Teresa Klepacka, Barbara
Michniewska-Szczepkowska
Sprawozdanie z badań nad
migracjami do miasta Olsztyna
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-4, 477-480
K
R
O
N
I
K
Ą
N
A
U
K
O
W
A
Teresa Klepacka, B a rbara Michniewska-Szczepkowska
SPRAW OZDANIE Z B A D A Ń N A D MIGRACJAMI
DO MIASTA OLSZTYNA
W r a m a c h tem a tó w w re aliz o w a n y c h w Z ak ład zie B a d ań n a d W spółczes nością O śro d k a B a d a ń N a u k o w y c h im, W ojciecha K ętrzy ń sk ie g o w O lszty n ie p o d jęto w 1980 ro k u b a d a n ia społeczno-ekonom icznych u w a r u n k o w a ń i k o n se k w e n cji im ig ra cji lu d n o ści do m ia sta O lsztyna w 1978 roku. T ak sfor m u ło w a n y t e m a t je s t częścią z a in icjo w a n y ch po ra z p ierw szy b a d a ń n a d m i g ra cjam i w spółczesnym i całej p o p u lac ji dużego m ia s ta w Polsce północnej *. O rg an izację b a d a ń rozpoczęto jesienią 1979 rok u . O bjęła ona w s tę p n e rozp o zn an ie s t r u k t u r y m ig ra c ji ludności (odpływ u i n a p ły w u do m ia s ta O lsztyna) w o k resie 3 lat. Ze w zg lęd u na p o ró w n y w aln o ść ogólnopolskich d a n y c h N a ro d o w eg o S p isu P o w szechnego (gru d zień 1978 r.) z u z y sk a n y m i w y n ik a m i, do b,adań w y b r a n o p o p u lac ję im ig ra n tó w z ro k u 1978.
C e lem b a d a ń b yło w ięc rozp o zn an ie c h a r a k te r u w spółczesnych m ig ra cji do dużego m iasta, etapow ości p rz eb ieg u dro g i im ig r a n ta oraz su b s ty tu c ji ró ż n y c h ro d z ajó w m ig ra c ji: stałej, czasowej i w a h ad ło w e j w ich w z aje m n y c h r e la cja ch . Z ró żn ico w an ie cech społeczno-dem ograficznych zależnie od:
— odległości od O lsztyna;
— r e jo n ó w n a p ły w u lu d n o ści w 1978 ro k u i śro d o w isk m ieszk aln y ch ; pozw oliło określić o d d z ia ły w an ie m ia sta n a p rz eb ieg m ig ra cji w regionie w p o ró w n a n iu z in n y m i re g io n a m i Polski.
P o n a d to s ta r a n o się p rz eb a d ać k o n ta k ty i w ięzi rodzinne, to w a rzy sk ie o raz ro d z aje tr a d y c ji im ig ra n tó w pochodzących z ró ż n y ch śro d o w isk m iesz k a ln y c h 2.
W p ro je k c ie a n k iety , z a w a rto 93 p y ta n ia dotyczące: cech d em o g ra fic z n y c h i sp o łeczno-zaw odow ych im ig ra n ta , c h a r a k te r y s ty k i o sta tn ic h p rz e m ieszczeń p rz e d p rz y b y ciem do Olsztyna, p rz y cz y n n a p ły w u , k o n se k w e n cji im ig ra cji dla re s p o n d e n ta i członków jego rodziny, więzi ro d z in n y c h i poza rodzin n y ch , k o n ta k tó w to w a rzy sk ic h i a d a p ta c ji w n o w y m śro d o w is k u oraz socjologicznych a sp e k tó w w y c h o w a n ia w e w spółczesnej ro d z in ie im ig ra n tó w .
