View of The Effect of Jean Corbon’s Theology of Liturgy on the Liturgical Section of the Catechism of the Catholic Church
20
0
0
Pełen tekst
(2) A KATOLICKIEGO. THE EFFECT OF JEAN CORBON’S THEOLOGY OF LITURGY ON THE LITURGICAL SECTION OF THE CATECHISM OF THE CATHOLIC CHURCH. A b s t r a c t. Jean Corbon (†2001), the French theologian living in Lebanon, in his book Liturgie de source (1983) presented an extraordinarily original Trinitarian conception of the liturgy. This conception surprisingly well coincides with some paragraphs of the liturgical section (Nr 10661209) of the Catechism of the Catholic Church of 1992. Corbon was appointed as a member of the editorial team of the Catechism in order to write its fourth part concerning the Christian prayer. However, in the course of work on the catechism he was also entrusted with the task of looking through and correcting the fundamental exposition of the liturgy. Instead, he wrote this fragment of the catechism from the beginning and gave it a biblical-patristic form that was characteristic of his thought. The liturgy is defined there as a work of the Holy Trinity, where an extraordinary role is played by the Holy Spirit, whose work is called “four synergies”: preparatory, anamnetic, epicletic and the synergy of communion (such terms were suggested by Cassian Folsom). And the sacraments, according to Corbon and the catechism, are powers that come forth from the ever-living Body of Christ. These are only some examples of the coincidence of Jean Corbon’s conception of the liturgy and of the catechismal thought. Comparative analysis of these texts allows demonstrating Corbon’s effect on the liturgical section of the Catechism of the Catholic Church. Translated by Tadeusz Karowicz Key words: Jean Corbon, Catechism of the Catholic Church, liturgy, nature of the liturgy, sacraments, Trinitarian conception of the liturgy.. Ruch liturgiczny pod koniec XIX wieku zapocz tkowa w Kociele pog bion refleksj nad tajemnic liturgii, której g ównym owocem by o wypraKs. mgr KRZYSZTOF POROSO – wikariusz parafii w. Józefa na os. Kalinowym w KrakowieNowej Hucie; adres do korespondencji: os. Kalinowe 5, 31-816 Kraków; e-mail: krzysztof. poroslo@gmail.com.
(3) 134. KS. KRZYSZTOF POROSO. cowanie soborowej wizji liturgii, streszczonej w opisowej definicji zawartej w numerze 7 Konstytucji o liturgii Sacrosanctum Concilium. Zainicjowa a ona nowy rozdzia w dziejach teologii liturgii1. Wydaje si jednak, e najpe niejszy posoborowy wyk ad liturgiki fundamentalnej znajduje si w Katechizmie Kocioa Katolickiego (KKK) z 1992 r. Katechizmowe ujcie liturgii, cho
(4) opieraj ce si i odwo uj ce do soborowego rozumienia liturgii, znacznie je przekracza, przede wszystkim ze wzgldu na trynitarny wyk ad liturgii, a zw aszcza jej ujcie pneumatologiczne. Bez w tpienia katechizmowy wyk ad jest znacznie bardziej biblijny i patrystyczny. Wiele inspiracji mo na odkry
(5) we wschodniej teologii liturgii. Rodzi si zatem pytanie: gdzie mo na znale
(6) ród o owego novum katechizmowego ujcia? Odpowiedzi bdziemy szuka
(7) w teologii Jeana Corbona, jednego z redaktorów Katechizmu Kocioa Katolickiego. W niniejszym artykule skoncentrujemy si jedynie na wykazaniu i udowodnieniu wp ywu francuskiego teologa na sekcj liturgiczn Katechizmu (KKK 10661209). Nie bdziemy si zajmowa
(8) obecnoci jego myli w innych czciach Katechizmu.. 1. ZARYS BIOGRAFII JEANA CORBONA I JEGO OBECNO W KOMITECIE REDAKCYJNYM KATECHIZMU KO CIO
(9) A KATOLICKIEGO. Jean Corbon urodzi si 29 grudnia 1924 r. w Pary u. Wst pi do zakonu ojców bia ych2, gdzie uczszcza na studia w seminarium Conflants. W 1943 r. zosta zmobilizowany do wojska i wzi udzia w kampanii w oskiej. wicenia kap askie przyj w 1951 r.3 Swoje wszechstronne wykszta cenie zdobywa na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie (w 1952 r. uzyska tytu naukowy doktora teologii), w Instytucie Studiów Arabskich w Manouba w Tunezji (arabistyka, 19531 Por. J. R a t z i n g e r. Czterdzieci lat Konstytucji o liturgii witej. Retrospekcja i perspektywy. W: T e n e. Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy ycia chrzecijaskiego. T . W. Szymona. (Opera Omnia 11). Lublin: Wyd. KUL 2012 s. 634. 2 Ojcowie biali – zgromadzenie za o one specjalnie dla ewangelizacji Afryki. Przypuszczalnie Corbon myla o przejciu do dominikanów, ostatecznie jednak z zakonem tym pozosta zwi zany jako kap an-tercjarz. Zob. T. K w i e c i e . Wprowadzenie. W: J. C o r b o n. Liturgia –. ródo wody ycia. T . A. Foltaska. Pozna: W drodze 2005 s. 5. 3 Por. T. K w i e c i e . Jean Corbon. ywe wody liturgii. W: Leksykon wielkich teologów XX/ XXI wieku, Red. J. Majewski, J. Markowski. T. 3. Warszawa: Wyd. WI 2006 s. 62..
(10) WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KKK. 135. 1954) oraz w Dominikaskim Instytucie Studiów Orientalnych w Kairze4. W pracy naukowej skoncentrowa si przede wszystkim na biblistyce, ekumenizmie, eklezjologii i liturgice, chocia z tej ostatniej nie uzyska formalnie adnego stopnia czy tytu u akademickiego. Wyk ada na Uniwersytecie Ducha witego w Kaslik i w Wy szym Instytucie Nauk Religijnych na Uniwersytecie w. Józefa w Bejrucie. By Sekretarzem Stowarzyszenia Seminariów i Instytutów Teologicznych na rodkowym Wschodzie. By równie za o ycielem czasopisma „Courrier œcuménique du Moyen-Orient” (1987) i wspó pracownikiem czasopism teologii orientalnej („Proche-Orient chrétien”, „Irénikon”, „Istina”)5. Opublikowa m.in.: L’expérience chrétienne dans la Bible (1963), La parole de Dieu (1966; wspólnie z M. Arthier i G. Khodrem), Prière orientale des Églises (1974), L’Église des Arabes (1977) i przede wszystkim Liturgie de source (1983)6. Pomiertnie Komitet Przyjació Ojca Corbona opublikowa zbiór jego homilii: Cela s’appelle l’aurore... Homélies liturgiques (2004)7 oraz tom zawieraj cy naukowe artyku y libaskiego ekumenisty: Les lieux de communion. Liturgie et œcuménisme (2009). Trzeba w tym miejscu równie wspomnie
(11) o pos udze J. Corbona dla Kocio a powszechnego i jego ogromnym zaanga owaniu w wielu watykaskich komisjach. W czasie Soboru Watykaskiego II pracowa jako t umacz teologów obserwatorów Soboru, a tak e sam anga owa si jako teolog w prace soborowe. W tym czasie równie zosta mianowany konsultorem Sekretariatu Jednoci Chrzecijan. By równie cz onkiem Komisji Wiary w Ekumenicznej Radzie Kocio ów. W okresie 1986-1996 by cz onkiem Midzynarodowej Komisji Teologicznej, zrzeszaj cej najwybitniejszych teologów Kocio a, a od 1980 r. a do mierci by cz onkiem Midzynarodowej Komisji na rzecz dialogu ekumenicznego midzy katolikami i prawos awnymi. W latach 1991-1998 nale a do roboczej grupy mieszanej z o onej z przedstawicieli Stolicy Apostolskiej i wiatowej Rady Kocio ów8. W 1956 r. J. Corbon przyby do Libanu, którego ju nigdy nie opuci . Przyby tam z powodu zainteresowania, które zrodzi o si ju w czasie studiów. Pragn lepiej zrozumie
(12) duchowe i liturgiczne bogactwo chrzecijan 4. Por. F.M. A r o c e n a S o l a n o. Liturgie de source, de Jean Corbon: una clave hermenéutica para el Catechismo de la Iglesia Católica. „Scripta Theologica” 35 : 2003 nr 2 s. 528. 5 Por. Tam e s. 529. 6 Polskie t umaczenie nosi tytu Liturgia – ródo wody ycia (t . A. Foltaska. Pozna: W drodze 2005). Do tej ksi ki bdziemy si przede wszystkim odwo ywali, omawiaj c myl Jeana Corbona. 7 Por. K w i e c i e . Jean Corbon s. 62-63. 8 Por. A r o c e n a S o l a n o. Liturgie de source, de Jean Corbon s. 528..
