Ambulatoryjna opieka kardiologiczna w ocenie chorych z zaostrzeniem niewydolności serca – doświadczenia własne

(1)

Ambulatoryjna opieka kardiologiczna

w ocenie chorych z zaostrzeniem

niewydolności serca – doświadczenia

własne

Outpatient cardiac care in the assessment of patients

with decompensated heart failure – own experience

Paweł Krzesiński, Agnieszka Jurek, Grzegorz Gielerak

Klinika Kardiologii i Chorób Wewnętrznych CSK MON WIM w Warszawie; kierownik: ppłk dr hab. n. med. Paweł Krzesiński

Streszczenie. Wstęp. Prawidłowo zorganizowana opieka ambulatoryjna warunkuje ograniczenie kosztów oraz

poprawę rokowania u chorych z niewydolnością serca (NS). Celem pracy była analiza dostępności ambulatoryjnej opieki kardiologicznej oraz zaspokojenia potrzeb pacjentów w opinii chorych hospitalizowanych z powodu zaostrzenia niewydolności serca. Metody. Badanie prospektywne wykonano w grupie 131 osób z wcześniej rozpoznaną NS,

hospitalizowanych z powodu jej zaostrzenia. Wyniki. W badanej grupie (średni wiek 73,2 ±10,8 roku) przeważali mężczyźni (n=99, 75,6%). Większość chorych charakteryzowała się ponad 10‑letnim wywiadem NS (n=61, 46,6%). Co trzecia osoba deklarowała, że ani razu w ciągu ostatniego roku nie była z wizytą u kardiologa w przychodni publicznej. Pacjenci korzystali najczęściej z opieki ambulatoryjnej raz (n=33, 25,2%) lub dwa razy w roku (n=33, 25,2%). W ocenie poziomu opieki kardiologicznej 53 pacjentów (40,6%) uznało go za niewystarczający, a 20 (16%) za zły. W porównaniu według kategorii wiekowej odnotowano nieistotne statystycznie różnice w zakresie liczby wizyt u kardiologa w ostatnim roku – pacjenci młodsi nieznacznie częściej korzystali z opieki ambulatoryjnej. Wnioski. Pacjenci z NS są w większości niezadowoleni z funkcjonowania publicznego systemu ambulatoryjnej opieki kardiologicznej i korzystają z niego zbyt rzadko w stosunku do potrzeb.

Słowa kluczowe: przewlekła niewydolność serca, opieka ambulatoryjna, rehospitalizacja

Abstract. Background. Properly managed outpatient health care shall reduce costs and improve the prognosis of patients

with heart failure (HF). The aim of the study was to analyze the availability of outpatient health cardiac care and satisfying the patients’ needs in the opinion of patients hospitalized with decompensated heart failure. Methods: A prospective study was performed in a group of 131 patients with previously diagnosed HF, hospitalized with decompensated heart failure. Results: In the study group (mean age 73.2 ±10.8 years) males were dominant (n=99, 75.6%). The majority of patients presented chronic heart failure, lasting more than 10 years (n=61, 46.6%). Every third person declared that they were not admitted to an outpatient clinic during the last year. Most patients visited cardiologist once (n=33, 25.2%) or twice a year (n=33, 25.2%). While grading the level of cardiological care, 53 patients (40.6%) assessed it as insufficient and 20 (16%) as poor. In comparison by age groups, insignificant statistical differences were reported in respect of numbers of visits to a cardiologist during the last year. Younger patients slightly more often used outpatient care. Conclusions: HF patients are mostly dissatisfied with the services of the outpatient health cardiac care system and they make use of it less often than they need.

Key words: chronic heart failure, outpatient health care, rehospitalization

Nadesłano: 20.11.2017. Przyjęto do druku: 9.04.2018 Nie zgłoszono sprzeczności interesów.

