Czasopismo Open Access, wszystkie artykuły udostępniane są na mocy licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC BY-NC-SA 4.0, http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
Rozprawy Społeczne 2020, Tom 14, Nr 4 ISSN 2081-6081 Wkład autorów/ Authors’ contribution: A. Zaplanowanie badań/ Study design B. Zebranie danych/ Data collection
C. Dane – analiza i statystyki/ Data analysis D. Interpretacja danych/ Data interpretation E. Przygotowanie artykułu/ Preparation of manuscript F. Wyszukiwanie i analiza literatury/ Literature analysis G. Zebranie funduszy/ Funds collection Streszczenie
Przedmiotem opracowania są obowiązujące w Polsce systemy ochrony zdrowia a zwłaszcza sys-tem ubezpieczenia społecznego pracowników w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) oraz rolników w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Na podstawie literatury proble-mu przedstawiono zarówno sposoby ochrony zdrowia jak i system świadczeń z tytułu ubezpie-czeń społecznych i zdrowotnych. Zaprezentowano w pracy wyniki własnych badań sondażowych dotyczących oceny poziomu zadowolenia pracowników rolników i studentów ubezpieczonych w ZUS i KRUS z systemu ochrony zdrowia i świadczeń zdrowotnych w publicznym i prywatnym systemie opieki zdrowotnej. Wskazano również na potrzebę i kierunki zmian w systemie zabez-pieczenia ochrony zdrowia.
Słowa kluczowe: ochrona zdrowia, ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, ryzyko
społeczne
Summary
The subject of the study are health care systems in force in Poland, in particular the social insurance system for employees in the Social Insurance Institution (ZUS) and for farmers in the Agricultural Social Insurance Fund (KRUS). Based on the literature on the issue, both the methods of health protection and the system of social and health insurance benefits are presented. The paper presents the results of own survey research on the assessment of the level of satisfaction of farmers’ employees and students insured in ZUS and KRUS with the health care system and health services in the public and private health care system. The need and directions of changes in the health care system were also indicated.
Keywords: health protection, social insurance, health insurance, social risk
Adres korespondencyjny: Mieczysław Adamowicz, Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, ul.Sidorska 95/97, 21-500 Biała Podlaska, Polska; email:adamowicz.mieczyslaw@gmail.com, ORCID: http://orcid.org//0000-0002-1164-4966
Copyright by: Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Mieczysław Adamowicz
Tabele/Tables: 4 Ryciny/Figures: 10 Literatura/References: 15 Otrzymano/Submitted: 18.11.2020 Zaakceptowano/Accepted: 14.01.2021
ORYGINALNY ARTYKUŁ NAUKOWY ORIGINAL ARTICLE
UBEZPIECZENIA OD RYZYKA ZWIĄZANEGO ZE STAROŚCIĄ I ZDROWIEM
PRACOWNIKÓW I ROLNIKÓW
RISK INSURANCE RELATED TO OLD AGE AND HEALTH
OF EMPLOYERS AND FARMERS
Mieczysław Adamowicz
1(A,C,D,E,F,G), Beata Lewtak
1(B)1Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Polska 1Pope John Paul II State School of Higher Education in Biala Podlaska, Poland
Adamowicz, M., Lewtak, B. (202). Ubezpieczenia od ryzyka związanego ze starością i zdrowiem pracowników i rolników/ Risk insurance related to old age and health of employers and farmers, Rozprawy Społeczne/Social Dissertations, 14(4), 81-101. https://doi.org/10.29316/rs/132417
CZĘŚĆ II: PRAKTYKA, BADANIA, WDROŻENIA
PART II: PRACTICE, RESEARCH, IMPLEMENTATION
Wstęp
Zdrowie jest jednym z bardzo ważnych aspek-tów życia każdego człowieka. Uważane jest za war-tość bezcenną, indywidualną i społeczną. Definicja zdrowia formułowana już w starożytności jest cią-gle wzbogacana w wyniku dorobku różnych dzie-dzin nauki, postępu cywilizacyjnego i techniczne-go, zmian w systemach społecznych i poszukiwaniu równowagi między odpowiedzialnością indywidu-alną za pośrednictwem mechanizmów rynkowych i odpowiedzialnością państwa w drodze zabezpie-czenia społecznego. Nadzorowanie i troska o zdro-wie społeczne jest jednym z ważniejszych obszarów odpowiedzialności państwa, które poprzez polity-kę zdrowotną buduje system instytucjonalny i po-tencjał materialno-finansowy zapewniający ochro-nę zdrowia obywateli. Polityka zdrowotna państwa może przybierać różne formy i funkcjonować w zróżnicowanych modelach organizacyjno-praw-nych. Jako ważna część polityki społecznej, polityka zdrowotna powinna kształtować właściwe zacho-wania zdrowotne obywateli, zabezpieczać wystę-powanie zagrożeń chorobowych oraz udostępniać sposoby likwidacji czynników chorobotwórczych, osiągnięcia oczekiwanego stanu zdrowia i minima-lizowania społecznych i ekonomicznych skutków zaburzeń zdrowotnych i występowania chorób.
Skala odpowiedzialności państwa za zapewnie-nie zdrowia społecznego może być różna. W każ-dym przypadku występuje pewien zakres odpowie-dzialności indywidualnej, możliwy do zapewnienia na zasadach rynkowych. Odpowiedzialność pań-stwa ujawnia się w zapewnieniu ochrony zdrowia i aktywności prozdrowotnej obywateli poprzez wprowadzenie systemu obowiązkowych ubezpie-czeń zdrowotnych, w którym występowanie ryzyka choroby rozkładane jest na całą lub część określo-nych zbiorowości ludzkich.
Celem pracy jest przedstawienie systemu opieki zdrowotnej obywateli w Polsce, a szczególnie polity-ki zdrowotnej państwa, a zwłaszcza wykorzystanie w niej systemu ubezpieczeń zdrowotnych pracow-ników i rolpracow-ników. Artykuł opracowano w oparciu o literaturę problemu i przedmiotu badań oraz ba-dania sondażowego na zbiorowości 162 osób przy wykorzystaniu strony internetowej www.survio. com i portalu społecznościowego Facebook. Bada-nia przeprowadzono w pierwszej połowie wrześBada-nia 2020 roku. Badania ankietowe przeprowadziła Be-ata Lewtak w trakcie przygotowania pracy magi-sterskiej napisanej w PSW w Białej Podlaskiej (Le-wtak 2020).
Sposoby zapewnienia ochrony zdrowia
Troska o zdrowie społeczne i zapewnienie ochrony zdrowia obywateli należy do podstawo-wych obowiązków państwa, które buduje system organizacyjno-prawny w tym zakresie. Państwo zapewnia również infrastrukturę i finansowanie
Introducion
Health is one of the very important aspects of everyone’s life. It is considered a priceless, individual and social value. The definition of health formulated already in antiquity is constantly enriched as a result of the achievements of various fields of science, civilization and technical progress, changes in social systems and the search for a balance between individual responsibility through market mechanisms and state responsibility through social security. Supervision and care for social health is one of the most important areas of state responsibility, which, through health policy, builds the institutional system and material and financial potential ensuring protection of citizens’ health. The health policy of the state may take various forms and function in various organizational and legal models. As an important part of social policy, health policy should shape proper health behavior of citizens, secure the occurrence of disease threats and provide ways of eliminating pathogens, achieving the expected health status and minimizing the social and economic effects of health disorders and the occurrence of diseases.
The scale of the state’s responsibility for ensuring social health may vary. In any event, there is a certain amount of individual liability that is assured under market conditions. Responsibility of the state is revealed in ensuring health protection and pro-health activity of citizens through the introduction of a system of compulsory health insurance, in which the occurrence of disease risk is spread over all or part of specific human groups.