(13) 136. KS. KRZYSZTOF POROSO. jzyka arabskiego. W tym samym roku uleg wypadkowi motocyklowemu. Czas, który spdzi na leczeniu, zaowocowa niezwykle wa nymi decyzjami dla ycia J. Corbona. Opuci ojców bia ych, zmieni ryt i zosta ksidzem eparchii grecko-melchickiej Kocio a katolickiego w Libanie9. Koció ten zasadniczo cieszy si nieprzerwan jednoci z Rzymem 10. Ojciec Jean Corbon zgin wieczorem 25 lutego 2001 r. w wypadku samochodowym. Jean Corbon zosta w czony do zespo u redaguj cego nowy Katechizm Kocioa Katolickiego. Wybór teologa z Libanu uzasadni kieruj cy zespo em teologów redaguj cych katechizm kard. Joseph Ratzinger we Wprowadzeniu do Katechizmu Kocioa Katolickiego: Gdy postanowiono, e powinno doda
(14) si jeszcze cz
(15) czwart mówi c specjalnie o modlitwie, zaczlimy si rozgl da
(16) za jakim przedstawicielem teologii wschodniej. Poniewa nie uda o si nak oni
(17) adnego biskupa, eby by autorem tej czci, zwrócilimy si do J. Corbona, który w obl onym Bejrucie, czsto w dramatycznych sytuacjach, nierzadko musz c chroni
(18) si w piwnicy w czasie bombardowania, napisa pikny tekst o modlitwie, kocz cy Katechizm11.. Jean Corbon by redaktorem IV czci Katechizmu Kocioa Katolickiego dotycz cej modlitwy. Wp yw jego myli teologicznej na t cz
(19) jest zatem oczywisty. Postaramy si jednak wykaza
(20) w niniejszym artykule, e mia on równie bardzo wyra ny wp yw na II cz
(21) Katechizmu, powicon sakramentom. Redaktorami tej czci Katechizmu byli biskupi Jorge A. Medina Estévez 12 (Chile) i Estanislao E. Karlic13 (Argentyna). Kiedy jednak do zespo u redakcyjnego zosta w czony Jean Corbon, poproszono go o przejrzenie ca ego Katechizmu i przedstawienie swoich uwag. Najwicej zmian wprowadzono do czci powiconej liturgii Kocio a. 9. Por. A r o c e n a S o l a n o. Liturgie de source, de Jean Corbon s. 528. Por. K w i e c i e . Wprowadzenie s. 6. 11 J. R a t z i n g e r. Wprowadzenie do Katechizmu Kocioa Katolickiego. W: Wprowadzenie do Katechizmu Kocioa Katolickiego. Red. A. Sujka. Warszawa: Verbinum 1994 s. 15. 12 Kard. Jorge Arturo Medina Estevez, ur. 23 grudnia 1926 r. w Santiago w Chile. wicenia biskupie przyj 6 stycznia 1985 r., zosta biskupem pomocniczym Rancagua. W listopadzie 1987 r. ustanowiony ordynariuszem Rancagua, a w kwietniu 1993 r. biskupem ordynariuszem Valparaiso. W latach 1996-2002 by prefektem Kongregacji Kultu Bo ego i Dyscypliny Sakramentów. 21 lutego 1998 r. papie Jan Pawe II wyniós go do godnoci kardynalskiej. W lutym 2007 r. zosta emerytowany z funkcji protodiakona. Informacje za: Annuario Pontificio per l’anno 2010. Città del Vaticano s. 64-65*. 13 Kard. Estanislao Esteban Karlic, ur. 7 lutego 1926 r. w Olivii w Argentynie. wicenia biskupie przyj 15 sierpnia 1977 r. Od 1983 r. by koadiutorem w Paranie, a w latach 1986-2003 arcybiskupem w Paranie. W 2007 r. zosta wyniesiony do godnoci kardynalskiej przez papie a Benedykta XVI. Obecnie emerytowany biskup Parany. Informacje za: Annuario Pontificio s. 56*. 10.
(22) WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KKK. 137. Cz
(23) zatytu owana Celebracja misterium chrzecijaskiego jest podzielona na dwa dzia y: Ekonomia sakramentalna i Siedem sakramentów Kocioa, które odpowiadaj wyk adowi fundamentalnemu i szczegó owemu. Na potrzeby tego artyku u przyjmijmy jednak odpowiednio nazwy „sekcja liturgiczna” i „sekcja sakramentalna”. Cassian Folsom zaznacza, e obie te sekcje wyra nie odró nia ich „smak”14, tzn. zgo a ró ne podejcie, inny sposób mówienia o liturgii i sakramentach. Stawia on tez, e dzieje si tak, poniewa obie te sekcje s oparte na ró nych ród ach, a przynajmniej ró ne ród a inspiruj je metodologicznie. O ile dla sekcji sakramentalnej podstawowym ród em jest Katechizm rzymski Piusa V i zachodni, neoscholastyczny wyk ad sakramentologii, o tyle sekcja liturgiczna inspirowana jest wschodni teologi Jeana Corbona. Pocz tkowo redaktorzy Komisji odpowiadaj cy za sekcj liturgiczn. przygotowali j w stylu neoscholastycznym, odpowiadaj cym sekcji sakramentalnej, w du ej jednak mierze opieraj c j na soborowym rozumieniu liturgii. Takie ujcie nie przekonywa o Komisji, wiadomej jego niewystarczalnoci, st d skierowanie proby do teologa z Bejrutu, aby na nowo przepatrzy t sekcj i podj si jej przeredagowania. Corbon przygotowa ca kiem nowy tekst odnonie trynitarnego charakteru liturgii i sakramentów w wyk adzie podstawowym15. Cz onkowie Komisji znali ju jego komentarz do modlitwy Ojcze nasz i liczne w tki liturgiczne podejmowane w IV czci Katechizmu, a tak e znali jego wyczucie pneumatologiczne, które w sekcji liturgicznej objawi o si w sposób szczególny.. 2. CHARAKTERYSTYCZNE POJCIA TEOLOGII JEANA CORBONA W SEKCJI LITURGICZNEJ KATECHIZMU KO CIO
(24) A KATOLICKIEGO. Zanim przejdziemy do systematycznego omawiania konkretnych numerów katechizmu, zwró
(25) my uwag na kilka szczegó ów, dotycz cych charakterystycznego jzyka teologii Jeana Corbona.. 14 C. F o l s o m. The Holy Spirit the Church in the Liturgy: CCC 1091-1109 and the influence of Fr. Jean Corbon. W: Spiritus spiritalia nobis dona potenter infundit. A proposito di tematiche liturgico-pneumatologische. Studi in onore di Achille M. Triacca. Red. E. Carr. (Studia Anselmiana 139). Roma: Centro Studi S. Anselmo 2005 s. 231. 15 Por. A r o c e n a S o l a n o. Liturgie de source, de Jean Corbon s. 542..
