Kultura i Edukacja 2010, nr 4 (78) ISSN 1230-266X
A l e k s a n d r a N o w a k o w s k a - K u t r a
„POMIĘDZY REALNOŚCIĄ A WIRTUALNOŚCIĄ .
INTERNET I NOWE TECHNOLOGIE W ŻYCIU
CODZIENNYM” –
SPRAWOZDANIE Z PRAC GRUPY TEMATYCZNEJ
Obrady grupy tematycznej zatytułowanej „Pomiędzy realnością a wirtualnością. Internet i nowe technologie w życiu codziennym” zgodnie z ustaleniami Organi-zatorów odbyły się w czwartek, dnia 9 września 2010 r. Właściwie organizacja gru-py rozpoczęła się znacznie wcześniej, ponieważ pierwsze kontakty jak na interne-tową grupę przystało nawiązaliśmy drogą mailową, zanim spotkaliśmy się w Krakowie. Może dlatego miałam wrażenie, że dystanse wynikające z tego, że część z osób występujących z referatami wcześniej nie znała się – spłaszczyły się. Większość uczestników zwracała się do siebie po imieniu, w związku z tym pod-czas prac naszej grupy panowała koleżeńska atmosfera, której wynikiem być może będzie współpraca realizowana w czasie pozjazdowym. Ważnym elementem, o któ-rym warto wspomnieć na początku, było zapewnienie przez Organizatorów grupy: Annę Kuczyńską z Uniwersytetu Warszawskiego i Krzysztofa Stachurę z Uniwer-sytetu Gdańskiego czasu na dyskusję po każdym referacie. Chociaż referaty w związku z tym były stosunkowo krótkie, co podczas prezentowania większej ilości danych sprawiało pewną trudność, to jednak wnioski, pytania, refl eksje, wy-miana opinii stanowić będą niewątpliwie o wartości tego spotkania.
Zarówno Organizatorzy grupy, referenci oraz osoby, które przyszły wysłuchać wystąpień, reprezentowały tzw. młode pokolenie socjologów, jak określano w cza-sie zjazdu.
163 „Pomiędzy realnością a wirtualnością
Referowane obrady grupy obejmowały sześć referatów wygłaszanych oraz trzy referaty wyłożone. Zgodnie programem, po wprowadzeniu Organizatorów grupy, pierwsze wystąpienie wygłosił Radosław Oryszczyszyn na temat „Społeczeństwo informacyjne w Polsce – zróżnicowania regionalne”. Referent zaprezentował wła-sne opracowanie aktualnych danych zebranych w znanym panelowym projekcie „Diagnoza Społeczna 2009”. Omówił dostępność do Internetu w gospodarstwach domowych w Polsce z uwzględnieniem zróżnicowań występujących w poszczegól-nych województwach, na wsi i w miastach. Porównał te dane z otrzymanymi przez Autorów Diagnozy w 2007 roku, wskazując na pewne trendy i zmiany, jakie zaszły w ciągu dwóch lat. Warto zwrócić uwagę, że różnica w dostępie do Internetu mię-dzy wsią a dużym miastem wynosi aż 26%. Analizie tego zjawiska Referent poświę-cił szczególną uwagę. Wybrany materiał badawczy obejmował również zagadnienia związane z czasem, jaki internauci poświęcają na korzystanie z Internetu oraz ce-lom użytkowania komputera i Sieci.
Tomasz Masłyk podjął problem korzystania z Internetu i wpływu tej aktywno-ści na kapitał społeczny jednostki. Referent wykorzystał dane pochodzące z Euro-pejskiego Sondażu Społecznego oraz Diagnozy Społecznej i oparł swoje wystąpie-nie na koncepcji kapitału społecznego Roberta D. Putnama, wskazując na znaczenie tego elementu w szeroko pojętym rozwoju współczesnego społeczeń-stwa. Odwołał się do Globalnego Wskaźnika Konkurencyjności (GCI) i Wskaźni-ka Rozwoju Społecznego (HDI). Autor referatu dokonał porównania pomiędzy Polakami korzystającymi i niekorzystającymi z Internetu w zakresie zasobności ich kapitału społecznego. Wykorzystując odpowiednie dane statystyczne, zapre-zentował różnice między tymi dwoma grupami w zakresie: więzi moralnej (zaufa-nia, lojalności i solidarności), zaangażowania obywatelskiego, wrażliwości na dobro publiczne i rozległości sieci społecznych.
Kolejny referat zatytułowany został „Własność osobista i prywatna obiektów własności intelektualnej w epoce mediów elektronicznych”. Bartosz Mika dokonał rekonstrukcji socjoekonomicznego rozumienia własności, odróżniając użytkowa-nie do celów osobistych produktów objętych prawem autorskim od ściśle praw-nych aspektów tego zjawiska. Omówił także problemy związane z podjętym tema-tem zawarte w pracy L. Lessiga Wolna kultura, czyli m.in. piractwo fonografi czne i fi lmowe w Internecie i innych mediach. W swoim wystąpieniu scharakteryzował społeczne aspekty tych powszechnie występujących zjawisk.
