ADAM BALICKI
PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIA I WSPIERANIA OS´WIATY POLONIJNEJ PRZEZ W4ADZE PAN´ STWA POLSKIEGO
Burzliwe dzieje naszego narodu spowodowaEy, zHe wielu naszych przodków musiaEo opus´cic´ kraj swoich ojców. Powody emigracji byEy rózHne, pocz Oawszy od wzgleOdów ekonomicznych po polityczne. Zmienne, ludzkie losy spowodo-waEy, zHe wielu z nich pozostaEo na emigracji zasilaj Oac polsk Oa PolonieO. Zasad-niczo o powstaniu Polonii mozHna mówic´ juzH w XIX wieku. ByEa ona nasteOp-stwem emigracji politycznej, jak tezH zarobkowej. Polacy beOd Oacy pod zaborami przenosili sieO z rejonów sEabiej rozwinieOtych do rejonów i pan´stw zapewniaj Oa-cych wyzHszy poziom zHycia. Ustawodawstwo emigracyjne pan´stw zaborczych nie byEo jednolite. Przepisy rosyjskie utrudniaEy wyjazdy, a pruskie zasadni-czo ich nie zabraniaEy. Prawo Austro-WeOgier pocz Oatkowo podchodziEo dos´c´ liberalnie do spraw emigracji, jednakzHe póz´niej zostaEy one znacznie zaostrzo-ne1. W 1918 r. na emigracji byEo ponad 6 milionów Polaków. W okresie mieOdzywojennym nasz kraj przezHyE bardzo intensywne ruchy migracyjne. W latach 1919-1938 wyemigrowaEo z II Rzeczypospolitej ok. 2 milionów ludzi. PowróciEo natomiast milion. Do 1924 r. duzHa czeOs´c´ polskiej emigracji zarobkowej kierowaEa sieO do USA i Ameryki PoEudniowej, nasteOpnie równiezH do Kanady, Francji i Niemiec. MieOdzywojenna emigracja zasilaEa rzesze Polonii w Europie i na s´wiecie2. Wydarzenia drugiej wojny s´wiatowej oraz zmiany granic, jakie wyst OapiEy w jej efekcie, spowodowaEy, zHe wielu Polaków
Dr ADAM BALICKI\ adiunkt Katedry Prawa Cywilnego i PosteOpowania Cywilnego w Wydziale Zamiejscowym Nauk Prawnych i Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana PawEa II w Tomaszowie Lubelskim; e-mail: abalicki@o2.pl
1A. C h w a l b a, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000, s. 533.
znalazEo sieO na obczyz´nie. Na pocz Oatku lat szes´c´dziesi Oatych Polonia s´wiatowa stanowiEa ogromn Oa maseO ludzk Oa, rozrzucon Oa w rózHnych krajach i ulegaj Oac Oa stopniowej asymilacji. Wówczas PolonieO s´wiatow Oa oceniano na 8,2 do 9,8 mln osób. NajwieOkszym jej skupiskiem byEy Stany Zjednoczone3. Procesy asymilacyjne nasiliEy sieO na pocz Oatku lat siedemdziesi Oatych i byEy zwi Oazane z mEodym pokoleniem, urodzonym juzH na emigracji. DotyczyEo to szczególnie Polonii amerykan´skiej. Mimo wzrostu liczby osób pochodzenia polskiego, dziaEalnos´c´ o charakterze niepodlegEos´ciowym, a takzHe narodowo-kulturalnym i spoEecznym zmalaEa4. Obecnie szacuje sieO, zHe liczba Polaków zHyj Oacych poza granicami kraju waha sieO pomieOdzy 14 a 17 milionów. Jest to wieOc liczba znacz Oaca, wymagaj Oaca pieleOgnowania zwi Oazków z Polsk Oa.
