz~dzie temu samemu
przedzialo-wi czasowemu, skoro pojaprzedzialo-wienie si~ gatunku N. otomari
na znanym obszarze jej wyst~powania rna charakter nie
.. ewolucyjny, lecz jest oczy~istym przejawem rozszerzenia
zasi~gu (,migracji"). .
Nie spos6b rozstrzygnqe tego zagadnienia bez uwzgl~d
nienia szerszych, teoretycznych uwarunkowan ewolucji
tej grupy organizm6w. Szcz~sliwie, posluzye si~ tu mo:Zna
pomocniczymi korelacjami w oparciu o ewolucj~
kono-dont6w (25, 29), kt6re w facjach w~glanowych mogq
wsp6l-wyst~powae z tentakulitami. Ot6z w przedziale czasowym
pomi~dzy wyst~powaniem N. holynensis i N. otomari
w Europie, na Alasce wyst~puje gatunek N. parabarrandei
Churkin et Carter, kt6rego pokr6j wskazuje na przynalez-.
nose do tej samej linii ewolucyjnej, co N. otomari (15, 29).
Na podstawie dost~pnych danych mo:Zna wi~c stworzye
model filogenezy tej linii tentakulit6w (rye. 2). Zgodnie .
z nim N. holynensis zostala wyparta z Europy i
pogra-nicznych region6w przez konkurencyjn£l: lini~ N. sulcata
i rozwijala si~ dalej, jako N. parabarrandei, w obszarze
obejmujqcym m. in. Alask~. Po pewnym okresie przemian
ewolucyjnych linia N. sulcata . przegrala konkurencj~ z
lini'l, N. otomari i prawdopodobnie calkowicie wymarla.
N. otomari jest ostatnim przedstawicielem rodzaju (29).
Obszar wyst~powania pelagicznych tentakulit6w w
srod-kowej Europie byl w czasie srodkowego dewonu ograni-czony od NE przez plytkowodne facje i l'l,d platformy
wschodnioeuropejskiej (37). Wydaje si~ wi~c, ze
roz-przestrzenianie si~ faun pelagicznych organizm6w na obszar
dzisiejszych G6r Swi~tokrzyskich powinno nast~powae
raczej od SE. Oznacza to, ze w G6rach Swi~tokrzyskich
N. otomari nie powinna si~ pojawie wczesniej niz w
Cze-chach. Wniosek ten rna istotne znaczenie biostratygraficzne,
pozwala bowiem na stwierdzenie, jaki najstarszy wiek
geologiczny jest mo:Zliwy do przyj~cia dla formacji skalskiej.
Za posrednictwem Czech mo:Zna powi'l,zae formacj~ skalskq
ze stratotypami pi~ter srodkowego dewonu.
DATOW ANIE FORMACJI SKALSKIEJ
W Czechach wyst~powanie N. otomdri ograniaone jest
do formacji srbskiej (Srbsko Formation), szczeg6lnie cz~sta
jest ona w ogniwie lupk6w z Kacaka (12). Lez£l:CY w sp'l,gu
wapien z Choteca zawiera N. sulcata (12, 14). G6rna
granica wyst~powania N. otomari nie jest znana, bowiem
g6rna granica formacji srbskiej rna charakter denudacyjny.
W lupkach z Kacaka wyst~puje fauna amonitowa razem
z indeksowym dla swojego poziomu Cabrieroceras
crispi-forme (Kayser) (13). Poziom C. crispiforme uwa:Zany byl
do niedawna za najnizszy poziom zywetu (12, 21), ale
na podstawie konodont6w udalo si~ skorelowae
zawiera-jqcy faun~ tego poziomu wapien z Oderhauser z najwyzsz£l:
cz~sciq stratotypu pi~tra eifel (35). Konodonty wskazuj'l,ce
· na ten poziom ostatnio znaleziono r6wniez w formacji
srbskiej (29). Przedstawiona korelacja wydaje si~ dose
pewna, bowiem wydzielenie konodontowego poziomu
en-sensis oparte jest na wydarzeniach ewolucyjnych w obr~
bie jednej linii, a mianowicie: dolna granica na ewolucyj-.
