Bieżące prace nad nowymi propozycjami do Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO w Norwegii. Lista wstępna i proponowane nominacje

The Ongoing Work for Prospective

New World Heritage Sites in Norway.

The Tentative List and Proposed

Nominations

TrO N D TaU G BO L

Background

Every State Party b elon ging to the u n e s c o World H eritage C on ven tion is o b lig ed to s u b m it a Tentative List o f p ro s p e c t iv e n e w w h S ites to the u n e s c o World H eritage Centre. A Tentative List is an inventory o f

th ose properties which each State Party intends to co n sid er for n o m in a ­ tion during the following years. Such a list should be re-exam ined and re-submitted at least every ten years.

A Tentative List o f p ro p e rtie s w hich a State Party c o n s id e r s to be cultural and/or natural heritage o f o u tstan d in g universal value, and th e r e ­ fore suitable for inscription on the World H eritage List, sho u ld not be consid ered as exhaustive. States Parties are e n c o u r a g e d to prepare their Tentative Lists with the participation o f a w ide variety o f s ta k e h o ld e rs . A revised Tentative List m u st be su bm itted to the World H eritage Centre at least one year prior to s u b m is sio n o f any nom ination. A revision m ay otherwise be m ade, w h en e ver a State Party finds it appropriate, as long as the period b etw een tw o revisions d o e s not extend the limit o f ten years.

The main premise for our work on re-examination o f N orw ay’s Tentative List is to follow the re c o m m e n d a tio n s given by u n e s c o’s Global Strategy

for a better balanced World H eritage List. This s tra tegy w a s a d o p te d for the first tim e in 1 9 9 4 by the C o m m itte e and a d d re s s e d to the d e v e lo p e d and already well represented S tates Parties - i.e. mainly in E uro pe and North America. T h e s e two groups o f countries were advised to slow down their nom inations so that S tates Parties in the rest o f t h e world could gain a better representation. To this day, however, after m o re than 15 years, Europe and North A m erica still share abou t 5 0 % o f th e total n u m b e r o f

Tr o n d Ta u gB 0 L

Bieżące prace nad nowymi

propozycjami do Listy Światowego

Dziedzictwa Kulturowego

i Przyrodniczego

u n e s c o

w

Norwegii.

Lista wstępna i proponowane

nominacje

W pr o w a dz e n ie

Każde państwo-strona Konwencji

u n e s c o w

sprawie Ochrony Światowego

Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego m a obowiązek przedłożenia

do C en tru m Światowego D ziedzictw a

u n e s c o

listy wstępnej. Lista

wstępna to wykaz obiektów, które kraj zam ierza uwzględnić przy zgła­

szaniu nom inacji w najbliższych latach. Listę taką należy sprawdzać

i ponownie przedstawiać co najm niej co dziesięć lat.

Lista wstępna wskazuje dobra, które kraj uważa za dziedzictwo k u l­

turowe albo naturalne posiadające wyjątkową wartość uniwersalną i dla­

tego kw alifikują się one do w pisu na Listę

u n e s c o,

jednak nie należy

jej traktować jako wyczerpującej. Zachęca się kraje, by do przygotowy­

w ania list wstępnych angażow ały szerokie grona stron zainteresowa­

nych. Sprawdzona lista wstępna w inna zostać przedłożona w Centrum

Światowego Dziedzictwa przynajm niej na rok przed zgłoszeniem no­

m inacji. W eryfikację m ożna poza tym przeprowadzać zawsze, gdy dane

państwo uzna to za stosowne, o ile okres m iędzy dwiema zm ianam i nie

przekracza dziesięciu lat.

G łó w n ym n aszym założeniem przy przeglądzie norweskiej listy

wstępnej jest wykonanie zaleceń Globalnej Strategii

u n e s c o

dotyczą­

cych zrównoważenia Listy Światowego Dziedzictwa. Strategię tę Komitet

przyjął w roku 19 9 4 , apelując do krajów rozwiniętych i dobrze już re­

prezentowanych na Liście (tj. głównie europejskich i północnoam ery­

kańskich) o zwolnienie tempa nom inacji, by dać państwom-stronom

w innych częściach świata szansę na lepszą reprezentację. Jednak dziś,

po ponad piętnastu latach od tamtej pory, około 50 procent wszystkich

the sites inscribed. T h u s re c o m m e n d a tio n s to w a rd s countries such as N orw ay thus s e e m to have had to o little im pact. In ord er to safeguard the credibility o f t h e World H eritage List and also the Convention, it is likely that u n e s c o will be forced to stren g th e n its a ction s for a better balanced World H eritage List in the near future.

The World Her ita ge Sites in N or w a y today

By г о ю , N orw ay has 7 sites inscribed on the World H eritage List. O n e site, the Struve G e o d e tic Arc is part o f a transnational serial nomination, which is unique as the first o f its kind on the List, since it represents a s c i­ entific historical m em o rial as c o m m o n cultural heritage. The remaining 6 sites located entirely on N orw eg ian territory are the result o f unilateral N orw eg ian nom ination efforts and con sist o f o n e natural site, represent­ ing natural lan d s ca p e and geology, and 5 cultural sites.

Typologically th e s e 5 cultural sites can be divided into: - religious property, a church (Urnes Stave Church), - trade h o u s e s , a port (Bryggen),

- an urban centre, co p p e r w orks and m in es (Roros Mining Town), - an arch aeological site, rock art (Rock Art o f Alta),

- a cultural la n d s c a p e (Vega Archipelago).

A closer look at the 5 cultural World Heritage Sites in N orw ay reveals a striking c o m m o n feature: the entire built heritage represents wooden architecture.

It may be said that this fact fits very well with traditional Norwegian and Nordic buildings, both vern acular and o therw ise. B esid e that, the m o s t im portant Norw egian contribution to international history o f architecture, the stave churches,is included. Urnes is ch osen as a representative a m o n g the 28 rem aining stave ch u rch es in Norway, and to ge th e r with Bryggen w a s the very first N o rw eg ian inscription (1979). If it w a s nominated today, however, it is likely that Urnes w ould b e c o m e part o f a serial nomination o f stave ch u rch es - ju st like the six W ooden C hurches o f Southern Poland (M ałopolska), which were inscribed in 2 0 0 3 ar,d represen t a more holistic and m od ern a pproach (-> Fig. lj.

Further on ou r list w e have rock art. This is a special kind o f a r c h a e o ­ logical heritage: ca rvin g s and paintings on a solid rock surface. It has m o re in c o m m o n with sites els e w h e re in N orden and in distant places than with a rch a e o lo g y in Central Europe and the Mediterranean.

Cultural and natural landscapesare a m o n g the m o s t recent Norwegian inscriptions. In fact, this may be seen as a m anifestation o f the intim ate

K o ś c i ó ł s ł u p o w y w U r n e s ko ł o L u s t r a f jo r d , S o g n . D r e w n ia n y k o ś c i ó ł s ł u p o w y o s a d z o n y w p e ł n y m d r a m a t y z m u p e j z a ż u fio rd u m o ż n a ś m i a ł o o k r e ś l i ć ja k o s y m b o l d z i e d z i c t w a n o r w e s k i e g o . Fo t. T r on d T a u g b o l , R i k s a n ti k v a r e n U r n e s S t a v e C h u r c h by L u s tr a fj o r d , S o g n . A w o o d e n s t a v e c h u r c h s e t in a d r a m a t i c fj o r d l a n d s c a p e c a n s a f e l y b e p r o c l a i m e d a s a s y m b o l o f t h e W o rl d ł ł e r i t a g e o f N o r w a y . P h o t o by T r o n d T a u g b o l , R i ks a n ti kv a r en

w pisanych m iejsc to nadal Europa i A m eryka Północna. Wydaje się,

że apele do krajów takich jak nasze odnoszą niewielki skutek,

u n e s c o

prawdopodobnie będzie w najbliższej przyszłości zm uszone zinten­

syfikować działania zmierzające do zrównoważenia Listy Światowego

Dziedzictwa, aby bronić wiarygodności Listy i Konwencji.

