pISSN 1899-5241
eISSN 1899-5772 3(37) 2015, 547–553
dr inż. Alicja Stolarska, Katedra Ekonomiki Rolnictwa i Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, Szkoła Główna
Gospo-darstwa Wiejskiego w Warszawie, ul. Nowoursynowska 166 (b. V), 02-787 Warszawa, Poland, e-mail: alicja_stolarska@sggw.pl Abstrakt. Celem artykułu było określenie sytuacji
mieszka-niowej ludności wiejskiej w Polsce w 2012 roku, w kontek-ście zrównoważonej konsumpcji. Szczególną uwagę skupiono na gospodarstwach domowych o niekorzystnych warunkach mieszkaniowych. Wykorzystano niepublikowane dane empi-ryczne GUS, dotyczące 15 742 wiejskich gospodarstw domo-wych w 2012 roku, pozyskane przez GUS za pomocą sondażu diagnostycznego z warstwowym losowaniem próby, a także dane wtórne GUS. Dla określenia zróżnicowania warunków mieszkaniowych posłużono się współczynnikiem zmienności. W Polsce obserwuje się dysproporcje pod względem sytuacji mieszkaniowej na wsi. Niepokojący i sprzeczny z zasada-mi zrównoważonego rozwoju i zrównoważonej konsumpcji jest fakt występowania znacznych rozbieżności w wielkości (od 10 do 900 m2) i jakości mieszkań. W 2012 roku
miesz-kania prawie w 13% gospodarstw domowych na wsi miały przeciekający dach, zawilgocone ściany czy fundamenty oraz butwiejące okna i podłogi. Prawie 1,3% z nich dodatkowo było zbyt ciasnych oraz położonych w okolicy o niskim po-ziomie infrastruktury i szczególnej uciążliwości środowiska. W ok. 1,4% mieszkań nie było bieżącej wody, a prawie 18% ogrzewanych było za pomocą pieców opałowych, które nie tylko są uciążliwe w eksploatacji, ale emitują również szko-dliwy dla środowiska CO2. Niektóre mieszkania (5%)
obcią-żone były kredytem, niemniej sytuacja fi nansowa ich właści-cieli była znacznie lepsza niż pozostałych.
Słowa kluczowe: zrównoważona konsumpcja, wieś,
gospo-darstwa domowe, warunki mieszkaniowe
WPROWADZENIE
Zrównoważona konsumpcja określana jest jako strate-gia kształtowania popytu w celu zaspokojenia potrzeb i podniesienia jakości życia wszystkich ludzi, również z myślą o przyszłych pokoleniach (Kozakiewicz, 1998). Jednym z jej wyznaczników jest sprawiedliwa kon-sumpcja dla osiągnięcia korzyści społecznych i podnie-sienia jakości życia, której ważnym elementem są też warunki mieszkaniowe.
Istotnym elementem zrównoważonej konsumpcji jest aspekt społeczny, zgodnie z którym konsumpcja musi być dostępna dla wszystkich i równo rozłożona (Kiełczewski, 2008).
Jednym ze sposobów jej realizacji może być tzw. konsumpcja wspólna (collaborative consumption), któ-rej przykładem jest wymiana towarów i usług za pomo-cą portali społecznościowych, wspólne podróże niezna-jomych osób prywatnymi samochodami czy transport miejski realizowany za pomocą rowerów publicznych (Dąbrowska i Gutkowska, 2015, s. 39–49).