nym powstaniu temporalnego podgatunku Polygnathus
xylus-ensensis Ziegler et Klapper, g6rna na
przeksztalce-niu si~ tego podgatunku w gatunek P. timorensis Klapper, Philip et Jackson (35).
z
przedstawionych powyzej rozwazan wynika, ze lupkibrachiopodowe i lupki z Microcyclus formacji skalskiej
nie S<l starsze od najwyzszego eiflu (amonitowy poziom
C. crispiforme, konodontowy ensensis), a z superpozycji
nad riimi warstw swi~tomarskich, kt6re w profilu Swi~to
marz- Sniadka zawierajq amonity poziomu Maenioceras
terebratum, wynika, ze nie S£l: one mlodsze od g6rnego
zywetu. Najprawdopodobniej odpowiadaj£l: wiekowo
po-graniczu eiflu i zywetu. Postawienie dokladnej granicy
pomi~dzy eiflem i zywetem w profilu
Grzegorzowice-Skaly jest niemo:Zliwe z przyczyn natury metodologicznej. Powyzsza konkluzja czytelnikowi naszej literatury przy-zwyczajonemu do szczeg6lowego korelowania bardzo drob-nych jednostek na podstawach biostratygraficzdrob-nych, moze
si~ wydae niestosowna w por6wnani u z rozwleklosciq
przedstawionych wczesniej dociekan. Nalezy jednak
pa-mi~tae o tym, ze zwi~kszenie obiektywnosci wyznaczen
biostratygraficznych wcale nie musi prowadzie do coraz
wi~kszej szczeg6lowosci korelacji - cz~sciej raczej
LITERATURA
1. Ad am c z a k F. - Poly:=ygia Giirich, an ostracod
genus from the Givetian of the Holy Cross Mountains. Acta Palaeont. Pol. 1956, no. I.
2. A dam c z a k F. - The ontogeny and evolution of
Ko::lowskiella Pribyl (Ostracoda), Ibidem 1958 no. 2. 3. Ad a m c z a k F. - Eridostraca - a new suborder of ostracods and its phylogenetic significance. Ibidem 1961 no. 2.
4. Ad a m c z a k F. - On the genus Poloniella Giirich (Ostracoda). Ibidem 1961 no. 3.
5. Ad am c z a k F. - Palaeocopa and Platycopa (Ostracoda) from the Middle Devonian rocks in the Holy Cross Mountains, Poland. Stockholm Contr. Geol. 1968 vol. 17.
6. Ad am c z a k F. - Middle Devonian Podocopida (Ostracoda) from Poland. their morphology, system-atics· and occurrence. Senckenbergiana lethaea 1976 no. 4/6.
7. A I ex a n d row i c z S.. B i r ken m a j e r K.,
B u r chart J ., C i e
s
1 i n ski S., Dad Ie
z R.,K u t e k J., Nowak W., 0 r lows k i S., S z u 1 -c z e w s k i M. i T e I I e r L. - Zasady polskiej kla-syfikacji, terminologii i nomenklatury stratygraficznej. Wyd. Geol., Warszawa 1975.
8. Biernat G. - Middle Devonian Orthoidea of the Holy Cross Mountains and their ontogeny. Palaeont. Pol. 1959 vol. 10.
9. Biernat G. - Diorygma atrypoplzilia n. gen, n. sp., a parasitic organism of Atrypa zonata SchnuL Acta Palaeont. Pol. 1961. no. I.
10. Biernat G. - Middle Devonian Atrypacea (Bra-chiopoda) from the Holy Cross Mountains, Poland. Ibidem 1964 no. 3.
II. Biernat G. - Middle Devonian brachiopods of the Bodzentyn syncline (Holy Cross Mountains, Poland). Palaeont. Pol. 1966 vol. 17.