Lek. Wojsk., 2018; 96 (2): 120–125 Copyright by Wojskowy Instytut Medyczny

Autor do korespondencji

ppłk dr hab. n. med. Paweł Krzesiński Klinika Kardiologii i Chorób Wewnętrznych ul. Szaserów 128, 04‑141 Warszawa tel. +48 261 817 285

(2)

w badaniu lub istotne ograniczenia intelektualne i po-znawcze, uniemożliwiające udzielenie świadomych od-powiedzi na pytania w kwestionariuszu ankiety.

Ankieta

Badanym pacjentom przedstawiono ankiety dotyczące ich opinii na temat opieki kardiologicznej zawierające py-tania jednokrotnego wyboru (ryc. 1.). Respondentów po-informowano o celu badania ankietowego. Podkreślono, że pytania dotyczą publicznej opieki zdrowotnej i odpo-wiedzi nie powinny dotyczyć opieki prywatnej, z której część pacjentów również korzystała. Badanie wykonano w dniu wypisu z Kliniki Kardiologii i Chorób Wewnętrz-nych WIM.

Analiza statystyczna

Analizę statystyczną danych przeprowadzono z wyko-rzystaniem oprogramowania MS Office Excel 2013 oraz Statistica 7.0 (StatSoft Inc.). Wyniki wyrażono jako udział procentowy różnych wariantów odpowiedzi na poszcze-gólne pytania ankietowe.

Przeprowadzono odrębne analizy w podgrupach ko-biet i mężczyzn, a także wśród pacjentów <75. i ≥75. roku życia (podział na podstawie mediany wieku w badanej grupie).

Za znamienne statystycznie uznano p <0,05.

Wyniki

W badanej grupie przeważali mężczyźni (n=99, 75,6%), a średni wiek wyniósł 73,2 ±10,8 roku. Byli to głów-nie chorzy z wieloletnim wywiadem chorobowym – 61 pacjentów (46,6%) chorowało na NS dłużej niż 10 lat (ryc. 2.). W ciągu ostatniego roku przynajmniej raz wi-zytę u kardiologa odbyło 97 pacjentów, czyli 74% bada-nej populacji.

Najczęściej pacjenci korzystali ze specjalistycznej opieki ambulatoryjnej raz (n=33, 25,2%) lub dwa razy w roku (n=33, 25,2%). Co trzecia osoba deklarowała jed-nak, że w ciągu ostatniego roku nie odbyła ani jednej wi-zyty u kardiologa w ramach publicznego systemu opie-ki medycznej.

W ocenie poziomu ambulatoryjnej opieki kardiolo-gicznej aż 53 pacjentów (40,6%) uznało go za niewystar-czający. Wśród badanych zdecydowaną krytykę systemu opieki ambulatoryjnej w Polsce podkreślało 20 chorych (16%). Niezadowolenie i brak bezpieczeństwa w obec-nym systemie opieki zdrowotnej wyrażała ponad poło-wa badanej populacji.

W analizie porównawczej opartej na kryterium płci kobiety charakteryzowały się dłuższym czasem wystę-powania przewlekłej NS (>10 lat: n=52,5% vs 28,1%, p=0,016 [tab. 1.]).

Wstęp

Niewydolność serca (NS) jest istotnym problemem epi-demiologicznym i socjoekonomicznym, stanowiącym ogromne wyzwanie dla systemów opieki zdrowotnej. Częstość występowania NS w populacji europejskiej wynosi 0,4–2% i dotyczy około 10 milionów Europej-czyków [1].

W Polsce na NS choruje około 1 miliona Polaków, a każdego roku 60 tysięcy z nich umiera z powodu jej dekompensacji [2-5]. Mimo stałego rozwoju medycy-ny i wdrażania nowych technologii rokowanie pacjen-tów z NS pozostaje niekorzystne, a średnia przeżywal-ność 5-letnia wynosi około 50% [4,6]. Koszty ekono-miczne i społeczne NS są bardzo duże i w ostatnich latach wykazują stałą tendencję wzrostową. Niewydol-ność serca jest przyczyną 11% wszystkich cji w Polsce; jest to najczęstsza przyczyna hospitaliza-cji w populahospitaliza-cji pacjentów po 65. roku życia. Najwięk-szym problemem są powtórne hospitalizacje, które do-tyczą nawet co czwartego pacjenta w ciągu miesiąca od wypisu ze szpitala [5]. To prawidłowo zorganizowa-na opieka ambulatoryjzorganizowa-na warunkuje zmniejszenie czę-stości ponownych hospitalizacji i poprawę rokowania chorych z NS [7], a co z tym idzie daje szansę na reduk-cję kosztów opieki i leczenia.