(26) 138. KS. KRZYSZTOF POROSO. Dzia pierwszy II czci, nazywany przez nas sekcj liturgiczn , maj cy na celu fundamentalny wyk ad liturgii, jest nazwany w katechizmie Ekonomi sakramentaln. Jest to wyra enie charakterystyczne dla Jeana Corbona i wielokrotnie pojawiaj ce si w jego ksi ce, jednak e niespotykane w oficjalnych dokumentach Magisterium Kocio a. Katechizm, mówi c o liturgii, ukazuje, e historia zbawienia – o której by a mowa w I czci Katechizmu16 – w czasie Kocio a, który objawia misterium w sakramentach, sta a si ekonomi sakramentaln . Prawd t wielokrotnie w swojej teologii podkrela francuski mistyk17: KKK 1076: W dniu Pi
(27) dziesi tnicy przez wylanie Ducha witego Koció zosta ukazany wiatu. Dar Ducha zapocz tkowuje nowy czas w „udzielaniu Misterium”: czas Kocio a, w którym Chrystus ukazuje, uobecnia i przekazuje swoje dzie o zbawienia przez liturgi swojego Kocio a, „a przyjdzie” (1 Kor 11, 26). W tym czasie Kocio a Chrystus yje oraz dzia a teraz w Kociele i z Kocio em w nowy sposób, w aciwy dla tego nowego czasu. Dzia a przez sakramenty; wspólna Tradycja Wschodu i Zachodu nazywa to dzia anie „ekonomi sakramentaln ”, która polega na udzielaniu (czy „rozdzielaniu”) owoców Misterium Paschalnego Chrystusa w celebracji liturgii „sakramentalnej” Kocio a.. Ju na samym pocz tku II czci Katechizmu, w odpowiedzi na pytanie „dlaczego liturgia?”, pojawia si kluczowa dla teologii Corbona triada: misterium–celebracja– ycie. W numerach 1066 i 1067 opowiedziana jest tre
(28) Misterium, a wic mowa jest o trynitarnym yciu Boga, które objawi o si w najpe niejszy sposób w misterium paschalnym Chrystusa. Zebraniem tego w kluczu teologii Corbona jest kolejny punkt Katechizmu: KKK 1068: Koció g osi i c e l e b r u j e to m i s t e r i u m Chrystusa w swojej liturgii, aby wierni p r z e y w a l i je i wiadczyli o nim w wiecie18.. W II czci Katechizmu do
(29) czsto wystpuje kolejne niezwykle wa ne – wrcz tytu owe – pojcie dla myli libaskiego profesora. Chodzi o pojcie „ ród o”, którym ju na pocz tku sekcji liturgicznej jest nazywana liturgia – Liturgia jako ródo ycia 19. Równie w Katechizmie Bóg Ojciec jest nazywany ródem liturgii, gdy taki tytu nosi punkt I artyku u I sekcji litur16 Bardzo krótkie „streszczenie” opowiadania o historii zbawienia otwiera sekcj liturgiczn. w numerach 1066-1067. 17 Por. C o r b o n. Liturgia – ródo wody ycia s. 54. 18 Wyró nienia w tekcie pochodz od autora niniejszego artyku u. 19 KKK 1071-1072..
(30) WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KKK. 139. gicznej. Ponadto Katechizm zaznacza, e modlitwa znajduje swoje ród o w liturgii (KKK 1073). Wa ne jest równie dostrze enie we wstpie do sekcji liturgicznej powi zania tematu liturgii i modlitwy, gdzie ta jest okrelona jako uczestnictwo w trynitarnej modlitwie Syna. Dostrze enie tego zwi zku odsy a nas od razu do IV czci Katechizmu autorstwa naszego teologa, gdzie modlitwa wielokrotnie jest omawiana w kontekcie liturgicznym, a liturgia jest ukazana jako ród o i szczyt ca ej chrzecijaskiej modlitwy (por. KL 10). W aciwym dla Corbona, a za nim dla Katechizmu, jest równie patrystyczne nazywanie kolejnych etapów historii zbawienia, gdzie najczciej pojawiaj si okrelenia takie jak „godzina Jezusa” czy „czas Kocio a”, które to wyra enie wchodzi w tytu pierwszego rozdzia u sekcji liturgicznej Misterium paschalne w czasie Kocioa.. 3. TRYNITARNE UJCIE LITURGII W KATECHIZMIE KO CIO
(31) A KATOLICKIEGO. Artyku I rozdzia u I sekcji liturgicznej nosi tytu Liturgia – dzieo Trójcy witej. Katechizm chce pokaza
(32) , e liturgia jest trynitarna ze swej natury i eby j rozumie
(33) , trzeba patrze
(34) na ycie wewntrzne Boga w trzech Osobach, na ycie, które objawia si i jest udzielane w porz dku zbawienia ca emu stworzeniu, gdy Trójca immanentna jest Trójc ekonomiczn 20. Ka da z Osób Boskich wedle w asnego sposobu dzia ania udziela si cz owiekowi w darze z siebie, uwica go, a Koció na ten dar odpowiada uwielbieniem jednego Boga w trzech Osobach. Folsom, podsumowuj c katechizmowy wyk ad o naturze liturgii, pisze, e: Koció w swoich celebracjach liturgii odpowiada w darze przez b ogos awienie Ojca, przez przylgnicie do Chrystusa jak Oblubienica jednoczy si ze swoim Oblubiecem, jak cia o jest zjednoczone ze swoja g ow , i przez wspó dzia anie z Duchem witym we wspólnym dzia aniu przygotowuj cym, wspominaj cym, przemieniaj cym i komunijnym21.. I chocia ju encyklika Piusa XII Mediator Dei, a nade wszystko Konstytucja o liturgii Sacrosanctum Concilium ukazywa y liturgi w jej trynitar20. Zob. K. R a h n e r, Uwagi na temat dogmatycznego traktatu De Trinitate. W: T e n e. Pisma wybrane. T. 1. T . G. Bubel. Kraków: Wyd. WAM 2005 s. 185-215. 21 F o l s o m. The Holy Spirit the Church in the Liturgy s. 241..
(35) 140. KS. KRZYSZTOF POROSO. nym wymiarze, to jednak nie by o to a tak wyra ne jak w wyk adzie Katechizmu, co zawdziczamy o. Corbonowi. Katechizm wpierw mówi o dzia aniu Ojca, który jest ródem i Celem liturgii. Ca y wyk ad o dzia aniu Ojca w liturgii przenika temat b ogos awiestwa, które jest Bosk czynnoci daj c ycie i której ród em jest Ojciec (por. KKK 1078). Jak zauwa a S. Czerwik, jest to nowo
(36) w wyk adzie Magisterium Kocio a, aby ukazywa
(37) trynitarny charakter liturgii na pod o u biblijnego pojcia b ogos awiestwa 22. W kilku kolejnych numerach (KKK 1079-1081) znów zastosowana jest historyczna metoda Corbona, która ukazuje jak w rozwoju historii zbawienia objawia o si b ogos awi ce dzia anie Ojca, które dzisiaj w pe ni si objawi o i udziela cz owiekowi w liturgii (KKK 1082). Ostatecznie zaprezentowany jest podwójny wymiar liturgii chrzecijaskiej, która jest odpowiedzi wiary i mi oci na b ogos awi ce dzia anie Boga i równoczenie sk adaniem ofiary z prob o przemienienie darów i ca ego stworzonego wiata moc Ducha, aby „Bo e b ogos awiestwa przynosi y owoce ycia” (KKK 1083). Jeli ma si na uwadze chrystocentryczne ujcie liturgii w soborowej Konstytucji o liturgii, która ujmuje j jako „wykonywanie kap askiego urzdu Chrystusa” (por. KL 7), zadziwiaj cym jest bardzo krótki – zawarty tylko w siedmiu numerach – katechizmowy wyk ad dzia ania Chrystusa w liturgii. Jednak e nawet w tych kilku punktach – opartych w zdecydowanej wikszoci na wspomnianej konstytucji23 – mo emy znale
(38) rys myli Jeana Corbona. Ju pierwszy punkt dzia u Dzieo Chrystusa w liturgii ukazuje Chrystusa w tajemnicy Wniebowst pienia i Zes ania Ducha witego, które to tematy s tak wa ne dla naszego teologa24. KKK 1084: Chrystus, „siedz c po prawicy Ojca” i rozlewaj c Ducha witego na swoje Cia o, którym jest Koció , dzia a obecnie przez sakramenty ustanowione przez Niego w celu przekazywania aski. Sakramenty s widzialnymi znakami (s owa i czynnoci), zrozumia ymi dla cz owieka. Urzeczywistniaj one skutecznie ask, któr oznaczaj , za porednictwem dzia ania Chrystusa i przez moc Ducha witego.. 22. S. C z e r w i k. Liturgia w Katechizmie Kocioa Katolickiego. „Ateneum Kap askie” 87: 1995 z. 1 s. 62. 23 Cztery z tych siedmiu punktów s cytatami z Konstytucji o liturgii. 24 Tematy Wniebowst pienia i Pi
(39) dziesi tnicy w ksi ce J. Corbona s rozwinite w osobnych rozdzia ach: Rozdzia IV – Wniebowstpienie i odwieczna liturgia; Rozdzia V – Pidziesitnica – pojawienie si Kocioa..
