SEWERYN MALAWSKI
OGRÓD PABACU BOSIÓW W NAROLU JAKO PRZYKBAD TZW. POLSKIEGO „OGRODU WBOSKIEGO”
W poHudniowo–wschodniej Polsce, pos´ród malowniczych pagórków Rozto-cza poHoz[ony jest Narol – niewielkie miasteczko lokowane nad rzek \a Tanwi \a. Historia miejscowos´ci sie\ga kon´ca XV wieku, kiedy to dobra narolskie, tzw. Narol Stary, przeszHy na wHasnos´c´ Marcinowskich, a w poHowie wieku XVI jako wiano otrzymaH je StanisHaw Baszcz. Na otrzymanych gruntach syn Sta-nisHawa, Florian ufundowaH now \a osade\, któr \a nazwaH od swego imienia Flo-rianowem.
Na niewielkiej wysepce ws´ród stawów wybudowaH, takz[e niewielki drew-niany zameczek obronny. Dzie\ki korzystnym prawom i przywilejom królew-skim oraz kontaktom handlowym miasto szybko rozrastaHo sie\ i bogaciHo. Kres s´wietnos´ci Florianowa, a wHas´ciwie jego caHkowit \a zagHade\ przyniósH najazd Kozaków Chmielnickiego i ord tatarskich w 1648 roku. Po krwawych walkach i trzydniowym oble\z[eniu miasto zostaHo zdobyte, a naste\pnie, po trzech dniach grabiez[y i mordów miejscowej ludnos´ci, doszcze\tnie spalone. W czasie najazdu zgin \aH równiez[ sam dziedzic – Samuel Baszcz1.
Legenda gHosi, iz[ po caHkowitym spaleniu Florianowa, Chmielnicki nakazaH je zaorac´. Przez naste\pne lata na zgliszczach miasteczka uprawiano pola. W niespeHna dwadzies´cia lat od zniszczenia Florianowa ludnos´c´ zacze\Ha po-nownie sie\ tu osiedlac´, a now \a osade\ w odróz[nieniu od pobliskiego Narola Starego zacze\to nazywac´ Narolem Miastem. Nowa osada byHa jeszcze kilka-krotnie najez[dz[ana przez Tatarów i wojska Karola Gustawa w czasie potopu
Mgr inz[. SEWERYN MALAWSKI 9 doktorant w Katedrze Historii Sztuki Nowoz[ytnej
KUL; e-mail: sev832@gmail.com
1F. S u l i m i e r s k i, B. C h l e b o w s k i, W. W a w e l s k i, S"ownik
szwedzkiego. Wielokrotnie zmieniaHa tez[ wHas´cicieli, przechodz \ac kolejno w re\ce Druz[biczów, Silnickich, Potockich i DziewaHtowskich2.
W 1753 roku wHos´ci narolskie kupiH Ludwik MichaH z Grodkowa Bos´ h. D \abrowa, kasztelan lwowski, po którym dziedziczyH je jego syn – Feliks Antoni, poseH na sejm, wojewoda pomorski, wHas´ciciel Werchraty, Potoków i Jurowa w województwie beHskim, Zawieprzyc i Krasienina w województwie lubelskim oraz wielu miejscowos´ci w województwie ruskim i podolskim, kilku kamienic we Lwowie i paHacu w Warszawie.
Feliks, z zamiHowania podróz[nik i kolekcjoner, byH czHowiekiem s´wiatHym i wyksztaHconym, choc´ budz \acym tez[ liczne kontrowersje. Na jego temat powstawaHo wiele anegdot i zHos´liwos´ci. Powiadano, z[e pewnego razu prze-pHyn \awszy karet \a wezbran \a rzeke\ Tanew, kazaH naste\pnie ustawic´ w tym miejscu dzie\kczynn \a figure\ z napisem: „Jak \a przysHuge\ na rzece Tanwi, Pan panu oddaH – Pan wie. A z[e Pan pana z nieszcze\s´cia wybawiH, za to pan Panu figure\ wystawiH”. A gdy po rozbiorach zrzekH sie\ urze\du wojewody pomor-skiego na rzecz urze\du „kuchmistrza wielkiego koronnego austriackiego i szambelana dworu wieden´skiego” i przyj \aH od cesarza Józefa II tytuH hra-biowski, biskup przemyski miaH powitac´ go wracaj \acego z Wiednia sHowami: „Z[egnalis´my wojewode\ pomorskiego, witamy dzis´ kucharza dworskiego”. Nie zerwaH on jednak caHkowicie wie\zi z „dawn \a ojczyzn \a”, w 1795 roku nawi \a-zaH nawet kontakty z przywódcami ruchów niepodlegHos´ciowych w Galicji a za swoje uprzednie zasHugi odznaczony zostaH Orderem S´w. StanisHawa oraz Orderem OrHa BiaHego3.