The aim of the work is to present the health care system of citizens in Poland, especially the health policy of the state, and in particular the use of the health insurance system for employees and farmers. The article was prepared on the basis of the literature on the problem and the subject of research, as well as a survey on a group of 162 people using the website www.survio.com and the social networking site Facebook. The survey was carried out by Beata Lewtak during the preparation of her master’s thesis written at the PSW in Biała Podlaska (Lewtak 2020).
Means of ensuring health protection
Concern for social health and ensuring the protection of citizens’ health is one of the basic obligations of the state, which builds the organizational and legal system in this area. The state also provides the infrastructure and financing
systemu ochrony zdrowia oraz inicjuje i projektuje realizację zadań:
– nakierowanych na kształtowanie prawidło-wych zachowań zdrowotnych ludzi;
– likwidujących występowanie czynników cho-robotwórczych oraz ograniczających skutki występowania takich czynników;
– zapobiegawczych, mających na celu podejmo-wanie działań na określonych etapach rozwoju zaburzeń zdrowotnych, nakierowanych na mi-nimalizację i eliminowanie zagrożeń z tytułu choroby (Głowacka, Zdanowska 2013).
Zadania te wchodzą w zakres polityki zdrowot-nej państwa, którą można rozpatrywać jako działal-ność praktyczną, a także jako dziedzinę naukową. Praktyczne ujęcie polityki zdrowotnej jest częścią polityki społecznej, która obejmuje znacznie szer-szy zakres problemowy.
Polityka zdrowotna, jak też inne obszary polity-ki społecznej, ma umocowanie w budżecie państwa. To ograniczone zasoby budżetu limitują zaspokoje-nie potrzeb zdrowotnych w pełnym zakresie. Głów-nym celem polityki zdrowotnej jest polepszenie sta-nu zdrowia ludności, co jest istotnym składnikiem ogólnego dobrobytu jednostki.
Stan zdrowia społeczeństwa można określić przy użyciu wielu kryteriów. W Unii Europejskiej zaproponowano wykorzystanie do tego celu pięciu grup kryteriów (Morris, Devlin, Parkin, 2011):
– kryteria społeczno-ekonomiczne – w tym: po-ziom wykształcenia społeczeństwa, popo-ziom PKB na mieszkańca, warunki życia domowego i sąsiedzkiego, warunki zatrudnienia i pracy, bezrobocie, i in.;
– zachowania zdrowotne – w tym: spożywanie alkoholu, używanie narkotyków, palenie pa-pierosów, aktywność fizyczna, dieta i sposób odżywiania, zachowania seksualne, i in.; – warunki środowiska fizycznego – w tym:
wy-stępowanie zagrożeń chemicznych, fizycznych i radiacyjnych;
– promocja zdrowia dotycząca głównie bów zachowań zdrowotnych, higieny, sposo-bów odżywiania;
– opieka zdrowotna – w tym: stan infrastruktu-ry, systemy organizacyjne, stosowane proce-dury, sposoby finansowania.
Wśród specjalistów (Głowacka, Zdanowska 2013, Grycner 2015) panuje przekonanie, że zasad-niczy wpływ na zdrowie człowieka ma jakość i styl życia (50%), cechy wrodzone (20%), środowisko i otoczenie (20%) oraz opieka zdrowotna (10%). Kluczowe znaczenie dla zdrowotności społeczeń-stwa ma profilaktyka oraz edukacja społeczna w obszarze wiedzy o zdrowiu i pożądanych za-chowaniach zdrowotnych. Profilaktyka ma na celu wspieranie zdrowia przez zorganizowane działania ukierunkowane na zapobieganie i unikanie sytuacji szkodliwych dla zdrowia człowieka. W profilaktyce istotne jest wspomaganie ludzi w życiu i działaniu ograniczającym styczność z czynnikami
chorobo-of the health care system and initiates and designs the implementation of tasks:
– aimed at shaping correct health behaviors of people;
– eliminating the occurrence of pathogens and limiting the effects of the occurrence of such factors;
– preventive measures, aimed at taking actions at specific stages of the development of health disorders, aimed at minimizing and eliminating threats related to the disease (Głowacka, Zdanowska 2013).
These tasks fall within the scope of the health policy of the state, which can be considered as a practical activity as well as a scientific field. The practical approach to health policy is part of social policy, which covers a much wider range of problems.
Health policy, as well as other areas of social policy, is anchored in the state budget. It is limited budget resources that limit the satisfaction of health needs to the full extent. The main goal of health policy is to improve the health of the population, which is an essential component of the overall well-being of an individual.
The state of health of a society can be determined using many criteria. In the European Union, it has been proposed to use five groups of criteria for this purpose (Morris, Devlin, Parkin, 2011):
– socio-economic criteria – including: the level of education of the society, the level of GDP per capita, living conditions at home and in the neighborhood, employment and working conditions, unemployment, and others;
– health behaviors – including: alcohol consumption, drug use, smoking, physical activity, diet and diet, sexual behavior, and others;
– physical environment conditions – including: chemical, physical and radiation hazards; – health promotion concerning mainly health
behavior, hygiene, and dietary methods; – health care – including: condition of
infrastructure, organizational systems, procedures applied, methods of financing. Among specialists (Głowacka, Zdanowska 2013, Grycner 2015) there is a belief that the quality and lifestyle (50%), inborn features (20%), environment and surroundings (20%) and health care (10%). Prevention and social education in the area of knowledge about health and desired health behaviors are of key importance for the health of the society. Prevention is aimed at supporting health through organized activities aimed at preventing and avoiding situations harmful to human health. In prophylaxis, it is important to support people in life and action limiting contact with pathogens, showing understanding for pro-health activities in various places and situations aimed at avoiding the disease.
twórczymi, wykazywanie zrozumienia dla działań prozdrowotnych w różnych miejscach i sytuacjach mających na celu uniknięcie choroby.
Liczba ludności w Polsce od początku XXI w. jest względnie stabilna. Przy niewielkim spadku liczby ludności w miastach wzrosła nieznacznie liczba ludności wiejskiej. Zmiany te są jednak w większym stopniu wynikiem przekształceń w strukturach ad-ministracyjnych miast i osiedli niż rzeczywistych trendów w naturalnym ruchu demograficznym. Przy tej względnej stabilizacji liczby ludności kraju na poziomie około 38,5 mln osób (23,1 mln w mia-stach i 15,3 mln na wsi) wyraźnie zauważa się sys-tematyczne wydłużanie się przeciętnego trwania życia. W latach 1991-2017 przeciętne trwanie życia kobiet w Polsce wzrosło z 75,1 lat do 81,8 lat, zaś mężczyzn z 65,9 do 74,0 lat (Wojtyniak, Goryń-ski 2018). Przy niewielkich zróżnicowaniach tych wskaźników w przekroju wieś-miasto możemy za-uważyć, że najkorzystniejsza sytuacja w tym wzglę-dzie kształtuje się w dużych miastach, zaś najgorzej w miastach poniżej 5 tys. mieszkańców. Ta różnica szczególnie dotyczy mężczyzn, a czynnikiem różni-cującym jest ryzyko chorób układu krążenia oraz chorób nowotworowych, które w tej kolejności są najczęstszą przyczyną zgonów ludności w Polsce.
Ubezpieczenia starości i związanego z nią ryzyka
Ryzyko łączy się nieustannie z normalnym ży-ciem człowieka, wszelkimi formami jego działania i funkcjonowania. Dotyczy to szczególnie podeszłe-go wieku i zdrowia ludzi prowadzących działalność gospodarczą. Ryzyko można definiować jako zda-rzenie losowe, które może powstać, ale nie zawsze musi wystąpić. Jeżeli powstaje, to może wytworzyć stratę, sprawić cierpienie, bądź też zysk lub korzyść. W sferze społecznej mamy do czynienia ze spe-cyficznym rodzajem ryzyka tzw. ryzykiem życio-wym (społecznym, socjalnym). Ryzyko socjalne definiuje się jako groźba zdarzenia losowego lub zdarzenia związanego ze zdarzeniem losowym, któ-re doprowadza do całkowitej lub częściowej utraty środków finansowych bądź możliwości ich pozy-skania na utrzymanie gospodarstwa domowego lub występowanie zwiększonego zapotrzebowania na środki w gospodarstwie domowym. Standardowo wyróżnia się takie rodzaje ryzyka społecznego jak: macierzyństwo, inwalidztwo, choroba, śmierć ży-wiciela rodziny, choroba zawodowa, wypadek przy pracy, wielodzietność, bezrobocie i starość (Iwa-nicz-Drozdowska 2018). Starość i macierzyństwo to specyficzne ryzyko życiowe wymagające zabez-pieczenia społecznego.