D z i e dz ic t w o ś w ia to we w N or we gii - st an aktualny

W roku 2 0 10 Norwegia posiadała siedem zabytków na Liście. Jeden

z nich to część ponadnarodowego wpisu zbiorowego - Południk Struvego,

którego unikalność polega na tym, że był na Liście jednym z pierwszych

obiektów reprezentujących pom nik naukowo-historyczny jako wspól­

ne dziedzictwo kulturowe. Na sześć m iejsc w Norwegii pochodzących

z jednostronnych nom inacji jedno to obiekt przyrodniczy (naturalny

krajobraz i geologia), a pozostałe pięć to zabytki kultury.

Te pięć zabytków kultury m ożna przyporządkować do następujących

typów:

W y k r e s u k a z u j ą c y s t o s u n e k licz by l u d n o ś c i d o l icz b y z a b y t k ó w w p i s a n y c h na List ę u n e s c o w pi ęc iu w y b r a n y c h kr a jac h. N o r w e g i a j e s t j e d y n y m , g d z i e w s k a ź n i k p r z e k r a c z a j e d e n z a b y t e k na m ilion m i e s z k a ń c ó w . O p r a ć . T ron d T a u g b o l

G r a p h s h o w i n g P o p u l a t i o n v s N u m b e r o f W o r l d H e r i t a g e S i t e s in 5 s e l e c t e d co u n t r i e s . N o r w a y is th e o n ly o n e w ith a total o f w h S i t e s t h a t e x c e e d s 1 p e r m il lio n in h a b it a n ts . Elab. T r on d T a u g b a l

relationship which pe op l e in No rw a y have with nature. Nature is c lo s e to us; for generations harsh nature has set the limits to our output, w h e t h ­ er it w a s f rom agriculture, fisheries, forestry or mining. Consequent l y, Norweg i an l an ds ca pe s reflect the fine balance b et w e e n human activities and the c i r c u m s t a n c e s to which p e o p le h ave had to adapt. In t o d a y ’s post-industrial society o f Norway, nature still d o m i n a t e s our everyday lives and thinking, not at least as a s our ce o f recreation. A c c es s to nature is e a s y and highly appreciated a m o n g the N o r w eg i a n people.

Gen era l conditions and r e c o m m e n d a t i o n s for a revision o f

the Tentative List

u n e s c o has felt increasingl y c o n c e r n e d a b o u t t he d e v e l o p m e n t o f

the World Heritage List since the Global Strategy for a better bal anced list was launched in 1 994. Still, after 15 years, in 2 0 0 9 Europe & North-America had 441 out o f a total o f 8 90 sites on the List (49,6%). We have to take this concern seriously. For Norway, it m e a n s that w e really have to realise that Nor way is a small country in a big world. From this perspective, w e m u s t s ee that we are already well represented on the List (-» Fig. 2).

- domy kupieckie, port (Bryggen),

- układ m iejski, kopalnia i huta m iedzi (miasteczko górnicze R^ros),

- archeologia, sztuka naskalna (rysunki naskalne w Alta),

- krajobraz kulturow y (archipelag Vega).

Jeśli lepiej przyjrzeć się tym pięciu zabytkom

u n e s c o w

Norwegii, za­

uważymy uderzającą cechę wspólną: całe dziedzictwo architektoniczne do­

tyczy budownictwa drewnianego. Idzie to w parze z tradycją regionalnego

budownictwa norweskiego i nordyckiego. Poza tym wśród nich znalazł się

najdonioślejszy wkład Norwegów w międzynarodową historię architektury,

czyli kościół słupowy. Urnes wybrano jako przedstawiciela dwudziestu

ośmiu zachowanych kościołów słupowych w Norwegii; wraz z Bryggen

był pierwszym norweskim zabytkiem wpisanym na Listę

u n e s c o

(1979).

Gdyby nom inacja m iała miejsce dziś, łatwo sobie wyobrazić, że Urnes we-

szłoby w skład nominacji zbiorowej kościołów słupowych, tak jak stało się

to w wypadku sześciu kościołów małopolskich, które wpisano w roku 2003,

dając w yraz bardziej całościowemu, nowoczesnemu podejściu (-> Ryc. 1).

Dalej na naszej Liście widnieje sztuka naskalna. Ryty i m alunki na li­

tej skale to specjalny rodzaj dziedzictwa archeologicznego. Ma więcej

wspólnego z innym i m iejscam i w Norden i oddalonych lokalizacjach niż

z archeologią środkowoeuropejską i śródziem nom orską.

Krajobrazy przyrodnicze i kulturowe to najnowsze wpisy norweskie.

Mogłyby w istocie uchodzić za m anifestację bardzo osobistego stosunku

ludzi w Norwegii do przyrody. Przyroda jest nam bliska. Przez całe poko­

lenia sroga natura wytyczała granice naszych dokonań, czy to w rolnictwie,

czy rybołówstwie, leśnictwie albo górnictwie. Krajobraz norweski to sub­

telny efekt dostosowania działań ludzkich do warunków klimatycznych.

Dziś, gdy stanowimy społeczeństwo postindustrialne, matka natura nadal

dominuje nasze życie codzienne i myślenie, przynajmniej pod względem

rekreacji. Dostęp do przyrody jest łatwy i ludzie to doceniają.

Warunki ogólne i rekomendacje dla obiektów z listy wst ępnej

Od kiedy w roku 19 9 4 przyjęto Globalną Strategię na rzecz lepszego

zrównoważenia Listy Światowego Dziedzictwa,

u n e s c o

wykazuje zwięk­

szoną troskę o jej rozwój. Niemniej w roku 2 0 0 9 Europa i Am eryka

Północna posiadały 441 wpisów na ogólną liczbę 890 zabytków na Liście

(49,6%). Trzeba to potraktować poważnie. Norwegowie naprawdę muszą

zdać sobie sprawę, że są m ałym państw em w w ielkim świecie. Patrząc

z tej perspektywy, jesteśm y całkiem dobrze reprezentowani na Liście

(-> Ryc. 2).

Th oug h No r w a y is a small country, it is relatively wealthy, both f inan­ cially and in t er ms o f World Heritage Sites. Therefore, the qu es t io n is: how can we contribute to the Global Strategy?

When we look closer at the Global Strategy, we s ee that the Operational Guidelines in Article 59 strongly enc our ag e States Parties such as No r way to:

- s l ow down, limit further nominations,

- p r o p o s e only properties falling into categories which are still under- -represented,

- link new nomi n a t i o n s with a nomination f rom a State Party w h o s e heritage is under-represented (-» Fig. 3).

In fact, u n e s c o s u g g e s t s an effective me t h o d which can be ada pt ed

by the richer and wel l-represented countries in order to assist countries which are in a less privileged position. Ou r contribution could be exper­ tise and mo ne y allocated to a joint nomination proc es s which will f avour the heritage o f an under-repres ented State Party. This me t h o d will be mo re closely d i s c us se d later in this article.

T h e No rw e g i a n a ppr o a ch to t h e s e conditions

T h e Directorate for Cultural He ri t a ge (Riksantikvaren), re s p ons i b l e for the co-ordination o f the follow-up work on World Heritage in Norway, really wa nt s to s l ow down the pa ce o f new nomi nat i ons f rom Norway. However, we recognise a s trong will a m o n g heritage sites in N o rw ay to promot e their status, that is - to obtain the highest a c kn ow l ed gme nt p o s ­ sible, namel y the status o f a World Heritage Site. We try to face this cha l ­ l enge by asking: which sites in No r w a y bel ong to the under-represented categories?

Obviously, nature is an under-represented category, c o mp a r e d to cul ­ ture. As o f 2 0 0 9 , there were 689 cultural, 176 natural and 25 mixed sites on the World Heritage List. Thus, w e take this fact into account in t he re­ vision o f our Tentative List. The Directorate for Nature M a n a g e m e n t has been given the t ask o f o v er se ei n g the natural heritage o f Nor way in order to identify properties suitable for inscription. For the cultural heritage, we expect to find s o m e reliable advice in analysis work which has been executed on the initiative o f u n e s c o.