Jedn Oa z najwazHniejszych form aktywnos´ci Polaków na obczyz´nie byEo od wieków tworzenie wEasnych instytucji os´wiatowych. Prawie we wszystkich os´rodkach polonijnych tworzono uzupeEniaj Oace szkóEki przedmiotów ojczys-tych. Niejednokrotnie powoEywano równiezH wEasne szkoEy o peEnym zakresie ogólnego nauczania. Jes´li spoEecznos´ci polonijnej nie stac´ byEo na tworzenie szkóE, to organizowano chociazH lekcje religii w jeOzyku polskim, organizowano kursy jeOzyka ojczystego, czy tezH rozwijano pozaszkoln Oa dziaEalnos´c´ os´wiato-w Oa, sEuzH Oac Oa podtrzymaniu tradycji ojczystych. Po II os´wiato-wojnie s´os´wiato-wiatoos´wiato-wej szybki rozwój os´wiaty polonijnej nast OapiE szczególnie w Anglii. Polskie szkóEki uzupeEniaj Oace powstaEy nawet w Australii. We wszystkich krajach, gdzie znajdowaEa sieO Polonia i szkolnictwo polonijne, realizowano os´wiatow Oa dzia-Ealnos´c´ pozaszkoln Oa. ByEa ona prowadzona w rózHnych formach: dodatkowych wykEadów, obchodów rocznic narodowych, wystaw okolicznos´ciowych itp.5
I. ROZWI OAZANIA LEGISLACYJNE KSZTAdCENIA POZA GRANICAMI POLSKI OBOWI OAZUJ OACE W PRZESZdOS´CI Pierwsza ustawa reguluj Oaca ustrój szkolny w II Rzeczypospolitej – ustawa z 4 czerwca 1920 roku o tymczasowym ustroju wBadz szkolnych6, nie regulo-waEa kwestii zwi Oazanych z ksztaEceniem polonijnym. JednakzHe w pierwszym sejmie odrodzonego pan´stwa polskiego – Sejmie Ustawodawczym, którego
3TamzHe, t. II, s. 474. 4TamzHe, s. 688-689.
5D. P r a s z E o w i c z, Os´wiata polonijna, w: Polska emigracja, cz. II, red. A. Pacz-kowski, B. Puszczewicz, Warszawa 1990, s. 33-34.
kadencja trwaEa w latach 1919-1922, zajmowano sieO mieOdzy innymi spraw Oa regulacji praw mniejszos´ci polskiej w zakresie szkolnictwa i os´wiaty na ob-szarach poza granicami Polski. Zagadnienia te zwi Oazane byEy z ratyfikacj Oa Górnos´l Oaskiej Konwencji Genewskiej, zawartej pomieOdzy Polsk Oa a Niemcami 15 maja 1922 r. MiaEa ona obowi Oazywac´ 15 lat7. Zgodnie z ustaw Ha o ratyfi-kacji polsko-niemieckiej konwencji górnos´l Haskiej8, w zalezHnos´ci od liczby uczniów w danej mniejszos´ci narodowej przewidziano szkoEy ludowe w jeOzy-ku danej mniejszos´ci lub równolegEe klasy mniejszos´ciowe. UmozHliwiono równiezH tworzenie kursów mniejszos´ciowych, b Oadz´ tezH mozHliwos´c´ obejmuj Oac Oa naukeO czytania i pisania, jak tezH religii w jeOzyku ojczystym. Na mocy wspomnianej konwencji rz Oad polski mógE równiezH delegowac´ nauczycieli i przesyEac´ ksi OazHki do niemieckiej czeOs´ci S´l Oaska. Zgodnie z konwencj Oa mozHna byEo tworzyc´ równiezH mniejszos´ciowe seminaria nauczycielskie9. KsztaEcenie polonijne nie zostaEo uwzgleOdnione równiezH w ustawie z dnia 11 marca 1932 roku o ustroju szkolnictwa10. Podobnie rzecz wygl OadaEa w pierwszej powo-jennej ustawie reguluj Oacej ustrój szkolny – ustawie z dnia 15 lipca 1961 roku o rozwoju systemu os´wiaty i wychowania11. Dopiero w ustawie z 7 wrzes´nia 1991 roku o systemie os´wiaty12 pojawiEa sieO delegacja ustawowa dla Mini-stra Edukacji Narodowej do wydania rozporz Oadzenia okres´laj Oacego zasady organizowania ksztaEcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywaj Oacych za granic Oa oraz wspomagania nauczania historii, geografii i jeOzyka polskiego ws´ród Polonii, jak tezH zakres s´wiadczen´ przysEuguj Oacych nauczycielom pol-skim skierowanym do pracy za granic Oa w celu prowadzenia wspomnianej nauki. Na podstawie tego przepisu wydane zostaEo rozporz Hadzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 1992 roku w sprawie wspomagania nauczania historii, geografii i jeHzyka polskiego ws´ród Polonii oraz zakresu s´wiadczen´ przysBuguj Hacych nauczycielom polskim skierowanym w tym celu do pracy za granic Ha13 oraz rozporz Hadzenie w sprawie zasad organizowania ksztaBcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywaj Hacych za granic Ha, wspomagania nauczania historii, geografii i jeHzyka polskiego ws´ród Polonii
7J. S z a b l i c k a - ZH a k, Szkolnictwo i os´wiata w pracach Sejmu Ustawodawczego
II Rzeczypospolitej, Warszawa 1997, s. 142. 8 Dz. U. z 1922 r., Nr 62, poz. 398. 9 S z a b l i c k a - ZH a k, Szkolnictwo, s. 142. 10Dz. U. Nr 38, poz. 389. 11Dz. U. Nr 32, poz. 160 z póz´n. zm. 12Dz. U. Nr 95, poz. 425. 13Dz. U. Nr 63, poz. 316.
