210
RecenzjeKarty wielkiego życia (nr 2) — są to fragmenty biograficznej książki B. G. K u z-
niecowa poświęconej Galileo Galilei; miesięcznik zamieścił je w 400-lecie urodzin genialnego myśliciela i uczonego.
G. Moisiejewa podjęła próbę odpowiedzi na pytanie: czy Łomonosow prze byw ał na Ukrainie? W artykule Łomonosow na Ukrainie (riir 2) odpowiedź autorki jest twierdząca, argumentów dostarcza drobiazgowa analiza wiersży Łomonosowa.
Praca D. Danina pod barwnym tytułem Opowieść o jednym dziwaku i trzech
dyrektorach (nr 3) m ówi o czterech kolejnych kierownikach Laboratorium im. Ca-
vendisha w Cambridge, których nazwiska nierozerwalnie związały się z historią tej: sławnej placówki: o pierwszym dyrektorze Laboratorium J. M axwellu (1871— 1879), o J. W. Rayleighu (1879— 1884), J. J. Thomsonie (1884— 1919) i E. Rutherfordzie (1919— 1937).
A rtykuł monograficzny I. Bekkermana Leeuwenhoek świata cząstek elemen
tarnych (nr 4) ukazuje laureata nagrody Nobla w 1927 r., T. R. Wilsona, odkrywcę
metody pozwalającej przy pomocy zgęszczonych par dostrzec tor ruchu naładowa nych cząsteczek.
Halina Dow iatt
C IE K A W E P R Z Y P O M N IE N IA W 400-LECIE ROSYJSKIEGO D R U K A R S TW A
Numer 1/1964 miesięcznika „W mirie knig“ 1 w całości jest poświęcony czte- rechsetnej rocznicy rosyjskiego drukarstwa i rosyjskiej książki. 1 I I I 1564 ukoń czono w moskiewskiej drukarni Iwana Fiodarowa druk pierwszej książki w języku rosyjskim Apostoł. Drukarnię Fiodorowa i jej pierwszy druk omawia artykuł członka korespondenta A N ZSRR, S. Siedowa, Torżestwo pieczatnogo słowa, otw ie rający numer. O pierwszych (wcześniejszych od Apostoła) drukach innych naro dów ZSRR garść inform acji podaje nie podpisany artykuł W iechi sławnogo puti. E. Niemirowski w artykule Pierw aja russkaja tiechniczeskaja kniga kreśli nie zwykłą historię dzieła Omisima Michajłowa Ustawa puszecznych i drugich dieł,
kasajuszczichsia do woinskoj nauki, wydanego drukiem w Moskwie w - 1777 r., lecz
napisanego już w 1620 r. Zawiera ono nie tylko informacje o budowie i wyposa żeniu twierdz, lecz także sporo wiadomości z zakresu fizyk i i chemii. A rtykuł in form uje o autorze tego dzieła, inżynierze budowniczym, który zajmował się zara zem kilkoma innymi działami techniki.
W historii leksykografii bardzo ciekawą pozycję zajmuje wydany w 1627 r. w jednej z drukarń klasztornych K ijo w a Leksikon sławianorosskij i im ien tołko-
wanije Pamby B eryn dy2. 500-stromicowy, obejmujący 6982 hasła, słownik jest
częściowo słownikiem rozumowanym języka rosyjskiego, a także wyrazów nie których języków starożytnych, imion sławnych ludzi, nazw geograficznych i topo graficznych oraz, w dużym stopniu, słownikiem encyklopedycznym, zawierającym w iele wiadomości z astronomii, botaniki, zoologii i innych nauk, ponadto zesta wienie miar, w ag i monet w różnych krajach. O dziele tym pisze prof. K. Kostrin w artykule Leksikon słaimanorosskij.
Poza innymi artykułami, w numerze znajduje się też sporo notatek-ciekawo- stek o dawnych książkach rosyjskich, jak np. o dziełku K ratkoje opisanije p ticzn i-
kow i zwieńncew moskowskogo zoołogiczeskogo sada, pierwszej książce o pierw
-1 Miesięcznik ten stanowi mniej w ięcej łączny odpowiednik naszych dwuty godników: „Now e Książki“ oraz „Przegląd Księgarski i W ydawniczy“ .