P y ta n ia d o ty czy ły trz e c h okresów : p rz ed p r z e p ro w a d z k ą do O lsztyna, b ezpośrednio po p rz ep ro w a d z ce i w m o m en cie p r z e p ro w a d z a n ia w y w ia d u . P rz e d p rz y s tą p ie n ie m do p ilotażu, sporządzono w y k a z 6260 im ig ra n tó w z 1978 rok u . Z k a r t m e ld u n k o w y c h (A rc h iw u m W ojew ódzkiego U rzęd u S t a
1 W w o j . k o s z a l i ń s k i m w i n n y m u k ł a d z i e z a g a d n i e ń b a d a n o m n i e j s z e m i a s t a , w y b i e r a j ą c d o b a d a ń r e p r e z e n t a c j ą l o s o w ą , p a t r z : B a r b a r a C h m i e l e w s k a , P r z e m i e s z c z e n i a p z e -s t r z e n n e a r u c h l i w o ś ć p i o n o w a , w : N a r o d o w y S p i s P o w s z e c h n y 1978 j a k o ź r ó d ł o i n f o r m a c j i o m i g r a c j a c h l u d n o ś c i w P o l s c e . M a t e r i a ł y z M i ę d z y n a r o d o w e g o S e m i n a r i u m w K o ł o b r z e g u w 1978 r . 2 P o r . j . T u r o w s k i , S r o d o t o i s k o m i e s z k a l n e to ś w i a d o m o ś c i l u d n o ś c i m i e j s k i e j , W r o c ł a w 1979, s s . 141— 223. K O M U N I K A T Y M A Z U R S K O - W A R M I Ń S K I E , 1981, n r 2— 4
4 7 8 Kronika naukowa
tystycznego) w y b ra n o 6 cech d e m o g ra fic z n y ch — n azw isko, płeć, wiek, a k t u aln y a d re s zam ieszk an ia, zaw ód, s ta n cyw ilny, p o p rz ed n ie m iejsce zam iesz k a n ia .
P o lo so w an iu w e d łu g p ró b y eelow o-losow ej, w y b ra n o 50 re s p o n d en tó w do b a d a ń pilotażow ych, k tó r e p rzep ro w a d z o n o w m a r c u 1980 roku. Całością b a d a ń k ie ro w a ła d r B. M ic h n ie w sk a-S zczep k o w sk a p rz y w s p ó łp ra cy m g r T e resy K le p ac k ie j i w czasie pilotażu, m gr. Z. M ądzelew skiego oraz pięciu s tu dentów .
P o o p ra co w a n iu w y n ik ó w p ilotażu, p rz y g o to w an o now ą w e rsję a n k iety , k tó ra po k o n s u lta c ji d e m o g raficzn ej s ta ła się g łó w n y m n a rzę d zie m b a d a w czym. P o n ie w a ż u p rz ed n io stw ie rd zo n o o g ro m n ą liczbę o d rz u tó w (na 250 a d resó w m ożliw e b yło p rz e p ro w a d z e n ie w y w ia d ó w z 50 osobam i) — s p r a w dzono całą p o p u lac ję im ig ra n tó w w e d łu g K a r t O siedleńczych w B iu rze E w i d e n cji L u d n o ści U rz ęd u M iejskiego w O lsztynie. P ra c ę tę w y k o n a ło d o d a t kow o 6 osób. K o n tro la k a r to te k pozw oliła stw ierdzić, że 47% b a d a n e j p o p u lacji pozostało w doty ch czaso w y m m ie jsc u z am ieszk an ia (stanow iło to około 3000 osób).
P rz e d p rz y s tą p ie n ie m do loso,w ania,. całą pozostałą p o p u lację rozpisano w e d łu g sz esn astu s t r u k t u r dem ograficznych. Z p rzy g o to w an y c h s t r u k t u r do o stateczn ej p ró b y w y losow ano 1500 osób (z czego do w y k o rz y stan ia stu d e n to m p rz ek a za n o 1380 adresów ).
W ylosow ane a d re s y im ig ra n tó w um ieszczono na lis ta c h 186 ulic w w y d zielonych w ty m celu 11 se k to ra c h (dzielnicach m ia s ta O lsztyna) dla lepszej o rganizacji b a d ań . W y w iad y , w ra m a c h p r a k ty k stu d e n ck ich , p ro w a d zili z g ru p o w an i n a obozie n a u k o w y m (15 V III — 6 1X 1980) s tu d e n ci (17 osób) z II ro k u W y d ziału E k o n o m ik i P ro d u k c ji S z k o ły G łó w n ej P la n o w a n ia i S t a ty s ty k i w W arszaw ie. O piekę m e ry to ry c z n ą i w y c h o w aw czą s p ra w o w a ły — k ie r u ją c a obozem d r B a r b a r a M ic h n ie w sk a-S zczep k o w sk a i w sp ó łp ra co w n ik m g r T ere sa K lep ack a.