oraz zakresu s´wiadczen´ przysBuguj Hacych nauczycielom polskim skierowanym w tym celu do pracy za granic Ha14. Zgodnie z przepisami przywoEanych re-gulacji, wspomaganie nauczania historii, geografii i jeOzyka polskiego ws´ród Polonii mogEo odbywac´ sieO w szczególnos´ci poprzez:
\ kierowanie nauczycieli do pracy za granic Oa w s´rodowiskach polonijnych \ przekazywanie niezbeOdnych podreOczników i pomocy sEuzH Oacych temu nauczaniu
\ organizowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli pracuj Oacych w s´ro-dowiskach polonijnych, w kraju i za granic Oa
\ organizowanie kolonii i innych form letniego wypoczynku dla dzieci i mEodziezHy polonijnej.
Zgodnie z § 6 ust. 2 drugiego z przytoczonych rozporz Oadzen´, do szkóE, szkolnych punktów konsultacyjnych oraz zespoEów tych szkóE prowadzonych przy placówkach dyplomatycznych i konsularnych mogEy byc´ przyjmowane równiezH dzieci obywateli polskich stale zamieszkuj Oacych za granic Oa oraz dzieci osób pochodzenia polskiego niebeOd Oacych obywatelami polskimi, jezHeli szkoEa posiadaEa wolne miejsca oraz odpowiednie warunki kadrowe i finanso-we. Nauka dla nich byEa bezpEatna. Wspomniane szkoEy realizowaEy programy nauczania uwzgleOdniaj Oace podstaweO programow Oa ksztaEcenia ogólnego oraz ramowy plan nauczania ustalony dla danego typu szkoEy, jak tezH uzupeEniaj Oa-cy plan nauczania. UzupeEniaj Oace plany nauczania realizowane miaEy byc´ przez jeden lub dwa dni w tygodniu. ObejmowaEy one tres´ci z zakresu kultu-ry i jeOzyka polskiego, matematyki (w przypadku rózHnic programowych), histo-rii Polski, geografii Polski, wychowania obywatelskiego.
II. AKTUALNE REGULACJE DOTYCZ OACE KSZTAdCENIA I WSPIERANIA EDUKACJI POLAKÓW POZA GRANICAMI POLSKI
W celu troski pan´stwa polskiego o swoj Oa mniejszos´c´ za granic Oa, jak tezH realizacjeO dEugofalowej polityki pan´stwa, polegaj Oacej na utrzymaniu i umoc-nieniu wieOzi z etnicznymi Polakami beOd Oacymi obywatelami innych pan´stw, ze szczególnym uwzgleOdnieniem pan´stw byEego ZSRR, wprowadzono do ustawy o systemie os´wiaty art. 22 ust. 3a15. Zgodnie z przytoczon Oa regu-lacj Oa, Minister Edukacji Narodowej otrzymaE upowazHnienie do wydania
rozpo-14Dz. U. Nr 67, poz. 757. 15
rz Oadzenia w sprawie warunków i sposobu wspomagania nauczania jeOzyka polskiego, historii, geografii, kultury polskiej oraz innych przedmiotów nau-czanych w jeOzyku polskim ws´ród Polonii i Polaków zamieszkaEych za grani-c Oa, uwzgleOdniaj Oagrani-c w szgrani-czególnos´grani-ci:
\ kierowanie nauczycieli do pracy za granic Oa w s´rodowiskach polonijnych \ przekazywanie niezbeOdnych podreOczników i pomocy dydaktycznych sEuzH Oacych tym celom
\ organizowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli pracuj Oacych w s´ro-dowiskach polonijnych w kraju i za granic Oa
\ organizowanie kolonii i innych form letniego wypoczynku dzieci i mEo-dziezHy polonijnej.