(40) WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KKK. 141. Katechizm po raz kolejny w tych pocz tkowych punktach podkrela, e „misterium paschalne Chrystusa trwa w czasie Kocio a i jest ród em zbawczej mocy sakramentów”25. Najbardziej oryginalny i zarazem kontrowersyjny jest jednak nr 1085, który mówi o Chrystusie w Jego Godzinie (por. J 13, 1; 17, 1), w której umar , zosta pogrzebany, zmartwychwsta i zasiad po prawicy Ojca „raz na zawsze”, a które to wydarzenie cho
(41) dokona o si w naszej historii, to w przeciwiestwie do wszystkich innych wydarze nie przemija, ale trwa wiecznie – jest wiecznotrwa e przez uczestnictwo w wiecznoci Bo ej. Tym samym w celebracji liturgii Chrystus „urzeczywistnia w ustanowionych przez siebie sakramentach jedyne i niepowtarzalne wydarzenie swojej godziny”26. Ten temat wiecznotrwa oci wydarzenia Jezusa i jego sta ej obecnoci przez sakramenty Kocio a bez w tpienia stanowi novum katechizmowego ujcia. Myl ta znajduje swoje paralele w ksi ce Liturgia – ródo wody ycia 27. Ze wzgldu na jego donios o
(42) i nowo
(43) ujcia, przytoczmy w ca oci ten d ugi fragment Katechizmu. KKK 1085: Chrystus oznacza i urzeczywistnia w liturgii Kocio a przede wszystkim swoje Misterium Paschalne. W czasie ziemskiego ycia Jezus zapowiada Misterium Paschalne w swoim nauczaniu i uprzedza je przez swoje czyny. Gdy nadchodzi Jego Godzina, prze ywa jedyne wydarzenie w historii, które nie przemija: Jezus umiera, zostaje pogrzebany, zmartwychwstaje i zasiada po prawicy Ojca „raz na zawsze” (Rz 6, 10; Hbr 7, 27; 9, 12). Jest to wydarzenie rzeczywiste, które mia o miejsce w naszej historii, ale jest ono wyj tkowe, poniewa wszystkie inne wydarzenia historyczne wystpuj tylko raz i przemijaj , znikaj w przesz oci. Misterium Paschalne Chrystusa – przeciwnie – nie mo e pozostawa
(44) jedynie w przesz oci, poniewa przez swoj mier
(45) zniweczy On mier
(46) , a ponadto to, kim Chrystus jest, to, co uczyni i co wycierpia dla wszystkich ludzi, uczestniczy w wiecznoci Bo ej, przekracza wszelkie czasy i jest w nich stale obecne. Wydarzenie Krzy a i Zmartwychwstania trwa i poci ga wszystko ku yciu.. Zestawmy go z fragmentem ksi ki J. Corbona: Nie próbujmy wyobra a
(47) sobie tego wydarzenia jako nale cego do przesz oci! Bez w tpienia nast pi o ono w historii jeden raz – jest to Wydarzenie, a nie. 25. C z e r w i k. Liturgia w Katechizmie Kocioa Katolickiego s. 62. Tam e. 27 Zob. chocia by J. C o r b o n. Liturgia - ródo wody ycia s. 55-65: „Ta odwieczna liturgia – w tym znaczeniu, e cia o Chrystusa pozostaje niezniszczalne – nie przemieni; przeciwnie, to ona przeprowadza ten wiat do chwa y Ojca w wielkim, coraz to pot niejszym, dziele Paschy” (s. 60); „W godzinie, w której Syn Cz owieczy zostaje uwielbiony, rozpocz o si uwielbienie Ojca. Od tej pory trwa ono nieustannie” (s. 62). 26.
(48) 142. KS. KRZYSZTOF POROSO. symbol. Nast pi o ono jednak „raz na zawsze”. Wydarzenia, które prze ywamy, pojawiaj si raz, ale nigdy raz na zawsze – przemijaj i, jako takie, nale do przesz oci. Zmartwychwstanie Jezusa nie nale y do przesz oci, chyba e nie pokona on naszej mierci. Albowiem mier
(49) Jezusa niezale nie od jej historycznych uwarunkowa, które przemin y, jest ze swej istoty mierci naszej mierci. Tak wic wydarzenie, w którym mier
(50) ginie, nie mo e nale e
(51) do przesz oci, chyba e mier
(52) nie jest pokonana. Przemijaj cy czas pozostaje wi niem mierci. W chwili, w której zostaje od niej uwolniony, ju nie przemija. Godzina, ku której zmierza o pragnienie Jezusa, nadesz a i wci w niej jestemy. Wydarzenie krzy a i zmartwychwstania nie przemija28.. Najwiksze jednak novum katechizmu to bez w tpienia bardzo rozbudowany ustp o dzia aniu Ducha witego w liturgii (nr 1091-1108), któremu powicimy najwicej miejsca ze wzgldu na szczególnie wyra n inspiracj tego fragmentu myl Jeana Corbona. Tak rozbudowana sekcja pneumatologiczna mo e zastanawia
(53) przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, w Konstytucji o liturgii aspekt pneumatologiczny prawie nie istnieje, a nieliczne wzmianki o dzia aniu Ducha witego zosta y dodane niemal w ostatniej chwili29. Po drugie, fragment mówi cy o dzia aniu Ducha witego jest d u szy od razem wzitych fragmentów omawiaj cych dzia anie Ojca i Syna. Tak podkrelona pneumatologia jest bez w tpienia inspirowana tradycj. wschodni . Ju sam tytu tego dzia u – Duch wity i Koció w liturgii – odnosi nas do osoby Jeana Corbona, który identyczny tytu nada VIII rozdzia owi swojej ksi ki. Ponadto trzeba podkreli
(54) , e Corbon ca pneumatologi rozwija w integralnym zwi zku z eklezjologi . W omawianiu tej sekcji powiconej dzia aniu Ducha witego i Kocio a moglibymy wrcz ka dy punkt Katechizmu paralelnie zestawi
(55) z odpowiadaj cym mu fragmentem ksi ki francuskiego teologa. Ju pierwszy numer znajduje swój odpowiednik w ksi ce: KKK 1091: W liturgii Duch wity jest wychowawc wiary Ludu Bo ego, sprawc „cudownych dzie Bo ych”, którymi s sakramenty Nowego Przymierza. Jest pragnieniem i dzie em Ducha w sercu Kocio a, abymy yli yciem Chrystusa Zmartwychwsta ego. Gdy spotyka On w nas odpowied wiary, któr wzbudzi , urzeczywistnia si prawdziwe wspó dzia anie; przez nie liturgia staje si wspólnym dzie em Ducha witego i Kocio a.. 28. C o r b o n. Liturgia - ródo wody ycia s. 53. Por. H. M ü h l e n, Die Wirksamkeit des Heiligen Geistes als Ermöglichung jeglichen liturgischen Tuns. Zum dogmatischen Verständnis der Aussagen der «Constitutio de Sacra Liturgia» über die Präsenz Christi. „Liturgie in der Gemeinde” 2 : 1965 s. 40-61. 29.