Wraz ze wzrostem dochodów ludności poprawia się komfort życia, ale jednocześnie pojawia się problem nie-zrównoważonej konsumpcji, która może stać się groźna społecznie. Według zasad zrównoważonego rozwoju wszyscy mamy jednakowe prawo do zdrowego życia oraz „wykorzenienia ubóstwa” i dążenia do zaspokaja-nia potrzeb (Dokumenty…, 1993). Podstawowymi są wśród nich tzw. potrzeby egzystencjalne, wśród których Kocowski (1982) wymienia warunki mieszkaniowe
SYTUACJA MIESZKANIOWA LUDNOŚCI WIEJSKIEJ
A ZRÓWNOWAŻONA KONSUMPCJA
Alicja Stolarska
jako jedną z siedmiu potrzeb warunkujących przetrwa-nie człowieka1. Dopiero po ich zaspokojeniu można
realizować potrzeby wyższego rzędu (Zalega, 2008). Baudrillard (2006) dodaje, że dopiero konsumpcja po-nad konieczny poziom dodaje „smaku życia”, chociaż nie jest zgodna z zasadami zrównoważonej konsumpcji. Dostępność mieszkań jest nie tylko jednym ze wskaźników zrównoważonego rozwoju i zrównowa-żonej konsumpcji (Indicators…, 1998), ale warunkuje też prawidłowe funkcjonowanie rodziny. Złe warunki mieszkaniowe powodują nie tylko niezaspokojenie wie-lu potrzeb, ale mogą być przyczyną agresji i prowadzić do konfl iktów (Wroczyński, 1974). Posiadanie własne-go pokoju czy chociaż wydzielonewłasne-go miejsca daje wię-cej swobody, a u dzieci wzmacnia poczucie pewności siebie i niezależności oraz wdraża je do porządku i dba-łości o estetykę (Tyszkowa, 1964).
Jak wskazują badania Kozerów (2014), na tle innych krajów europejskich Polska znajduje się w stosunkowo niekorzystnej sytuacji pod względem warunków miesz-kaniowych2. Gorsza sytuacja mieszkaniowa
charaktery-zuje jedynie Grecję, Bułgarię, Węgry, Rumunię i Łotwę. Sytuacja społeczna i materialna Polaków, której ele-mentem są również warunki mieszkaniowe, jest zróż-nicowana, co zauważają też sami użytkownicy gospo-darstw domowych (Czapiński i Panek, 2014)3.
Celem badań była charakterystyka i ocena sytuacji mieszkaniowej ludności wiejskiej w Polsce w 2012 roku. Szczególną uwagę poświęcono gospodarstwom domo-wym, w których warunki mieszkaniowe były najgorsze. Dokonano analizy tych warunków, wskazując czynniki
1 Oprócz konieczności zaspokojenia potrzeb pokarmowych, ekologicznych, rekreacyjnych, bezpieczeństwa, zdrowotnych i odzieżowych.
2 Autorzy wyznaczyli syntetyczne mierniki sytuacji mieszka-niowej we wszystkich krajach UE. Na ich podstawie wydzielili cztery klasy typologiczne. Pierwszą stanowiły państwa, dla któ-rych wskaźnik syntetyczny przekraczał wartość 0,71, a ostatnią o wartości mniejszej niż 0,48. Polska z wynikiem 0,485 znalazła się na ostatnim miejscu klasy III (dla 21 krajów wskaźnik ten był wyższy niż dla Polski). Klasa ta charakteryzowała się wysokim odsetkiem gospodarstw domowych, w których koszty mieszka-niowe stanowiły ponad 40% dochodów do dyspozycji oraz wyso-kim wskaźnikiem przeludnienia (1,5 izby mieszkalnej na osobę).
3 Badano poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych w 2013 r., pod kątem możliwości fi nansowych gospodarstw do-mowych w poszczególnych województwach. Najlepiej były one zaspokojone w województwach: zachodniopomorskim, podkar-packim i śląskim, a najsłabiej w lubelskim i świętokrzyskim.
wpływające na taki stan. Przedstawiono również zróżni-cowanie sytuacji mieszkaniowej w gospodarstwach do-mowych zlokalizowanych na obszarach wiejskich.
Dla porównania przedstawiono też w sposób ogólny sytuację mieszkaniową ludności w miastach.
MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ
Podstawą analiz były niepublikowane dane empirycz-ne, pochodzące z badań budżetów gospodarstw domo-wych GUS. Badania dotyczyły 15 742 gospodarstw domowych, których członkowie zamieszkiwali na wsi w 2012 roku. Szczegółowej analizy dokonano przede wszystkim dla gospodarstw znajdujących się w nieko-rzystnej sytuacji mieszkaniowej. Z uwagi na stosowaną przez GUS metodę badań możliwe jest uogólnianie uzy-skanych wyników na wszystkie gospodarstwa domowe w kraju4. Uzupełnieniem badań były częściowo wtórne
dane GUS oraz źródła literaturowe.
W celu określenia stopnia zróżnicowania wielkości powierzchni użytkowej zajmowanych mieszkań obli-czono współczynnik zmienności.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW MIESZKANIOWYCH W POLSCE
Jak wynika z danych Narodowego Spisu Powszechnego GUS, w 2011 roku w Polsce odnotowano 13 568 tys. go-spodarstw domowych i ponad 10 972 tys. rodzin. Zasoby mieszkaniowe Polski wynosiły zaledwie 12,5 mln miesz-kań, a zatem tylko dla ponad 92% gospodarstw domo-wych wystarczało samodzielnych mieszkań. Największe rozbieżności pomiędzy liczbą gospodarstw domowych i mieszkań (najgorsza sytuacja) występowały w woje-wództwach: lubelskim, warmińsko-mazurskim, święto-krzyskim i podkarpackim. Stosunkowo największe zaso-by mieszkaniowe (w odniesieniu do liczzaso-by gospodarstw domowych) charakteryzowały województwa: łódzkie, mazowieckie, wielkopolskie i śląskie. Niespełna 92%
4 „Badanie budżetów gospodarstw domowych prowadzą urzę-dy statystyczne. Nadzór merytoryczny […] sprawuje Główny Urząd Statystyczny. […] Badanie budżetów gospodarstw domo-wych prowadzone jest metodą reprezentacyjną, która daje moż-liwość uogólnienia […] uzyskanych wyników. […] W celu wylo-sowania próby zastosowano schemat lowylo-sowania dwustopniowego, warstwowego…” (GUS, 2011, s. 14–17).
mieszkań posiadało łazienkę, a 94% ustęp spłukiwany. Ludność ok. 90% mieszkań korzystała z gazu (ziemnego i ciekłego), a 87,5% miało dostęp do bieżącej ciepłej wody.
Mieszkania o powierzchni użytkowej powyżej 120 m2
stanowiły 12,3% ogółu mieszkań zamieszkanych, a po-wyżej 30 m2 – 4,3%. Największym odsetkiem mieszkań
o powierzchni użytkowej 120 m2 i większej cechowały się
województwa: wielkopolskie (16,5%), opolskie (16,4%) i podkarpackie (15,9%), a najmniejszym: warmińsko-ma-zurskie (9,1%) i zachodniopomorskie (9,7%). Mieszkań najmniejszych (poniżej 30 m2) było 2,8% w
wojewódz-twie opolskim i po 3% w wielkopolskim i podlaskim, a 5,9% w mazowieckim i 5% w dolnośląskim.
Ponad 39% ludności mieszkało na obszarach wiej-skich, z różnym natężeniem w poszczególnych regio-nach. Na wsi mieszkała ponad połowa mieszkańców wo-jewództw: podkarpackiego (58,6%), świętokrzyskiego, lubelskiego i małopolskiego. W przeciwieństwie do nich tylko 22,2% mieszkało na wsi w województwie śląskim i po ok. 30% w dolnośląskim i zachodniopomorskim.
W ostatnich latach obserwowana jest rosnąca tenden-cja odsetka ludności zamieszkującej obszary wiejskie, chociaż niezwiązanej z rolnictwem (Stolarska, 2012). Dotyczy to głównie województw: wielkopolskiego, dol-nośląskiego, łódzkiego i śląskiego. Maleje jednocześ nie odsetek wiejskich gospodarstw domowych w woje-wództwie podkarpackim i podlaskim.