Pierwotnie na tej podstawie wydane zostaEo rozporz Hadzenie z dnia 27 marca 2002 roku w sprawie zasad organizowania ksztaBcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywaj Hacych za granic Ha, wspomagania nauczania histo-rii, geografii i jeHzyka polskiego ws´ród Polonii oraz zakresu s´wiadczen´ przy-sBuguj Hacych nauczycielom polskim skierowanym w tym celu do pracy za gra-nic Ha16. Rozporz Oadzenie to obowi OazywaEo do 6 wrzes´nia 2004 r., kiedy to utraciEo moc na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o zmianie usta-wy o systemie os´wiaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw17. Wspom-niane rozporz Oadzenie sposoby wspomagania nauczania historii, geografii i jeO-zyka polskiego ws´ród Polonii okres´laEo w ten sam sposób, co wczes´niejsze rozwi Oazania. Obecnie w tym zakresie obowi Oazuje rozporz Hadzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 kwietnia 2009 roku w sprawie warunków i sposobu wspomagania nauczania jeHzyka polskiego, historii, geografii, kultu-ry polskiej i innych przedmiotów nauczanych w jeHzyku polskim ws´ród Polonii i Polaków zamieszkaBych za granic Ha oraz dzieci pracowników migruj Hacych18, rozporz Hadzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 wrzes´nia w sprawie zakresu i warunków przyznawania s´wiadczen´ przysBuguj Hacych nauczycielom polskim skierowanym lub delegowanym do pracy za granic Ha19, rozporz H adze-nie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 sierpnia 2010 roku w sprawie organizacji ksztaBcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywaj Hacych za granic Ha20. Zgodnie z ostatnim z przywoEanych rozporz Oadzen´, podobnie jak we wczes´niejszych rozwi Oazaniach prawnych, umozHliwiono przyjmowanie do
16Dz. U. Nr 44, poz. 409. 17Dz. U. Nr 137, poz. 1304. 18Dz. U. Nr 164, poz. 1306. 19Dz. U. Nr 164, poz. 1307. 20Dz. U. Nr 170, poz. 1143.
szkóE oraz punktów konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycz-nych, urzeOdach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych dzieci oby-wateli polskich stale zamieszkuj Oacych za granic Oa oraz dzieci niebeOd Oacych obywatelami polskimi, jezHeli szkoEa posiada wolne miejsca i mozHliwos´ci ka-drowe, organizacyjne i finansowe.
Na podstawie rozporz Oadzenia w sprawie warunków i sposobu wspomagania nauczania jeOzyka polskiego, historii, geografii, kultury polskiej i innych przedmiotów nauczanych w jeOzyku polskim ws´ród Polonii i Polaków zamiesz-kaEych za granic Oa oraz dzieci pracowników migruj Oacych, wspomaganie to odbywa sieO przede wszystkim poprzez kierowanie nauczycieli polskich do wspomnianych s´rodowisk polonijnych, do szkóE funkcjonuj Oacych w systemach os´wiaty innych pan´stw lub nauczanych w innych formach przez organizacje spoEeczne zarejestrowane za granic Oa. Podmiotem kieruj Oacym do pracy we wspomnianym s´rodowisku jest Minister Edukacji Narodowej lub upowazHniona przez niego jednostka organizacyjna. Wspomniane skierowanie odbywa sieO na podstawie:
\ umowy zawartej mieOdzy ministrem wEas´ciwym do spraw os´wiaty i wy-chowania pan´stwa, do którego nauczyciel ma zostac´ skierowany
\ wniosku organizacji spoEecznych zarejestrowanych za granic Oa, prowadz Oa-cych szkoEy lub nauczanie jeOzyka polskiego, historii, geografii, kultury pol-skiej oraz innych przedmiotów nauczanych w jeOzyku polskim.