Analiza programu POLCARD wykazała, że średni roczny koszt hospitalizacji chorego z NS 15 razy prze-wyższa koszt opieki ambulatoryjnej [8].

Dane dotyczące realnych problemów dostępności specjalistycznej opieki kardiologicznej są ograniczo-ne i rozbieżograniczo-ne. Ocena rzeczywistej skali tego problemu może być obiektywnym argumentem przemawiającym za pilną koniecznością poprawy funkcjonowania syste-mu opieki zdrowotnej oraz rokowania chorych z NS.

Cel pracy

Celem pracy była analiza dostępności ambulatoryjnej opieki kardiologicznej oraz zaspokojenia potrzeb pacjen-tów w opinii chorych hospitalizowanych z powodu za-ostrzenia niewydolności serca.

Materiał i metody

Grupa badana

Badanie prospektywne wykonano w grupie 131 pacjen-tów Kliniki Kardiologii i Chorób Wewnętrznych WIM z wcześniej rozpoznaną NS, hospitalizowanych z powo-du jej zaostrzenia w latach 2014–2015. Do badania włą-czono ochotników, którzy wyrazili na nie zgodę. Jedy-nymi kryteriami wykluczenia były: brak zgody na udział

(3)

W porównaniu według kategorii wiekowej (tab. 2.) odnotowano nieistotne statystycznie różnice w zakre-sie liczby wizyt u kardiologa w ostatnim roku – pacjen-ci młodsi nieznacznie częśpacjen-ciej korzystali z opieki ambu-latoryjnej. Również różnice pod względem oceny pozio-mu opieki kardiologicznej nie były znamienne.

Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pod względem częstości wizyt u specjalisty kardiologa w cią-gu ostatniego roku. W grupie kobiet obserwowano ten-dencję do mniejszego zadowolenia z opieki, jednak nie były to różnice istotne statystycznie. Nie stwierdzono istot-nych różnic pomiędzy płciami w aspekcie oceny poczucia bezpieczeństwa.

Tabela 1. Porównanie odpowiedzi badanych według płci Table 1. Comparison of response by sex

mężczyźni

(%) kobiety (%) p Od ilu lat choruje Pan/-i z powodu niewydolności serca?

a) 1–2 lata 31,3 18,2 ns

b) 3–5 lat 31,3 14,1 0,031

c) 6–10 lat 9,4 15,2 ns

d) powyżej 10 lat 28,1 52,5 0,016

Ile razy w ostatnim roku był Pan/-i z wizytą u specjalisty kardiologa (w przychodni publicznej NFZ, nie prywatnie)?

a) jeden raz 34,4 22,2 ns

b) dwa razy 15,6 28,3 ns

c) trzy razy 9,4 9,1 ns

d) cztery razy 15,6 7,1 ns

e) pięć i więcej razy 3,1 6,1 ns

brak odpowiedzi 20,6 27,2 ns

Kiedy ostatni raz był Pan/-i z wizytą u specjalisty kardiologa (w przychodni publicznej NFZ, nie prywatnie)?

a) nie więcej niż miesiąc

temu 18,8 27,3 ns

b) 1–3 miesiące temu 18,8 19,2 ns

c) 4–6 miesięcy temu 21,9 10,1 ns

d) ponad 6 miesięcy temu 9,4 11,1 ns

e) ani razu w ciągu

ostatniego roku 31,3 32,3 ns

Czy Pana/i zdaniem poziom opieki kardiologicznej nad chorymi z niewydolnością serca w przychodniach publicznych (NFZ) jest wystarczający?

a) zdecydowanie TAK 15,6 7,1 ns

b) raczej TAK 25,0 38,4 ns

c) raczej NIE 50,0 36,4 ns

d) zdecydowanie NIE 9,4 18,2 ns

Czy Pan/i ma poczucie bezpieczeństwa w obecnym systemie publicznej (NFZ) opieki kardiologicznej?