W 2013 roku na 1 tys. mieszkańców w Polsce przypadało przeciętnie blisko 356 mieszkań (ok. 335 w 2005 r.), z czego ponad 401 mieszkań w mieście i tylko ok. 296 na wsi (od 266 w podkarpackim do 336 w podlaskim) (GUS, 2014a). Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkań na wsi była ok. 40% większa niż w mieście, ale w przeliczeniu na 1 osobę rozbieżności te były mniejsze (27,2 m2 na wsi i 25,7 m2 w mieście).
Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkań na wsi była najmniejsza w województwie warmińsko-mazur-skim (ok. 80 m2), a największa w województwie
opol-skim (ponad 99 m2). Na 1 osobę przypadało średnio od
niespełna 24 m2 w województwie
warmińsko-mazur-skim, do blisko 31 m2 w województwie podlaskim.
WYNIKI BADAŃ
Badaniom poddano 15 742 polskie gospodarstwa domo-we na wsi w 2012 roku. Przeciętna powierzchnia użyt-kowa mieszkań wynosiła 96 m2 (29 m2 w przeliczeniu
na 1 osobę). Najmniejsze mieszkanie miało zaledwie
10 m2, a największe 900 m2. Współczynnik
zmienno-ści (Wasilewska, 2011) przekraczał 49%, co świadczy o znacznym zróżnicowaniu powierzchni użytkowej mieszkań. Mieszkania zajmowane przez gospodarstwa domowe w miastach były nieco mniejsze (62 m2 w
prze-liczeniu na gospodarstwo i 25 m2 w przeliczeniu na
1 osobę). Przeciętnie były to mieszkania trzypokojowe, zarówno na wsi, jak i w mieście.
Badani zamieszkiwali głównie w wolnostojących do-mach jednorodzinnych (blisko 79%). Kolejnych 13,8% mieszkało w budynkach wielorodzinnych, a ponad 7% w domach jednorodzinnych o zabudowie szeregowej5.
Budynki miały maksymalnie pięć pięter, ale większość była parterowa (blisko 88%). Ponad 6% stanowiły bu-dynki jednopiętrowe oraz ponad 4% – dwupiętrowe. Winda znajdowała się tylko w pięciu lokalach i to wcale nie najwyższych, bo maksymalnie trzypiętrowych.
W 2012 roku ok. 0,8% gospodarstw domowych użytkowało więcej niż jeden dom. W większości (89%) były to dwa domy w kraju, będące własnością członków rodzin. Nieliczni wynajmowali dodatkowo drugi dom w kraju (np. dla uczącej się młodzieży). Jedno gospo-darstwo zadeklarowało wynajem 3 domów (dodatkowo) w Polsce i jedno – 2 domów za granicą.
Większość mieszkań (31,4%) wybudowano w latach 1961–1980, ale aż 22,4% było sprzed 1946 roku. Tylko niespełna 3% mieszkań zbudowano po 2006 roku (rys. 1).
Niemal 97% mieszkań, z których korzystały gospodarstwa domowe na wsi, było własnością osób fi -zycznych (w mieście ok. 83%). Do gmin bądź Skarbu Państwa należało ok. 2,7%, a nieliczne do innych pod-miotów. W zdecydowanej większości (83,7%) mieszka-nia stanowiły nieobciążoną własność hipoteczną. Hipo-teka tylko ponad 5% mieszkań obciążona była pożyczką lub kredytem hipotecznym. Kredyty zaciągano na różną liczbę lat (rys. 2).