Feliks Antoni Bos´ osiadH w Narolu, gdzie wykon´czyH ufundowany przez ojca kos´cióH. Podziemia s´wi \atyni przeznaczyH na rodzinne mauzoleum. Zbudo-waH równiez[ teatr i szkoHe\ dramatyczno-muzyczn \a, a takz[e, zgodnie z dekre-tem cesarzowej Marii Teresy, dwustopniow \a szkoHe\ elementarn \a zwan \a „try-wialn \a”. Ucz \ac \a sie\ w niej mHodziez[ wspieraH stypendiami. SprowadziH tez[ do miasteczka licznych rzemies´lników i kupców, dla których wybudowaH kilka pie\trowych kamienic. UprzemysHowiH posiadane maj \atki, uruchamiaj \ac w nich zakHady przemysHowe, m.in. fabryke\ gontów. Najwie\kszym jednak jego przed-sie\wzie\ciem byHa budowa okazaHego paHacu – rodowej rezydencji – w stylu póz´nobarokowym.
Do paHacu poHoz[onego na Hagodnym stoku wzgórza wiodHa wysadzana lipami aleja wjazdowa. Aleje zdobiHy dwa dziewie\ciometrowej wysokos´ci
2Tamz[e.
obeliski (nadal istniej \a), które, podobnie jak i inne elementy architektury paHacu, opatrzone byHy w liczne sentencje wypisane w je\zyku Hacin´skim i pol-skim, informuj \ace o fundatorach, gHosz \ace pochwaHy i przestrogi.
Jedn \a z najbardziej zagadkowych jest Hacin´ska sentencja umieszczona rzekomo na jednym z obelisków (cytowana przez J. Zielin´skiego w czaso-pis´mie „Lwowianin” z 1842 roku), o naste\puj \acej tres´ci: „AMISSUM NE CRE-DE DIEM SUNT ALTERA NOBIS SICRE-DERA SUNT ORBES ALII LUNAE QUI VICRE-DEBIS
URSUS”.Sentencja powyz[sza przywodzi skojarzenie z fragmentem panegiryku
Klaudiana „O porwaniu Prozerpiny”: „Amissum ne crede diem: sunt altera nobis sidera, sunt orbes alii, lumenque videbis purius, Elysiumque magis mirabere solem cultoresque pios”4. Cytowana przez Zielin´skiego sentencja zdaje sie\ jednak nie miec´ znamion poprawnos´ci gramatycznej 9 byc´ moz[e zostaHa bHe\dnie zapisana lub skopiowana z opisywanego obelisku.
Na kon´cu alei znajduje sie\ wysoka trójdzielna brama. Wjazdu strzeg \a dwie kordegardy umieszczone symetrycznie po obu je stronach – moz[na z nich byHo wypatrywac´ nadjez[dz[aj \acych gos´ci. Za bram \a znajdowaH sie\ obszerny paradny dziedziniec, którego s´rodek zajmowaH owalny gazon z klombem. Na wprost bramy znajduje sie\ gHówny korpus paHacu oraz dwa boczne pawilony poH \aczone z paHacem póHkolistymi arkadami w taki sposób, z[e caHos´c´ przyjmu-je ksztaHt podkowy opasaj \acej dziedziniec. Elewacprzyjmu-je paHacu zdobiHy liczne gzymsy, nisze, dekoracyjne attyki zdobione wazonami, herbami, postaciami me\z[czyzn podtrzymuj \acych laurowe girlandy oraz kamienne kule i postacie amorów.
Rezydencja ta szybko zyskaHa miano jednej z najpie\kniejszych i najciekaw-szych w skali kraju, budz \ac zachwyt takz[e u osób wspóHczesnych jej fundato-rowi. W wydanej w 1786 roku przez Edwarda Kuropatnickiego Geografii Galicji cztamy: „[…] paHac na górze, za miastem z pawilonami, ogrodem i wszelkimi oficynami, przewyborn \a architektur \a murowany”.