ANKIETA

Od ilu lat choruje Pan/i z powodu niewydolności serca?

a) 1–2 lata b) 3–5 lat c) 6–10 lat d) powyżej 10 lat

Ile razy w ostatnim roku był/a Pan/i z wizytą u specjalisty kardiologa (w przychodni publicznej NFZ, nie prywatnie)?

a) jeden raz b) dwa razy c) trzy razy d) cztery razy e) pięć i więcej razy brak odpowiedzi

Kiedy ostatni raz był/a Pan/i z wizytą u specjalisty kardiologa (w przychodni publicznej NFZ, nie prywatnie)?

a) nie więcej niż miesiąc temu b) 1–3 miesiące temu c) 4–6 miesięcy temu d) ponad 6 miesięcy temu e) ani razu w ciągu ostatniego roku

Czy Pana/i zdaniem poziom opieki kardiologicznej nad chorymi z niewydolnością serca w przychodniach publicznych (NFZ) jest wystarczający?

a) zdecydowanie TAK b) raczej TAK c) raczej NIE d) zdecydowanie NIE

Rycina 1. Wzór ankiety dla pacjentów.

(4)

ograniczonej dostępności tego świadczenia. Wydaje się to szczególnie istotne w kontekście przyczyny przyję-cia badanych pacjentów, czyli zaostrzenia NS. Za jed-ną z głównych przyczyn ponownych hospitalizacji cho-rych z NS uznaje się bowiem niewydolność systemu am-bulatoryjnej opieki przewlekłej, w której głównym pro-blemem jest utrudniony dostęp do lekarzy specjalistów [9-11].

Omówienie

Badanie wykazało, że pacjenci z zaostrzeniem NS rzad-ko rzad-korzystają z ambulatoryjnej opieki kardiologicznej fi-nansowanej ze środków publicznych. Równocześnie ich ocena poziomu opieki jest niesatysfakcjonująca. Choć nie wynika to wprost z odpowiedzi na pytania, należy zakładać, że mała liczba wizyt u kardiologa jest efektem

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Od ilu lat choruje Pan/i z powodu niewydolności serca?

Ile razy w ostatnim roku był/a Pan/i z wizytą u specjalisty

kardiologa (w przychodni publicznej NFZ, nie prywatnie)? Czy Pan/i ma poczucie bezpieczeństwa w obecnym systemie publicznej (NFZ) opieki kardiologicznej? 1–2 lata 3–5 lat 6–10 lat powyżej 10 lat

0 5 10 15 20 25 30 0 5 10 15 20 25 30 35

nie więcej niż

miesiąc temu mies. temu1–3 mies. temu4–6 mies. temuponad 6 ani razu w ciągu ostatniego roku jeden raz dwa razy trzy razy cztery razy pięć i więcej

razy

Czy Pana/i zdaniem poziom opieki kardiologicznej nad chorymi z niewydolnością serca w przychodniach publicznych (NFZ) jest wystarczający?

zdecydowanie TAK raczej TAK raczej NIE zdecydowanie NIE

Rycina 2. Udział procentowy różnych wariantów odpowiedzi na poszczególne pytania ankietowe Figure 2. Percentage of different answers to survey questions

(5)

[13]. W aktualnych rejestrach NS nieprzestrzeganie za-leceń lekarskich wymienia się jako drugą pod względem częstości przyczynę zaostrzenia przewlekłej NS – jest to przyczyną co trzeciej takiej hospitalizacji [14].