Największy odsetek (blisko 34%) stanowili dłużni-cy, którzy będą spłacali zaciągnięte zobowiązania przez okres 11–20 lat. Kolejnych ponad 26% przypadało za-równo na gospodarstwa, których kredyty spłacane będą przez 5–10, jak i 21–29 lat. W najgorszej sytuacji znala-zły się gospodarstwa, które będą musiały spłacać zacią-gnięty kredyt przez 30 i więcej lat (3,5% zadłużonych, maksymalnie przez 36 lat).
5 Nieliczne gospodarstwa korzystały z innych budynków niż wymienione.
Z uwagi na konieczność spłaty zaciągniętych zobowią-zań nie dotyczyło to osób o niskich dochodach. Miesięcz-ny dochód do dyspozycji6 w przeliczeniu na gospodarstwo
wynosił przeciętnie 5762 zł. Ponad 36% zadłużonych
6 Dochód rozporządzalny pomniejszony o pozostałe wydatki. Dochód do dyspozycji przeznaczany jest na wydatki na towary i usługi konsumpcyjne oraz przyrost oszczędności.
0 5 10 15 20 25 30 35 1–4 5–10 11–20 21–29 LZLĊFHM DQGPRUH OLF]EDODW±\HDUV (%)
Rys. 2. Struktura zadłużonych gospodarstw według liczby lat
pozo-stałych do spłaty kredytu (%) Źródło: opracowanie własne.
Fig. 2. Structure of indebted households according to years
repay-ment to credit (%) Source: own elaboration. 0 5 10 15 20 25 30 35 przed 1946 r. until 1946 1946–1960 1961–1980 1981–1995 1996–2006 po 2006 r. after 2006 (%) 22,4 16,0 31,4 18,0 9,3 2,9
Rys. 1. Struktura mieszkań badanych wiejskich gospodarstw domowych według
okresu ich budowy (%) Źródło: opracowanie własne.
Fig. 1. Structure of the fl ats of rural households according to construction period (%)
Source: own elaboration.
gospodarstw oceniało swoją sytuację materialną jako do-brą lub bardzo dodo-brą. U kolejnych blisko 54% była ona przeciętna, a tylko dla nieco ponad 8% raczej zła i dla nie-spełna 2% – bardzo zła. Ta ostatnia grupa oceniała jed-nocześnie jako dobre miesięczne dochody na poziomie ok. 5 tys. zł (2300 zł to według nich bardzo zły dochód).
W 2012 r. ok. 10% gospodarstw domowych na wsi użytkowało lokale wynajęte. Ich sytuacja materialna
była zróżnicowana, w większości przeciętna (52,3%). Blisko 35% z nich oceniało swą sytuację materialną jako raczej złą lub bardzo złą, a niespełna 13% – jako dobrą lub bardzo dobrą. Przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji w tej grupie wynosił 2816 zł w przeli-czeniu na gospodarstwo i był niższy niż w pozostałych badanych gospodarstwach, gdzie wynosił 3380 zł. Na-jemcami były najczęściej osoby (ok. 45%), których głównym źródłem utrzymania była praca najemna po-dejmowana na stanowiskach robotniczych. Kolejnych ok. 33% utrzymywało się ze źródeł socjalnych, ponad 17% z pracy najemnej na stanowiskach nierobotniczych i ok. 5% prowadziło działalność gospodarczą. W blisko 22% były to gospodarstwa dwuosobowe, a w ponad 15% najemcą była jedna osoba. Prawie 17% stanowiły rodziny o liczbie osób 5 i większej.
Wynajmowane mieszkania były mniejsze od pozo-stałych. Ich przeciętna powierzchnia użytkowa wynosi-ła 60 m2 (powierzchnia ok. 9% z nich wynosiła 100 m2
i więcej)7. Tylko 6,8% tych mieszkań było
umeblowa-nych. Ponad 24% z nich wynajmowanych było łącznie z garażem. Tylko niespełna 16% mieszkań znajdowało się w rejonach o złej infrastrukturze, a 6,5% charaktery-zowało się szczególnie korzystną rejonizacją8.