Starość jest zjawiskiem naturalnym i związane z nią ryzyko nie odpowiada w pełni formułowanym definicjom ryzyka społecznego (Jędrusik-Jankow-ska 2007, Iwanicz-Drozdow(Jędrusik-Jankow-ska 2018). Wielowy-miarowe zjawisko starości może przyczynić się do wystąpienia różnych zdarzeń i procesów
nieko-The population in Poland has been relatively stable since the beginning of the 21st century. With a slight decline in the population in cities, the rural population slightly increased. However, these changes result more from transformations in the administrative structures of cities and neighborhoods than from actual trends in the natural demographic movement. With this relative stabilization of the country’s population at the level of about 38.5 million people (23.1 million in cities and 15.3 million in rural areas), the systematic extension of the average life expectancy is clearly noticeable. In the years 1991-2017, the average life expectancy of women in Poland increased from 75.1 years to 81.8 years, and that of men - from 65.9 to 74.0 years (Wojtyniak, Goryński 2018). With small differences in these indicators in the rural-urban cross-section, we can see that the most favorable situation in this respect is in large cities, and the worst in cities below 5,000. residents. This difference applies especially to men, and the differentiating factor is the risk of cardiovascular diseases and cancer, which in this order are the most common cause of death in Poland.
Old age insurance and software with it risk
Risk is constantly associated with all forms of human activity and functioning. This applies to the health of people running a business. Risk can be defined as a random event that may arise, but does not always have to occur. If it arises, it can make loss, cause suffering, or make profit or gain.
In the social sphere, we are dealing with a specific type of risk, the so-called life risk (social, social). Social risk is defined as the threat of a random event or an event related to a random event that leads to the total or partial loss of funds or the possibility of obtaining them for the maintenance of the household or the occurrence of an increased demand for funds in the household. Standards include such types of social risk as: motherhood, invalidity, illness, death of the breadwinner, occupational disease, accident at work, many children, unemployment and old age (Iwanicz-Drozdowska 2018). Old age and motherhood are a specific life risk that requires social security.
Old age is a natural phenomenon and the associated risk does not fully correspond to the formulated definitions of social risk (Jędrusik-Jankowska 2007, Iwanicz-Drozdowska 2018). The multidimensional phenomenon of old age may contribute to the occurrence of various unfavorable events and processes, such as reduced income, loss of savings, deterioration of health, loss of psychophysical fitness, etc. With a significant loss of efficiency, old age means inability to exist independently. The risks related to old age require a contractual limit of old age, which is usually the
rzystnych, takich jak zmniejszenie dochodów, ta oszczędności, pogorszenie stanu zdrowia, utra-ta sprawności psychofizycznej i in. Przy znacznej utracie sprawności, starość oznacza niezdolność do samodzielnej egzystencji. Ryzyka związane ze sta-rością wymagają wyznaczenia umownej granicy starości, za którą uznaje się zazwyczaj wiek emery-talny. W wielu przypadkach przejście na emeryturę oznacza ograniczenie dochodów i zmianę sposobu życia, w którym coraz częściej pojawiają się sta-ny chorobowe i różne inne rodzaje ryzyka. System emerytalny zapewnia podstawowe formy zabez-pieczenia ludzi starszych przed ryzykiem. Można wyróżnić jednak różne fazy ryzyka starości i róż-ne jego rodzaje. T. Jedynak (2016) ryzyko starości przedstawia w dwóch fazach: faza oszczędzania, która wiąże się z możliwością dożycia do wieku emerytalnego; i faza konsumpcji, która wiąże się z długim życiem na emeryturze (Tabela 1).
Starości towarzyszą jeszcze inne specjalne ro-dzaje ryzyka, które przedstawiono w Tabeli 2.
Ryzyko starości, wchodzące w zakres ubezpie-czeń społecznych, wiąże się głównie z ubezpiecze-niem emerytalnym i chorobowym. Jest to jedno z kilku rodzajów tzw. ryzyka naturalnego wchodzą-cego w zakres zainteresowania polityki społecz-nej i zabezpieczenia społecznego organizowanego przez państwo. Zabezpieczenie społeczne związane z ryzykiem macierzyństwa potrzebne jest dziecku, matce i rodzinie realnej lub zastępczej. Zestawienie różnych form zabezpieczenia społecznego będą-cych odpowiedzią na występowanie różnych rodza-jów ryzyka społecznego przedstawia Rycina 1.
Tabela 1. Charakterystyka faz życia człowieka dorosłego Table 1. Characteristics of the risk phases of old age
Czynnik wyrózniający/
The distinguishing factor Faza i (oszczędzanie)/Phase i (saving) Phase ii (consumption)Faza ii (konsumpcja)/
Początek fazy/ Beginning of the phase
Rozpoczęcie aktywności zawodowej/ Commencement of professional
activity
Rozpoczęcie pobierania świadczenia emerytalnego/
Start receiving the retirement pension Koniec fazy/
End of phase Zaprzestanie aktywności zawodowej/Cessation of professional activity Śmierć/Death Obszar ryzyka/
Risk area Dożycie wieku emerytalnego/Reaching retirement age pobierania świadczeń emerytalnychDługość życia po rozpoczęciu Problemy w konstrukcji systemu
emerytalnego/
Problems in the structure of the pension system
Zasady gromadzenia oszczędności (uprawnień) emerytalnych. Zasady nabywania świadczeń emerytalnych/
Principles of accumulating pension savings (rights). Principles of acquiring
retirement benefits
Zasady ustalania wysokości wypłaty świadczeń emerytalnych/ Principles of determining the amount of the payment of retirement benefits/
Life expectancy after starting retirement benefits Przykładowe produkty finansowe
mające zastosowanie w dodatkowych systemach emerytalnych/ Examples of financial products applicable to supplementary pension
systems
Fundusze inwestycyjne, lokaty bankowe, ubezpieczenia na dożycie, ubezpieczenia na życie z funduszem
kapitałowym/
Investment funds, bank deposits, endowment insurance, life insurance
with a capital fund
Ubezpieczenia rentowe/ Disability insurance
Źródło: Jedynak T., Ryzyko starości a dodatkowy system emerytalny w Polsce: Zeszyty naukowe, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 8(956), Kraków 2016, s. 7.
Source: Jedynak T., The risk of old age and the additional pension system in Poland: Scientific Journals, Kraków University of Economics 8 (956), Kraków 2016, p. 7.
retirement age. In many cases, retirement means lowering your income and changing the way of life in which conditions and various other risks are increasingly emerging. The pension system provides the basic forms of securing the elderly against risk. However, there are different phases of old age risk and its different types. T. Jedynak (2016) presents the risk of old age in two phases: the saving phase, which is associated with the possibility of reaching retirement age; and the consumption phase, which is associated with a long life in retirement (Table 1).
Old age is accompanied by other special risks, which are presented in Table 2.
The risk of old age falling within the scope of social insurance is mainly related to retirement and sickness insurance. It is one of several types of so-called natural risk falling within the scope of social policy and social security organized by the state. Social security related to the risk of motherhood is needed by a child, mother and a real or foster family. A comparison of various forms of social security in response to the presence of various types of social risk is presented in Figure 1.