8 0 0 -700 ■ H L is ta w s tę p n a_{T e n te tiv e L is t} 6 0 0 - ■ L is ta U N E S C O W H L is t 5 0 0 4 0 0

-Ł

3 0 0 2 0 0 -1 0 0 -

1 1

*

_■

■

0 1 1 1 ---1 A fry k a P a ń s t w a A r a b s k ie A z ja / P a c y fik E u ro p a / A m e r y k a P łd ./ A fric a A r a b S t a t e s A s ia / P a c ific A m e ry k a Płn K a ra ib y Eu ro p e / L a tin A m e r ic a / N o r t h A m e r ic a C a rib b e a n 3

„ A n a l i z a r o z b i e ż n o ś c i : p o r ó w n a n i e L isty u n e s c o i list w s t ę p n y c h dla r e g i o n ó w u n e s c o ” ( 2 0 0 2 ) . N a p o d s t a w i e : „ L i s t a Ś w i a t o w e g o D z i e d z i c t w a . U z u p e ł n i a n i e b r a k ó w - plan d z ia ł a n i a na p r z y s z ł o ś ć ” , i c o m o s ( 2 0 0 5 ) , rys. A5, s . 39

C o m p a r i s o n o f w h L i st a n d T e n ta ti v e L i st s r ef er r e d to u n e s c o R e g i o n s ( 2 0 0 2 ). B a s e d on: “ T h e W o r l d H e r i t a g e List. Filling th e G a p s - an A c t i o n Plan fo r th e Fu tu re" , i c o m o s (2 0 0 5 ) , g r a p h A5, p a g e 39

Choć Norwegia to niewielki kraj, jest stosunkowo bogata w sensie

finan sow ym i pod w zględem liczby zabytków światowego dziedzic­

twa. Pojawia się zatem pytanie: jaki może być nasz wkład w Globalną

Strategię?

Przypatrzm y się bliżej Globalnej Strategii. „Wytyczne operacyjne”

w artykule 59 silnie zachęcają państwa-strony takie jak Norwegia do:

- zwolnienia tempa zgłaszania nominacji i zm niejszenia ich ilości,

- proponowania tylko dóbr z kategorii nie dość reprezentowanych,

- łączenia nowych nominacji z nom inacjam i państwa-strony, którego

dziedzictwo jest zbyt skrom nie reprezentowane (-» Ryc. 3).

u n e s c o

sugeruje krajom bogatszym

i

dobrze reprezentowanym m e­

todę pomocy krajom w przeciwnej sytuacji. Możemy zaoferować wiedzę

specjalistyczną i asygnować środki na wspólne nom inacje dziedzictwa

państw-stron niewystarczająco reprezentowanych. Metoda ta zostanie

dokładniej omówiona w dalszej części artykułu.

Consulting the

i c o m o s

R e port

-

“ Filling the G a p s ”

Regarding cultural heritage as s uch, it t urns out that there are certain imba l a nce s within this ca t eg ory as well. T h e report “ Filling the C a p s - an action plan for the f ut u r e”, an anal ysis by i c o m o s (2005), reviews

the distribution o f t h e inscribed cultural heritage within 3 framewor ks : т. typological,

2. chronological, 3. thematic.

Th e findings for the t ypological f r a m ew o r k are that the m o s t repre­ sented categories o f cultural heritage inscribed on the w h List are:

- archaeological (23%),

- architectural and artistic m o n u m e n t s (15%), - historic t o wn s and urban e n s e m b l e s ( n %) , - religious properties ( n%).

Together, t h e s e c a t e g o r i e s cons t i t ute 6 0 % o f t h e total n u m b e r o f properties inscribed and 6 9 % o f all cultural sites. Generally, this me a n s that the f ollowing categories are d i sa dv an ta ge d or under-represented on the List:

- n oma di c cultures,

- agricultural l a n ds c a pe s relating to staple or other crops, - sacred and/or s y mbol i c significance o f certain natural features, - religious m o n u me n t s associated with religions other than Christianity, - vernacular architecture and s et tl ement s ,

- mo d er n heritage,

- technological and industrial heritage.

Broken d o wn according to geographi cal location, the data s h o w that the u n e s c o region o f Europe and North A me r i ca has got:

- 3 3 % o f t h e archaeological sites, - 5 1 % o f the architectural sites,

- 55% o f the historic to wn s and e n s e m b l e s , - 4 4 % o f t h e religious properties.

Europe and North Ameri ca are relatively bes t represented within m o d ­ ern heritage (79%) and cultural l ands capes (67%). On the other hand, this region is relatively poores t in burial sites ( 30 %) and rock art sites (33%). Re ga rdi ng tec hnol ogi c al and agricultural pro pe rt ies , which constitute only 6 % o f the total, Europe and North A me r i c a have 55 % o f the sites bel ongi ng to this category.

T h e c h r on o l og i ca l -r eg i o n al f r a m e w o r k is divided into 9 s e c ti on s, which relate to civilisations and historic timel ine relevant to each region. Th e main findings are that:

N a s z a filozofia

Riksantikvaren - Dyrekcja Ochrony Dziedzictwa Kulturowego odpowie­

dzialna za koordynację i kontynuację prac nad miejscami w Norwegii wpisa­

nymi na Listę Światowego Dziedzictwa, szczerze pragnie spowolnić tempo

zgłaszania nowych nominacji z Norwegii. Jednak wśród zabytków norwe­

skich dostrzegamy silną chęć promowania swego statusu, to jest zyskania

najwyższego uznania jako dziedzictwo światowe. Staramy się sprostać

temu wyzwaniu, pytając: które kategorie są nie dość reprezentowane?

Oczywiście m ało reprezentowana jest przyroda w porównaniu z k u l­

turą. W edług stanu z roku 2 0 0 9 na Liście

u n e s c o

jest 689 zabytków

kultury, 176 zabytków przyrody i 25 m iejsc typu mieszanego. Bierzemy

to pod uwagę przy weryfikacji listy wstępnej. Dyrekcji Ochrony Przyrody

powierzono zadanie nadzorowania dziedzictwa naturalnego w Norwegii

w celu określenia dóbr odpowiednich do wpisu. W kwestii dziedzictwa

kulturowego oczekujem y na wiarygodne w yniki analiz prowadzonych

z inicjatywy

u n e s c o.

Raport i c o M O S - „ Uz u pe łn ia ni e br ak ów ”

Okazuje się, że również w ram ach kategorii dziedzictwa kulturowego

istnieje pew na nierównowaga. Raport

i c o m o s

„U zupełnianie braków

- plan działania na przyszłość” (2005) analizuje dystrybucję zabytków

wpisanych na Listę

u n e s c o w

trzech aspektach:

1. typologicznym ,

2. chronologicznym,

3. tem atycznym .

W yniki analizy typologicznej wskazują, że najlepiej reprezentowane

na Liście kategorie to:

- zabytki archeologiczne (23%),

- architektura i pom niki artystyczne (15%),

- dawne m iasta i zespoły m iejskie (11%),

- obiekty religijne (11%).

Łącznie kategorie te stanowią 6 0 procent w szystkich wpisanych

obiektów i 6 9 procent obiektów kulturowych. Generalnie stwierdza się,

że niezbilansowane lub nie dość reprezentowane są:

- kultury koczownicze,

- krajobrazy rolne związane z uprawami,

- twory naturalne o znaczeniu sakralnym lub symbolicznym,

- zabytki religijne związane z innym i religiam i niż chrześcijaństwo,

- architektura regionalna i osadnictwo,

- Europe has the largest n um ber o f occurrences. This d o e s not mean, h o w ­ ever, that all a s p e c t s o f Europe have been a d eq uately represented; - N o rth ern and E astern E u ro p e have a w e a k e r re p re s e n ta tio n th an

Southern and Western Europe. Southern Europe has got 4 7 % , Western and Northern Europe 4 3 % and Eastern Europe 1 0 % o f E u ro p e ’s total

w h Sites;

- Within the Middle A g es section, Southern Europe has got approx. 3 0 % , W estern and North ern Europe ca 6 7 % and Eastern Europe ca 13 % . T h e s e figures include four referen ces to the Vikings.

Re flections on the “ Filling the C a p s ” Analysis

The m o s t useful and meaningful analysis presented in this i c o m o s report

is the typological fram ew ork, which s e e m s capable o f providing n o r m a ­ tive advice on the way forward. It is useful to States Parties to adapt this particular approach, and to c o m b in e it with studies o f the Tentative Lists o f other S tates Parties that are available at th e u n e s c o w h w e b -p a g e . However, the i c o m o s study “ Filling the G a p s ” includes seriou s ga p s itself,

and n ee d s to be s u p p lem e n ted with m ore studies within a range o f m ore specific fields. This work will need tim e. We know that the International C o m m itte e for the Con servation o f t h e Industrial Heritage (t i c c i h) is e n ­ ga ge d in cond u ctin g studies within the technological and industrial field.

