!
Recenzje
137
W związku z dramatycznym przebiegiem rejsu statku „Niña I I “ Z. Siedlecki w cytowanym artykule w „Trybunie Ludu“ pisze: „Stosunkowo łatw o jest zbudo w ać kopię statku z piętnastego stulecia, ale ludzie naszej epoki, nie mający ani wiedzy, ani doświadczenia żeglarzy z piętnastego wieku, mają wielkie trudności w posługiwaniu się techniką tamtych czasów“. Następnie autor informuje, że szczecińscy żeglarze i archeolodzy planują w ypraw ę bałtycką na statku, który mają zbudować według wzoru słowiańskich statków zachodniopomorskich z I X w., i zwraca uwagę, że należy tu pamiętać o przykrych doświadczeniach hiszpańskich z 1962 r., a więc nie można improwizować, lecz należy „rekonstrukcję korabia 'i samą w yp raw ę poprzedzić gruntownym studium starosłowiańskiej sztuki szkutniczej i techniki żeglarskiej“.
Ta uwaga nasuw a pewne refleksje. Studia nad wczesnośredniowieczną sztuką szkutniczą są u nas już od kilku lat prowadzone (przede wszystkim przez dra P. Smolarka), mamy już więc pewną wiedzę w tym zakresie. Studia te są ułatwione przez to, że badacze rozporządzają m in. tak doskonałymi dokumentami, jak odnalezione w różnych miejscach oryginalne łodzie lub ich fragmenty. M ożli we są więc studia nad ówczesnymi konstrukcjami pewnych statków i — następ nie — możliwe są rekonstrukcje ówczesnych łodzi oraz budowa kopii niektórych statków. Jeśli natomiast chodzi o studia nad wczesnośredniowieczną techniką n aw i gacji na Bałtyku, to sprawa ma się zupełnie inaczej — brak jest bowiem odpowied nich źródeł. Mogłyby nimi być podręczniki naw igacji i dzieła z zakresu wiedzy żeglarskiej, lecz o takich nie może być, oczywiście, mowy, jeśli chodzi o I X w. (a zresztą i o wieki późniejsze). W odniesieniu do tych czasów nie może być też mowy nawet o zapisach w jakichś dziennikach okrętowych (takie zapisy mogłyby pozwolić na jakieś zrekonstruowanie technicznego procesu prowadzenia statku), a kronikarskie wzmianki o przebiegu takiego czy lanego rejsu, jeśli w ogóle istnieją (może są u Saxo Grammaticusa?) może miałyby wartość jako opis podróży mo rzem i przygód na morzu, ale nie mogłyby stanowić źródła wiadomości o technice nawigacji. W tych warunkach, aby poznać tę technikę, trzeba eksperymentować, trzeba właśnie organizować w ypraw y, które z początku będą z konieczności w du żym stopniu improwizacjami. Dopiero praktyka morska na kopiach statków z d aw nych wieków i bezpośrednie zetknięcie się z żywiołem morskim na takich statkach
mogą dać wyobrażenie, jak ówczesna technika nawigacji i żeglowania mogła / wyglądać.
*
Jeśli zaś chodzi o zbudowanie kopii słowiańskiego statku z I X w., zdolnej odbyć morski rejs szlakiem ówczesnych żeglarzy, kupców i piratów z Pomorza Z a chodniego, to w artykule Z. Siedleckiego zaszło jakieś nieporozumienie: wiszak odnośnie do słowiańskich łodzi pełnomorskich z IX w. dotychczas nie rozporzą dzamy ani znaleziskami, ani innymi źródłami wystarczającymi do tego, aby na ich podstawie można było zbudować taką kopię.