Tabela 2. Wybrane rodzaje ryzyka towarzyszące starości Table 2. Selected types of risk associated with old age
Rodzaj ryzyka/
Type of risk Charakterystyka/Characteristics
Ryzyko dożycia wieku emerytalnego/ The risk of reaching retirement age
Ryzyko związane z osiągnięciem przez jednostkę wieku uprawniającego do otrzymywania świadczeń emerytalnych. O ile jednostka postrzega dożycie wieku emerytalnego jako zjawisko pozytywne, to dla rachunku aktuarialnego systemu emerytalnego jest to zdarzenie o charakterze negatywnym, gdyż powoduje konieczność wypłacania świadczeń emerytalnych/
Risk related to the attainment of the legal age for receiving retirement benefits. While the individual perceives the retirement age as a positive phenomenon, for the actuarial account of the pension system it is a negative event, as it causes the necessity to pay retirement benefits [Poteraj 2011, p. 185]
Ryzyko długowieczności/ Longevity risk
Z indywidualnego punktu widzenia ryzyko długowieczności polega na dożyciu przez jednostkę wieku dłuższego niż oczekiwany. Zagregowane ryzyko długowieczności sprowadza się do sytuacji, w której średnia długość życia całej kohorty wiekowej jest większa niż pierwotnie zakładano. Jest to, zatem ryzyko niewłaściwego oszacowania przeciętnej długości trwania życia dla danej populacji lub poszczególnych jej roczników/ From an individual point of view, the risk of longevity is when an individual lives longer than expected. The aggregate risk of longevity comes down to a situation where the life expectancy of the entire age cohort is greater than originally assumed. Therefore, it is a risk of incorrect estimation of the average life expectancy for a given population or its individual age groups [Szczepański 2014, p. 733]
Ryzyko emerytalne/ Retirement risk
Ryzyko to jest definiowane jako ryzyko uzyskania przez jednostkę niższej niż pożądana stopy zastąpienia. Ryzyko to dotyczy problemu adekwatności świadczeń emerytalnych i sprowadza się do możliwości otrzymywania zbyt niskiego świadczenia emerytalnego/ This risk is defined as the risk of an entity achieving a replacement rate lower than desired [Handshke, Łyskawa and Ratajczak 2005, p. 148, after: Rutecka 2012, p. 24]. This risk relates to the problem of adequacy of retirement benefits and comes down to the possibility of receiving too low a retirement benefit
Ryzyko niedołęstwa starczego/
The risk of senility
Ryzyko to sprowadza się do niezdolności osób starszych do samodzielnego funkcjonowania. Jako takie dotyczy ono przede wszystkim kondycji psychofizycznej, a nie sytuacji
majątkowej/
This risk comes down to the inability of the elderly to function independently. As such, it concerns primarily the psychophysical condition and not the financial situation
Ryzyko ubóstwa wywołanego starością/ The risk of old age-induced poverty
Ryzyko polegające na braku środków finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych przy jednoczesnym braku możliwości zarobkowania. Podobnie jak ryzyko niedołęstwa starczego ryzyko to z reguły jest przedmiotem polityki społecznej państwa/ The risk of lack of financial resources to meet basic life needs with the simultaneous lack of earning potential. Similarly, as in the risk of senile infirmity, this risk is usually the subject of the social policy of the state [Poteraj 2011, p. 185]
Źródło: Jedynak T., Ryzyko starości a dodatkowy system emerytalny w Polsce: Zeszyty naukowe, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 8(956), Kraków 2016, s. 8.
Source: Jedynak T., The risk of old age and the additional pension system in Poland: Scientific Journals, Kraków University of Economics 8 (956), Kraków 2016, p. 8.
Wraz z rozwojem gospodarczym i postępem spo-łecznym zaczęto dostrzegać potrzebę tworzenia nowych zabezpieczeń społecznych przed ryzykiem. Uformowały się trzy formy zabezpieczenia społecz-nego: ubezpieczenia społeczne, opieka (pomoc) spo-łeczna i zaopatrzenie społeczne, które minimalizują i łagodzą skutki występowania ryzyka społecznego. Opieka społeczna organizowana była głównie przez gminy z funduszy publicznych na ogół w sposób uznaniowy i nieodpłatny. Ta forma przybrała postać samopomocy w ramach środowiska społecznego, pomocy charytatywnej i działalności bezinteresow-nej. Początkowo organizowana była przez kościoły i osoby zamożne i określana była dobroczynnością publiczną. Natomiast ubezpieczenia składkowe pra-cowników pełniły funkcję zabezpieczającą w razie wypadków losowych określanych jako ryzyko
spo-Along with economic development and social progress, the need to create new social protection against risk began to be noticed. Three forms of social protection have been developed: social insurance, social care (assistance) and social provision, which minimize and mitigate the effects of social risk. Social care was organized mainly by municipalities from public funds, generally on a discretionary and free of charge basis. This form took the form of self-help within the social environment, charity and selfless activity. Initially, it was organized by churches and wealthy people and was defined as public charity. On the other hand, employee premium insurance served as a protection function in the event of random accidents referred to as social risk. Benefits were paid from separate funds for this purpose. With the
łeczne. Świadczenia wypłacane były z wyodrębnio-nych na ten cel funduszy. Z biegiem czasu wprowa-dzono gwarancję zabezpieczenia podstawowych potrzeb bytowych każdej osobie niezdolnej do za-spokojenia podstawowych potrzeb własną pracą. Za-bezpieczenie społeczne może być realizowane przez ubezpieczenie społeczne, opiekę społeczną, ubezpie-czenia prywatne oraz przez procedurę zaopatrzenia (Muszalski 2006). Innymi sposobami łagodzenia skutków ryzyka społecznego jest opieka zdrowotna pracowników, rehabilitacja zawodowa, świadczenia z funduszu alimentacyjnego czy dopłaty z tytułu wielodzietności lub niepełnosprawności, itp.
Koncepcja zabezpieczenia społecznego zrodziła się z potrzeby zabezpieczenia na wypadek utraty dochodów potrzebnych do życia, spowodowanej różnymi przyczynami społecznymi. Fundamen-tem tej koncepcji jest założenie, że każda osoba w społeczeństwie jest uprawniona do korzystania z praw społecznych, kulturowych i ekonomicznych, niezbędnych do poczucia godności i nieograniczo-nego rozwoju osobowości. Każdy posiada prawo, a każde państwo jest zobowiązane do utrzymania pewnego standardu życia zapewniającego zdrowie i dobre samopoczucie jednostki społecznej i jej ro-dziny. Taka koncepcja została stworzona w 1948 r. przez ONZ i zapisana w art. 22 i 25 Powszechnej De-klaracji Praw Człowieka, i przeniesiona później do innych deklaracji i porządku prawnego poszczegól-nych państw. Zatem krajowe systemy zabezpiecze-nia społecznego polegają na zapewnieniu przez
in-passage of time, a guarantee of securing the basic living needs of every person unable to satisfy their basic needs with their own work was introduced. Social security can be provided through social insurance, social welfare, private insurance and the procurement procedure (Muszalski, 2006). Other ways of mitigating the effects of social risk are occupational health care, vocational rehabilitation, benefits from the alimony fund or subsidies for large children or disabilities, etc.
The concept of social security was born out of the need to protect against loss of living income due to various social reasons. The foundation of this concept is the assumption that every person in society is entitled to the social, cultural and economic rights necessary for a sense of dignity and unlimited personality development. Everyone has the right, and each country is obliged to maintain a certain standard of living ensuring the health and well-being of the social individual and his family. Such a concept was created in 1948 by the United Nations and enshrined in Art. 22 and 25 of the Universal Declaration of Human Rights, and later transferred to other declarations and the legal order of individual countries. Thus, national social security systems consist in ensuring by the state institutions of all activities aimed at providing members of the society with a certain standard of social security in the event of social risk (Jędrusik-Jankowska 2007). The organizer of social security is the state, which appoints specialized public institutions to carry
Rycina 1. Realizacja idei zabezpieczenia społecznego Figure 1. Implementation of the idea of social security
Źródło: Jędrusik-Jankowska I., Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Wydawnictwo Prawnicze Lexis- Nexis, Warszawa 2007, s.35.