Renata Dopierała zaprezentowała referat na temat „Technologiczne i medialne przeobrażenia prywatności”. Zwróciła w nim szczególną uwagę na społeczne i prawne problemy związane z jednym z podstawowych praw człowieka, jakim jest prawo do prywatności i do obiegu informacji na własny temat w sferze publicznej,
164 Aleksandra Nowakowska-Kutra w tym w mediach elektronicznych. Usługi pozwalające na ujawnianie faktów z ży-cia prywatnego dają użytkownikom iluzoryczną kontrolę nad dystrybucją tych danych. Ich regulaminy nie ostrzegają przed różnorodnymi, szczegółowo omówio-nymi przez Referentkę możliwościami naruszenia dobra tych osób przez osoby trzecie, ale także instytucje inwigilujące ludzi w różnych celach: politycznych, ko-mercyjnych itd. Dopierała postawiła wiele pytań dotyczących rozumienia prywat-ności i tzw. „upublicznienia totalnego” we współczesnym świecie społecznym.
Zjawisku zwanemu „sexting” oraz formom ekspresji seksualności w Internecie i innych nowych mediach elektronicznych poświęciła swoje wystąpienie Magdalena Szpunar. Rozpoczęła od tezy B. McNaira, który twierdzi, że w warunkach współcze-sności seks nie jest już tematem tabu, przeciwnie, stając się wszechobecny określony został motorem kultury. Pojęcie „sexting” Referentka tłumaczy jako przesyłanie wia-domości o charakterze erotycznym. Zjawisko to ma związek z omówionymi przez Szpunar problemami społecznymi, jakimi są wczesna socjalizacja do sfery seksual-ności, tzw. „supermarketyzacja seksu”, oraz epatowanie treściami o zabarwieniu sek-sualnym w fi lmie, reklamie, prasie skierowanej do nastolatków itd. Autorka wystą-pienia powołała się na raport traktujący o stanie edukacji seksualnej w Polsce, wskazując na rozdźwięk panujący między sposobem i jakością kształcenia na pozio-mie instytucjonalnym a informacjami przekazywanymi przez media. Z badań ame-rykańskich wynika, że znaczna część nastolatków osobiście doświadczyła „sextingu”. W referacie omówione zostały także przyczyny pojawiania się tego zjawiska oraz problem braku nadzoru dzieci i młodzieży ze strony dorosłych.
Jako ostatnia referat na temat: „Młodzież w Internecie a znaczenia medium” wygłosiła Aleksandra Nowakowska-Kutra. Zaprezentowała część wyników badań ilościowych i jakościowych przeprowadzonych latach 2007–2009, których celem było odkrycie znaczeń nadawanych Internetowi przez młodzież korzystającą z te-go medium. Zapleczem teoretycznym badań był interakcjonizm symboliczny, a szczególnie społeczne aspekty nadawania znaczeń obiektom społecznym w dro-dze interakcji symbolicznej.
Podczas wygłaszania referatów uczestnicy zapoznali się z trzema referatami przekazanymi zebranym w formie pisemnej. Pierwszy, przygotowany przez Domi-nika Porczyńskiego, dotyczył cybernetycznej twórczości ludowej. Autor stawia pytanie, czy komputerowe gry fabularne są tylko rozrywką, czy jednocześnie formą sztuki. Wskazuje na antropologiczne i socjologiczne tło swej pracy, rekonstruuje pojęcie plemienia oraz subkultury w rozumieniu, jakie proponują teoretycy współ-czesności. Prezentując charakterystyczne dla omawianych gier problemy, w tym eksploatowanie symboli i innych form estetycznych, szuka w nich elementów no-wej kultury ludono-wej.
165 „Pomiędzy realnością a wirtualnością
Inną formą sztuki obecną w tzw. nowych mediach jest muzyka. Temu zagad-nieniu poświęcony był drugi referat, napisany przez Katarzynę M. Wyrzykowską. Autorka opisuje uczestnictwo w kulturze muzycznej jako element codzienności, szczególnie w związku z możliwością słuchania, ale i tworzenia muzyki dzięki nowym technologiom. Uwagę swoją koncentrowała również na społecznych kon-sekwencjach pojawienia się formatu mp3 oraz odtwarzaczy umożliwiających per-sonalizację odbioru muzyki. Prezentowała aktualne wyniki badań dotyczące kon-sumowania muzyki oraz sposobów jej dystrybucji. Ważny stał się także aspekt komunikacji między odbiorcą a twórcą, czego dowodem są odpowiednie narzę-dzia, na przykład MySpace czy nowe społeczności internetowe tworzące się wokół wspólnych zainteresowań muzycznych.
Ostatni referat wyłożony zaprezentował Sławomir Wilk, który przygotował tekst na temat: „Wykorzystanie Internetu wśród młodych mieszkańców wiejskiej gminy. Studium przypadku Gminy Raniżów”. Badanie na próbie 410 uczniów gimna-zjów – mieszkańców gminy położonej w województwie podkarpackim przepro-wadzono w kwietniu 2010 roku. Stanowi ono diagnozę młodych mieszkańców badanej gminy, a 41% z nich posiada dostęp do Internetu. Autor zebrał dane doty-czące celów korzystania z Internetu, czasu spędzanego w Sieci oraz skali przeka-zywania informacji prywatnych (zdjęć, pełnych danych osobowych) w serwisach społecznościowych. W referacie przedstawiono opinie badanych związane z zagro-żeniami występującymi w Internecie.
Spotkanie i prace grupy tematycznej „Pomiędzy realnością a wirtualnością. Internet i nowe technologie w życiu codziennym” należy uznać za potrzebne i in-teresujące. Zakres zjawisk, które mogłyby być poruszone przy tej okazji, zapewne wypełniłby co najmniej dwudniową konferencję. Oby, gdyby taką zorganizowano, było jeszcze więcej czasu na dyskusję, refl eksję i na rozmowy między socjologami, dla których pasją stało się przyglądanie się procesowi, w którym medium do tej pory elitarne – zaczyna być omawiane z perspektywy socjologii codzienności.