I Z y g m u n t B ro ćk i
S T U D IA N A D D Z IE J A M I S T O C Z N I
Stanisław Gierszewski, autor m.in. książki E lb lą sk i przem ysł ok rętow y w la tach 1570— 1815 1, ogłosił pracę Studia nad dziejam i stoczni p ołud niow obałtyckich X V I — X V I I w ieku („Rocznik Gdański“, t. X X I, 1962). Jest to omówienie w alorów
138
Recenzjeksiążki K. F. Olechnowitza D e r S ch iffb a u d er hansischen S p a tz e it2 i jednocześnie dyskusja nad jej problemami. U w a g i dra Gierszewskiego m ają niejednokrotnie charakter uzupełniający lub też wskazujący nie wykorzystane możliwości b a dawcze, a nawet zawierają propozycje nieco innego spojrzenia na niektóre zagad nienia. Jak słusznie pisze Gierszewski na wstępie artykułu, „wymiana poglądów i doświadczeń badawczych w dyscyplinie stosunkowo' młodej może dać asumpt do ustalenia pewnych kwestii drogą dalszych badań“. Taką stosunkowo młodą dzie dziną badań są właśnie dzieje produkcji statków i historia stoczni.
Z. Br.
D ZIEJE B U D O W Y K O N T R T O R P E D O W C A „ B U R Z A “
i W nrze 7— 8/1963 „Przeglądu Morskiego“ ukazał się artykuł Jerzego Pertka D z ie je budow y O R P „Burza“ (z o k a zji 30-lecia wodowania o k rętu ). N a wstępie autor zrelacjonował przebieg pertraktacji, które doprowadziły do umowy z Chan tiers Navals Français na dostawę Polsce dwóch kontrtorpedowców, następie przed stawił historię budowy jednego z nich, „Burzy“, oraz kłopoty techniczne z turbi nami tego okrętu, wreszcie_ opisał jego wodowanie i prace montażowe. Jak w ia domo, dzisiaj „Burza“ służy Jako okręt-muzeum, będąc jedynym w Polsce obiek tem muzealnym tego rodzaju. Artykuł jest technicznym fragmentem przygotowy wanej przez J. Pertka obszernej monografii tego historycznego okrętu1.
Z. Br.
F IG U R Y G A L IO N O W E Z M U Z E U M W B E R G E N
) W nrze 9/1963 „Morza“ dr Stanisław., Bem att reprodukuje fotografie figur galionowych zdobiących dzioby kilku okrętów z X IX w . Obecnie figury te znaj dują się w nowym muzem morskim w Bergen. Ciekawa jest uw aga dra Bernatta w towarzyszącym zdjęciom artykuliku, że „szacunek, z jakim ludzie odnoszą się obecnie do wszystkiego, co powiązane jest z dawną żeglugą, szczególnie żaglow cami, spowodował, że dzisiaj tu i tam znowu zaczyna się zdobić figurami galiono- wym i dzioby nowoczesnych statków“. Np. przed kilku laty figurę taką (oczywiście dzieło współczesne) umieszczono na dziobnicy francuskiego zbiornikowca ,,Esso Paris“.
" Z. Br.
H IS T O R IA M E D Y C Y N Y M O R SK IE J W PO LSC E
W nrze 1— 2/1963 „Biuletynu Instytutu Medycyny Morskiej w Gdańsku“\ został opublikowany (w języku polskim i angielskim) referat prof. dra Zenona
Buczow-2 W eim ar 1960. K. F. Olechnowitz jest też autorem pracy D ie hansichen S c h iffs - zim m erleu te, „Wissenschaftliche Zeitschrift der Universität Rostock, Gesellschaft liche und Sprachwissenschaftliche Reiche“, rocznik 7, 1957— 58, zesz. 3.
1 W 1961 r. ukazała się podobna monografia tego autora: D zie je O R P „O rzeł“ . J. Pertek jest też autorem 20 broszur przedstawiających historię i opisy techniczne wszystkich okrętów wojennych pod polską banderą z lat 1920— 1945 (cykl M in ia tu ry m orskie, seria P olsk ie o k rę ty w ojenne w latach 1920— 1945. Gdynia 1959).