12. B o u
c
e k B. - '};he tentaculites of Bohemia, their morphology. taxonomy. ecology, phylogeny, and bio-stratigraphy. CSA V, Praha 1964.13. ChI u p a
c
I. - The oldest goniatite faunas and their stratigraphical significance. Lethaia 1976 voL 9.14. ChI up a
c
1., Lukes P. and Z i k m undo-va J. - The Lower/Middle Devonian boundary beds in the Barrandian area. Czechoslovakia. Geologica et Palaeontologica 1979 vol. 13.15. C h u r k i n M. jr. and Carter C. :._ Devonian tentaculitids of east-central Alaska; systematics and biostratigraphic significance. J. Paleont. 1970 no. l.
16. C z a r n o c k i J. - Geologia region u lysog6rskiego w zwi(!zk u z zagadnieniem zloza rud zelaza w Rudkach. Pr. Panstw. lnst. Geol. 1950 vol. '"!.
17. D us z y n s k a S. - Foraminiferes from the Middle Devonian of the Holy Cross Mountains. Acta Palaeont. Pol. 1956 no. 1.
18. D z i k J. - Larval development of hyolithids. Lethaia 1978 vol. 11.
1-9. D z i k J. and Trammer J. -Gradual evolution of conodontophorids in the Polish Triassic. Acta Palaeont. Pol. 1980 no. 1.
20. H a j l a s z B. - Tentakulity i ich znaczenie dla stra-tygrafii (dolny dewon). Kwart. Geol. 1976 nr 2. 21. House M. - Biostratigraphy of the early
Ammo-noidea. Spec. Pap. Palaeont. 1979 vol. 23.
22. K i e I an Z. - Les trilobites M esodcvoniens des Monts de Sainte Croix. Palaeont. Pol. 1954 vol. 6.
23. K i e pur a M. - Devonian Bryozoans of the Holy Cross Mountains, Poland. Part I: Ctenostomata. Acta Palaeont. Pol. 1965 no. 1.
24. K i e p u r a M. - Ibidem Part. II. Cyclostomata and Cystoporata. Ibidem 1973 no. 4.
25.
K 1
a p per G. and Z i e g I e r W. - Devonian conodont biostratigraphy. Spec. Pap. Palaeont. 1979 vol. 23.26. K on g i e I R. - Nowy gatunek Ammonicrinus i jego
wyst~powanie w Polsce. Pr. Muz. Ziemi 1958 nr 2.
27. Lard e au x H. - Les tentaculites d'Europe occi-dentale et d'Afrique du Nord. Cahiers de Paleonto-logie 1969, CNRS, Paris.
28. Larsson K. - Silurian tentaculitids from Gotland and Scania. Fossils and Strata 1979 vol. 11.
29. L ii t k e F. - Biostratigraphical significance of the Devonian Dacryoconarida. Spec. Pap. Palaeont. 1979 vol. 23.
30. P a j c h Iowa M. - Dewan w profilu Grzegorzo-wice-Skaly. Biul. lnst. Geol. 1956 vol. 122. 31. P
r
i by I A. - Skorepatci polskeho sttednihodevo-n u ( givet u)
z
profil u Grzegorzowice- Skalyw
honich Svatokhzskych. Sbornik Ustf. Ust. Geol. 1953 vol.p 20.
32. Piotrowski
A. -
Genus Ammonicrinus (Crinoi-dea) from the Middle Devonian of the Holy Cross Mts (Poland). Acta Palaeont. Pol. 1977 no. 2.33. R 6 z k ow s k a . M. - Pachyphyllinae from the Middle Devonian ofthe Holy Cross Mountains, Part 1.
1 hidem 19~() no. 4.