The G a p Analysis gives ex a m p le s o f agricultural la n d s c a p e s relating to staple or other crops, which are a bsent from the w h List. What is represent­

ed is: rice (Philippines), coffee (Colom bia, Cuba), s u g a r (the D o m inican Republic) and wine (France, Hungary, Portugal, Italy). What is m en tioned as m is s in g is: corn, maize, millet, co coa, cotton, rubber, fruit, etc. To a N o rw eg ian , it is strange to o b s e r v e the a b s e n c e o f a very im p ortan t re­ source for hum an nutrition, nam ely fish. Fisheries are a widespread activity, which has also m a d e significant im prints on cultural la n d s ca p e s .

Statistical findings o f the report reveal that cultural heritage s e e m s to appeal m ore to the States Parties than natural heritage. A conclu sion, or a suspicion, might be that to sort out the distinction b etw een herit­ a g e o f national value from heritage o f O u tst a n d in g Universal Value is harder with cultural than with natural heritage. Cultural heritage can be so strongly con nected with national prestige, and provid es an opportunity to prom ote a country itself b e c a u s e it rests on the a c h ie v e m e n ts o f a n a ­ tion. The delicate problem o f national im p ortan c e ve rs u s international persp ec tive is faced by u n e s c o itself; s e e Article 52 in the O perational

- dziedzictwo współczesne,

- zabytki techniki i przem ysłu.

Pod względem położenia geograficznego stwierdzono, że na rzecz

rejonu Europy i Am eryki Północnej wpisano na Listę

u n e s c o:

- 33% zabytków archeologicznych,

- 51% zabytków budownictwa,

- 55% zabytkowych m iast i założeń m iejskich,

- 44% obiektów religijnych.

Europa i Am eryka Północna mają największy stan posiadania wśród

dziedzictwa współczesnego (79%) i krajobrazu kulturowego (67%), naj­

m niejszy zaś w kategoriach m iejsc pochówku (30%) oraz sztuki naskal­

nej (33%). Co do zabytków techniki i przem ysłu - kategoria ta stanowi

jedynie 6 procent całości, ale do Europy i Am eryki Północnej należy

w tej kategorii 55 procent zabytków.

Analizę chronologiczno-regionalną podzielono na dziewięć sekcji

odpowiadających cyw ilizacjom i chronologii wydarzeń historycznych

w danym regionie. Uzyskano następujące wyniki:

- Europa m a najwięcej wpisów. Nie oznacza to jednak, że wszystkie

zjawiska Europy są adekwatnie reprezentowane,

- Europa Północna i Wschodnia są słabiej reprezentowane niż Europa

Południowa i Zachodnia. Europa Południowa posiada 47 procent,

Zachodnia i Północna - 43 procent, a W schodnia 10 procent wszyst­

kich wpisów europejskich,

- w zakresie zabytków średniowiecznych Europa Południowa ma około

30 procent, Zachodnia i Północna - około 67 procent, a Wschodnia - oko­

ło 13 procent. W tych liczbach cztery przypadki dotyczą wikingów.

Uwagi do analizy „ Uz up ełn i a nia braków"

Najbardziej użyteczną i ważną analizą przedstawioną w raporcie

i c o m o s

jest analiza typologiczna, która wydaje się normować kwestie dalszego

postępowania. Jest przydatna przy adaptacji nowego podejścia i daje

się łatwo zestawiać z an alizam i list w stępnych innych państw-stron

dostępnymi na stronie

u n e s c o.

Jednak analiza

i c o m o s

zatytułowana

„U zupełnianie braków” sam a posiada poważne luki i w ym aga dodatko­

wych badań w wielu konkretnych dziedzinach. Na to potrzeba czasu.

Wiemy, że w badaniach w dziedzinie zabytków technicznych i prze­

m ysłow ych bierze udział

t i c c i h

(The International Com m ittee for

the Conservation o f the Industrial Heritage - Międzynarodowy Komitet

Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego).

The p rese nt N or w e g i an Tentative List

To the 7 sites already inscribed, the Norweg i an Tentative List a dd s 5 m o r e potential sites. 3 o f t he s e are located on the No rw e g i a n mainland, while 2 are sea territories. Starting with the mainland sites, thematical ly the fol ­ l owing categories are covered:

- a natural and cultural landscape; cultural content related to stockfish production,

- a t ra ns bou n da ry natural and cultural l ands cape; cultural conte nt re­ lated to Sämi culture,

- technol ogi cal : industrial cultural history related to h yd r o - p o w e r e d heavy proc es s industries with related trans port ation s ys t e m and ur­ ban settl ement.

In the sea, the 2 sites thematically cover:

- arctic natural l a n d s ca pe and technol ogical - industrial history; the lat­ ter related to catching, di scoveri es and science, as well as mining, - natural p h e n o m e n a - geol og i ca l /ge ophy s i c al . This site has special

characteristics, as it is s ubmari ne , t r a ns bo u n da ry and serial.

The question which n ow n ee ds to be asked is: d o w e fulfil the r e c o m ­ mendati ons from the u n e s c o’s Global Strategy with the present Tentative

List? Let us c ons i der all o f t h e r e c o mm e n d a t i o n s separatel y:

- Slowing down: T h e 7 existing and the 5 tentative sites t oge t he r woul d m a k e up 12. In c o n s e q u e n c e , N o r w ay wo ul d s u r p a s s s u c h S t a t e s Parties as Egypt, Turkey, Iran, I ndonesia, Pakistan, Korea, Thailand, Ethiopia, Morocco, South-Africa, Austria, Argent ina. .. This, we might say, woul d be thought-provoking, if not controversial. T h e extenuating fact here is that o ne o f our tentative sites is transnational, as an e x t e n­ sion to the S wedis h site o f Laponia. In the u n e s c o statistics this site

as such would not add another n u m b e r to the E ur ope a n total. - Strengtheni ng the natural di mens ion: Only o ne p r o p o s e d No r w e g i a n

site is solely natural. On the other hand, three o f t he tentative sites are justified as matching the natural criteria in c ombi n a ti o n with one or mo r e cultural criteria, i.e. as mixed sites.

- S t re n gt he ni n g u n de r - r ep r es en t ed cultural c a t e g o r i e s : Lack o f sites related to fisheries is noted above. Our Tentative List takes this issue into consideration. Th e lack o f specific t echnol ogical and industrial heritage can be noticed on the basis o f a s i mp l e statistical analysis, and is s ubj ect to s tudies by i c o m o s and t i c c i h. Particularly in q u e s ­

W y j ą tk o w a w a r t o ś ć u n i w e r s a l n a ( o u v ) - p e r s p e k t y w a m i ę d z y n a r o d o w a a w a g a n a r o d o w a . N a p o d s t a w i e : „ L i s t a Ś w i a t o w e g o D z i e d z i c t w a . U z u p e ł n i a n i e b r a k ó w - pl an d z i a ł a n i a na p r z y s z ł o ś ć ” , i c o m o s ( 2 0 0 5 ) , s. 95

O u t s t a n d i n g U n i v e r s a l V a l u e - o u v - t h e in te r n at i o n a l v i e w p o i n t v s . n at i o n a l i m p o r t a n c e . B a s e d on: “ T h e W o r l d H e r i t a g e List. Filling t h e G a p s - an A c t i o n Plan fo r t h e F u t u r e ” , i c o m o s ( 2 0 0 5 ) , p a g e 95

A naliza braków podaje przykłady krajobrazów rolniczych dotyczą­

cych upraw, które są niem al nieobecne na Liście

u n e s c o.

Uprawy re­

prezentowane obejm ują: ryż (Filipiny), kawa (Kolumbia, Kuba), cukier

(Dominikana), w ino (Francja, Węgry, Portugalia, Włochy). Jako brakują­

ce wym ienia się: zboże, kukurydzę, proso, kakao, bawełnę, gumę, owoce

itd. Dla Norwega dziw nym jest brak tak ważnych z punktu widzenia

ludzkiej diety ryb. Rybołówstwo to działalność szeroko rozpowszechnio­

na, która odcisnęła istotne piętno na krajobrazach kulturowych.