Równie imponuj \ace byHy wne\trza paHacu, wyposaz[one w wytworne meble, kolekcje obrazów, rzez´b, dekoracyjnych kobierców, kolekcje sreber i porcela-ny. Na dwóch kondygnacjach paHacu rozmieszczono przestronne salony, sy-pialnie, sale\ balow \a a takz[e biblioteke\ mieszcz \ac \a bogaty i cenny ksie\gozbiór. S´ciany niektórych pokoi (miaHo ich byc´ 50) zdobiHy freski5.
4C l a u d i a n, De Raptu Proserpinae, „Cambridge University Press” 1969, s. 154. 5R. A f t a n a z y, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. VI, Wroc-Haw 1995, s. 143-157.
Równoczes´nie z budow \a paHacu przyst \apiH Feliks Antoni Bos´ do urz \adzania ogrodu. Realizacje\ tego zadania powierzyH ogrodnikowi Norbertowi Hammer-schmidtowi, któremu poleciH uksztaHtowac´ na stoku zbocza symetryczny ogród tarasowy, tzw. wHoski (kontrakt na zaHoz[enie ogrodu podpisano 4 wrzes´nia 1773 roku).
Ogród „wHoski”, zwany tez[ „klasycznym”, to wyste\puj \aca na terenie Polski forma ogrodu o renesansowej genezie, H \acz \acego w sobie tradycje\ s´rednio-wieczn \a z nowymi rozwi \azaniami kompozycyjnymi, zaczerpnie\tymi ze sztuki ogrodowej wHoskiego renesansu. Typ „ogrodu wHoskiego” charakteryzowaH sie\ prostym geometrycznym podziaHem przestrzeni ogrodowej w taki sposób, iz[ tworzyH on swego rodzaju wne\trza ogrodowe ograniczane s´cianami szpalerów i alei, obsadzanych zwykle rodzimymi gatunkami les´nymi (gHównie lipami i grabami). Cze\sto formalna cze\s´c´ ogrodu s \asiadowaHa bezpos´rednio lub nawet pHynnie przechodziHa w ogród uz[ytkowy, w którego skHad wchodziHy warzyw-niki, sady, winnice a nawet zwierzyn´ce i stawy. „Ogród wHoski” byH oparty na systemie tarasów terenowych, powi \azanych kompozycyjnie z dworem czy paHacem; praktycznie w swej typowej niezmienionej formie przetrwaH w Pol-sce do wieku XIX, a w poHudniowo-wschodniej cze\s´ci kraju do pocz \atku wieku XX6.
CaHos´c´ narolskiego zaHoz[enia cechowaHa symetria oparta na gHównej osi kompozycji rozpoczynaj \acej sie\ jeszcze przed alej \a dojazdow \a (stanowi j \a takz[e droga prowadz \aca do kos´cioHa z wiez[ \a kos´cieln \a jako dominant \a), prze-cinaj \acej paHac oraz caHy park, a nawet wyprowadzonej poza jego granice, umieje\tnie wH \aczaj \ac w przestrzen´ ogrodu widok na malownicze roztoczan´skie wzgórza.
Kontrakt opiewaj \acy na kwote\ 540 dukatów zobowi \azywaH wykonawce\ do budowy ogrodu na trzech tarasach, obsadzenia alei lipami i grabami, zasadze-nia drzew iglastych (s´wierki) i owocowych, przywiezionych z pobliskiego Lipia, urz \adzenia rabat kwiatowych otoczonych bukszpanem i boskietów oraz placów do gry w „koHyske\, piers´cien´, ptaka i kre\gle”, a takz[e budowy inspek-tów i dostarczenia odpowiednich nasion kwiainspek-tów i warzyw7. Pierwszy,
przy-legHy do paHacu taras zajmowaH podHuz[ny, dHugi na 80 m, trawiasty gazon, obsadzany stale zmienianymi kwiatami sezonowymi. Jego oprawe\ stanowiHy nasadzone po obu stronach rze\dy lip. CaHos´c´ zamykaHa poprzeczna aleja
kasz-6M. S i e w n i a k, A. M i t k o w s k a, Tezaurus sztuki ogrodowej, Warszawa 1997, s. 197.
tanowa. Na jej tle ustawiono w szeregu 4 rzez´by mitycznych bóstw oraz kamienne kolumny pos´wie\cone pamie\ci ojca i maHz[onki hrabiego. Drugi taras poros´nie\ty byH ge\stym starodrzewem, w jego wschodniej cze\s´ci znajdowaHa sie\ niegdys´ ptaszarnia. Swój pocz \atek braHa tu gHówna aleja spacerowa, be\d \a-ca niejako przedHuz[eniem osi widokowej biegn \acej od paHacowego tarasu. Po-mie\dzy drugim i trzecim tarasem biegH gHe\boki wykop, miejsce to zdobiHy dwa kolejne pos \agi ustawione w miejscu przecie\cia alei i wykopu. Taras trze-ci przetrze-cinaHa aleja lipowa. Po obu jej stronach znajdowaHy sie\ dwie prostok \at-ne polany obramowa\at-ne grabowymi szpalerami.