O skierowanie do pracy za granic Oa mog Oa ubiegac´ sieO nauczyciele, którzy posiadaj Oa:
\ kwalifikacje wymagane w Polsce do zajmowania stanowiska nauczyciela danego przedmiotu21
\ znajomos´c´ jeOzyka kraju, do którego sieO udaj Oa, lub znaj Oa jeden z jeOzyków spos´ród: rosyjskiego, angielskiego, francuskiego i niemieckiego, w przypadku, gdy jest on powszechnie stosowany w kraju, do którego ubiega sieO nauczyciel \ co najmniej dobr Oa oceneO pracy uzyskan Oa w okresie pieOciu lat bezpos´red-nio przed zEozHeniem wbezpos´red-niosku o skierowanie do pracy za granic Oa
\ stan zdrowia umozHliwiaj Oacy podjeOcie pracy w charakterze nauczyciela w danym kraju.
Przed skierowaniem do wspomnianej pracy, nauczyciel musi odbyc´ rozmo-weO kwalifikacyjn Oa, w celu sprawdzenia w szczególnos´ci stopnia znajomos´ci
21 Zgodnie z przepisami rozporz H
adzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 roku w sprawie szczegóBowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz okres´lenia szkóB i wypadków, w których mozTna zatrudnic´ nauczycieli niemaj Hacych wyzTszego wyksztaBcenia
jeOzyka obcego. Ponadto po zakwalifikowaniu do pracy za granic Oa musi on odbyc´ kursy przygotowuj Oace do podjeOcia wspomnianej pracy ws´ród Polonii i Polaków zamieszkaEych poza granicami kraju. Doskonalenie zawodowe wspomnianych nauczycieli organizuj Oa w kraju i za granic Oa publiczne placówki doskonalenia nauczycieli o zasieOgu ogólnokrajowym. Doskonalenie to polega gEównie na organizacji: studium metodycznego, seminariów, konferencji, wykEadów, kursów on-line, warsztatów i praktyk metodycznych. Przepisy wspomnianego rozporz Oadzenia umozHliwiaj Oa równiezH przekazywanie za graniceO podreOczników i pomocy dydaktycznych. Ma to miejsce na wniosek zacji spoEecznych zarejestrowanych za granic Oa lub innych podmiotów organi-zuj Oacych za granic Oa nauczanie jeOzyka polskiego, lub innych przedmiotów w jeOzyku polskim, lub samych nauczycieli. Wspomniane podreOczniki i pomo-ce dydaktyczne pozyskuje i przekazuje za granipomo-ceO upowazHniona przez ministra wEas´ciwego do spraw os´wiaty i wychowania jednostka organizacyjna, zajmu-j Oaca sieO wspomaganiem nauczania za granic Oa.
Z nauczycielem skierowanym do pracy za granic Oa jednostka kieruj Oaca zawiera umoweO cywilnoprawn Oa. Umowa ta okres´la w szczególnos´ci: praco-dawceO zagranicznego, okres skierowania, s´wiadczenia przyznane nauczycielo-wi. Wspomniana umowa mozHe zostac´ wypowiedziana przez jednostkeO kieruj Oa-c Oa, gdy:
\ nauczyciel nie wywi Oazuje sieO ze swoich obowi Oazków lub uchybia god-nos´ci zawodu nauczycielskiego
\ nauczyciel naruszyE przepisy prawa obowi Oazuj Oace w Polsce lub pan´stwie, do którego zostaE skierowany
\ choroba nauczyciela trwa dEuzHej nizH miesi Oac.
Nauczyciel mozHe natomiast wypowiedziec´ umoweO, gdy jednostka kieruj Oaca nie wywi Oazuje sieO z zobowi Oazan´ wynikaj Oacych z umowy lub innych wazHnych przyczyn. W takiej sytuacji konieczne jest zachowanie miesieOcznego okresu wypowiedzenia.