Z e b r a n y m a te ria ł o b e jm o w ał 61% w y lo so w an ej populacji, czyli 850 a n k iet. S t r u k t u r a o d rz u tó w (408) w e d łu g h ie r a r c h ii w ażności p rzy czy n p rz e d s ta w ia ła się n a stęp u jąco :
1. N ieobecni (b rak in fo rm a cji w śro d o w is k u m ieszkalnym ) — 90 osób; 2. U rlo p y w y p oczynkow e, u rlo p y m acierzy ń sk ie, w y ja z d y do ro d z in y — 87
osób; ,
3. W y m e ld o w an i w b a d a n y m o k resie — 74 osoby; 4. F ik c y jn ie z am eld o w a n i — 72 osoby;
5. O d m o w a p rz e p ro w a d z e n ia w y w ia d u — 23 osoby; 6. W ojskow a słu żb a czynna^— 13 osób;
7. W y ja zd y słu żb o w e d łu g o te rm in o w e =— 12 osób; 8. Z m ia n y a d resó w w O lszty n ie — 10 osób; 9. P o b y t w s z p ita lu — 9 osób;
10. I n n e p rz y cz y n y — 18 osób.
P o d k re ślić należy, że nie p rzep ro w a d z o n o w y w ia d ó w w h o te la c h ro b o t niczych. W stęp n e w y n ik i p ilo ta żu i rozp o zn an ie w czasie k o n tro li k a r t osie d leńczych m ieszk ań có w w y k a z a ły d u ż ą m obilność m ieszk ań có w hoteli. Byli to p rzew a ż n ie u czestn icy O chotniczych H u fc ó w P ra c y , k tó rz y po dw ó ch la ta c h p o b y tu w O lsztynie opuszczali m iejsce dotychczasow ego zam ieszk an ia, (jed y nie n ie w ie lk a ich liczba p o zo staw ała w mieście).
4 7 9
O stateczn y z a k re s b a d a ń obejm o w ał:
— h isto rię przem ieszczeń re sp o n d e n tó w z u w z g lęd n ien iem przyczyn; — obecne m iejsce zam iesz k a n ia najb liższej ro d z in y re s p o n d e n ta i częs to tliw o ści k o n ta k tó w ;
—■ cechy d em o g ra fic z n e i sp ołeczno-zaw odow e im ig ra n ta w p o p rz ed n im i o b ecn y m m ie jsc u zam ieszk an ia;
— c h a r a k te r y s ty k ę o s ta tn ic h przem ieszczeń;
:— a n alizę p rz y cz y n n a p ły w u do O lsztyna (z rozd zielen iem n a p rz y czy n y „ w y p y c h a ją c e ” i „ p rz y c ią g a ją c e ” );
— e le m e n ty p ro cesu a d a p ta c ji w śro d o w is k u O lsztyna;
— k o n se k w e n c je społeczne, e konom iczne i k u ltu r o w e im ig ra cji (w z a k r e sie z m ian w s to su n k u do poprzed n ieg o m iejsca zam ieszk an ia w w y posażeniu m ieszkania, in f r a s tr ù k tu r y , h ie r a r c h ii w y d a tk ó w , s ta n u po siad an ia w y b ra n y c h p rzed m io tó w , ro d z a ju głów nego ź ró d ła u trz y m a n ia i w p ły w u zm ian y miejsca zam ieszk an ia n a pozycję zawodow ą);
— w p ły w z m ia n y m iejsca zam iesz k a n ia na ro d zaj k o n ta k tó w to w a rz y s kich oraz t r a d y c y jn y c h i w s p ó łczesn y ch form uroczystości ro d z in n y c h i p o za ro d zin n y ch ;
— p rz y cz y n y sta n o w iąc e im p u ls do dalszej m ig ra c ji z Olsztyna.
W stęp n e r e z u lta ty o p ra co w a n ia p o tw ie rd z a ją w ogólnym z ary sie w y n ik i pilo tażu i celowość ty c h badań.