PaHacowy ogród juz[ od chwili powstania ulegaH licznym przeobraz[eniom. Na-ste\pcy Antoniego Bosia, kieruj \ac sie\ zmieniaj \ac \a sie\ mod \a i wHasnymi upodo-baniami, dokonywali zapewne licznych przeksztaHcen´ i modyfikacji. Bezdzietny Antoni Bos´ przekazaH klucz narolski swojemu kuzynowi Maurycemu, po którym przej \aH go jego syn Józef, ten z kolei przekazaH go swojemu synowi Tadeu-szowi8.
Pomimo przeksztaHcen´ narolski ogród do kon´ca zachowaH swój osiowy ukHad i regularny charakter, stanowi \ac przykHad silnego tradycjonalizmu w polskiej sztuce ogrodowej.
W mie\dzywojennej historii maj \atku waz[n \a role\ odegraHa wnuczka Tadeusza Bosia – Jadwiga Korytowska. ZdoHaHa ona cze\s´ciowo odrestaurowac´ paHac, gromadz \ac w nim resztki ocalaHych mebli i zbiorów. Zaje\Ha sie\ takz[e paHaco-wymi ogrodami, zakHadaj \ac liczne dekoracyjne kwietniki w obre\bie frontowe-go dziedzin´ca oraz na tarasowym ogrodzie na tyHach paHacu.
Wprowadzone zostaHy równiez[ liczne rabaty kwiatowe w postaci kobierców i arabesek, które tworzono zgodnie z wci \az[ modn \a XIX-wieczn \a stylistyk \a. Obwiednie rabat wycinano bezpos´rednio w murawie, powierzchnia kwietnika byHa zwykle lekko wypukHa, a jego rysunek uzyskiwano poprzez kontrastowe wypeHnienie ozdobnym materiaHem ros´linnym. Nie stosowano obramowan´ z[ywopHotowych ani mineralnego wypeHnienia tHa w postaci grysów. Niekiedy wprowadzano wypeHnienie z jasnego grysu lub piasku po zewne\trznej stronie obramowan´ kwietników, na styku z trawnikiem9.
Zastosowanie tego rozwi \azania w ogrodzie narolskim potwierdza zachowa-ny archiwalnie materiaH fotograficzzachowa-ny.
8A f t n a z y, dz. cyt., s. 157-159.
9L. M a j d e c k i, Ochrona i konserwacja zabytkowych za"ozUen´ ogrodowych, Warsza-wa, 1993, s. 226-227.
Dekoracyjne kwietniki ornamentowe oraz rabaty róz[ane zaHoz[ono równiez[ we frontowej cze\s´ci ogrodu 9 na trawiastym gazonie i w jego s \asiedztwie. Obsadzano je nisk \a lub pHoz[ \ac \a sie\ ros´linnos´ci \a, daj \ac \a trwaHy efekt kolorys-tyczny lub wymieniano w trakcie sezonu w zalez[nos´ci od kompozycji wybra-nych gatunków. Rabaty kwiatowe podkres´laHy paHacow \a architekture\, ujmowa-Hy w ramy starannie gracowane s´ciez[ki i podjazdy, towarzyszyujmowa-Hy parkowym rzez´bom. Wiosn \a zapewne zdobiHy je popularne gatunki bylin i ros´lin zielo-nych takich jak: bratki ogrodowe (Viola × wittrockiana), pierwiosnek wy-niosHy (Primula elatior), niezapominajka les´na (Myosotis sylvatica) czy wiel-kokwiatowe odmiany stokrotki trwaHej (Bellis perennis) oraz ros´liny cebulo-we, które naste\pnie zaste\powaHy ros´liny kwitn \ace latem jak: ukwap dwupien-ny (Antennaria dioica), heliotrop peruwian´ski (Heliotropium arborescens), pelargonia rabatowa (Pelargonium znale), z[eniszek meksykan´ski (Ageratum houstonianum), begonia stale kwitnaca (Begonia × semperflorens), w poH \acze-niu z ros´linami o ozdobnych, cze\sto barwnych lis´ciach, jak koleus Blumego (Coleus blumei), irezyna Herbsta (Iresine herbstii), kocanka weHnista (Heli-chrysum petiolare), pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens), kocanka wHo-chata (Helichrysum petiolare), alternantera (Alternanthera sp.).