Większość badanych gospodarstw domowych na wsi korzystała z bieżącej wody w domu. Ponad 86% z nich dysponowało podłączeniem do wodociągu, a pozostałe miały własne ujęcie. Ponad 7% mieszkań nie miało ła-zienki z wanną lub prysznicem, a ok. 1,4% nie było wy-posażonych w przyłącze bieżącej wody.
Ponad 93% rodzin na wsi korzystało z gazu, przy czym tylko w ok. 21% było to stałe przyłącze gazu ziem-nego. Blisko 18% mieszkań było ogrzewanych z wyko-rzystaniem pieców opałowych (w mieście 9,4%).
Aż ok. 14,6% mieszkań na wsi położonych było w re-jonach o złej infrastrukturze (w mieście 3,3%), a tylko ponad 5% cechowało się szczególnymi zaletami rejoniza-cji, wobec 11% w miastach. Gospodarstwa wiejskie były jednak w znacznie lepszej sytuacji pod względem naraże-nia na hałas oraz zagrożenie przestępczością (8,5% oraz 1,2%, podczas gdy w miastach: ok. 16% i blisko 7%).
We wszystkich mieszkaniach na wsi znajdowało się wyodrębnione pomieszczenie kuchenne, w prawie 95%
7 Po odliczeniu 9% największych przeciętna powierzchnia pozostałych wynajmowanych mieszkań wynosiła 52 m2.
8 Również z powodu położenia w prestiżowej okolicy czy na obszarze o szczególnych walorach środowiskowych.
z oknem i o powierzchni nie mniejszej niż 4 m2.
Rów-nież wszystkie dysponowały balkonem, tarasem albo ogródkiem.
Ponad 13% mieszkań miało przeciekający dach, za-wilgocone ściany bądź butwiejące podłogi (w miastach 9%). Co prawda blisko połowa z nich zbudowana była jeszcze przed 1946 rokiem, ale były też mieszkania (kilka) budowane po 2006 r. Kredytem o różnym okresie spłaty – od 2 do 27 lat – obciążonych było ok. 1,7% mieszkań. Niespełna 89% mieszkań będących w złym stanie technicznym stanowiło nieobciążoną własność hipo-teczną osób fi zycznych, przy czym ok. 0,4% z nich to kolejne mieszkania właścicieli. Ponad 13% mieszkań na wsi, które były w złym stanie technicznym, była wynaj-mowana. Chociaż członkowie rodzin, które mieszkały w budynkach o złym stanie technicznym, różnie oce-niały swoją sytuację materialną9, to jednak ich dochody
były przeciętnie o ponad 25% niższe niż w pozostałych badanych gospodarstwach wiejskich. Jednocześnie pra-wie 40% z nich przyznało, że w ciągu ostatniego roku ich sytuacja materialna się pogorszyła.
W ponad 45% były to gospodarstwa utrzymujące się z emerytur i rent oraz źródeł socjalnych10, a dla kolejnych
33% głównym źródłem utrzymania była praca najemna na stanowisku robotniczym (również w rolnictwie). Po ok. 9% stanowili rolnicy indywidualni oraz pracownicy na stanowiskach nierobotniczych. W grupie tej znalazły się też (ok. 3%) gospodarstwa utrzymujące się głównie z prowadzenia nierolniczej działalności gospodarczej.
Przeważały (ponad 23%) gospodarstwa osób, które nie były w związkach małżeńskich ani nie wykazywały pokrewieństwa: rodzic i dzieci. Kolejnych ponad 17% stanowiły gospodarstwa jednoosobowe, a następnie (15%) małżeństwa bez dzieci. Blisko 14% było mał-żeństw z jednym dzieckiem i innymi osobami na utrzy-maniu. Małżeństwa z dwójką dzieci na utrzymaniu sta-nowiły ok. 8% i prawie 7% było małżeństw z jednym dzieckiem. Tylko nieco ponad 2% stanowili samotni rodzice (głównie matki) z jednym dzieckiem na utrzy-maniu. Wynika z tego, że gorszymi warunkami miesz-kaniowymi charakteryzują się nie tylko gospodarstwa osiągające niższe dochody, ale jest to związane również z rodzajem głównego źródła utrzymania oraz stanem ro-dzinnym czy samotnością.
