Narodowe Siły Zbrojne wobec podziemia komunistycznego: instrukcja wywiadu z 15 marca 1943 r.

Karol Sacewicz

Narodowe Siły Zbrojne wobec

podziemia komunistycznego:

instrukcja wywiadu z 15 marca 1943

r.

Echa Przeszłości 9, 289-301

Karol Sacewicz

In s ty tu t H istorii i Stosunków Międzynarodowych U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie

NARODOW E SIŁY ZBROJNE

WOBEC PODZIEM IA KOM UNISTYCZNEGO.

IN STR UK CJA W YW IADU Z 15 MARCA 1943 R.

W 1943 r. p o ls k i w y s iłe k n ie p o d le g ło śc io w y s k ie ro w a n y b y ł n ie ty lk o p rz e c iw k o z e w n ę tr z n y m w ro g o m , a le ta k ż e p rz e c iw w s z e lk im w e w n ą trz s p o - łe c z n y m , w e w n ą trz n a ro d o w y m siło m , k tó ry c h w izje p ro g ra m o w e , j a k i f a k ­ ty c z n a d z ia ła ln o ś ć g o d ziły w p o ls k ą ra c ję s ta n u , a ty m s a m y m re a liz o w a ły cele p o lity k i z a g r a n ic z n e j obcego, w ro g ieg o p a ń s tw a . W o k u p o w a n e j p rz e z N iem có w P o lsc e by ło to p ro so w ie c k ie p o d z ie m ie k o m u n is ty c z n e . Te w całej o k a z a ło ś c i re a liz o w a ło k o n c e p c je m ilita r n e o ra z p o lity c z n e n a k r e ś lo n e p rz e z M o sk w ę, z a ró w n o w k w e s tii n a ty c h m ia s to w e g o , n ie u w z g lę d n ia ją c e g o p o l­ s k ic h celów w o je n n y c h o ra z o d e rw a n e g o od z a ło ż e ń s z ta b u N a c z e ln e g o W o­ d z a i K G ZW Z - A K 1, d o p ro w a d z e n ia do w y b u c h u a n ty n ie m ie c k ie g o p o w s ta ­ n ia p o w sz e c h n e g o , j a k ró w n ie ż w s p ra w ie in te g r a ln o ś c i te r y to r ia ln e j i losów p o w o jen n y ch . P rz e c iw ta k im p o sta w o m czy n n ie , za ró w n o n a p ła sz c z y ź n ie k o n fro n ta c ji p o lity c z n o -p ro p a g an d o w e j, j a k ró w n ie ż w yw iad o w czo -in fo rm acy j- n ej, a c z a se m i m ilita rn e j, w y stę p o w a ło p o ls k ie p o d z ie m ie n ie p o d le g ło śc io w e 2. W je g o k r ę g a c h is tn ia ły dość p o w a ż n e ro z b ie ż n o śc i, n ie ty le co do sa m e j o cen y p o s ta w y „K”, a le co do fo rm p rz e c iw d z ia ła n ia a k c ji k o m u n is ty c z n e j3. 1 Zob. M. Ney-Krwawicz, Koncepcje powstania powszechnego na ziemiach polskich, [w:]

Operacja „Burza” i Powstanie Warszawskie 1944, pod red. K. Komorowskiego, Warszawa 2004,

s. 64-95; idem, Koncepcje walki i powstania [w:] Armia Krajowa. Szkice z dziejów Sił Zbrojnych

Polskiego Państwa Podziemnego, pod red. K. Komorowskiego, Warszawa 1999, s. 196-232; idem, Powstanie powszechne w koncepcjach i pracach Sztabu Naczelnego Wodza i Komendy Głównej Armii Krajowej, Warszawa 1999.

2 Zob. Polskie Państwo Podziemne wobec komunistów polskich (1939-1945). Wypisy prasy

konspiracyjnej, oprac. K. Sacewicz, Olsztyn 2005; K. Sacewicz, Współpracować czy zwalczać? Centralna prasa Polskiego Państwa Podziemnego wobec komunistów polskich (1939-1945), Olsz­

tyn 2006, praca doktorska, msp.