34. S t as i n s k a A. "'- Tabulata, Heliolitida et Chaete-tida d u De~·onien moyen des Monts de Sainte-Croix. Ibidem 1958 no. 3/4.
35. Wed d i g e K. - Die Conodonten der Eifel- Stufe im Typusgebiet und in benachbarten Faziesgebieten. Senckenbergiana lethaea 1977 no. 4/5.
36. Zeus c h n e r L. - Geognostische Beschreibung der mittleren devonischen Schichten zwischen Grzegorzo-wice und Skaly- Zagaje bei Nowa Slupia. Z. Deutsch. Geol. Ges. 1869, vol. 21.
37. Z i e g 1 e r · P. A. - North-Western Europe: tectonic and basin development. Geologie en Mijnbouw 1978 no. 4.
SUMMARY
The pelagic tentaculite species Nowakia otomari Boucek, indicative for its own zone. has been found In the Brachio-pod Shale and Microcyclus Shale of the Skaly Formation. Holy Cross Mts. Poland. N. otomari occurs also in Bohemia in the Srbsko Formation being abundant in its lower part - Kacak shales ( 12). However, the underlying Chotec Limestone contains the tentaculites of N. sulcata lineage. which cannot be ancestral for N .. otomari ( 12, 29). The question arises whether the appearance of N. otomari. certainly an effect of expansion of distribution area. was synchronous in the Holy Cross Mts. and Bohemia. It is suggested that development of N. otomari took place in the allopatric. in relation to N. sulcata. lineage and that the appearances and disappearances of these two lineages in Mid-Europe were results of ecological competition between them. Taking into account palaeogeographic
factors it can be expected that invasion of the Holy Cross Mts. area by N. otomari should occur not earlier thari of Bohemia. Therefore, the Brachiopod Shale of the Skaly Formation is not older than the Karak shales. which
contain ammonites of C. crispiforme Zone, and most
probably it is of latest Eifelian or earliest Givetian age.
PE3t-OME
npv1CyTCTBI-1e nenart.14eCKoro TeHTaKyni-1Ta Nowakia otomari Soucek B 6pax1-1onoAOBOM cnaHL.Ie cKanbcKolil cpopMal..ll-11-1 CseHTOKWI-1CKI-1x rop (nonbwa) AaT1-1pyeT sol-pacT cnaHL.Ia KaK nepexoAHbJ!it: sepxHe31itcpenbCKI-1Iii-HI-1>KHe->KI-1BeTcKI-1Iil (aMMOHI-1TOBaR 3oHa Cabrieroceras crispiforme).
PRZEMYSLA W STENZEL, MACIEJ K. RAJECKI lnstytut Geologiczny
ORGANIZACJA BAZ DANYCH
DLA FAKTOGRAFICZNYCH SYSTEMOW ARCHIWIZACJI
I PRZETW ARZANIA INFORMACJI GEOLOGICZNYCH
I nspiracj(! do napisania tego artykulu staly si~ dyskusje
prowadzone podczas spotkan specjalist6w z kraj6w R WPG na temat ujednolicenia baz danych faktograficznych
syste-m6w informacyjno-wyszukiwawczych (AFIPS -
awto-matizirowannaja faktograficzeskaja
informacjonno-poisko-waja sistiema), realizowanych w rarnach rni~dzynarodo
wego systemu INTE dla geologii GEOINFORM. Nie
dyskutujqc celowosci i potrzeby takiego ujednolicenia
-autorzy uwazajq, ze u podstaw dyskusji powinno si~
zna-lezc zdeterminowanie metodyki organizacji i budowy baz danych dla geologii. Wykorzystuj(!c dotychczasowe do-swiadczenia uzyskane w toku opracowania 3 du:Zych
system6w faktograficznych - autorzy przedstawiaj(!
pro-jekt macierzowej organizacji systern6w faktograficznych dla geologii oparty na teorii algebry inforrnacyjnej.