Dane statystyczne zebrane w raporcie ujawniają, że dziedzictwo kul­

turowe zdaje się bardziej przem awiać do państw-stron niż dziedzictwo

naturalne. M ożna wnioskow ać (lub podejrzewać), iż trudniej jest od­

różnić wartości narodowe od uniwersalnych w w ypadku dziedzictwa

kulturowego niż przyrodniczego. Dziedzictwo kulturowe bywa bardzo

powiązane z prestiżem narodowym i stwarza możliwość promowania sa­

mego kraju, ponieważ opiera się na dokonaniach narodu. Samo

u n e s c o

m usi się m ierzyć z delikatnym problemem w yw ażenia znaczenia na­

rodowego i spojrzenia m iędzynarodowego (zob. „Wytyczne operacyjne”,

art. 52: Gdzie przebiega linia?; ->Ryc. 4).

typical for the 20th century. In Norway, we have identified heritage within this field which might have the required potential (-» Fig. 5).

A closer look at the sites inscribed on N o r w a y’s Tentative List

In Lofoten, the Lofoten Seaso n al Fishery marks a i , 0 0 0 - y e a r long tradition o f production and export o f stockfish. It is a m o n g the largest s ea s ona l fisheries in the world, and it is best do c u ment ed over a long period o f time. The stockfish w a s exported to a large part o f Europe (and later beyond this region as well), and contributed significantly to the provision o f f ood to a growi ng population over a long s pan o f time. In Lofoten, o n e can find a remarkable cultural l and s ca pe o f s et tl ements and production areas (i.e. for the drying process). Th e stockfish is an ideal product for trade, eas y to store and e a s y to transport. With only 2 5 % o f its original weight, stockfish still contains i o o % o f its nutritional value; it is durable and can easily be stored, wh et her on b oa r d freight v e ss el s or in w a r e ho u s e s .

Stockfish trade provided a stable ec ono mi c foundation for a Norwegian central p o we r in medieval times . When Christianity con qu e r ed Central and Northern Europe, Catholic rules on f asting created a market for fish as a s ubs t i t ute f or meat. At t he s a m e time, t o w n s we re being f o u n d ­ ed and they we re gr o wi n g in the s a m e area. Also, Central Europe pr o ­ duc ed grain which w a s n ee de d in Norway. Grain w a s produced not only around the Baltic Sea, but also along the rivers there, wher e the Hanseatic c a m e to o rg a ni s e this trade for centuries. Th u s , in the context o f our Polish-Norwegian project, the question o f the extent to which Poland was the receiver o f stockfish f rom No rw a y and the pro d uc er o f grain offered in return shoul d really be looked into.

Riksantikvaren and the Directorate for Nature M a n a g e m e n t have t o ­ gether m a d e a draft for a nomination d o c u m e n t for the Lofoten Islands. However, the application for the World Heritage status has had to be p o s t po ne d until a national political decision on off-shore petroleum and g a s industry in the s a m e area has been ma de . It can be s u p p o s e d that such an industrial activity ca nnot go t ogether with a World Heritage d e s ­ ignation (-> Fig. 6).

Tysfjord - H ellem obotn could b e c o m e a t r a ns bo u nd a r y extension to

S we di s h Laponia, which is a mixed site. The cultural a s p e c t o f the site is its role as a S am i cultural l a n ds ca pe , c o n n e ct e d to traditional rein­ deer herding. An extension to include a fjord l an ds ca pe and a cc e s s to the c o as t woul d provide a meaningful di mens i on, as the Sâmi tradition­ ally bas ed their living on s ea sona l m o v e m e n t s a c r os s the Scandinavian

Lista w s t ę p n a Nor wegi i - stan aktualny

Oprócz siedm iu zabytków już wpisanych lista wstępna podaje jeszcze

pięć ewentualnych zabytków na naszym terytorium. Trzy z nich położo­

ne są w Norwegii kontynentalnej, natomiast dwa na m orzu. Zaczynając

od obszarów kontynentalnych, propozycje obejmują:

- krajobraz przyrodniczy i kulturowy: treści kulturowe związane z pro­

dukcją sztokfisza,

- ponadnarodowy krajobraz przyrodniczo-kulturowy: treści kulturowe

związane z kulturą Sam i,

- zabytki techniki: historia kultury przemysłowej związana z hydro-

technologiami wraz z powiązanym układem kom unikacyjnym i za­

łożeniam i m iejskim i.

W ymienione dwa zabytki m orskie dotyczą:

- arktycznego krajobrazu przyrodniczego i przem ysłowego - histo­

ria przem ysłu zw iązanego z połow am i, nauką i badaniam i oraz

górnictwem,

- zjawisk przyrodniczych - geologicznych i geofizycznych (specyficzne

zabytki podwodne, transgraniczne i seryjne).

Czy mając taką listę wstępną, realizujem y zalecenia Strategii Globalnej

U N E S C O ?

- Spowolnienie: siedem wpisów wraz z pięciom a wstępnym i propozy­

cjam i to razem dwanaście m iejsc. Norwegia w yprzedzi wtedy pań­

stwa-strony takie jak Egipt, Turcja, Iran, Indonezja, Pakistan, Korea,

Tajlandia, Etiopia, Maroko, Republika Południowej Afryki, Austria,

Argentyna. Może to dawać do myślenia. Na usprawiedliwienie mamy

to, że jeden z zabytków ma charakter ponadnarodowy jako rozsze­

rzenie szwedzkiego zgłoszenia Laponii. W statystyce

u n e s c o

wpis

nie powiększyłby europejskiego stanu posiadania.

- Wzmocnienie w ym iaru przyrodniczego Listy: tylko jeden z obiektów

ma charakter czysto przyrodniczy. Z drugiej strony trzy z propono­

wanych m iejsc m ają uzasadnienie przyrodnicze w połączeniu z co

najmniej jednym kryterium kulturow ym jako zabytek o m ieszanym

charakterze.

- W zmocnienie kategorii nie dość reprezentowanych: brak zabytków

zw iązanych z rybołów stw em w spom niano powyżej. Nasza lista

wstępna to uwzględnia. Brak zabytków techniki i przem ysłu można

stwierdzić statystycznie, co jest przedmiotem badań

i c o m o s

i

t i c c i h.

Główną kwestią jest dziedzictwo związane z „nowoczesną” produkcją

przemysłową typową dla x x wieku. O kreśliliśm y norweskie zabytki

o pożądanym potencjale w tej dziedzinie (-> Ryc. 5).

• = i s t n i e j ą c e m i e j s c a ex i s t i n g s i te s • = p r ó b n e m i e j s c a te n t a t iv e s i te s à = m i e j s c a s e r y j n e s erial s i te s

,·

5 Ś w i a t o w e d z i e d z i c t w o N o r w e g i i ł ą c z n i e z listą w s t ę p n ą O p r a ć . T ron d T a u g b o l T h e Wor ld H e r i t a g e o f N o r w a y , i n c l u d i n g t h e T e n t a t i v e List Elab. T ron d T a u g b o l

Bliższe s p ojr zen ie na listę w s t ę p n ą Norwegii

Na Lofotach rybołów stw o sezonowe m a tysiącletnią tradycję zw iąza­

ną z produkcją i eksportem sztokfisza. To największy obszar rybołów­

stwa na świecie i najlepiej udokum entowany na przestrzeni dziejów.

Sztokfisz eksportowano do większości krajów Europy (a później również

poza nią). Stanow ił zasadniczą część pożyw ienia rosnącej populacji.

Na Lofotach m ożna znaleźć rozległy krajobraz kulturow y składający

się z osad i obiektów produkcyjnych (np. suszarni). Sztokfisz to idealny

produkt handlowy - łatw y do m agazynowania i transportowania. Wyrób

stanowiący 25 procent pierwotnej w agi ryb zawiera 10 0 procent warto­

ści odżywczej. Jest trwały, łatwy w przechowywaniu czy to na statkach

handlowych, czy w m agazynach.

W średniow ieczu handel suszonym i rybam i stanow ił fundam ent

w ładzy centralnej w N orw egii. G dy ch rześcijań stw o zapanow ało

w Europie Środkowej i Północnej, władze katolickie rychło utworzyły

rynek ryb jako substytutu m ięsa. W tym sam ym czasie powstawały

i rozkw itały m iasta na tym sam ym obszarze. Europa Środkowa pro­

dukowała zboża potrzebne w Norwegii. Uprawiano je wokół Bałtyku

i w zdłu ż m iejscowych rzek, gdzie przez w ieki rozw ijał się handel han-

zeatycki. Tak w ięc polsko-norweski projekt w inien zbadać, w jakim

stopniu Polska była odbiorcą sztokfisza z Norwegii, a w zam ian - eks­

porterem zboża.