Source: Jędrusik-Jankowska I., Legal concepts and structures of social insurance, Lexis Legal Publishing House Nexis, Warsaw, 2007,s.35.
stytucje państwa ogółu działań, które mają na celu zapewnienie członkom społeczeństwa określonego standardu bezpieczeństwa socjalnego w razie wy-stąpienia ryzyka społecznego (Jędrusik-Jankowska 2007). Organizatorem zabezpieczenia społecznego jest państwo, które powołuje do realizacji tego za-dania wyspecjalizowane instytucje publiczne, któ-re może do któ-realizacji tego celu zachęcać także insty-tucje i podmioty prywatne. Adresatami świadczeń w systemach zabezpieczenia społecznego są nie tyle indywidualne osoby, co gospodarstwa domowe (rodziny) tych osób. Pod tym względem systemy za-bezpieczenia społecznego mogą się różnić (Jędrusik -Jankowska 2007, Handschke, Monkiewicz 2007).
Ubezpieczenia zdrowotne w systemie zabezpieczeń społecznych
Ubezpieczenie społeczne jest działaniem mają-cym na celu ochronę przed niekorzystnymi zdarze-niami losowymi w życiu człowieka, cechującymi się pewnymi prawidłowościami postępowania, w tym szczególnie ochroną życia, zdrowia i mienia. Zada-niem ubezpieczeń jest rozłożenie ciężaru pokrycia kosztów tej ochrony na wiele jednostek, którymi te same zadania losowe zagrażają (Alińska, Woźniak 2015, Podstawka 2010). Ubezpieczenia spełniają szereg funkcji: funkcję kompensacyjną (odszko-dowania), funkcję prewencyjną (zapobiegawczą), funkcję represyjną (wymuszanie odpowiednich za-chowań) oraz kilka funkcji finansowych (fiskalna, redystrybucyjna, lokacyjna, interwencyjna, kontro-lna) (Podstawka 2010).
Ubezpieczenia społeczne są rezultatem rozwoju historycznego, zwłaszcza w okresie kształtowania się systemu gospodarki kapitalistycznej. Ubezpie-czenie służy do łagodzenia następstw spowodowa-nych niemożnością zarobkowania, najpierw w przy-padku choroby i wyprzy-padku przy pracy, a następnie w wyniku przejścia na emeryturę. Ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe zostały wprowadzone w latach osiemdziesiątych XIX w. w Prusach, a tak-że w Wielkiej Brytanii. Na początku XX w. system ubezpieczeń wzbogacił się o nowe formy zabez-pieczeń., w tym ubezpieczenie od bezrobocia, oraz rozprzestrzenił się na inne kraje. Szczególną cechą ubezpieczeń społecznych jest ich redystrybucyjny charakter oraz oparcie na zasadach przymusu i so-lidaryzmu międzypokoleniowego.
Ubezpieczenia społeczne są realizowane przez upoważnione instytucje państwowe. W Polsce ta-kimi instytucjami są Zakład Ubezpieczeń Społecz-nych (ZUS) oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). ZUS zajmuje się ubezpiecze-niem emerytalnym i rentowym, wypadkowym i chorobowym pracowników, natomiast KRUS reali-zuje zadania związane z ubezpieczeniami społecz-nymi rolników. Innym rodzajem ubezpieczeń, które posiadają cechy ubezpieczeń społecznych jest ubez-pieczenie zdrowotne (Ronka-Chmielowiec 2016).
out this task, which may also encourage private institutions and entities to achieve this goal. The addressees of benefits in social security systems are not so much individual persons as their households (families). In this respect, social security systems may differ (Jędrusik-Jankowska 2007, Handschke, Monkiewicz 2007).
Health insurance in the social security system
Social insurance is an activity aimed at protection against unfavorable random events in human life, characterized by certain regularities of conduct, including in particular the protection of life, health and property. The task of insurance is to spread the burden of covering the costs of this protection over many units which are threatened by the same random tasks (Alińska, Woźniak 2015, Podstawka 2010). Insurance performs a number of functions: a compensation function (compensation), a preventive function (preventive), a repressive function (forcing appropriate behavior) and several financial functions (fiscal, redistribution, investment, intervention, control) (Podstawka 2010).
Social insurance is the result of historical development, especially during the formation of the capitalist economy. Insurance is designed to mitigate the consequences of inability to earn money, first in the event of illness and accident at work, and then as a result of retirement. Sickness and accident insurance were introduced in the 1880s in Prussia and Great Britain. At the beginning of the 20th century, the insurance system was enriched with new forms of security, including unemployment insurance, and spread to other countries. A special feature of social insurance is its redistributive character and the fact that it is based on the principles of intergenerational coercion and solidarity.
Social insurance is provided by authorized state institutions. In Poland, such institutions are the Social Insurance Institution (ZUS) and the Agricultural Social Insurance Fund (KRUS). ZUS deals with retirement and disability insurance, accident and sickness insurance of employees, while KRUS carries out tasks related to social insurance for farmers. Another type of insurance that has the characteristics of social insurance is health insurance (Ronka-Chmielowiec 2016).
Health insurance in the Act on the National Health Fund, referred to as compulsory or voluntary insurance, is created as a result of concluding a contract with the National Health Fund or by
applying for insurance of a family member. However, for the insurance to exist, the conditions provided for in the Act on the National Health Fund in Art. 6-8. The purpose of health insurance is to cover the costs of treating people who use public health facilities and medical services offered by the public health system. Services financed with funds from health insurance contributions managed by the National Health Fund may, under certain conditions, also be used by non-public health care units.
The Social Insurance Institution finances all four components of social insurance: retirement, disability, sickness (health) and accident insurance for all insured non-farm workers. Farmers’ insurance is provided by the Agricultural Social Insurance Fund.
The first element of social insurance is pension insurance, which is the most important part of the system and covers the risk of old age. This insurance provides income to people who have reached the statutory retirement age (women - 60, men - 65). But the legislator provides for exceptions for some professional groups that may retire early after meeting certain conditions, e.g., appropriate length of service. These professions include: teachers, miners, farmers, railroad workers, customs, uniformed services, mountain rescuers, judges and prosecutors, the president of the Republic of Poland and people who work under special conditions.
Disability insurance is implemented when the insured person has lost their earning capacity “permanently”, then the guaranteed benefit was commonly called a disability pension or when the breadwinner died, then the common name of the benefit is a survivor’s pension. In order to receive a disability pension, the following conditions must be met: incapacity for work that arose during employment or when the insured has terminated the employment contract, but 18 months have not passed since the end of employment, and have the required contribution period and non-contributory.
Another element of social insurance is health insurance, also known as sickness insurance, which deserves special attention. It was separated due to the fact that it was shaped later and the object of its protection is human health and life. The insurance is implemented by the National Health Fund, i.e., a different institution than in the case of social insurance. Health insurance is compulsory and voluntary, the former is closely related to social insurance. However, compulsory health insurance has a broader personal scope than traditional social insurance. This is because there is a broader concept, the social security system, which also covers all people, including those who have no income, e.g., children, pupils, students, unemployed or homeless. Health insurance benefits are also available to family members of persons covered by compulsory insurance. Benefits under this insurance are paid to employees due to temporary inability to work due to illness or giving birth to a child, which entails Ubezpieczenie zdrowotne w ustawie o
Naro-dowym Funduszu Zdrowia, określane jako ubez-pieczenie obowiązkowe lub dobrowolne, powstaje w wyniku zawarcia umowy z NFZ, bądź przez zgło-szenie do ubezpieczenia członka rodziny. Jednak, aby ubezpieczenie mogło zaistnieć, muszą być speł-nione warunki zapisane w ustawie o NFZ w art. 6-8. Celem ubezpieczeń zdrowotnych jest pokrycie kosz-tów związanych z leczeniem osób, które korzystają z publicznych placówek opieki zdrowotnej i usług medycznych oferowanych przez publiczny system opieki zdrowotnej. Usługi finansowane ze środków pieniężnych pochodzących ze składek na ubezpie-czenie zdrowotne, którymi zarządza NFZ, mogą być na określonych warunkach wykorzystywane także przez niepubliczne placówki ochrony zdrowia.