(56) WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KKK. 143. Porównajmy go z fragmentem z Liturgia – ródo wody ycia: W ciele Chrystusa i wyp ywaj c z Niego Duch wity jest jakby niecierpliwym pragnieniem chwa y Ojca, a eby ludzie mogli y
(57) . Odt d, w tym ciele, które pokona o ograniczenie mierci, Duch dzia a z moc . I kiedy on wzbudza nasz odpowied dla jego wielopostaciowej energii, Duch i Koció tworz jedno w zdumiewaj cej synergii: w liturgii30.. Podobiestwa s oczywiste. Zauwa amy jednak e pewne ró nice terminologiczne midzy Katechizmem a ksi k Corbona. Katechizm mówi o „mocy” Ducha witego, ksi ka Corbona za o „energii”, i odpowiednio: w Katechizmie mowa jest o „wspó dzia aniu”, a w ksi ce teologa o „synergii”. Trudno jednoznacznie powiedzie
(58) , dlaczego w Katechizmie nie u ywa si terminów „energia”, „synergia”, ale ich zachodnich odpowiedników. Folsom przypuszcza, e dzieje si tak dlatego, e terminy te by yby zbyt specjalistyczne i niezrozumia e dla wikszoci czytelników. Mo liwe by y równie pewne obawy wzgldem tych terminów, wzi wszy pod uwag ich kontrowersyjn histori (szczególnie terminu „synergia”) 31. Sens pozostaje jednak podobny: liturgia si dzieje we wspólnym dzia aniu Ducha witego i Kocio a, co Folsom t umaczy jako „jedno
(59) boskiego «Tak» z ludzkim «tak»” 32. Dalej Katechizm Kocioa Katolickiego rozwija pojcie wspó dzia ania Ducha i Kocio a, mówi c o czterech jego aspektach, które Folsom nazywa synergi – odpowiednio – (a) przygotowawcz , (b) anamnetyczn , (c) epikletyczn , (d) komunijn . Jedyna ró nica midzy katechizmem a ksi k. Corbona dotyczy braku w tej drugiej synergii przygotowawczej. W ksi ce Corbon mówi o wietle, o troistym promieniowaniu33. Katechizm dodaje jeszcze dzia anie przygotowawcze. Przeled my krótko ka dy z tych czterech aspektów wyró nionych przez Katechizm. Pierwsza synergia nazwana jest przez C. Folsoma synergi przygotowawcz 34. Katechizm ukazuje Ducha witego jako tego, który w „ekonomii sakramentalnej wype nia figury Starego Przymierza” (por. KKK 1093). Katechizm mówi o jednoci obu Testamentów, na kartach których ukryta jest prawda o misterium Chrystusa35. Na podstawie katechezy typologicznej odczytuje si wydarzenia i symbole Starego Testamentu jako figury (typy) 30. C o r b o n. Liturgia – ródo wody ycia s. 94. Por. F o l s o m. The Holy Spirit the Church in the Liturgy s. 234. 32 Tam e. 33 Por. C o r b o n. Liturgia – ródo wody ycia s. 94-103. 34 Por. F o l s o m. The Holy Spirit the Church in the Liturgy s. 235-236. 35 Por. Tam e s. 236. 31.
(60) 144. KS. KRZYSZTOF POROSO. zapowiadaj ce Jezusa Chrystusa i Jego misterium (por. KKK 1094), a Koció „prze ywa te wielkie wydarzenia historii zbawczej w dzisiaj (hodie) swojej liturgii” (por. KKK 1095). Duch wity przygotowuje do przyjcia Chrystusa (por. KKK 1098); przygotowuje serca wierz cych do s uchania s owa Bo ego, rozumienia go i przyjmowania osoby Jezusa Chrystusa, który jest treci tego s owa – samym S owem36. To przygotowanie jest dynamicznym wspó dzia aniem (synergia) Ducha witego i Kocio a – zgromadzenia, szczególnie pe ni cych funkcje liturgiczne (por. KKK 1098). Drug synergi Folsom nazywa anamnetyczn 37, a Katechizm tytu uje ten fragment Duch wity przypomina misterium Chrystusa. Katechizm mówi dalej, e Duch nie tylko przypomina, ale rzeczywicie jest sam yw pamici Kocio a (por. KKK 1099). Kiedy Duch przygotowa i oczyci serca wierz cych do s uchania s owa, to mo e si w yciu wierz cego wydarzy
(61) 38. Poniewa tu nie chodzi o wspominanie z pamici, ale o pami
(62) serca 39. Corbon w swojej ksi ce o tym dzia aniu Ducha mówi w sposób niezwyk y: „Dzia anie Ducha witego polega nie na przekazaniu nam pogl dów na temat Chrystusa, ale na oczyszczeniu serca dla Niego”40. Przy takiej otwartoci na s owo cz owiek zaczyna wspó pracowa
(63) z Duchem witym, aby ukaza
(64) Chrystusa i Jego dzie o zbawienia w liturgii41 (por. KKK 1099). To anamnetyczne (wspomnieniowo-uobecniaj ce) dzia anie Ducha polega, wed ug Katechizmu, na wspomnieniu i ukazaniu wydarze zbawczych (por. KKK 1100), na o ywieniu g oszonego s owa, by zosta o przyjte i prze yte42 (por. KKK 1100), na udzieleniu czytaj cemu i s uchaj cemu duchowego rozumienia s owa Bo ego wed ug dyspozycji ich serca43 (por. KKK 1101), wzbudza odpowied wiary, jako zgod i zaanga owanie (por. KKK 1102), i ostatecznie rodzi wiar w sercach wierz cych (por. KKK 1102) oraz wzbudza w zgromadzeniu dzikczynienie i uwielbienie jako odpowied na przypomnienie wszystkiego, co uczyni dla nas Chrystus44 (por. KKK 1103). 36. Por. Tam e s. 235. Por. Tam e s. 236-237. 38 Por. C o r b o n. Liturgia – ródo wody ycia s. 142: „W Duchu witym s owa Jezusa s. czym wicej ni pouczeniem – staj si one Wydarzeniem”. 39 Por. F o l s o m, The Holy Spirit the Church in the Liturgy s. 237. 40 C o r b o n. Liturgia - ródo wody ycia s. 97. 41 Por. Tam e s. 142: „Wcielone s owo wstpuje do serca Kocio a pod dzia aniem Ducha”. 42 Por. Tam e s. 141: „Kiedy Pan przychodzi do nas, dotyka naszego serca i wzywa je do radykalnej przemiany”. 43 Por. Tam e s. 99: „Na miar naszej wiary owa synergia wiat a bdzie nas prowadzi
(65) od jednego nawrócenia do nastpnego”. 44 Por. Tam e s. 141: „Nawrócenie otwiera nas na uwielbienie. Uwielbienie i radykalna prze37.
(66) WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KKK. 145. Kolejny fragment zatytu owany jest Duch wity aktualizuje misterium Chrystusa, Folsom za mówi o synergii epikletycznej45. Katechizm wskazuje, e wydarzenia zbawcze s nie tylko wspominane, ale nade wszystko uobecniane. Dokonuje si to przez celebrowanie a nie powtarzanie tych jednorazowych historycznie wydarze: „powtarzane s poszczególne celebracje; w ka dej z nich nastpuje wylanie Ducha witego, który aktualizuje jedyne Misterium” (KKK 1104). Podobnie rzecz ujmuje Corbon w odpowiednim miejscu swojej ksi ki: „przez swoje drugie dzia anie Duch wity realizuje w nas Pasch Chrystusa”46. Katechizm w numerze 1105 definiuje pojcie epiklezy, stanowi ce obok anamnezy centrum ka dej celebracji sakramentalnej, a szczególnie Eucharystii (por. KKK 1106): KKK 1105: Epikleza („wzywanie-na”) jest modlitw wstawiennicz , w której kap an prosi Ojca o pos anie Ducha Uwiciciela, by sk adane ofiary sta y si Cia em i Krwi Chrystusa i aby wierni, przyjmuj c je, sami stawali si yw ofiar. dla Boga.. Bardzo zbli ona do tej jest definicja Jeana Corbona, który zauwa a, e: Epiclesis to b aganie zanoszone do Ojca, a eby pos a swego Ducha na to, co Mu ofiarujemy, a eby przemieni dar ofiary w prawdziwe Cia o Chrystusa47.. Zarówno Katechizm, jak i Corbon w swojej ksi ce wskazuj , e epikleza otwiera przed celebruj cymi liturgi przestrze ycia wiecznego i przebóstwienia rozumianego jako doskona a komunia w Trójcy witej48 (por. KKK 1107). Tutaj w pe ni uwidacznia si owa dwuwymiarowo
(67) epiklezy, o której jest mowa zarówno w katechizmowej definicji, jak i w teologii Corbona. Przemienione maj by
(68) nie tylko dary ofiarne, ale równie my, którzy te dary ofiarujemy:. miana serca s przyp ywem i odp ywem modlitwy Kocio a, kiedy to Duch objawia mu Jego Pana, który przychodzi”. 45 Por. F o l s o m. The Holy Spirit the Church in the Liturgy s. 237-240. 46 Por. C o r b o n. Liturgia – ródo wody ycia s. 100. 47 Tam e. 48 Por. Tam e: „Drugie dzia anie Ducha witego polega na przemienieniu nas w Chrystusa, upodobnieniu nas „za spraw Ducha Paskiego, coraz bardziej janiej c, do Jego obrazu” (2 Kor 3, 18)”; Tam e s. 102: „Oto wielkie dzie o Ducha, który nas przebóstwia w celebracji liturgii iw liturgii w yciu – ród o stwarza w nas pragnienie, poi nas Duchem i stajemy si Cia em Chrystusa”..