9 Ponad 41% oceniało ją jako złą lub bardzo złą, ale niektóre deklarowały też, że jest bardzo dobra.
WNIOSKI
1. Sytuacja mieszkaniowa badanych wiejskich gospo-darstw domowych była zróżnicowana i nie zawsze zadowalająca, co jest sprzeczne z zasadami zrów-noważonej konsumpcji i dążeniem do spójności społecznej.
2. Gospodarstwa domowe na wsi charakteryzowa-ło znaczne zróżnicowanie powierzchni użytkowej mieszkań w 2012 r. (współczynnik zmienności prze-kraczał 49%; najmniejsze miało 10 m2, a największe
900 m2).
3. Blisko 79% badanych gospodarstw wiejskich za-mieszkiwało w wolnostojących domach jedno-rodzinnych, a tylko niespełna 14% w budynkach wielorodzinnych. Budynków parterowych było ok. 88%, chociaż maksymalnie były i 5-piętrowe. 4. Ponad 93% mieszkań na wsi miało dostęp do gazu,
ale tylko w ok. 21% było to stałe przyłącze gazu ziemnego. Prawie 18% mieszkań ogrzewanych było z wykorzystaniem pieców opałowych, a ok. 1,4% nie miało bieżącej wody.
5. W ponad 13% mieszkań przeciekał dach, były mo-kre ściany i podłogi. Zamieszkiwały je osoby (też wynajmujące), których dochody były ok. 25% niż-sze niż w pozostałych gospodarstwach.
6. Niektóre gospodarstwa (0,8%) użytkowały (i w 89% posiadały na własność) więcej niż jeden dom. Nie-liczni wynajmowali dodatkowo drugi dom w kraju lub za granicą.
7. Ponad 5% mieszkań obciążonych było pożyczką lub kredytem hipotecznym o zróżnicowanej długości okresu spłaty (najczęściej 11–20 lat). Zobowiązania zaciągały jednak gospodarstwa będące w stosun-kowo lepszej sytuacji fi nansowej (przeciętny mie-sięczny dochód do dyspozycji przekraczał 5,7 tys. zł w przeliczeniu na gospodarstwo).
8. W lokalach wynajętych mieszkało ok. 10% gospo-darstw, których przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji wynosił 2816 zł, a dla większości (45%) główne źródło utrzymania stanowiła praca najemna na stanowiskach robotniczych.
9. Sytuacja mieszkaniowa zależy między innymi od poziomu dochodów i rodzaju głównego źródła utrzymania, a także od stabilności sytuacji material-nej oraz okresu i sposobu budowy budynku, jego własności i sposobu użytkowania, lokalizacji, a tak-że stanu rodzinnego gospodarstwa domowego.
LITERATURA
Baudrillard, J. (2006). Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury (s. 36). Warszawa: Wyd. Sic!
Czapiński, J., Panek, T. (red). (2014). Diagnoza Społeczna 2013. Warunki i Jakość Życia Polaków. Warszawa: Wyd. Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich.
Dąbrowska, A., Gutkowska, K. (2015). Collaborative con-sumption as a new trend of sustainable concon-sumption. Acta Sci. Pol. Oecon., 14(2).
Dokumenty końcowe konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i rozwój” (1993). Szczyt Ziemi w Rio de Ja-neiro, 3–14 czerwca 1992 r. Warszawa: Instytut Ochrony Środowiska.