Riksantikvaren i Dyrekcja Ochrony Przyrody wspólnie sporządziły

projekt nominacji Lofotów. Jednak w niosek o wpis na Listę trzeba od­

sunąć w czasie, gdyż w kraju podjęto decyzję polityczną o wydobyciu

nafty i gazu z morza w tym regionie. Łatwo się domyślić, że taka dzia­

łalność nie idzie w parze z celami przyświecającym i Liście Światowego

Dziedzictwa (-» Ryc. 6).

Tysfjord - Hellem obotn

stanie się transgranicznym rozszerzeniem

w pisu szwedzkiej Laponii (obiekt o m ieszanym charakterze). Aspekt

kulturow y w iąże się z ludem Sam i i tradycyjną hodowlą reniferów.

Rozszerzenie obejmujące fiordy i wybrzeże będzie m iało ważny wymiar,

gdyż styl życia Sam i polegał na sezonowych m igracjach po Półwyspie

Skandynawskim, nie zważając na granicę państwową biegnącą w kie­

run ku północ-południe. W Europie i w Am eryce Północnej koczow-

nictwo i obszary podbiegunowe nie są wystarczająco reprezentowane.

Propozycja nie cieszy się jednak poparciem ze strony m iejscowych, to

znaczy ludności Sam i. Trzeba wspom nieć, że władze Sam i nie zgłosiły

propozycji Laponii i Tysfjord-Hellemobotn ani w Szwecji, ani w Norwegii.

Powodem jest oczyw iście to, że Sam i nie są stroną Konwencji. Dla

Peninsula, regardless o f t h e p re sen t national border, which runs from the north to the south. In Europe and North A m erica both n o m a d is m and the Arctic sub-region are clearly u n der-represented. However, this proposal is h am p ere d by lack o f s u p p o rt from the locals - the Sâm i p o p u ­ lation. It should also be m entio ned that the p ro p o sa ls for Laponia and T y sfjo rd -H ellem o b o tn have not been raised by S âm i authorities t h e m ­

selves, neither in S w e d e n nor in Norway. The reason behind this is, o f course, the fact that the S âm i authorities are not part o f t h e Convention. To s o m e , this may be a delicate su bject. To u n e s c o, it is essential that

a nom ination has s u p p o rt from the local society.

N o rw eg ian Hydro-Electro Pow ered H e a v y Industries will be a serial

n o m ination o f R ju k a n /N o to d d en a n d O dda/T yssedal industrial heritage sites. T e c h n o lo g ic a l and industrial h e rita g e is relatively p oo rly r e p r e ­ sen ted on the World H eritage List. Also, there is o b v io u s im b a la n ce and a b s e n c e within the inscribed technical and industrial heritage; the 20 th century is not rep rese n ted adequately. O u r ca s e will co nstitu te a holistic approach to the p h en o m e n on . The ‘2nd ph ase o f t h e industrial revolution’ in the early 20 th centu ry is the f o c u s here. Four different c o m p o n e n t s , typical for this pioneer period are covered: 1) electro-chem ical industry, 2) hydro-electric p o w e r plants, 3) fa c to rie s and urban s e ttle m e n ts c lo s e to the p o w e r station, 4) tra n sp o rtatio n s y s t e m s c o m p e n s a t in g for the lack o f abilities to tra n sm it the electric p o w e r over d ista n c e s . T h e sy n erg etic effo rts o f international finan ces, N orw eg ian entrep re n eu rsh ip , t e c h n o ­ logical e n g in ee rin g and innovative sc ie n c e created c o m p le te urban s o ­ cieties f o r t h e sake o f p ro d u c in g artificial fertilizers for the world m arket. “ N o rw eg ian S a ltp e t re ” c a m e to replace the Chilean S altp e tre w o rld w id e 1

h F'g· 7)·

Svalbard, the N o rw e g ia n territory in the Arctic, a sp ire s to b e c o m e

the flagsh ip polar w ild ern e ss area in the world, with the b e s t protection and m a n a g e m e n t. At the s a m e tim e, Svalbard has a long history o f h u ­ man activities related to exploiting the rich m arine and terrestrial fauna and mineral resou rces, as well as o f hum an exploration o f t h e ultimate North. Thus, Svalbard is envisa ge d as a mixed site, containing natural values: arctic fauna, flora, geology, glaciology, as well as cultural valu es, such as hunting, polar scie n ce and mining. The cultural history in the re­ gion begins with whaling, mainly Dutch, for w h ale oil; then Russian and later N o rw eg ian hunting for polar b ears, foxes and seals to obtain their fur. Hunting has been the d o m in an t hum an practice t h e r e fo r m any years. Also, coal mining and pro sp e ctin g for other minerals have been executed in the region. This land so close to the North Pole has also been the b ase

6b

R y b o ł ó w s t w o na L o fo ta ch : ty s i ą c l e t n i a t r a d y c j a pr o d u k cj i i e k s p o r t u s z t o k f i s z a , a - R o s t . Fot. Kjersti Isdal, b - Â , M o s k e n e s . Fot. T r o n d T a u g b o l , R i k sa n ti k v a r e n T h e L o fo te n fi s h e r y - a 1 0 0 0 - y e a r l o n g t r a d it io n o f p r o d u c t i o n a n d e x p o r t o f st o c k fi s h ,

a - R o st . Fot. Kjersti Isdal, b - À, M o s k e n e s . P h o t o by T r o n d T a u g b o l , R i k sa n ti k v a r e n

n ie k t ó r y c h m o ż e to s t a n o w ić d e l i k a t n y p r o b le m , d l a u n e s c o n a t o m i a s t

w s p a r c ie n o m i n a c j i p r z e z s p o ł e c z n o ś ć l o k a ln ą je s t is t o t n e .

Norweski przemysł zasilany energią hydroelektryczną

będzie przed­

miotem zbiorowej nominacji zabytku przemysłowego Rjukan / Notodden

i O dda/Tyssedal. Zabytki techniki i przem ysłu są dość słabo repre­

zentowane na Liście

u n e s c o.

Jawny jest też brak wśród nich równo­

w agi - przynajm niej jeśli chodzi o w iek xx , który nie jest adekwatnie

reprezentowany. Nasz przypadek będzie w yrażał podejście holistyczne

do tematu, podkreślając drugą fazę tak zwanej rewolucji przemysłowej

w x x wieku. Uw zględnione zostaną cztery głów ne aspekty tego pio­

nierskiego okresu: i) przem ysł elektrochemiczny, 2) hydroelektrownie,

3) zakłady i założenia m iejskie w pobliżu elektrowni, 4) sieci przewozu

P r z e m y s ł h y d r o e le k tr y c z n y , d r u g a f a z a r ew o lu c ji p r z e m y s ł o w e j w p o c z ą t k a c h x x w ie ku . N o t o d d e n , Rju ka n, T y s s e d a l i O d d a . Fot. N a t h a l i e L u b o w i d s k y n v i m / N o r w e s k i e M u z e u m P r z e m y s ł u H y d r o e l e k t r y c z n e g o

Hy dr o -e le c tri c p o w e r e d h ea v y in d u s tr ie s - th e 2 n d p h a s e o f th e Industrial Revol uti on in early 2 0 th C e nt ur y . N o t o d d e n - Rjuka n - T y s s e d a l & O d d a . T y s s o i p o w e r plan t, T y s s e d a l . P h o t o by N a t h a l i e L u b o w i d s k y n v i m / N o r w e g i a n M u s e u m o f H y d r o P o w e r a n d I n du s tr y

for m any exploring expeditions. Scientific activities there are still im p o r­ tant and even increasing.

Svalbard is sen sitive in m any w ays. T h e vuln erable en v iro n m e n t o f Svalbard is the recipient o f pollution borne by air and water from a big part o f the w estern world; hence, Svalbard provides updated indicators for the ec o lo g ica l state o f the world and is a b a s e for s u p e rv isio n a c ­ tivities. Furtherm ore, the Svalbard Treaty gives all the S tates Parties to the Treaty the right o f residen ce for e c o n o m ic re a s o n s u n der the regim e o f N orw eg ian laws. Russia is the only other nation with p e rm a n e n t s e t ­ tle m e n ts in the area, with s o m e 7 0 0 p e op le em p loy e d in coal mining, in addition to s o m e 2 , 0 0 0 p e op le living in the N o rw eg ian s e ttle m e n ts . An application for the World H eritage statu s m ust, therefore, be s u b je c t to clarification b etw een N orw ay and Russia. Poland has a scientific s t a ­ tion in H ornsu n d, in the southern part o f Spitzbergen , which is the main island o f Svalbard (-> Fig. 8).