Po-gi(J,dy autor6w spotkaly si~ z du:Zym zainteresowaniem
specjalist6w zagranicznych, a wsp6Ine dyskusje daly asurnpt do przedstawienia tych pogl(!d6w w zwartej i uporz(!dkowanej formie, oczywiscie traktowanych jako dyskusyjne.
TERMINY I POJ~CIA
DOTYCZf\CE BAZY DANYCH
A utorzy pod poj~ciem bazy danych (BD) rozumte](!
,zorganizowany kompleks danych uznanych za :lr6dlowe,
o wlasciwosciach zapewniaj(!cych:
- wzgl~dne niepowtarzanie si~ tych danych
w
kom-pleksie (unikanie nadrniernej redundacji danych),
- mo:Ziiwosc wykonywania operacji podstawowych
na danych (wyszukiwanie, dopisywanie, modyfikacja, usu-wanie),
- dost~p do danych wg r6:Znorodnych kryteri6w,
- ochron~ przed zniszczeniem i korzystaniem z
da-nych przez osoby niepowolane".
Logiczn(! struktur~ BD autorzy pojmuj(! jako zwi(!zki
logiczne (w tym hierarchiczne) danych lub modul6w
danych, fizyczn(! struktur~ BD zas - jako formy zapisu
i organizacji danych w erne. Pod poj~ciern systemu
zarz(!-UKD 002.55: 55].004.14.004.4: 65.01:681.322.0
dzania B D autorzy rozurniej(! srodki programowe
zapew-niaj<.!ce realizacj~ tych wlasciwosci BD.
Wychodz(!c z tej og61nej definicji bazy danych -
auto-rzy uwazajq, ze projekt bazy danych dla geologii, uwzgl~d
niajqcy istniej(!ce i przyszle dane geologiczne, powinien bye tak zorganizowany, azeby:
1) odzwierciedlal ich struktur~ zar6wno logiczn(!, jak
i fizyczn(!,
2) zapewnial mozliwosci przechowywania danych, przy
uwzgl~dnieniu ich zmiennosci w czasie,
3) zapewnial rno:Zliwosci wys'zukiwania informacji w ,dowolnych przekrojach", wg ,dowolnych kryteri6w".
4) zapewnial mo:Zliwosci konstrukcji prostego j~zyka
pozwalaj(!cego na sterowanie procesem wyszukiwania in-formacji,
5) zapewnial mozliwosci wykonania oprogramowania
systemu komputerowgo w jednym z og6lnie znanych j~
zyk6w wyzszego rz~du, np. COBOL. FORTRAN itp ..
na og6Inie dost~pny zestaw komputerowy typu -
jed-nostka centralna ~ pami~ci(! operaeyjn(! minimum 32 k,
przewijaki tasm magnetycznych lub dyski, czytnik kart
perforowanych, drukarka wierszowa,
6) zapewnial mozliwosci przetwarzania informacji za
pornoc(! wyspecjalizowanych program6w przetwarzajqcych,
dzialaj(!cych w ramach lub poza systemem informatycznym.
Przedstawiony dalej ptojekt budowy bazy danych jest uog61nieniem doswiadczen zebranych przy projektowani u i wdra:Zani u kornputerowych system6w informatycznych SAGWIG, HYDRO, SUROWCE, opracowanych w Za-kladzie Informatyki Instytutu Geologicznego. Systemy SAGWIG i HYDRO, zawieraj(!ce obecnie 1700 wiercen
gl~bokich (stratygraficzno-strukturalnych) i 32 000 wiercen
hydrogeologicznych, s(! eksploatowane przy stale uzupel-nianej bazie danych. System SUROWCE rna juz
sprecy-zowane zalozenia, a jego oprogramowanie znajduje si~
w trakcie opracowywania. Podstaw(! teoretycznq do roz-wa:Zan na temat struktur danych jest koncepcja R. Bosaka, znana jako algebra informacyjna, opublikowana w pracy