(69) 146. KS. KRZYSZTOF POROSO. Chrystus pog bia w nas pragnienie Ducha, my prosimy Ojca o Niego – Ojciec daje nam Ducha swego Syna i stajemy si Chrystusem49.. Synergia epikletyczna otwiera nas na synergi komunijn 50. Duch wity doprowadza nas do wspólnoty z Chrystusem. W najpe niejszy sposób urzeczywistnia si to w liturgii, co doniole podkrela Katechizm: „W liturgii urzeczywistnia si najbardziej wewntrzne wspó dzia anie Ducha witego i Kocio a” (KKK 1108). Owocem tego wspó dzia ania Ducha witego i Kocio a jest „nieroz cznie komunia z Trójc wit i komunia braterska” (KKK 1108). Jak si to wydarza, na czym ostatecznie polega to wspó dzia anie Ducha i Kocio a 51? Corbon opowiada, e: W liturgii Koció , bd c ju komuni tych, którzy wierz w imi umi owanego Syna i zostali w Niego przemienieni, „staje si tym, czym jest”, staje si Cia em Chrystusa, staje si sakramentem komunii Boga i ludzi52.. Po raz kolejny widzimy tutaj harmonijn zgodno
(70) teologii Corbona z Katechizmem Kocioa Katolickiego. Zgodno
(71) ta siga jeszcze dalej, poniewa dotyka tematu liturgii ycia, gdy ka dy „ma by
(72) s ug , zarówno w celebracji liturgii, jak i w liturgii w yciu” 53. Katechizm powie zatem, e „epikleza jest tak e modlitw o pe n realizacj komunii zgromadzenia z misterium Chrystusa” (KKK 1109). Tym samym to pragnienie komunii odnosi si nie tylko do liturgii samej w sobie, ale wychodzi poza celebracj liturgii, gdy ca y cz owiek w swoim w asnym yciu ma by
(73) przemieniony w Chrystusa. Dzia anie Ducha witego musi zatem dotrze
(74) do ycia wierz cych: KKK 1109: Koció prosi wic Ojca o pos anie Ducha witego, by uczyni On z ycia wiernych yw ofiar dla Boga przez duchow przemian na obraz Chrystusa, przez trosk o jedno
(75) Kocio a i uczestnictwo w Jego pos aniu przez wiadectwo i s u b mi oci.. Zwieczeniem zatem przemieniaj cego wspó dzia ania Ducha witego i Kocio a (cz owieka) jest komunia, przedsmak Królestwa – „w owym mi osnym, wewntrznym zamieszkaniu, gdzie Trzy Osoby udzielaj si sobie w jednoci” 54. Zobaczylimy zatem pocz tek i kres wydarzenia liturgii, 49. Tam e s. 101-102. Por. F o l s o m. The Holy Spirit the Church in the Liturgy s. 240-241. 51 Por. Tam e s. 240. 52 C o r b o n. Liturgia – ródo wody ycia s. 102. 53 Tam e s. 103. 54 Tam e s. 102. 50.
(76) WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KKK. 147. która ma swoje ród o w Ojcu, wype nienie w wydarzeniu Chrystusa, które to wydarzenie Duch wity przypomina i uobecnia, przemieniaj c nas w Chrystusa i jednocz c nas z Nim, ostatecznie w czaj c nas w samo ycie Trójcy witej. Nie dziwi zatem tytu tego artyku u: Liturgia – dzieo Trójcy witej. 4. NATURA SAKRAMENTÓW W UJCIU KATECHIZMU KO CIO
(77) A KATOLICKIEGO. Oprócz „zdefiniowania” i wyjanienia misterium liturgii Corbon zostawia w Katechizmie jeszcze – odbiegaj ce od zachodniego, neoscholastycznego wyk adu – wschodnie rozumienie sakramentów, które s dla niego mocami wytryskuj cymi z Cia a Chrystusa, co obrazuje fresk z katakumb w. Piotra i Marcelina w Rzymie, przedstawiaj cy spotkanie Jezusa z kobiet od wielu lat cierpi c na krwotok, a uleczon przez dotknicie p aszcza Jezusa, z którego wysz a moc (por. Mk 5, 25-34). Zdjcie tego fresku wraz z krótkim wyjanieniem otwiera ca II cz
(78) katechizmu. Dlatego Katechizm w nastpuj cy sposób definiuje sakramenty: KKK 1116: Sakramenty bd ce „mocami, które wychodz ” z zawsze ywego i o ywiaj cego Cia a Chrystusa oraz dzia aniami Ducha witego urzeczywistnianymi w Jego Ciele, którym jest Koció , s „arcydzie ami Bo ymi” w nowym i wiecznym Przymierzu.. Zestawmy ten numer Katechizmu z fragmentem ksi ki Corbona: Liturgia czerpi ca ze ród a jest uprzednia w stosunku do celebracji sakramentalnych – o ywia je i sprawia, i przynosz owoce. Misterium nie jest podzielone na sze
(79) sakramentów. To jedyne Cia o Pana promieniuje czystym wiat em swej M droci w odrbnych mocach. Kiedy cz si one ze wzbudzonymi przez siebie mocami Kocio a, wówczas mamy do czynienia z synergiami sakramentalnymi. W ka dej z nich celebrowana jest ekonomia zbawienia55.. Widzimy, jak nowatorskie jest to ujcie w stosunku do neoscholastycznej definicji. Owszem, w dalszej czci przy omawianiu sakramentologii, a dok adnie w podsumowaniu dzia u sakramentologii ogólnej W skrócie pada jeszcze inna definicja sakramentów 56, zbli ona do tradycyjnej definicji Kate55. Tam e s. 152-153. „Sakramenty s skutecznymi znakami aski, ustanowionymi przez Chrystusa i powierzonymi Kocio owi. Przez te znaki jest nam udzielane ycie Bo e. Obrzdy widzialne, w których 56.