Ograniczony kontakt z wykwalifikowanym persone-lem wiąże się nie tylko z nieoptymalnym leczeniem, ale również z brakiem odpowiedniej edukacji, która jest klu-czowym elementem samoopieki. W pracy Michalsena i wsp. brak przestrzegania zaleceń dietetycznych okazał się najczęstszym czynnikiem rehospitalizacji i zastał zi-dentyfikowany w 41,9% przypadków, podczas gdy nie-przestrzeganie zaleceń farmakologicznych stwierdzo-no u 23,5% pacjentów [15]. Zrozumienie istoty choroby i umiejętność samokontroli objawów poprawia współ-pracę na linii lekarz–pacjent, sprzyja zmniejszeniu liczby hospitalizacji z powodu zaostrzenia NS i przyczynia się do ograniczenia kosztów opieki medycznej [9,10,16,17]. Regularny kontakt z wykwalifikowanym personelem oraz odpowiedni poziom edukacji zwiększa zaangażo-wanie pacjentów w proces terapeutyczny, co dodatko-wo wzmacnia efekt działania nododatko-woczesnych leków [9]. W badaniu Rywika i wsp., przeprowadzonym wśród le-karzy podstawowej opieki zdrowotnej, udowodniono, że samoopieka i postępowanie zgodne z obowiązującymi zaleceniami przyczyniają się do zmniejszenia częstości hospitalizacji spowodowanych dekompensacją NS [18].

Wierzchowiecki i wsp. wskazują, że szereg proble-mów pacjentów z NS wynika z braku zintegrowanego systemu opieki, uwzględniającego intensywne kontro-le w okresie poszpitalnym, oraz małego dostępu kontro- leka-rzy ogólnych do niezbędnych badań diagnostycznych [2]. Uznaje się, że wielu przyjęć do szpitala można by unik-nąć, gdyby wystąpienie objawów zaostrzenia NS po-przedzone było wizytą ambulatoryjną, szczegółową analizą stanu klinicznego i modyfikacją leczenia w wa-runkach ambulatoryjnych [19]. Wiadomo bowiem, że pierwsze symptomy destabilizacji układu krążenia mogą pojawić się już 8–12 dni przed dekompensacją wymaga-jącą hospitalizacji.

Dotychczasowe doniesienia naukowe zdecydowanie wskazują na korzyści związane z poprawą jakości opieki ambulatoryjnej. Na podstawie badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych w latach 2006–2008 stwier-dzono, że zapewnienie optymalnej opieki ambulatoryj-nej może poprawić rokowanie odległe i przyczynić się do zmniejszenia rehospitalizacji z powodu NS [20]. W ba-daniu Jackievicusa i wsp., oceniającym wpływ stosowa-nia multidyscyplinarnego programu opieki ambulatoryj-nej na rokowanie chorych z NS, wykazano, że jego zasto-sowanie wiąże się ze znacznym zmniejszeniem hospitali-zacji w ciągu 90 dni po wypisie ze szpitala [21].

Korzyści ze zwiększenia dostępności opieki specja-listycznej wydają się zatem oczywiste. Chcąc popra-wić sytuację chorych z NS, należy poszukiwać takich Ambulatoryjna opieka specjalistyczna powinna

sta-nowić kontinuum opieki szpitalnej [12].

Pacjenci nieobjęci odpowiadającą ich potrzebom opieką przewlekłą są zazwyczaj nieoptymalnie lecze-ni. Wykazano, że jedynie 34% pacjentów wypisanych ze szpitala po epizodzie zaostrzenia NS przyjmuje leki zgodnie z zaleceniami podanymi w karcie wypisowej

Tabela 2. Porównanie odpowiedzi badanych według kategorii wiekowej

Table 2. Comparison of response by age wiek <75.

rż. (%) wiek ≥75. rż. (%) p Od ilu lat choruje Pan/i z powodu niewydolności serca?