Zakład ubezpieczeń społecznych finansuje wszystkie cztery elementy ubezpieczenia społecz-nego: ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobo-we (zdrowotne) i wypadkochorobo-we dla wszystkich ubez-pieczonych pracowników niebędących rolnikami. Natomiast ubezpieczenie rolników realizuje Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Pierwszym elementem ubezpieczenia społecz-nego jest ubezpieczenie emerytalne, które stanowi najważniejszą część systemu i zabezpiecza ryzyko starości. Ubezpieczenie to zapewnia dochody oso-bom, które osiągnęły określony ustawowo wiek emerytalny (kobiety – 60 lat, mężczyźni – 65 lat). Ale ustawodawca przewiduje wyjątki dla niektó-rych grup zawodowych, które mogą przejść na wcześniejszą emeryturę po spełnieniu określonych warunków np.: odpowiedniego stażu pracy. Do gru-py tych zawodów należą: nauczyciele, górnicy, rol-nicy, kolejarze, służby celne, mundurowi, ratownicy górscy, sędziowie i prokuratorzy, prezydent RP oraz osoby, które pracują w warunkach specjalnych.
Ubezpieczenie rentowe realizowane jest w przy-padku, gdy ubezpieczony „trwale” utracił zdolność do zarobkowania, wówczas gwarantowane świad-czenie potocznie nazywano rentą lub, gdy nastąpiła śmierć żywiciela rodziny, wtedy potoczna nazwa świadczenia to renta rodzinna. Aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy należy łącznie speł-niać takie warunki jak: niezdolność do pracy, któ-ra powstała w czasie zatrudnienia lub wtedy, gdy ubezpieczony rozwiązał już umowę o pracę, ale nie upłynęło 18 miesięcy od chwili zakończenia zatrud-nienia, oraz posiadać wymagany okres składkowy i nieskładkowy.
Kolejnym z elementów ubezpieczenia społecz-nego jest ubezpieczenie zdrowotne zwane też cho-robowym, które zasługuje na szczególną uwagę. Zostało ono wydzielone w związku z faktem, iż ukształtowało się w późniejszym okresie i przed-miotem jego ochrony jest zdrowie i życie ludzkie. Realizacją tego ubezpieczenia zajmuje się Naro-dowy Fundusz Zdrowia, czyli inna instytucja niż w przypadku ubezpieczeń społecznych. Ubezpie-czenie zdrowotne jest obowiązkowe i dobrowolne, to pierwsze jest ściśle powiązane z ubezpieczeniem
społecznym. Jednak przymus ubezpieczenia zdro-wotnego posiada szerszy zakres podmiotowy od tradycyjnego ubezpieczenia społecznego. Dzieje się tak, ponieważ istnieje szersze pojęcie, system za-bezpieczenia społecznego, który obejmuje również wszystkie osoby, także te, które nie mają żadnego dochodu, np.: dzieci, uczniowie, studenci, bezro-botni czy bezdomni. Świadczenia z tytułu ubezpie-czeń zdrowotnych przysługują również członkom rodzin osób objętych przymusowym obowiązkiem ubezpieczenia. Świadczenia z tego ubezpieczenia wypłacane są pracownikom z powodu czasowej niezdolności do pracy, której powodem jest choro-ba lub urodzenie dziecka, co wiąże się z konieczno-ścią skorzystania z urlopu macierzyńskiego. Oprócz tych dwóch wyżej wymienionych świadczeń wy-różnić należy jeszcze takie świadczenia jak: rehabi-litacyjne, wyrównawcze i opiekuńcze.
Osoby, które zamieszkują w Polsce i nie są ob-jęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, mają możliwość ubezpieczyć się dobrowolnie. Za odwlekanie złożenia wniosku o dobrowolne ubez-pieczenie zdrowotne naliczana jest opłata, której wysokość zależna jest od okresu między poprzed-nim obowiązkowym ubezpieczeniem a zgłoszeniem przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia. Jest to charakterystyczna cecha dobrowolnego ubezpie-czenia zdrowotnego. Zadaniem tej opłaty jest po-wstrzymanie osób, które zgłaszają się do tego ubez-pieczenia dopiero w momencie zaistnienia potrzeby skorzystania ze świadczenia.
Wysokość składki na ubezpieczenia zdrowotne wyliczana jest na podstawie danych z GUS z czwar-tego kwartału poprzedniego roku. Informują one o wysokości stawki przeciętnych miesięcznych za-robków w sektorze przedsiębiorstw wraz z wypła-tami z zysku i na podstawie tych danych wyliczana jest wartość składki, która kształtuje się na pozio-mie 9% od podstawy wymiaru.
Ostatnim z elementów ubezpieczenia społecz-nego jest ubezpieczenie wypadkowe, które zabez-piecza ryzyko zdarzenia losowego powstałego przy pracy lub w drodze do/z pracy, które skutkuje nie-zdolnością do świadczenia pracy. Wysokość składki na to ubezpieczenie ustalana jest w odmienny spo-sób, niż w przypadku trzech poprzednich ubezpie-czeń, ponieważ uzależniona jest od rodzaju wykony-wanej pracy i opłacana jest tylko przez pracodawcę, składka jest, więc kosztem firmy. W przypadku gdy ubezpieczony nieumyślnie bądź z powodu rażącego niedbalstwa naruszy przepisy dotyczące ochrony życia i zdrowia, jest pod wpływem alkoholu, środ-ków odurzających lub psychotropowych i ulegnie wypadkowi w czasie pracy, wówczas świadczenie mu nie przysługuje.
Każdy kraj buduje własny system opieki społecz-nej i ochrony zdrowia. W każdym systemie ochro-ny zdrowia kluczową sprawą jest źródło i sposób finansowania. W literaturze można spotkać różne klasyfikacje i modele ochrony zdrowia. W modelach polegających na systemie ubezpieczeniowym, który
the necessity to take maternity leave. In addition to the two above-mentioned benefits, one should also distinguish such benefits as: rehabilitation, compensation and care.
Persons who live in Poland and are not covered by the health insurance obligation have the option of voluntarily insuring themselves. For delaying the submission of an application for voluntary health insurance, a fee is charged, the amount of which depends on the period between the previous compulsory insurance and the registration of joining the voluntary health insurance. This is a characteristic feature of voluntary health insurance. The purpose of this fee is to stop people who apply for this insurance only when the need arises.
The amount of the health insurance premium is calculated on the basis of data from the Central Statistical Office of Poland from the fourth quarter of the previous year. They inform about the amount of the average monthly earnings in the enterprise sector together with payments from profit and on the basis of these data the value of the premium is calculated, which is at the level of 9% of the basis of assessment.
The last element of social insurance is accident insurance, which covers the risk of a random event occurring at work or on the way to / from work, resulting in inability to perform work. The amount of the premium for this insurance is determined in a different way than for the three previous types of insurance, because it depends on the type of work performed and is paid only by the employer, so the premium is at the expense of the company. If the insured breaches the provisions on the protection of life and health, is under the influence of alcohol, intoxicants or psychotropic drugs and suffers an accident during work, the insured is not entitled to the benefit.