Przy tworzeniu bardziej misternych wzorów wykorzystywano cze\sto ros´liny sukulentowe: eszewerie (Echeveria sp.), rojniki (Sempervivum sp.), aptenie sercowate (Aptenia sercowata), rozchodnik kaukaski (Sedum spurium)10.
Che\tnie sadzono tez[ ros´liny egzotyczne, na które moda przybyHa do Polski w XIX wieku z wiktorian´skiej Anglii. Na ogrodowych rabatach pojawiHy sie\ wówczas tropikalne bananowce (gHównie z rodzaju Ensete, np: E. glaucum lub E. ventricosum), okazaHe ke\py r \aczników (Ricinus communis) i paciorecz-ników (Canna generalia). Gazony i kwietniki zdobiHy palmy, jak daktylowiec nagie\ty (Phoenix reclinata) czy liwistona chin´ska (Livistona chinensis); agawy (Agave americana), jukki (Yucca recurvifolia), kordyliny (Cordyline indivisa) i inne syngieltonowe ros´liny kubHowe. Ros´liny te uprawiane w oranz[eriach na okres letni wysadzano na rabaty b \adz´ tez[ wstawiano do ogrodu, gdzie zdobiHy tarasy, podkres´laHy osie kompozycji czy skrzyz[owania alei.
Zgodnie z ówczesna mod \a w ogrodzie pojawiHy sie\ rabaty obsadzane róz[a-mi szczepionyróz[a-mi na wysokim pniu, które podsadzono od doHu niz[szyróz[a-mi ros´li-nami ozdobnymi z kwiatów lub barwnych dekoracyjnych lis´ci.
Prawdopodobnie w 2. poH. XIX wieku paHac rozbudowano o dwa syme-tryczne skrzydHa w postaci dHugich korytarzy biegn \acych po zewne\trznej
stronie arkadowego muru i H \acz \acych oficyny z gHównym korpusem paHacu. W powstaHych trójk \atnych przestrzeniach zaHoz[ono maHe wirydaz[owe ogródki kwiatowe11.
Zgodnie z ide \a zaHoz[yciela paHac miaH sie\ stac´ gHówn \a rezydencj \a i wizy-tówk \a rodu – gniazdem rodzinnym. W swoje ostatniej woli Antoni Bos´ pisaH: Chce\ by szacownych moich dostojen´stw i prerogativa, znaki i dokumenta, jako to ordery, dyplomata, piecze\cie, jak najporz \adniej w paHacu Narolskim utrzymane i zachowane byHy oraz aby w tym dla familii mojej siedlisku jednos´c´, zgoda i dla miejsca moje tam zaste\puj \acych familiantów trwaHe okazywane uszanowanie z jak najsilniejszym wszelkich niesnasek oddaleniem panowaHo”.
Kolejni spadkobiercy niezbyt jednak przejmowali sie\ ostatni \a wol \a przodka tak, z[e juz[ w poHowie XIX wieku paHacowe kolekcje ulegHy znacznemu uszczupleniu, a wie\ksz \a cze\s´c´ biblioteki wykupiH StanisHaw Potocki.
Dziejowe zawieruchy dotykaj \ace Pan´stwo Polskie nie omine\Hy tez[ narol-skiego paHacu. W czasie powstania styczniowego paHac zostaH podpalony przez wojska austriackie, a naste\pnie w czasie I Wojny S´wiatowej spl \adrowany i obrabowany niemal z caHego pozostaHego wyposaz[enia.
W okresie mie\dzywojennym próbe\ ratowania posiadHos´ci podje\Ha jej ów-czesna wHas´cicielka o czym byHa juz[ wyz[ej mowa. Pomys´lne czasy nie trwaHy jednak dHugo, gdyz[ juz[ w 1939 r. paHac zostaH ponownie spl \adrowany i zde-wastowany a pod koniec wojny spalony przez NKWD. Po wojnie podzieliH los wielu innych rezydencji. WH \aczony w powstaj \ace Pan´stwowe Gospodar-stwo Rolne pocz \atkowo sHuz[yH za magazyn nawozów, naste\pnie pozbawiony opieki popadH w ruine\.