0 ile ś ro d o w is k a lu d o w e , d e m o k ra ty c z n e i lew icow e p rz e ja w ia ły u m ia rk o w a n e sta n o w isk o , to n a b ez k o m p ro m iso w y c h pozycjach, o c e n ia ją c je d n o z n a c z n ie a k ­ cję p o lity c z n o -m ilita rn ą P P R i G L ja k o w y ra z z d ra d y n a ro d o w e j, a ty m s a m y m u z n a ją c k o n ieczn o ść s to s o w a n ia n a w e t m e to d fizycznej lik w id a c ji k o m u n is ty c z ­ n y c h s tr u k tu r , trw a ło m .in . p o d z ie m ie n a ro d o w e , szczeg ó ln ie O N R -o w sk ie N a ­ rodow e S iły Z b ro jn e 4. P o s trz e g a ły on e Z S R S o ra z jeg o a g e n d y n a z ie m ia c h p o lsk ich , ja k o c z y n n ik z a g ra ż a ją c y n iep o d leg ło ści, in te g ra ln o ś c i te ry to ria ln e j 1 s u w e re n n o ś c i P o ls k i w n ie m n ie jsz y m s to p n iu a n iż e li III R z e sz a 5. K o n se ­ k w e n c ją ta k ie j b y ły ś ro d k i u s p r a w n ia ją c e w ła s n ą s t r u k t u r ę n a w y p a d e k k o n ­ fro n ta c ji z c z y n n ik a m i „K”.

P rz e d m io te m o p ra c o w a n ia j e s t d o k u m e n t s ta n o w ią c y t a j n ą in s t r u k c j ą C e n tr a ln e j S łu ż b y W y w iadow czej N S Z z 15 m a r c a 19 4 3 r. o k r e ś la ją c ą z a s a d y o r g a n iz a c ji o ra z w y w ia d u a n ty k o m u n is ty c z n e g o , k tó r y m ia ł d o s ta r c z a ć k ie ­ r o w n ic tw u o r g a n iz a c ji in fo r m a c je n ie z b ę d n e d la p r z e c iw d z ia ła n ia d z ia ła ln o ­ ści „K”. D o w o d zi o n r o z e z n a n ia g r u p n ie p o d le g ło ś c io w y c h o d z ia ła ln o ś c i k o m u n is tó w p o ls k ic h i ic h p o w ią z a ń so w ie c k ic h . J e s t to ta k ż e in f o r m a c ja o p r z y g o to w a n iu do z b liż a ją c e g o się n ie u c h r o n n e g o k o n f lik tu z p ro so w iec - k im p o d z ie m ie m w m o m e n c ie p rz e ło m o w y m , tj. w o k re s ie o s ta te c z n e j w a lk i 0 w ła d z ę i k s z t a ł t p o w o je n n e j P o lsk i.

D o k u m e n t z n a jd u je się w z aso b ach A rc h iw u m A k t N ow ych w W a rsz a w ie 6, ja k ró w n ież w In s ty tu tc ie P a m ię c i N arodow ej w G d a ń s k u i W arsz aw ie. D o ty ch ­ czas n ie b y ł z n a n y w ob ieg u n a u k o w y m 7. T e k st o p raco w an o zgodnie z z a s a d a m i p u b lik a c ji m a te ria łó w źródłow ych. Z a c h o w a n a z o s ta ła o ry g in a ln a p iso w n ia do­ k u m e n tu (błędy sty listy c z n e , o rto g rafic zn e i rzeczow e z o sta ły za sy g n a liz o w a n e o zn ac zen iem [sic!]). W sz y stk ie s k ró ty ro zw in ięto w k w a d ra to w y c h n a w ia sa c h . C S W /IV C .8

Do O f.[icerów ] In f.[fo rm a c y jn y c h ] O kr.[ęgów ] W z a łą c z e n iu p r z e s y ła m In s tr.[u k c ję ] „K”9 do w y k o n a n ia .

I n s tr u k c ja t a j e s t śc iśle ta jn a , j e s t o n a p rz e z n a c z o n a d la Of. In f. O kr. 1 P o w .[iw ató w ] i p o d le g ły c h im k ie ro w n ik ó w S e k c ji „K” i ty lk o o n i w z a s a d z ie m a ją z n a ć tę I n s tr u k c ję w całości.

4

ry, personalia, oprac. L. Zebrowski, t. 1, Warszawa 1994, s. 109-112; „Blok” Henryka Glassa wobec zagrożenia sowiecko-komunistycznego na podstawie „Planu C” (październik 1943r.), oprac.

K. Sacewicz, „Echa Przeszłości” 2007, t. 8, s. 221-234; K. Sacewicz, op. cit. s. 306-307, 311-326.

5

6

15 III 1943r., k. 15-19.

7

Armii Krajowej i Delegatury Rządu z ruchem lewicowym (1939-1944), MSW „C”, Warszawa 1974,

s. 58-69; IPN BU, 01435/16, s. 58-69; Niemniej dostępność tego opracowania była ograniczona. Ponadto w tym opracowaniu błędnie zakwalifikowano instrukcję jako dokument KG AK, a nie NSZ.