a) 1–2 lata 24,6 18,2 ns

b) 3–5 lat 18,5 18,2 ns

c) 6–10 lat 9,2 18,2 ns

d) ponad 10 lat 47,7 45,5 ns

Ile razy w ostatnim roku był/a Pan/i z wizytą u specjalisty kardiologa (w przychodni publicznej NFZ, nie prywatnie)?

a) jeden raz 29,2 21,2 ns

b) dwa razy 20,0 30,3 ns

c) trzy razy 4,6 13,6 ns

d) cztery razy 10,8 7,6 ns

e) pięć i więcej razy 7,7 3,0 ns

brak odpowiedzi 35,4 24,3 ns

a) nie więcej niż miesiąc

temu 29,2 21,2 ns

b) 1–3 miesiące temu 18,5 19,7 ns

c) 4–6 miesięcy temu 7,7 18,2 ns

d) ponad 6 miesięcy temu 7,7 13,6 ns

e) ani razu w ciągu

ostatniego roku 36,9 27,3 ns

Czy Pana/i zdaniem poziom opieki kardiologicznej nad chorymi z niewydolnością serca w przychodniach publicznych (NFZ) jest wystarczający?

(6)

6. Nessler J, Gackowski A. Przewlekła niewydolność serca – kompendium 2015. Via Medica, Gdańsk 2015

7. Ponikowski P, Voors AA, Anker SD, et al. 2016 ESC Guidelines for the diag‑ nosis and treatment of acute and chronic heart failure. Eur Heart J, 2016; 37 (27): 2129–2200

8. Czech M, Opolski G, Zdrojewski T, et al. The costs of heart failure in Poland from the public payer’s perspective. Polish programme assessing diagnostic procedures, treatment and costs in patients with heart failure in randomly selected outpatient clinics and hospitals at different levels of care: POLKARD. Kardiol Pol, 2013; 71 (3): 224–232

9. Sobański P, Kubica A, Sinkiewicz W. Przestrzeganie zaleceń jako element poprawy rokowania u chorych z przewlekłą niewydolnością serca. Folia Cardiologica Excerpta, 2010; 5 (2): 70–73

10. Rada Programowa Programu POLKARD. Grupa Robocza Niewydolności Serca Narodowego Programu Polityki i Leczenia Chorób Układu Sercowo‑Naczyniowego na lata 2006–2008. Odległa ocena skuteczności edukacji pacjentów z niewydolnością serca i ich rodzin na zachowania pro‑ zdrowotne i rokowanie tej grupy chorych wraz z oceną epidemiologiczną tej populacji

11. Rywik TM, Korewicki J. Opieka nad chorymi z niewydolnością serca. Kardiol Pol, 2010; 68: 3

12. De Maria R, Misuraca G, Milli M, Filippi AG. Role of outpatient heart failure clinics and primary care physicians in the tailored follow‑up of heart failure patients. Ital Cardiol (Rome), 2010; 11 (5 Suppl 2): 38S–44S; Aten Primaria, 2016; 48 (2): 102–109

13. Moser DK, Doering LV, Chung ML. Vulnerabilities of patients recovering from an exacerbation of chronic heart failure. Am Heart J, 2005; 150: 984 14. Nieminen MS, Brutsaert D, Dickstein K, et al. EuroHeart Failure Survey II

(EHFS II): a survey on hospitalized acute heart failure patients: description of population. Eur Heart J, 2006; 27: 2725–2736

15. Michalsen A, König G, Thimme W. Preventable causative factors leading to hospital admission with decompensated heart failure. Heart, 1998; 80: 437–441

16. McAlister FA, Stewart S, Ferrua S, McMurray JJ. Multidisciplinary strate‑ gies for the management of heart failure patients at high risk for admis‑ sion: a systematic review of randomized trials. J Am Coll Cardiol, 2004; 44: 810–819

17. Jovicic A, Holroyd‑Leduc JM, Straus SE. Effects of self‑management in‑ tervention on health outcomes of patients with heart failure: a systematic review of randomized controlled trials. BMC Cardiovasc Disord, 2006; 6: 43 18. Rywik TM, Korewicki J, Broda G, et al. Leczenie chorych w podeszłym wieku

z niewydolnością serca przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Folia Cardiologica, 2004; 11 (10): 707–718