Obecnie dawna siedziba Bosiów znajduje sie\ w posiadaniu Fundacji Pro Academia Narolense, która odbudowuje zabytek w celu utworzenia w nim Mie\dzynarodowego Centrum Szkoleniowo-Artystycznego kontynuuj \ac trady-cje Akademii Narolskiej Feliksa Antoniego Bosia.
Spis ilustracji
1. Widok ogólny zaHoz[enia wedHug litografii P. Pillera, L. Zielin´ski, „Lwowianin” 1842. 2. Widok na aleje\ wjazdow \a i obeliski, stan obecny.
3. Widok na brame\ wjazdow \a i kordegardy, fot. R. Aftanazy, 1938 rok. 4. Widok na paHac i owalny gazon, rys. B. Ste\czyn´ski, poHowa XIX w.
5. Widok na gHówny gmach paHacu i okalaj \acy gazon podjazd, fot. R. Aftanazy, 1938 rok. 6. Widok na pierwszy taras ogrodowy i parter kwiatowy, fot. R. Aftanazy, 1938 rok. 7. Widok na tylni \a elewacje\ paHacu, fot. R. Aftanazy, 1938 rok.
8. Widok na ros´linnos´c´ i rzez´by ogrodowe w tylnej cze\s´ci pierwszego tarasu, fot. ze zbio-rów E. Krasickiej, 1938 rok.
9. Plan ogrodu paHacowego w Narolu 9 stan wedHug inwentaryzacji z 1947 r. (G. CioHek, Ogrody Polskie, Warszawa 1954, s. 97).
10. Wzory kobierców i arabesek kwiatowych zastosowanych w paHacowym ogrodzie na pod-stawie fotografii z 1938 r.
11. Jeden z paHacowych salonów 9 tzw. z[óHty, fot. R. Aftanazy, 1938 rok. 12. Widok na paHac i frontowy dziedziniec, stan obecny.
13. Widok na drzewostan parkowy (taras 3) i porastaj \ac \a parkowe runo turzyc orze\sion \a (Carex pilosa).
14. Widok na zaHoz[enie paHacowe, fot. W. Szczepan´ski, stan obecny).
THE GARDEN BELONGING TO THE BOS´ FAMILY PALACE IN NAROL AS AN EXAMPLE OF THE SO-CALLED POLISH „ITALIAN GARDEN”
S u m m a r y
The article describes the origin and gives an outline of the history of the Bos´ family palace in Narol. The history of the town and of the baroque residence is shown against the back-ground of the most important historical events connected with establishing the town Florianów by Florian Baszcz at the end of the 15thcentury, its destruction by a Cossack incursion, and its reconstruction as the so-called Narol Miasto.
The author presents the history of establishing the palace-garden complex in Narol, starting with buying the Narol estate and funding a church in Narol by his son, Feliks Antoni Bos´, through its development and changes, especially ones of the palace garden landscaping. A gardener, Norbert Hammerschmidt, was entrusted with drawing up a project of an axial terra-ced garden, called Italian, and the realization of it. Establishing in Narol in the second half of the 18thcentury a garden that by its form and style was close to geometrical Italian gardens of the Renaissance epoch inclines one to consider the Narol palace garden as an example of traditionalism in Polish garden art, manifested by establishing a specific kind of garden called „Polish Italian garden”.
A significant event in the history of the Narol complex was its destruction in the period of World War I, and then its reconstruction made at the beginning of the 20th century by Jadwiga Korytowska, the granddaughter of the last owner belonging to the Bos´ family – Ta-deusz. In that period the garden parterres were supplied with new flower-beds in the form of
arabesques and flower carpets. New species of ornamental plants were introduced, including many exotic ones.
The numerous transformations, however, did not significantly change the original arrange-ment and function of the garden, which despite the destructions caused by World War II and by later neglect has kept its traditional form.
The present restoration of the palace-garden complex in Narol is being conducted by the „Pro Academia Narolense” foundation.
Translated by Tadeusz Kar"owicz S"owa kluczowe: Ogród, paHac w Narolu, Feliks Bos´, ogrody XVIII w., ogrody XIX w., polski
ogród wHoski, Norbert Hammerschmidt, ros´liny egzotyczne, parter ogrodowy, arabeski kwiatowe, ros´liny syngielotonowe, Pro Academia Narolense.
Key words: garden, Narol palace, Feliks Bos´, 18th century garderns, 19th century gardens, Polish Italian garden, Norbert Hammerschmidt, exotic plants, garden parterre, flower ara-besques, singleton plants, Pro Academia Narolense.