Th e Mid-Atlantic Ridge is an initiative which d o e s not derive from

Norway. It w ould form a tra n s b o u n d a ry serial site as natural h eritage o f the ridge ru nning from the north to the south through the entire Atlantic

rekom pensujące brak m ożliwości przesyłu energii elektrycznej na od­

ległość. W spółdziałanie m iędzynarodow ych instytucji finansow ych,

norweska przedsiębiorczość, technologia i innowacyjność nauki dały

początek kompletnemu społeczeństwu m iejskiem u prowadzącemu pro­

dukcję sztucznych nawozów na rynek światowy. Norwegian Saltpetre

zastąpiło w świecie Chilean Saltpetre1 (-> Rye. 7).

Svalbard

- norweski obszar arktyczny m a ambicje stać się najlepiej

chronionym i zarządzanym obszarem podbiegunowym . Jednocześnie

Svalbard szczyci się długą historią działalności ludzkiej wykorzystują­

cej bogatą faunę m orską i lądową oraz zasoby m ineralne, a także eks­

ploatacji przez człowieka terenów najbardziej w ysuniętych na północ.

Proponowana jest koncepcja Svalbardu jako m iejsca dziedzictwa o m ie­

szanym charakterze przyrodniczym (flora podbiegunowa, geologia, gla-

cjologia) i kulturow ym (myślistwo, nauki polarne, górnictwo). Historia

kultury rozpoczyna się w raz z połow am i wielorybów, głównie przez

Duńczyków, w celu pozyskania tranu, następnie zaś znaczą ją dom inu­

jące przez wiele lat polowania Rosjan, a później Norwegów na niedźw ie­

dzie polarne, lisy i foki na futra. Prowadzone są poszukiwania innych

m inerałów i wydobycie w ęgla. Położone blisko bieguna północnego

tereny te były przez wiele lat także bazą wypraw badawczych. Działalność

naukowa jest tam wciąż ważna, co więcej - rozszerza się jej zakres.

Svalbard jest m iejscem wrażliw ym pod wieloma względam i. Lokalne

środowisko zbiera zanieczyszczenia atm osfery i wody z dużej części

świata zachodniego, dlatego prowadzi pom iary aktualnych wskaźników

stanu świata i stanowi podstawę do jego kontroli. Traktat ze Svalbardu

nadaje prawo obecności z przyczyn ekonom icznych w szystkim pań­

stwom-stronom w zakresie dopuszczalnym prawem norweskim . Obok

dwóch tysięcy osób mieszkających w osadach norweskich tylko Rosja po­

siada tu jeszcze stałe osady i siedemset osób zatrudnionych w górnictwie,

toteż w niosek

o

ochronę

u n e s c o

m uszą rozstrzygnąć Norwegia i Rosja.

Polska posiada stację badawczą w H ornsund, w południowej części

Spitzbergenu, która jest główną wyspą archipelagu Svalbard (-> Ryc. 8).

Grzbiet Środkowoatlantycki

to inicjatywa niepochodząca z Norwegii.

Będzie przedm iotem transgranicznego w pisu seryjnego. Dotyczy dzie­

dzictwa naturalnego w postaci grzbietu biegnącego z północy na połu­

dnie przez cały Ocean Atlantycki. Potraktowanie tego zjawiska geofi­

zycznego jako dziedzictwa przyrodniczego będzie stanowić wyzwanie

dla koncepcji światowego dziedzictwa, jako że w pływ y Konwencji nie

sięgają poza wody terytorialne państw-stron. Części grzbietu wznoszące

się ponad poziom morza należą do Islandii, Portugali (Azory), Wielkiej

Sea. S p ea ki n g o f this geophys i cal f eature as s u b m a ri n e natural heritage, woul d chall enge the c on c ept o f World Heritage, b e c a u s e the Convent ion has no effect beyond the limits o f the States P a r ti e s ’ territorial water s. The parts that rise over the s ea level b el on g to Iceland, Portugal (Acores), the United Ki n gd o m and Brazil, with the n o r t h e r n m o s t and s o u t h e r n ­ m o s t parts being No rweg i an p o s s e s s i o n s (jan Mayen and Bouvet Island). In this cas e, N o rw ay s e e s no reas on why the nomi nat i on work s houl d press a he ad , but d o e s not intend to ma ke any o b j e c ti on s to the efforts, either.

External pres s u re for more

The Directorate f ac es external pr e s sure f rom different milieus, wh et her professional or political, around Norway. As the Convention has gained prestige and c o m m o n a c k n o w l e d g e m e n t , certain g r o u p s o f ex pe rti s e lobby for the nomination o f their own proposals. Th e status o f a World Heritage Site, o f course, gives one the highest recognition within o n e ’s own discipline and efforts. Even more pres si ng are national regions that wa n t nomination o f local properties, often with the intention o f s trengt heni ng their e c o n o m i c growth through touri s m, for which the s tatus is s ee n as an efficient instrument. All this together puts cons iderable pres sure on the di rectorates under the Ministry o f t h e Environment, w h o c a nnot fully purs ue their own a p p r o a c he s to the issue o f nomi nati ng new World Heritage Sites. There will always be political a s p e c t s to consider.

S o m e e x a mp l es in this field shoul d be present ed for a cl oser look, b e ­ c a u s e they illustrate matters which are o f general interest. Th e f ollowing properties are not yet inscribed on N o r w a y ’s Tentative List, but they may be so in u pc o m i n g revisions o f this List as a result o f a b o v e me n t i on ed intricate pr oc es ses .

Reindeer hunting in the mountain m a s s i f o f Dovrefjell - S n o h e tta

- Rondane is p r o mo t e d by l eading a r c h a e ol og is ts w h o have m a n a g e d

to involve even a f o r m er Minister o f the Envi r o n me nt in their project, together with political councils at municipal and regional levels. The tradi­ tion o f organis ed hunting, with huge s y s t e ms o f pitfalls and f ence s etc., located in central No rw a y is abo ut ten th ou s an d years old. However, in its advice to the Ministry o f the Environment, Riksantikvaren has e m ­ phasized that the p h e n o m e n o n o f organis ed hunting for herds o f wild animals is truly global and should be considered regardl ess o f the g a m e spec i es . It is not likely that this kind o f heritage will be cons i dere d for inscription several times, however. Therefore, the p h e n o m e n o n o f wild

129 8 S v a lb a rd - m i e s z a n k a ś l a d ó w kultury p o ś r ó d p o t ę g i n atury. C h a t a F r e d h e i m , z a b y t e k t r a p e r s t w a . Fot. A r v e K j e r s h e i m , R ik sa n ti kv a r en S v a lb a rd - a b l e n d o f cu ltura l t r a c e s wi th in m i g h t y n at ur e . F r e d h e i m t r a p p e r ’s hut. P h o t o by A r v e K j e r s h e i m , R i k s a n ti k v a r e n

Brytanii i Brazylii, przy czym najbardziej w ysunięte na północ i po­

łudnie są posiadłości norweskie (wyspy Jan Mayen i Bouveta). W tym

wypadku Norwegia nie widzi powodu, ani by wywierać presję na nom i­

nację, ani by się jej sprzeciwiać.

Presja z e w n ęt r z n a

Dyrekcja Ochrony Dziedzictwa Kulturowego stale narażona jest na naci­

ski z zewnątrz ze strony różnych środowisk zawodowych i politycznych

w całym kraju. Ponieważ Konwencja zyskała sobie renomę i powszechne

uznanie, niektóre grupy ekspertów dążą do nominacji swych propozycji.