Each country builds its own welfare and health care system. In any health care system, the source and method of financing are of key importance. Various classifications and models of health protection can be found in the literature. In the models based on the insurance system, which is divided into compulsory and health insurance, there are such models of health protection as: the Siemaszka model, otherwise the supply model, the Beveridge model, consisting in equal access to experience by the whole society, the Bismarck model, or the insurance model. and the residual model, also known as the private insurance model (Znaniecka, Wieczorek-Kosmala, 2014). Trouble-free access to medical care largely depends on the health care model adopted in a given country. In the budget model, as a rule, all citizens of a given country are entitled to medical care, while in the insurance model only those who have the status of an insured person or members of his family. In Poland, since 1999, an insurance model, modeled on the Bismarck concept, has been in force, but it is still
dzieli się na ubezpieczenia obowiązkowe i zdrowot-ne, wyróżnia się takie modele ochrony zdrowia jak: model Siemaszki, inaczej model zaopatrzeniowy, model Beveridge’a, polegający na równomiernym dostępie doświadczeń przez całe społeczeństwo, model Bismarcka, inaczej ubezpieczeniowy i model rezydualny, inaczej model ubezpieczeń prywatnych (Znaniecka, Wieczorek-Kosmala, 2014). Bezproble-mowy dostęp do opieki medycznej w dużym stopniu zależy od przyjętego modelu ochrony zdrowia w da-nym państwie. W modelu budżetowym z zasady wszyscy obywatele danego państwa są uprawnieni do opieki medycznej, natomiast w modelu ubezpie-czeniowym tylko ci, którzy mają status ubezpieczo-nego lub członkowie jego rodziny. W Polsce od 1999 r. obowiązuje w zasadzie model ubezpieczeniowy, wzorowany na koncepcji Bismarcka, który jest jednak ciągle modyfikowany i uzupełniany o ele-menty budżetowe. Nadal jednak zasadnicza część funduszy na ochronę zdrowia pochodzi ze składek ubezpieczeniowych. Od stycznia 2009 r. instytucją zarządzającą środkami na ochronę zdrowia jest Na-rodowy Fundusz Zdrowia, mający poza zarządzają-cą centralą, 16 oddziałów wojewódzkich. Do głów-nych zadań NFZ należy (Bomer 2014):
– pokrywanie kosztów świadczeń opieki zdro-wotnej, z których korzystali świadczeniobior-cy uprawnieni na podstawie ustawy o świad-czeniach;
– określanie i monitorowanie dostępności i ja-kości świadczeń oraz analiza kosztów doty-czących usług opieki medycznej jak również prawidłowości zawierania umów na realizację tych usług;
– realizowanie rozliczeń dotyczących refundacji cen leków, wyrobów medycznych oraz produk-tów spożywczych przeznaczonych do specjal-nego żywienia;
– realizacja kosztów związanych z medycznymi czynnościami ratunkowymi;
– przeprowadzanie i ogłaszanie konkursów ofert, rokowań i podpisywanie umów zwie-rających postanowienia z zakresu udzielania, realizacji, monitorowania i rozliczania świad-czeń opieki zdrowotnej;
– promocja zdrowia;
– wykonywanie czynności obejmujących za-dania finansowe przy realizacji programów zdrowotnych oraz zadań zleconych przez Mi-nistra Zdrowia;
– monitorowanie ordynacji lekarskich;
– podejmowanie działań związanych wydawa-niem informacji i prowadzenia promocji w ra-mach ochrony zdrowia;
– prowadzenie Centralnego Wykazu Ubezpie-czonych.
Prawo ubezpieczenia zdrowotnego posiadają osoby, które są obywatelami polskimi i zamieszku-ją na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, jak również obcokrajowcy przebywający w Polsce z uwagi na posiadanie wizy pobytowej w celu
wykonywa-being modified and supplemented with budgetary elements. However, the major part of the funds for health care still comes from insurance premiums. Since January 2009, the institution managing funds for health protection is the National Health Fund, which, apart from the managing headquarters, has 16 voivodeship branches. The main tasks of the National Health Fund include (Bomer 2014):
– covering the costs of healthcare services used by beneficiaries entitled under the Act on benefits;
– determining and monitoring the availability and quality of services and analyzing the costs of medical care services as well as the correctness of concluding contracts for the provision of these services;
– settlements regarding the reimbursement of the prices of drugs, medical devices and food products intended for special nutrition;
– payment of costs related to emergency medical services;
– conducting and announcing competitions for offers, negotiations and signing contracts containing provisions on the provision, implementation, monitoring and accounting of healthcare services;
– health promotion;
– performing activities including financial tasks in the implementation of health programs and tasks commissioned by the Minister of Health; – monitoring of medical prescriptions;
– undertaking activities related to issuing information and conducting health care promotion;
– keeping the Central List of Insureds.
The health insurance right is available to persons who are Polish citizens and reside in the territory of the Republic of Poland, as well as foreigners staying in Poland due to the possession of a residence visa for the purpose of performing work, or a residence permit for a fixed period, a permit to settle or a residence permit. tolerated. Compulsory health insurance applies to persons who meet the conditions for insurance or social insurance for farmers and belong to them:
– workers;
– farmers and their household members;
– persons conducting non-agricultural business activity and persons cooperating with them; – homeworkers;
– persons performing work on the basis of a mandate contract, agency contract or other contract for the provision of services that are covered by the provisions of the Civil Code, such as in the case of a mandate contract; – clergy;
– members of agricultural production cooperatives and cooperatives of agricultural circles and members of their families;
– persons receiving social benefits paid during the holiday period or receiving a social
nia pracy, czy zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się lub zgody na pobyt tolerowany. Obowiązkowemu ubezpiecze-niu zdrowotnemu poddaje się osoby, które spełniają warunki do objęcia ubezpieczeniem lub ubezpiecze-niem społecznym rolników i należą do nich:
– pracownicy;
– rolnicy i ich domownicy;
– osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą i osoby z nimi współpracujące; – osoby wykonujące pracę nakładczą;
– osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczeniu usług, które objęte są przepisa-mi kodeksu cywilnego, takiprzepisa-mi jak przy umo-wie zlecenia;
– osoby duchowne;
– członkowie rolniczych spółdzielni produkcyj-nych i spółdzielni kółek rolniczych oraz człon-kowie ich rodzin;
– osoby pobierające świadczenia socjalne wy-płacane w okresie urlopu lub korzystające z zasiłku socjalnego wypłacanego na czas przekwalifikowania zawodowego i poszuki-wania nowego zatrudnienia;
Składka na ubezpieczenie społeczne (zdrowot-ne) jest świadczeniem pieniężnym, które posiada takie cechy jak: bezwarunkowość, przymusowość, opłatność i celowość (Podstawka 2010). Wysokość składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i cho-robowe jest równa dla wszystkich ubezpieczonych niezależnie od tytułu ubezpieczenia i wyliczana jest na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeniowym z dnia 13 października 1998 r. Finanse przeznaczo-ne na opłatę składek pochodzą z własnych środków płatnika i ubezpieczonego. Procentowy udział ubez-pieczonego i płatnika przedstawia Tabela 3.
Rolnicy, którzy prowadzą gospodarstwo rolne i posiadają ubezpieczenie społeczne są zobowiązani do wnoszenia składek ubezpieczenia społecznego za siebie oraz za osoby pracujące w gospodarstwie podlegające ubezpieczeniu. Początkowo
skład-Tabela 3. Procentowy udział ubezpieczonego i płatnika w finansowaniu składek w 4 rodzajach ubezpieczeń społecznych Table 3. Percentage share of the insured and the payer in financing contributions in 4 types of social insurance
Rodzaj ubezpieczenia/
Type of insurance Płatnik/Payer Ubezpieczony/Insured
Osoby, które są płatnikami składek na własne
ubezpieczenia/ People who are premium
payers for their own insurance Emerytalne/ Retirement 9,76% 9,76% 19,52% Rentowe/ Profitable 1,5% 6,5% 8% Chorobowe/ Sickness 0,00% 2,45% 2,45% Wypadkowe/ Accidental % ustalony w różnej wysokości/
% fixed at different rates 0,00%
% ustalony w różnej wysokości/ % fixed at different rates Źródło: Lewtak 2020.
Source: Lewtak 2020.
allowance paid during professional retraining and seeking new employment;
The social (health) insurance contribution is a cash benefit that has the following features: unconditional, compulsory, payable and purposeful (Podstawka 2010). The amount of contributions for retirement, disability and sickness insurance is equal for all insured persons, regardless of the insurance title, and is calculated on the basis of the Act on the Insurance System of October 13, 1998. The finances for the payment of contributions come from the payer’s and the insured’s own funds. The percentage share of the insured and the payer is presented in Table 3.