19. Schiff GD, Fung S, Speroff T, McNutt RA. Decompensated heart failure: symptoms, patterns of onset, and contributing factors. Am J Med, 2003; 114 (8): 625–630

20. Mosalpuria K, Agarwal SK, Yaemsiri S, Pierre‑Louis B, et al. Outpatient man‑ agement of heart failure in the United States 2006–2008. Tex Heart Inst J, 2014; 41 (3): 253–261

21. Jackevicius CA, de Leon NK, Lu L, et al. Impact of a multidisciplinary heart failure post‑hospitalization program on heart failure readmission rates. Ann Pharmacother, 2015; 49 (11): 1189–1196

rozwiązań, które można wdrożyć powszechnie w re-aliach ograniczonych zasobów systemu publicznego.

W opinii autorów tej pracy zmiany organizacyjne po-winny się wiązać z wdrożeniem do opieki ambulatoryj-nej nowych technologii, zwłaszcza telemedycznych. Za-stosowanie nowoczesnych narzędzi oceny parametrów życiowych pacjentów kardiologicznych, wspartych te-lenadzorem specjalistycznym, może stanowić kompro-mis pomiędzy potrzebami pacjentów a możliwościami ich zaspokojenia przez system opieki.

Ograniczenia pracy

Ograniczeniem pracy jest fakt, że za pomocą ankiety zbadano jedynie deklarowany, a nie rzeczywisty sto-pień korzystania ze świadczeń ambulatoryjnej opieki specjalistycznej finansowanej ze środków publicznych. Zgromadzone dane nie pozwalają również wnioskować o związku przyczynowo-skutkowym pomiędzy opie-ką ambulatoryjną przed przyjęciem a wystąpieniem za-ostrzenia NS, ale powiązanie tych faktów zapewne nie jest przypadkowe.

Wnioski

Pacjenci z zaostrzeniem NS korzystają z publicznego systemu opieki specjalistycznej nieadekwatnie rzadko w stosunku do swoich potrzeb. Równocześnie w więk-szości nie są zadowoleni z jego funkcjonowania i nie mają poczucia bezpieczeństwa zdrowotnego.

W związku z tym, że poprawa poziomu opieki ambu-latoryjnej wpływa korzystnie na rokowanie u tych cho-rych, należy dążyć do poprawy funkcjonowania obecne-go systemu, między innymi poprzez poszukiwanie no-wych rozwiązań diagnostycznych, w tym z udziałem roz-wiązań telemedycznych.

Finansowanie: Praca powstała jako efekt projektu statutowego MNiSW/WIM (ID 213).

Piśmiennictwo

1. Bundkirchen A, Schwinger R. Epidemiology and economic burden of chronic heart failure. Eur Heart J, 2004; 6 (supl. D): 57–60

2. Wierzchowiecki M, Poprawski K. Jaki model opieki ambulatoryjnej nad chorym z niewydolnością serca? Miejsce lekarza rodzinnego. Forum Medycyny Rodzinnej, 2008; 2 (1): 1–13

3. Korewicki J, Leszek P, Kopacz M. Epidemiologia i aktualny stan w zakresie postępowania w niewydolności serca. W: Dubiel J, Korewicki J, Grodzicki T, eds. Niewydolność serca. Via Medica, Gdańsk 2004: 2–18

4. Karasek D, Kubica A, Sinkiewicz W, et al. Epidemia niewydolności serca – problem zdrowotny i społeczny starzejących się społeczeństw Polski i Europy. Folia Cardiologica Excerpta, 2008; 3 (5): 242–248

5. Gierczyński J, Gryglewicz J, Karczewicz E, Zalewska H. Niewydolność serca – analiza kosztów ekonomicznych i społecznych. Uczelnia Łazarskiego, Warszawa 2013