Zakres i warunki przyznawania s´wiadczen´ nauczycielom polskim skierowa-nym lub delegowaskierowa-nym do pracy za granic Oa w celu wspomagania nauczania jeOzyka polskiego, historii, geografii, kultury polskiej oraz innych przedmiotów nauczanych w jeOzyku polskim ws´ród Polonii i Polaków zamieszkuj Oacych za granic Oa oraz dzieci pracowników migruj Oacych, jak tezH ksztaEcenie dzieci oby-wateli polskich czasowo przebywaj Oacych za granic Oa, uregulowane zostaEo we wspomnianym wczes´niej rozporz Oadzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 24 wrzes´nia 2009 r.
Jak mozHna zauwazHyc´, wEadze os´wiatowe naszego pan´stwa dostrzegaj Oa koniecznos´c´ pomocy s´rodowiskom polonijnym w zakresie edukacji. Jest to
bardzo wazHna sfera dziaEan´ wEadz, gdyzH to gEównie poprzez takie dziaEania mozHliwe jest podtrzymywanie polskos´ci ws´ród naszych rodaków zamieszka-Eych poza granicami Polski.
III. PLANOWANE KIERUNKI REGULACJI PRAWNYCH DOTYCZ OACE KSZTAdCENIA I WSPIERANIA EDUKACJI POLAKÓW
POZA GRANICAMI POLSKI
Ustawa o systemie os´wiaty22 umozHliwia wspieranie szkolnictwa spoEecz-nego poza granicami. Polskie wEadze os´wiatowe rozpoczeOEy wprowadzanie systemowych zmian w szkolnictwie polskim za granic Oa. Ich celem jest wspie-ranie tej czeOs´ci polskiej os´wiaty. Ministerstwo Edukacji Narodowej realizuj Oac zadania wspieraj Oace teO os´wiateO, zmierza jednoczes´nie do poszerzenia zakresu wspierania polonijnego szkolnictwa spoEecznego o nowe obszary23.
W 2009 r. odbyEy sieO szerokie konsultacje spoEeczne, które przes OadziEy o kierunku zmian w ksztaEceniu Polaków poza granicami kraju. Zmiany te beOd Oa dotyczyEy:
\ uporz Oadkowania sposobu organizacji pracy punktów edukacyjnych pro-wadzonych przez ministra za granic Oa w kierunku ujednolicenia tres´ci naucza-nia, jednakowych warunków organizacyjnych
\ precyzyjnego zdefiniowania kwalifikacji nauczycieli pracuj Oacych we wspomnianych punktach
\ udosteOpnienia nowych programów, materiaEów edukacyjnych oraz szko-len´ dla nauczycieli równiezH szkolnictwu spoEecznemu
\ wprowadzenia mozHliwos´ci kierowania nauczycieli do organizacji spoEecz-nych dziaEaj Oacych wszeOdzie tam, gdzie s Oa najwieOksze skupiska Polaków i naj-wieOksze potrzeby edukacyjne, pocz Oawszy od filii obecnie funkcjonuj Oacych oraz planuj Oacych usamodzielnienie
\ stworzenia mozHliwos´ci dostarczenia on-line materiaEów edukacyjnych, kur-sów dla nauczycieli, form nauczania i egzaminowania w systemie na odlegEos´c´ dla wszystkich osób przebywaj Oacych w oddaleniu od zorganizowanej edukacji
\ wprowadzenie opisu szczegóEowych kwalifikacji oczekiwanych od nau-czyciela polonijnego oraz mozHliwos´c´ zaliczenia pracy nauczycielskiej za gra-nic Oa do awansu zawodowego po powrocie do kraju
22T.j. Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572. 23
\ powoEanie doradcy/konsultanta os´wiatowego tam, gdzie dynamicznie rozwija sieO zapotrzebowanie na polsk Oa edukacjeO, oraz zawarcie porozumienia ministra edukacji narodowej z ministrem spraw zagranicznych reguluj Oacego zasady pomocy polskim placówkom edukacyjnym za granic Oa
\ wprowadzenie mozHliwos´ci rejestrowania sieO spoEecznych punktów eduka-cyjnych w polskich placówkach dyplomatycznych, deklaruj Oacych posiadanie nauczycieli o odpowiednich kwalifikacjach, oraz realizowanie ram programo-wych, co ma umozHliwic´ szczególn Oa opiekeO doradcy os´wiatowego, mozHliwos´c´ wystawiania takich samych s´wiadectw, jak w punktach konsultacyjnych, a takzHe preferencyjny dosteOp do szkolen´ dla nauczycieli
\ stworzenie mozHliwos´ci kwalifikowanym nauczycielom jeOzyka polskiego za granic Oa szerszego zaangazHowania sieO w promocjeO jeOzyka polskiego i pro-wadzenie kursów oraz udziaEu w certyfikacji stopnia znajomos´ci jeOzyka pol-skiego, równiezH dla obcokrajowców24.