(80) 148. KS. KRZYSZTOF POROSO. chizmu rzymskiego, jednak e bior c pod uwag ca y sposób mówienia katechizmu o sakramentach widzimy tutaj niezaprzeczalnie teologi Corbona. Przy omawianiu natury sakramentów katechizm ponownie wraca do uobecnienia misterium paschalnego – do relacji midzy ekonomi zbawienia i ekonomi sakramentaln . Wydarzenia z ycia Jezusa staj si teraz dla nas zbawczo skuteczne w sakramentach, które celebrujemy. To w anie z tych zbawczych wydarze z ycia Chrystusa p ynie moc sakramentalna, która jest nam dzisiaj udzielana. KKK 1115: S owa i czyny Jezusa ju w czasie Jego ycia ukrytego i misji publicznej mia y charakter zbawczy. Uprzedza y one moc Jego Misterium Paschalnego. Zapowiada y i przygotowywa y to, czego mia On udzieli
(81) Kocio owi po wype nieniu si wszystkiego. Misteria ycia Chrystusa s podstaw. tego, czego Chrystus udziela teraz przez szafarzy swojego Kocio a w sakramentach, poniewa "to, co by o widzialne w naszym Zbawicielu, przesz o do Jego misteriów".. W sakramentologii Jeana Corbona istotnym dla niego by o wskazanie w ka dym sakramencie swoistego przemieniaj cego dzia ania Ducha witego – epiklezy, która pozwala rozró nia
(82) midzy sob poszczególne sakramenty57. Ten element myli Corbona równie znalaz swoje miejsce przy omawianiu zbawczej skutecznoci sakramentów: KKK 1127: Sakramenty godnie celebrowane w wierze udzielaj aski, któr. oznaczaj . S one skuteczne, poniewa dzia a w nich sam Chrystus: to On chrzci, to On dzia a w sakramentach, aby udziela
(83) aski, jak oznacza sakrament. Ojciec zawsze wys uchuje modlitwy Kocio a swego Syna, który to Koció w epiklezie ka dego sakramentu wyra a swoj wiar w moc Ducha witego. Jak ogie przemienia w siebie wszystko, czego dotknie, tak Duch wity przekszta ca w ycie Bo e to, co jest poddane Jego mocy.. celebruje si sakramenty, oznaczaj i urzeczywistniaj aski w aciwe ka demu sakramentowi” (KKK 1131). 57 Por. C o r b o n. Liturgia – ródo wody ycia s. 151-168. Rozdzia XII ksi ki nosi tytu Epiklezy sakramentalne. „W jedynym sakramencie, jakim jest Cia o Chrystusa, ka da synergia sakramentalna przekazuje konkretny dar Ducha witego. Dlatego jeden sakrament ró ni si od drugiego w aciw mu epiklez ” (Tam e s. 154)..
(84) WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KKK. 149. 5. CELEBRANSI, CZAS I MIEJSCA CELEBRACJI SAKRAMENTÓW W UJCIU KATECHIZMU KO CIO
(85) A KATOLICKIEGO. Inspiracje p yn ce w ksi ki Liturgia – ródo wody ycia s równie zauwa alne w rozdziale drugim sekcji liturgicznej Celebracja sakramentalna misterium paschalnego, gdzie omawia si, kto, jak, kiedy i gdzie celebruje liturgi. W numerze 1136 Katechizm mówi, e liturgia jest dzie em ca ego Chrystusa, tzn. e ci, którzy j obecnie celebruj , uczestnicz poprzez znaki w liturgii niebieskiej, która jest komuni i witem. Nastpnie Katechizm wymienia tych, którzy s celebransami liturgii niebieskiej i liturgii sakramentalnej. KKK 1137: Apokalipsa w. Jana, któr czytamy w liturgii Kocio a, objawia nam najpierw, e „w niebie sta tron i na tronie kto zasiada ” (Ap 4, 2): Pan Bóg. Nastpnie ukazuje „stoj cego Baranka, jakby zabitego” (Ap 5, 6): Chrystusa ukrzy owanego i zmartwychwsta ego, jedynego Najwy szego Kap ana prawdziwego sanktuarium; Tego, „który sk ada ofiar i jest ofiarowany, który daje i jest dawany”. Objawia wreszcie „rzek wody ycia... wyp ywaj c z tronu Boga i Baranka” (Ap 22, 1), jeden z najpikniejszych symboli Ducha witego.. Znajdujemy tu niezwykle wa ne – wrcz programowe – dla teologii Corbona wyra enie „rzeka wody ycia” jako symbol dzia ania Ducha witego. Podobnie podkrela si, e tym, który celebruje liturgi niebiesk , jest Bóg Trójjedyny, gdy Chrystus sk ada si odwiecznie w ofierze swojemu Ojcu, a ofiar t objawia Duch, który niczym rzeka wyp ywa z tronu Boga i Baranka58. Natomiast wiele dyskusji wywo a numer 1140 Katechizmu, w którym znajdujemy wyra enie, e „liturgi celebruje ca a wspólnota, Cia o Chrystusa zjednoczone ze swoj G ow ”. Pewnego rodzaju zwieczeniem tej dyskusji dotycz cej celebrowania liturgii jest Instrukcja Kongregacji ds. Kultu Bo ego i Dyscypliny Sakramentów Redemptionis Sacramentum z 2004 r., która w numerze 42 podaje: Istnieje pilna konieczno
(86) i powszechna zgoda, aby wyeliminowa
(87) w tej dziedzinie wszelk dwuznaczno
(88) i dostarczy
(89) lekarstwo na trudnoci, jakie pojawi y si w ostatnich latach. Z wielk ostro noci trzeba wic u ywa
(90) wyra e typu „wspólnota celebruj ca” lub „celebruj ce zgromadzenie”, znanych powszechnie w innych wspó czesnych jzykach jako „celebrating assembly”, „asamblea celebrante”, „assemblée célébrante”, „assemblea celebrante” i innych tym podobnych. 58. Por. Tam e s. 59-63. „W ka dym sakramencie, cho
(91) by nawet ukrytym, s obecni wszyscy uczestnictwu odwiecznej liturgii. Trójca wita rozlewa swoje przebóstawiaj ce moce i doznaje uwielbienia” (Tam e s. 153)..
(92) 150. KS. KRZYSZTOF POROSO. Na pytanie dotycz ce czasu celebracji liturgii znajdujemy równie odpowied bardzo zbli on do tej, któr rozwija Corbon w swojej ksi ce w rozdziale Misterium Godziny Jezusa 59, która jest Godzin Paschy Chrystusa, uobecnian w celebracji liturgii „dzisiaj” (hodie). Dlatego w Katechizmie Kocioa Katolickiego w numerze 1165 czytamy: KKK 1165: Gdy Koció celebruje misterium Chrystusa, w jego modlitwie powraca s owo „dzisiaj” niby echo modlitwy, której nauczy go jego Pan, i echo wezwania Ducha witego. Tym „dzisiaj” Boga ywego, do którego cz owiek ma wej
(93) , jest „Godzina” Paschy Jezusa, która przenika i prowadzi ca histori.. Równie pytanie o miejsce celebracji zyskuje odpowied ró n od spodziewanej. Katechizm wpierw definiuje miejsce celebracji teologicznie, a dopiero pó niej wskazuje konkretne przestrzenie liturgiczne w ramach wi tyni. To Cia o Zmartwychwsta ego Pana jest wi tyni , jedynym miejscem celebracji kultu Nowego Przymierza „w Duchu i prawdzie” (J 4, 24)60, i to z niego wyp ywa rzeka wody ywej – jak powie Corbon w podpunkcie swojej podstawowej ksi ki zatytu owanym Przestrze Ciaa Chrystusa61. Koncepcja ta znajduje swoje miejsce w 1179 numerze Katechizmu: KKK 1179: Kult Nowego Przymierza „w Duchu i prawdzie” (J 4, 24) nie jest zwi zany z jakim okrelonym miejscem na zasadzie wy cznoci. Ca a ziemia jest wita i powierzona ludziom. Gdy wierni gromadz si w jakim miejscu, s. „ ywymi kamieniami”, zebranymi w celu „budowania duchowej wi tyni” (1 P 2, 4-5). Cia o Chrystusa Zmartwychwsta ego jest duchow wi tyni , z której tryska ród o wody ywej. Wszczepieni w Chrystusa przez Ducha witego, „jestemy wi tyni Boga ywego” (2 Kor 6, 16).. PODSUMOWANIE. Teologia liturgii uprawiana przez Jeana Corbona, francuskiego biblist, ekumenist i liturgist z Libanu, maj c swój fundament w soborowej koncepcji, zdecydowanie j przekracza – przede wszystkim ze wzgldu na g boko biblijne i patrystyczne jej ujcie. Ponadto Jean Corbon – yj cy ponad Wschodem i Zachodem (por. Ps 75, 7) – czerpa w swojej teologii z ca ego bogactwa wschod59. Zob. Tam e s. 43-54. Warto zwróci
(94) uwag, e tutaj znów pojawia si biblijny motyw rozmowy Jezusa z Samarytank , który by nici przewodni teologicznego opowiadania Corbona. 61 Zob. Tam e s. 183-185. 60.