2 W Polsce słownikiem Beryndy wszechstronnie zajmuje się dr W. W itkowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Recenzje
211
szym ogrodzie zoologicznym w Moskwie. Ogród ten otwarto 31 1 11864, a w tydzień później wydane zostało owo K ratkoje opisanije.
W numerze znajdują się również noty o książkach z bieżącej produkcji w y dawniczej z zakresu historii piśmiennictwa i drukarstwa, np. o dwutom owym '
wydawnictwie A N ZSRR 400 let russkogo knigopieczatanija (Moskwa 1064) czy o książce B. Gonbaczewskiego Ludi, knigi, bibliotieki (Mostowa 1963), obejmującej' czasy od najdawniejszych cyw ilizacji świata.
Tematyka związana z 400-leciem rosyjskiego drukarstwa i rosyjskiej książki kontynuowana jest w następnych numerach „W m irie kn ig“ w rubryce 400 let
russkogo knigopieczatanija. Np. w nrze 2 znajduje się tu artykuł E. W olkowa M ors- k ije knigi w Rossii — szkic rozwoju technicznego piśmiennictwa morskiego od
1701 r.s
Z. Br.
PROF. E. W IN T E R O P O LS K IC H B A D A N IA C H N A D OŚW IECENIEM
Kierow nik Zakładu Historii Niemiecko-Słowiańskich Stosunków Naukowych Niemieckiej Akadem ii Nauk, prof. E. Winter, znany z inicjatyw y i dbałości o m ię dzynarodową wymianę informacji, poglądów oraz dyskusję w zakresie problematyki tego Zakładu *, ogłosił obszerny artykuł zapoznający czytelnika niemieckiego z pol skimi badaniami nad oświeceniem, okresem tak żywych polsko-niemieckich sto sunków naukowych. Jest to praca Z u r Geschichte Polen im X V I I I Jahrhundert, ogłoszona w berlińskim roczniku „Jahrbuch für Geschichte der U.D.S.S.R. und der Volksdemokratischen Länder Europas“ z 1963 r., a zarazem wydana w form ie osobnej nadbitki.
Prof. W inter dokonał tu syntetycznego, opartego na pewnym logicznym wątku przeglądu 22 polskich opracowań (czasem kilkutomowych) — naukowych, w tym również źródłowych, oraz paru popularnonaukowych — które ukazały się w latach 1958— 1960, mianowicie: 1 pracy z ,1958 r., 5 — z 1959 r. i 16 — z 1960 r.
N ie można, niestety, w krótkiej notatce wym ienić wszystkich prac omówionych dość szczegółowo przez E. Wintera. Miło jednak stwierdzić, że artykuł uwidocznił szczególnie wyraźnie osiągnięcia Zakładu Historii Nauki i Techniki P A N w dzie dzinie badań nad historią nauki i kultury w Polsce w X V I I I w., sporo bowiem spośród tytułów, cytowanych przez E. Wintera, jest ściślej lub luźniej związane z działalnością ZH N iT, a przede wszystkim — Zespołu Historii Nauki Okresu Oświe cenia pdd kierownictwem prof. K. Opałka.
E. Winter zrelacjonował: wydane przez Z H N iT w Monografiach z dziejów nauki
i techniki książki — Z problematyki nauki okresu oświecenia Ireny Stasiewicz oraz Sprawa Konstytucji Ekonomicznej P. Dihma; książki opublikowane poza w ydaw
nictwami własnymi ZH N iT, opracowane lub napisane przez pracowników Zakładu —
Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego opracowane przez J. Michalskiego, J. W o
lińskiego i E. Roztworowskiego oraz Jędrzej Śniadecki, przyrodnik, filoz of L. S zyf mana (obydwa tytuły są szczególnie wysoko ocenione przez E. W intera); a wreszcie — wielotomową Korespondencję Ignacego Krasickiego w opracowaniu współpracow nika Zakładu, R. Wołoszyńskiego.
Joanna Jarzęcka
3 W 1701 r. ukazał się podręcznik I. Konijewskiego, o którym „Kw artalnik Historii Nauki i Techniki“ wspomniał w nrze 1/1964, s. 114.
1 Por. w K ronice nru 3— 4/1964 „Kw artalnika“ : B. S u c h o d o l s k i , Berlińska