Farmers who run a farm and have social insurance are required to pay social security contributions for themselves and for persons working on the farm covered by insurance. Initially, contributions were calculated quarterly, and since October 2009 they are calculated for each month. As in the case of employee insurance in ZUS, the contribution in KRUS is not a single total contribution, but is divided into retirement and disability pension contributions as well as accident, sickness and maternity insurance contributions according to the type of risk.
The monthly amount of the contribution for retirement and disability pension insurance for each insured farmer owning less than 50 ha of agricultural conversion area is 10% of the basic pension. In the case of having a larger farm, the farmer is obliged to pay an additional premium, the amount of which is given in Table 4.
In the case of farmers running another non-agricultural economic activity simultaneously with the farm, the amount of the basic contribution for retirement and disability pension insurance is calculated twice. The monthly rate for accident, sickness and maternity insurance is determined at the basic rate for each farmer, regardless of whether the farmer works only on the farm or his farm exceeds 50 ha and whether he also has additional employment.
Tabela 4. Dodatkowa składka na ubezpieczenia
emerytal-no-rentowe w KRUS
Table 4. Additional contribution to the pension insurance
scheme in KRUS Procent od emerytury podstawowej/ Percentage on the basic pension
Wielkość użytków rolnych w hektarach przeliczeniowych/
The size of agricultural land in conversion hectares
12 Od 50 do 100/ From 50 to 100 24 Od 101 do 150/ From 101 to 150 36 Od 151 do 300/ From 151 to 300 48 Od 301 i więcej/ From 301 and more Źródło: Lewtak 2020.
Source: Lewtak 2020. ki naliczane były kwartalne zaś od października
2009 r. obliczane są na każdy miesiąc. Podobnie jak przy ubezpieczeniu pracowników w ZUS, składka w KRUS nie ma charakteru jednolitej składki łącznej lecz jest podzielona ze względu na rodzaj ryzyka na składkę emerytalno-rentową oraz składkę na ubez-pieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie.
Miesięczna kwota składki na ubezpieczenie eme-rytalno-rentowe za każdego ubezpieczonego rolni-ka posiadającego mniej niż 50 ha przeliczeniowych użytków rolnych stanowi 10% emerytury podsta-wowej. W przypadku posiadania większego gospo-darstwa rolnik zobowiązany jest do opłacania do-datkowej składki, której wysokość podaje Tabela 4. W przypadku rolników prowadzących równo-cześnie z gospodarstwem rolnym inną pozarolniczą działalność gospodarczą wysokość składki podsta-wowej na ubezpieczenie emerytalno-rentowe nali-cza się podwójnie. Miesięczna stawka na ubezpie-czenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie ustalane jest w podstawowej wysokości za każdego rolnika niezależnie czy rolnik pracuje tylko w go-spodarstwie czy jego gospodarstwo przekracza 50 ha i czy ma też dodatkowe zatrudnienie.
Świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych
Z tytułu ubezpieczeń społecznych i zdrowot-nych, osoby ubezpieczone w przypadku wystą-pienia zdarzenia ryzyka, korzystają ze świadczeń pieniężnych lub świadczeń w naturze. Celem świad-czeń wypłacanych z ubezpieczenia społecznego jest zaspokojenie potrzeb powstałych na skutek zda-rzenia spowodowanego dowolnym rodzajem ryzy-ka w określonych okolicznościach życiowych, które wymagają ochrony. Rodzaje świadczeń wypłaca-nych z ubezpieczenia społecznego przedstawia ry-sunek 2.
W sferze ubezpieczeń zdrowotnych mamy do czynienia z świadczeniami rehabilitacyjnymi, za-siłkiem chorobowym, zaza-siłkiem wyrównawczym, zasiłkiem opiekuńczym i zasiłkiem macierzyńskim. Prawo do wypłaty zasiłku chorobowego ubezpie-czony nabywa w sytuacji niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 182 dni spowodowanej choro-bą w czasie trwania ubezpieczenia zdrowotnego. W przypadku, gdy ubezpieczony zachorował na gruźlicę lub jest w ciąży okres przysługiwania za-siłku chorobowego wydłuża się do 270 dni. Osobą ubezpieczona, aby mogła otrzymać świadczenie chorobowe, powinna podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu i nieprzerwanie przebywać 30 dni na zwolnieniu chorobowym. Istnieje szereg innych ob-warowań wypłaty świadczenia chorobowego. Za-siłek chorobowy wypłacany jest, co miesiąc a jego wysokość stanowi 80% podstawy wymiaru zasił-ku. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubez-pieczonemu, który wykorzystał zasiłek chorobowy i nadal wymaga leczenia lub rehabilitacji leczniczej. Zasiłek wyrównawczy jest wypłacany w sytuacji
Social and health insurance benefits
Under social and health insurance, insured persons receive cash benefits or benefits in kind when a risk event occurs. The purpose of social insurance benefits is to meet the needs arising from an event caused by any type of risk in certain life circumstances which require protection. The types of social insurance benefits are presented in Figure 2.
In the field of health insurance, we are dealing with rehabilitation benefits, sickness allowance, compensatory allowance, care allowance and maternity allowance. The insured person acquires the right to sickness benefit if he / she is unable to work for more than 182 days due to illness during the health insurance period. If the insured person falls ill with tuberculosis or is pregnant, the period of entitlement to sickness benefit is extended to 270 days. In order to be able to receive sickness benefits, the insured person should be subject to compulsory insurance and be on sick leave continuously for 30 days. There are a number of other restrictions on the payment of sickness benefit. Sickness benefit is paid monthly and its amount is 80% of the basis for the benefit calculation. Rehabilitation benefit is granted to an insured person who has used the sickness benefit and still requires treatment or rehabilitation. Compensation allowance is paid when an employee needs to undergo vocational rehabilitation after an accident at work or an occupational disease. Maternity allowance is granted to an insured person who gave birth to a child during health insurance or during the parental leave or took a child to raise a foster family. Maternity allowance amounts to 100% of the calculation basis of the allowance. In
konieczności poddania się pracownika rehabilita-cji zawodowej po wypadku przy pracy lub choro-bie zawodowej. Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w czasie ubezpieczenia zdro-wotnego lub w czasie trwania urlopu wychowaw-czego urodziła dziecko lub przyjęła na wychowanie dziecko w ramach rodziny zastępczej. Zasiłek ma-cierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru zasił-ku. Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje w określonych sytuacjach również ojcu dziecka. Czas pobierania zasiłku jest uzależniony od trwania urlopu macierzyńskiego. Zasiłek opiekuńczy w wy-sokości 80% podstawy wymiaru zasiłku przysługu-je osobie ubezpieczonej zwolnionej z wykonywania pracy w związku z koniecznością osobistego spra-wowania pieczy należącą do jego rodziny. Ogólnie, zasiłki przyznawane w ramach ubezpieczeń wotnych wiążą się ze świadczeniami opieki zdro-wotnej, które mają na celu zachowanie, ratowanie, przywracanie i poprawę stanu zdrowia w wyniku różnych działań medycznych nastawionych na pro-ces leczenia czy zapobieganie wystąpieniu choroby.
certain situations, the child’s father is also entitled to maternity allowance. The duration of the allowance depends on the duration of the maternity leave. The carer’s allowance in the amount of 80% of the allowance calculation basis is granted to the insured person who is exempt from work due to the need to personally exercise care of his family. Generally, health insurance benefits are related to health care benefits that are designed to preserve, save, restore and improve health through various medical measures aimed at treating or preventing disease.
Rycina 2. Rodzaje świadczeń wypłacanych z ubezpieczeń społecznych Figure 2. Types of benefits paid from social insurance
Źródło: Podstawka M. (red.), Finanse, s. 375. Source: Podstawka M. (ed.), Finanse, p. 375.