(95) WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KKK. 151. niej tradycji, co równie znacz co wp yn o na jego teologi liturgii. O ile soborowe ujcie liturgii jest nade wszystko chrystocentryczne, to ujcie Jeana Corbona jest przede wszystkim trynitarne, z akcentem na pneumatologi. Ta oryginalna i wrcz g boko mistyczna koncepcja liturgii teologa z Libanu znalaz a swoje miejsce w powszechnym nauczaniu Kocio a, czego wyrazem jest inspirowana ni sekcja liturgiczna Katechizmu Kocioa Katolickiego. Zestawiaj c ze sob poszczególne numery sekcji liturgicznej Katechizmu Kocioa Katolickiego z odpowiednimi fragmentami prac Jeana Corbona, szczególnie z jego ksi ki Liturgia – ródo wody ycia, staralimy si wykaza
(96) ów wp yw, równoczenie ukazuj c novum tego ujcia. Na tym etapie bada mo liwe by o wykazanie tych miejsc wp ywu Corbona jedynie na podstawie analizy porównawczej tekstów. Dlatego te autor ma wiadomo
(97) , e po otworzeniu archiwum, gdzie znajduje si pe na dokumentacja prac nad Katechizmem, oka e si, e albo nie wszystkie miejsca tego wp ywu zosta y zauwa one, albo w niektórych miejscach dokonano zbyt daleko id cych uto samie Katechizmu z myl Corbona. Kluczowym jednak dla autora by o ukazanie katechizmowej teologii liturgii jako zdecydowanie najpe niejszej i najg bszej koncepcji, jak po Soborze Watykaskim II otrzymalimy od Magisterium Kocio a. St d rodzi si postulat, aby bez pomniejszenia znaczenia soborowej definicji i jej wyjanienia, wyra onej w pierwszych punktach Konstytucji o liturgii Sacrosanctum Concilium, w fundamentalnym wyk adzie liturgii na wydzia ach teologicznych, jak i w szeroko rozumianej popularyzacji liturgii, skoncentrowa
(98) si na ujciu liturgii wyra onym w Katechizmie Kocioa Katolickiego, które cho
(99) opiera si na myli soborowej, to jednak j znacznie uzupe nia i rozwija.. BIBLIOGRAFIA A r o c e n a S o l a n o F.M.: El P. Jean Corbon y el Catecismo de la Iglesia Católica. „Phase” 245:2001 s. 415-424. A r o c e n a S o l a n o F.M.: La pneumatología litúrgica del enterismo y de J. Corbon. „Liturgia y espiritualidad” 271 (2006), s. 27-54. A r o c e n a S o l a n o F.M.: Liturgie de source, de Jean Corbon: una clave hermenéutica para el Catechismo de la Iglesia Católica. „Scripta Theologica” 35 : 2003 nr 2 s. 527-546. A r o c e n a S o l a n o F.M.: Presentación. W: J. C o r b o n. Liturgia y oracion. T . C. Praud [i in.] Madrid: Ediciones Cristiandad 2004 s. 11-37. A r o c e n a S o l a n o F.M.: Prólogo. W: J. C o r b o n. Liturgia y oracion. T . C. Praud [i in.] Madrid: Ediciones Cristiandad 2004 s. 5-19..
(100) 152. KS. KRZYSZTOF POROSO. C o r b o n J.: Liturgia – ród o wody ycia. T . A. Foltaska. Pozna: W drodze 2005. C o r b o n J.: Cela s’appelle l’aurore... Homélies liturgiques. Burtin: Editions des Béatitudes 2004. C o r b o n J.: Les lieux de communion. Liturgie et œcuménisme. Paris: Éd. du Cerf 2009. C o r b o n J.: Liturgia y oracion. T . C. Praud [i in.]. Madrid: 2004. C o r b o n J.: Modli
(101) si w Trójcy witej. „Communio” 20:2000 nr 2 (116) s. 131-150. C z e r w i k S.: Liturgia w Katechizmie Kocioa Katolickiego. „Ateneum Kap askie” 87 : 1995 z. 1 s. 57-80. F o l s o m C.: The Holy Spirit the Church in the Liturgy: CCC 1091-1109 and the influence of Fr. Jean Corbon. W: Spiritus spiritalia nobis dona potenter infundit. A proposito di tematiche liturgico-pneumatologische. Studi in onore di Achille M. Triacca. Red. E. Carr. (Studia Anselmiana 139). Roma: Centro Studi S. Anselmo 2005 s. 231-241. K w i e c i e T.: Jean Corbon. ywe wody liturgii. W: Leksykon wielkich teologów XX/ XXI wieku. Red. J. Majewski, J. Markowski. T. 3. Warszawa: Wyd. WI 2006 s. 62-70. K w i e c i e T.: Wprowadzenie. W: J. Corbon. Liturgia – ród o wody ycia. T . A. Foltaska. Pozna: W drodze 2005 s. 5-9. M ü h l e n H.: Die Wirksamkeit des Heiligen Geistes als Ermöglichung jeglichen liturgischen Tuns. Zum dogmatischen Verständnis der Aussagen der «Constitutio de Sacra Liturgia» über die Präsenz Christi. „Liturgie in der Gemeinde” 2 : 1965 s. 40-61. R a h n e r K.: Uwagi na temat dogmatycznego traktatu De Trinitate. W: Ten e. Pisma wybrane. T. 1. T . G. Bubel. Kraków: Wyd. WAM 2005 s. 185-215. R a t z i n g e r J.: Czterdzieci lat Konstytucji o liturgii witej. Retrospekcja i perspektywy. W: T e n e. Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy ycia chrzecijaskiego. T . W. Szymona. (Opera Omnia 11). Lublin: Wyd. KUL 2012 s. 634-648. R a t z i n g e r J.: Wprowadzenie do Katechizmu Kocio a Katolickiego. W: Wprowadzenie do Katechizmu Kocio a Katolickiego. Red. A. Sujka. Warszawa: Verbinum 1994 s. 9-22.. WPYW TEOLOGII LITURGII JEANA CORBONA NA SEKCJ LITURGICZN KATECHIZMU KO CIO
(102) A KATOLICKIEGO Streszczenie Jean Corbon († 2001), francuski teolog mieszkaj cy w Libanie, w ksi ce Liturgie de source (1983) przedstawi niezwykle oryginaln trynitarn koncepcj liturgii. Koncepcja ta jest zadziwiaj co zbie na z niektórymi punktami sekcji liturgicznej (nr 1066-1209) Katechizmu Kocioa Katolickiego z 1992 r. Corbon zosta powo any do zespo u redaguj cego Katechizm w celu napisania czwartej jego czci dotycz cej modlitwy chrzecijaskiej. Jednak e w trakcie prac nad katechizmem powierzono mu równie przejrzenie i poprawienie fundamentalnego wyk adu o liturgii. Napisa on wtedy ten fragment Katechizmu od nowa i nada mu charakterystyczn dla siebie biblijno-patrystyczn form. Liturgia jest tam ujta jako dzie o Trójcy witej, gdzie niezwyk rol odgrywa Duch wity, którego dzia anie jest nazwane czterema synergiami: przygotowawcz , anamnetyczn , epikletyczn , komunijn (takie sformu owania zaproponowa C. Folsom). Sakramenty za w ujciu Corbona i Katechizmu s mocami wychodz cymi z zawsze ywego Cia a Chrystusa. To tylko nieliczne przyk ady zbie noci koncepcji liturgii Jeana Corbona z myl katechizmow . Analiza porównawcza tych tekstów pozwala na ewidentne wykazanie wp ywu Corbona na sekcj liturgiczn Katechizmu Kocioa Katolickiego. Sowa kluczowe: Jean Corbon, Katechizm Kocioa Katolickiego, liturgia, natura liturgii, sakramenty, trynitarna koncepcja liturgii..
(103)
Powiązane dokumenty