Zmiany te maj Oa byc´ dokonywane w ci Oagu najblizHszych kilku lat.
PODSUMOWANIE
Ustawa o systemie os´wiaty pozwala na wspieranie polskiego szkolnictwa poza granicami kraju poprzez: kierowanie nauczycieli do pracy za granic Oa, przekazywanie niezbeOdnych podreOczników i pomocy dydaktycznych, organizo-wanie w kraju i za granic Oa doskonalenia zawodowego nauczycieli prowadz Oacych nauczanie jeOzyka polskiego, historii, geografii, kultury polskiej oraz innych przedmiotów nauczanych w jeOzyku polskim, organizowanie kolonii i innych form letniego wypoczynku dzieci i mEodziezHy polonijnej. Kierunki dziaEan´ resor-tu edukacji zmierzaj Oa równiezH do otarcia nowych obszarów wspierania wspom-nianego szkolnictwa. Os´wiata polonijna powinna cieszyc´ sieO szczególnym zainte-resowaniem polskich wEadz os´wiatowych, gdyzH to dzieOki niej jest mozHliwe pod-trzymywanie polskos´ci w s´rodowiskach polonijnych, jak tezH ws´ród Polaków czasowo przebywaj Oacych poza granicami kraju. Pozytywnie nalezHy ocenic´ wspomniane dziaEania, jednakzHe nalezHy podkres´lic´, zHe tak naprawdeO ich efekt beOdzie mozHna poznac´ po realizacji wskazanych wczes´niej planów resortu edu-kacji. Wydaje sieO, zHe najbardziej pozytywnym jej przejawem jest próba koordy-nacji i ujednolicenia wspomnianego szkolnictwa. WazHnym elementem jest
wadzenie równiezH wEas´ciwego systemu motywuj Oacego nauczycieli do podejmo-wania wyjazdów do pracy w s´rodowiskach polonijnych.
THE LEGAL FOUNDATIONS OF THE FUNCTION AND SUPPORT OF POLONIA EDUCATION BZ THE POLISH AUTHORITIES
S u m m a r y
One of the most important forms of Poles’ acitivity abroad has for ages been the establishment of their own educational institutions. Almost in all Polish centres schools were made to teach about Poland. Very often normal schools were established with a complete agenda of general tuition. If the Polish communities aborad could not afford a school, then at least religious instruction was organised in Polish, Polish language courses, or else extramural tuition to maintain traditions of the homeland.
At the moment the law of 7 September 1991 on the system of education (i.e. DzU of 2004, No 256, pos. 2572 with change.) provides conditions for the support of Polish education abroad by sending teachers to work abroad, dispatching necessary manuals and didactic aid, organising special courses at home and abroad for teachers who conduct Polish language teaching, history, geography, Polish culture, and other subjects teaught in Polish, organising summer holidays for Polish children and adolescents from abroad. The ministry of education is is going to open new areas in which to support education. Polonia education should cherish a special concern on the part of the Polish educational authorities, for as long as it exists it is possible to maintain the Polish spirit in Polonia’s centres and among Poles who temporarily sojourn abroad. We should think in positive terms about the above mentioned activities. It seems that their most positive manifestation is an attempt to coordinate and unify education. It is important to introduce a proper system of motivation for teachers to go abroad to work in Polonia centres.
Translated by Jan KBos S6owa kluczowe: Polska, ustawodawstwo, os´wiata polonijna.