GUS (2011). Metodologia badania budżetów gospodarstw do-mowych. Warszawa: GUS.
GUS (2013). Mieszkania. Narodowy Spis Powszechny Lud-ności i Mieszkań 2011. Warszawa: GUS.
GUS (2014a). Budżety gospodarstw domowych w 2013 r. Warszawa: GUS.
GUS (2014b). Dochody i warunki życia ludności Polski. War-szawa: GUS.
GUS (2014c). Ludność i gospodarstwa domowe. Stan i struk-tura społeczno-ekonomiczna. Narodowy Spis Powszech-ny Ludności i Mieszkań 2011. Warszawa: GUS.
GUS (2014d). Warunki mieszkaniowe gospodarstw domo-wych i rodzin. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Warszawa: GUS.
Indicators for Sustainable Community (1998). Seattle: Sus-tainable Seattle.
Kiełczewski, D. (2008). Konsumpcja a perspektywy zrów-noważonego rozwoju. Białystok: Wyd. Uniwersytetu w Białymstoku.
Kocowski, T. (1982). Potrzeby człowieka. Koncepcja syste-mowa. Wrocław: Ossolineum.
Kozakiewicz, M. (1998). Zrównoważona konsumpcja – tren-dy kształtujące naszą przyszłość. W: Raport w sprawie rozwoju ludzkości (Human Development Report). Pobra-ne 20 sierpnia 2015 z: http://www.opoka.org.pl/biblioteka-/X/XB/konsumeryzm.html.
Kozera, A., Kozera, C. (2014). Warunki mieszkaniowe lud-ności w krajach Unii Europejskiej. Hand. Wewn., 1(348). Murawska, A. (2012). Zmiany w poziomie i jakości życia
lud-ności na obszarach wiejskich w Polsce. J. Agribus. Rural Dev., 3(25).
Stolarska, A. (2012). Wybrane aspekty rozwoju gospodarczego Polski w latach 2000–2010. Rocz. Nauk. SERiA, XIV, 3. Tyszkowa, M. (1964). Czynniki determinujące prace szkolną
Wasilewska, E. (2011). Statystyka opisowa od podstaw. War-szawa: Wyd. SGGW.
Wroczyński, R. (1974). Pedagogika społeczna. Warszawa: PWN.
Zalega, T. (2008). Konsumpcja w gospodarstwach domowych o niepewnych dochodach. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
THE HOUSING SITUATION OF THE RURAL POPULATION
IN THE SUSTAINABLE CONSUMPTION
Summary. The basic research material comprised empirical data on household budgets conducted by CSO (The Central
Statisti-cal Offi ce). The analysed housing conditions of 15 742 rural households in 2012 in Poland. Attention is paid to some households in poor housing situation. Diversity of housing situation and factors affecting this state of affairs is presented. We observe not only the diversity of household wealth, but there are also disparities in housing situation. Disturbing and contrary to the principles of sustainable development and sustainable consumption is the fact that there are signifi cant differences in the size (10–900 m2) and quality of fl ats. Some have more than one house, others are not able to meet their basic needs. Until 13% fl ats of
rural households had leaky roofs, damp walls or rotting windows and fl oors. Nearly 1.3% of them also was too tight and located in an area with a low level of infrastructure. It was associated with poor revenue situation, but also the type of the main source of income, family situation and who was the owner of the apartment. Approx. 1.4% of the fl ats had no running water, and almost 18% were heated using heating furnaces, which are not only a nuisance in operation, but also emit carbon dioxide harmful to the environment. Some rural households (5%) had credit, but they have better fi nancial situation than others.
Key words: sustainable consumption, village, households, housing conditions
Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 28.08.2015 Do cytowania – For citation
Stolarska, A. (2015). Sytuacja mieszkaniowa ludności wiejskiej a zrównoważona konsumpcja. J. Agribus. Rural Dev., 3(37), 547–553. DOI: 10.17306/JARD.2015.58