Status m iejsca dziedzictwa światowego to najwyższy dowód uznania dla

sam odyscypliny i wysiłków. Jeszcze w iększą presję wywierają regiony,

które starają się o nominacje dóbr lokalnych często z zam iarem napę­

dzania wzrostu gospodarczego przez turystykę, a status ten postrzegany

jest jako skuteczne do tego narzędzie. Wszystko to razem powoduje pre­

sję na dyrekcje podległe M inisterstwu Ochrony Środowiska, nie mogą

w ięc one w pełni realizować swej filozofii w kwestii nominacji na Listę

Światowego Dziedzictwa. Zawsze trzeba uwzględniać realia polityczne.

animal hunting shoul d rather be represented by the m o s t intact e x ampl e regardl ess o f its location, or by a serial inscription. Furthermore, taking the Global Strategy o f u n e s c o into account, No rw a y shoul d not claim

this specif ic kind o f heri tage to be N o r w e g i a n , s ince this b r o a d en in g o f the s ce ne woul d hinder the efforts o f t h os e States Parties which are under-represented on the w h List. In fact, the Global Strategy d o es not

only e nc ou r a g e wel l-represented States Parties, s uch as Norway, to be restrained in their efforts for ex pa n di ng the n u m b e r o f their own World Heritage Sites, but also gives t h e m an opport unit y to link their n o m i n a ­ tions with a n omi na ti on pr e s en t ed by a State Party w h o s e heritage is under-represented (Operational Guidel ines §59). If No rw a y ever tries to c o mpl y with this request, it is hard to imagine any better opportunity for this than the heritage o f wild animal hunting. However, the probl em is that no States Parties have ever tried this method, so there are no mod e l s for this line o f action. D e v e lo p m e n t o f practice is n ee de d for this instru­ me n t a i med at s trengtheni ng the balance o f t h e World Heritage List to s ucce ed (-» Fig. 9).

M o r t e n s n e s / C e a v c c a g e a d g e in the county o f Finnmark, the northern­

m o s t part o f Norway, has been p r omo t e d by the S âmi Council in Norway. Located in a mythic l a nd s ca pe with sacred natural features, it w a s a s et ­ t l eme nt and a site for burials as well as religious practices. This kind o f heritage is stated as under-represented on the World Heritage List.2 It is particularly under-represented in the region o f Europe, North Amer i ca and the Arctic. Hence, a nomination within this field would s trengthen t hes e categories which are recognised as under-represented in our part o f the world. The S âmi pe op l e constitute one group, but living in four differ­ ent countries (Finland, Norway, Russia and Sweden). As f ort he hunting for herd animals, o ne c a nnot expect the World Heritage status to be granted to every aboriginal pe op l e in Europe and North Ameri ca. Riksantikvaren has, therefore, anticipated that the way to obtain the w h recognition for the Sâmi cultural history will be to co-ordinate and h ar mon i se this effort shared by the States Parties with the Sâmi population. This work may lead to a serial and transnational nomination. The probl em, however, is that s uch a nomination woul d count for only o ne State Party.

The Viking culture and its m o num ents have e m e r g e d as an idea for

a World Heritage nomination during the recent years. The intention is for it to be a t r a n s b o u n d a r y and serial no mi na t i on. An inscription o f such a t h e m e woul d co n s eque nt ly reduce the n u m b e r o f European and Nort h-Amer ican sites, b ec a u s e several already inscribed sites woul d be included, and there wo u l d still be an o p e n i n g for other pr ope r t i es to

131 9 P u ł a p k a i p ł o t n a p ł a s k o w y ż u D o v r ef je ll. S y s t e m y ta ki e s ą t e ż c z ę ś c i ą k r a j o b r a z u k u l t u r o w e g o S â m i w M o r t e n s n e s . Z j a w i s k o ja k o ta ki e j e s t n i e d o s t a t e c z n i e r e p r e z e n t o w a n e na Liśc ie U N E S C O . Fot. w w w . v i l l r e i n f a n g s t . n o / n e w s / A r s m e l d i n g 0 7 n e t t . p d f Pitfall a n d l e a d i n g f e n c e s at D o v r ef je ll m o u n t a i n p l a t e a u . S u c h s y s t e m s a re e v e n a p a rt o f th e S a m i C u l t u r a l l a n d s c a p e o f M o r t e n s n e s . T h i s p h e n o m e n o n a s s u c h is n o t a d e q u a t e l y r e p r e s e n t e d o n t h e Wo rl d H e r i t a g e List. P h o t o f r o m w w w . v i l l r e i n f a n g s t . n o / n e w s / A r s m e l d i n g 0 7 n e t t . p d f

Niektóre przykłady warte są bliższego rozpoznania, gdyż ilustrują

zagadnienia będące w kręgu powszechnego zainteresowania. Obiekty

w ym ienione poniżej nie są jeszcze wpisane na listę wstępną Norwegii,

ale m ogą się na niej znaleźć w konsekwencji zbliżającego się skompli­

kowanego postępowania weryfikacji.

Polowania na renifery w m asywie górskim D ovrefjell - Snohetta - Rondane

prom ują najlepsi archeolodzy, którzy do swego projektu

pozyskali nawet dawnego m inistra środowiska w raz z radam i gm in

i regionów. Chodzi o sięgającą niem al 10 0 0 0 lat wstecz tradycję zor­

ganizowanych polowań z ogrom nym system em pułapek, korytarzy na­

prowadzających itp., położonych w centralnej Norwegii. Riksantikvaren

w sw ym zaleceniu dla M inisterstw a Środowiska podkreśliła jednak,

że zjawisko zorganizowanych polowań na dzikie zwierzęta stadne ma

charakter prawdziwie globalny, toteż w niosek godny jest rozpatrzenia

bez względu na gatunek zwierząt. Jest m ało prawdopodobne, by ten typ

dziedzictwa wpisano kilkakrotnie na Listę

u n e s c o

- zjawisko powinno

być raczej reprezentowane przez przykłady o najbardziej nietkniętej

be nom inated as parts o f the series. The initiative may have originated from milieus behind properties aspiring for the statu s, such as H e d e b y in G e r m a n y (Sch lesw ig -H o lste in ). But a lso bingvellir (Iceland), in a c ­ cord a n c e with the C o m m it t e e ’s decision on its p o ssib le inscription, is obliged to establish linkage to other properties reflecting Viking culture, especially in term s o f early parliam entary traditions - the ting sites. O ther existing World H eritage Sites which are involved are Jelling (Denmark) and Birka (Sweden). An invitation to participate a d d r e s s e d to N o rw a y has been an sw ere d positively, but hesitantly. It has not yet been de cid ed which Viking site in N o rw a y m ig ht be n o m in a ted . A prelim inary idea s u g g e s t s the m o u n d s w h ere the Viking ships w ere foun d and excavated, b e c a u s e the m o s t striking a s p e c t o f the Vikings w a s their revolutionary mobility over long d istan ces. This w a s entirely b ase d on their skilful ship building and navigation. T h e influence o f t h e Vikings on a h uge part o f the w estern world rests on this fact, and could not be im agined w ithout their seaw orth y ships.

A w ish for U r n e s C hurch to fo rm a part o f a serial n o m in a tio n o f stav e c h u r c h e s a s a g ro u p , like th e w o o d e n c h u rc h e o f M a ł o p o l s k a (Southern Little Poland), has been rejected co n c ern in g the fact that the Urnes Stave Church has been on the List since 19 79 as a s ep a ra te m o n u ­ ment. Additionally, in N orw ay the tim e s o f Christianity are by definition a post-Viking era. Therefore, the church itself w ou ld not be the s u b je ct o f a p ro p o s e d w h Site; rather m ore im p ortan c e w ould be a ss ig n e d to the decorative ca rvin g s on a reused portal from an earlier (church) build­ ing. T h e s e ca rvin g s are included in the justification for the inscription o f Urnes Stave Church, to ge th e r with the con stru ctive m e th od o f stave fram ew ork. The latter is reco gnised as the m o s t im p ortant N o rw eg ian contribution to western architectural traditions, and will be the main focus o f a serial nom ination (-> Fig. to).

Should there be more, then?

A s the Convention is go in g to celebrate its 40 th anniversary in the near future, and the World Heritage List is getting clo ser and clo ser to re ac h ­ ing a th ou sa n d inscriptions, the a n sw e r to this qu estio n is very m u ch up to w h at will be decid ed by u n e s c o itself. So far the ten d en c y h as been

to expand the w h List to include new categories o f heritage, especially in the cultural field. O n e o f t h e q u e s tio n s on u n e s c o’s a g e n d a is w h at will be the way forward for the Convention and the List, as the d e v e lo p m e n t has bred both ten sio n s and e x p e cta tio n s around the world. T h e future