A n aliza p rz eb ieg u dro g i im ig ra n tó w do O lsztyna w s k az u je n a istn ien ie k i l k u ro d zajó w m ig ra cji. P o n a d połow ę stan o w ią ci, k tó rz y w cześniej ju ż m ieli k o n ta k ty z ty m m iastem . M iały one ró żn y c h a ra k te r. Im ig ra n ci p rz eb y w a li w m ieście czasowo, p ra c u ją c lu b ucząc się, a tak ż e dojeżd żając do p ra cy . P o d k re ślić n a le ż y r o lę m ia s ta ja k o ośrodka n a u k i o p o n a d re g io n a ln y m znaczeniu. P o p rz e d n io k o n ta k t z m ia ste m m ia ła m n ie j w ięcej połow a im ig ran tó w . Ściągało ono tych, k tó rzy w cześniej uczyli się. i p o tem zaczęli tu pracow ać. Z jaw isk o to p o tw ie rd z a analiza m o ty w ó w „ w y p y c h a ją c y c h ” p rz y b y szó w z ró ż n y ch śro d o w isk m ie sz k aln y c h w. k o n tek ście a n alizy p rz y cz y n p rz y c ią g ają cy c h do Olsztyna.
Około 40% im ig ra n tó w w cześniej dojeżdżało do p ra c y i w śró d d e k la ro w a n y c h p rzez n ic h m o ty w ó w ' „ w y p y c h a ją c y c h ” n a p ierw szy m m ie jsc u z n a j d u ją się: „złe w a r u n k i m ie sz k an io w e ” i „ b r a k p r a c y zgodnej z z aw o d e m ” . W śród k o lejn y c h przyczyn w y p y c h ają cy c h z poprzedniego (przed O lsztynem ) m iejsca zam ieszkania z n a jd u ją się: „ b ra k m ożliwości k sz tałce n ia dzieci i do ksz tałca n ia się s a m e m u ” o raz „ b rak m ożliwości k o rz y stan ia z u d o g o d n ień k u l t u r a l n y c h , a tak ż e „słabe połączenia k o m u n ik a c y jn e ” .
W yżej w y m ien io n e p rz y cz y n y „ w y p y c h a ją c e ” z n a jd u ją o d zw iercied len ie w d e k la ro w a n y c h odpow iedziach n a t e m a t w a r u n k ó w o b iek ty w n y c h , k tó re b y ły uciążliw e w p o p rz ed n im m ie jsc u zam ieszkania.
W śró d m o ty w ó w „ p rz y c ią g a ją cy c h ” do O lszty n a w y s tę p u ją (uszerego w a n e w e d łu g h ie r a r c h ii ważności): „możliw ość polepszenia sobie w a ru n k ó w m ie sz k aln y c h ” , „chęć u sam o d zieln ien ia się” , „możliwość n a u k i, zdobycia z aw o d u i p o d n ies ie n ia k w a lifik a c ji” oraz „w yższe zaro b k i i lepsze w a r u n k i
p r a c y ” i „duże m ożliw ości w y b o ru m iejsca p r a c y ” .
N a p o d sta w ie o g ó ln y ch w y n ik ó w b a d a ń p ilo tażo w y ch m o żn a ró w n ież zasygnalizow ać p e w n e p raw id ło w o ści dotyczące w ięzi ro d z in n y c h i k o n ta k tó w to w a rzy sk ic h oraz z ach o w an ia tr a d y c y jn y c h uroczystości doroczn y ch i ro d z in
4 8 0 Kronika naukowa
nych . S tw ie rd zo n o np. że po p rz en ies ie n iu sią do m ia s ta O lszty n a lu d zi p o ch odzących ze w s zy s tk ic h śro d o w isk m ie sz k aln y c h w s to s u n k u do p o p rz e d n ie go m iejsca zam ieszkania, tr a d y c y jn e u roczystości w ro d zin ie w s zy s tk ie są zachow ane.
P o p rz y b y ciu do O lsztyna w w y m ien io n y c h ś ro d o w is k ac h m ie szk aln y ch zw ięk szają się k o n ta k ty to w a rz y s k ie z k o leg a m i z p r a c y i ze szkoły. Z ró żn i cow anie ich je s t w iększe w śro d o w is k u lu d zi pocho d zący ch ze w si i m a łego m iasta.
W s tr u k t u r z e u c ze stn ic tw a w ró ż n y ch ro d z a ja c h u roczystości u w id a cz n ia się po p rz y b y c iu do O lsztyna p rz e w a g a k o n ta k tó w z sąsiadam i.
M a te r ia ł e m p iry cz n y z g łó w n y ch b a d a ń jes t w tra k c ie o p raco w y w an ia . Jeg o w y n ik i pozw olą z w ery fik o w a ć p rz y ję te założenia badaw cze.