8

Z a u d o s tę p n ie n ie In s tr.[u k c ji] „K” in n y m oso b o m , o d p o w ie d z ia ln i s ą o so ­ b iśc ie Of. In f. W s z y s tk ie e g z e m p la rz e I n s tr . s ą n u m e ro w a n e . Of. In f. O kr. s p o r z ą d z i w y k a z e g z e m p la rz y d o s ta rc z o n y c h Of. In f. Pow ., K ie r.[ie ro w n ik o m ] S e k c ji „K” i e w e n tu a ln ie in n y m osobom , p o d a ją c p s e u d o k a ż d e j z ty c h osób ob o k n u m e r u d o s ta rc z o n e g o je j e g z e m p la rz a . O d d a w a n ie I n s tr . „K” do r a k a g e n tó w czy k o n fid e n tó w j e s t z a b ro n io n e . W y w iad o w cy w in n i o trz y m y w a ć je d y n ie w sk a z ó w k i, w z g lę d n ie z a p y ta n ia , n a p o d s ta w ie te j In s tr . o p ra c o w a n e . Do u ż y tk u w s z y s tk ic h czło n k ó w n .O .10, k tó r z y m a j ą b yć u ż y c i ja k o o b s e r­ w a to rz y w sw y c h śro d o w is k a c h , o p ra c o w a ć n a le ż y n a p o d s ta w ie In s tr . „K” s p e c ja ln ą in s tr u k c ję z a w ie r a ją c ą k o n k r e tn e w s k a z a n ia i z a p y ta n ia /d z ia ł ... In s tr . „K”/ S z e f S.W . /-/ H u b e r t 11 m p . 1 5 .III.4 3 r. C S W /IV C. 0 0 1 9 1 12 IN S T R U K C JA W Y W IA D U P R Z E C IW „K” I. C ele ro b o ty „K”, n ie b e z p ie c z e ń s tw o i k o n ie c z n o ść p rz e c iw d z ia ła n ia . U tw o rz o n a p rz e z w y s ła n n ik ó w K o m in te r n u i S z ta b u G łó w n eg o a r m ii c z e rw o n ej t.zw . P o ls k a P a r t i a R o b o tn ic z a , w sk ró c ie P P R /o ra z G w a r d ia L u ­ d o w a, ja k o o rg a n iz a c ja w o jsk o w o -b o jo w a/ o tr z y m a ła do s p e łn ie n ia z a d a n ie 13: 1/ w o jsk o w e i 2 / p o lity c z n e .

9 Symbolem „K” oznaczano wszelkie sprawy związane z działalnością komunistów i pró­ bami przeciwdziałania ich skutkom, podejmowanymi przez polskie podziemie niepodległościo­ we. W instrukcji konspiracyjnej w sprawie „K” z 19 grudnia 1943 r. czytamy: „Do spraw „K” zaliczamy sprawy dotyczące działalności organizacji, ugrupowań i oddziałów wojskowych, poli­ tycznych, które w działalności swej występują wrogo przeciwko legalnym władzom polskim [...] świadomie lub nieświadomie współpracując: a) z ZSRR w kierunku zaprowadzenia ustroju komunistycznego w Polsce i podporządkowania Rosji; b) z miejscowymi organizacjami komuni­ stycznymi w tymże celu; c) w wytworzeniu warunków, mogących ułatwić realizację zadań i celów komuny”; AIPN Gd, 0046/433, t. 1, Walka Armii Krajowej i Delegatury Rządu z ruchem

lewicowym, wyd. MSW, Warszawa 1974, s. 54; IPN BU, 01435/16, s. 54; ibidem, 0397/251, t. 1,

k. 112; AAN, Społeczny Komitet Antykomunistyczny „Antyk [dalej SKA], 228/1-1, Instrukcja

w sprawach „K” i organizacji pokrewnych, 19 XII 1943r., k. 2; M. Malinowski, W. Poterański, Na marginesie archiwum tzw. „Antyku”, „Nowe Drogi” 1957, nr 9(99), s. 109.

10 Najprawdopodobniej: naszej organizacji lub narodowej organizacji.

11 Gostomski Wiktor („Hubert”, „Wiktor” ) - por. rez./mjr, prawnik, w okresie grudzień 1942 r. - grudzień 1943 r. szef Oddziału II Sztabu Dowództwa NSZ (Centralnej Służby Wywia­ dowczej), w 1943 r. zamordowany przez Gestapo.

12 Nr egzemplarza instrukcji.

13 Na temat powstania i działalności PPR, GL; zob. P. Gontarczyk, Polska Partia Robotni­

Ad. p k t. 1/.

a / z o rg a n iz o w a ć i p ro w a d z ić a k c ję d y w e rs y jn ą i s a b o ta ż o w ą n a z ie m ia c h P o lsk i, ja k o w s p ó łd z ia ła n ie z a r m i ą c z e rw o n ą ,

b / p rz y g o to w a ć z b ro jn e p o w s ta n ie p o ls k ie w m o m e n c ie d o g o d n y m d la S z ta b u so w ieck ieg o ,

c/ w s p ó łd z ia ła ć z w y w ia d e m w o jsk o w y m S z ta b u sow ieckiego. Ad. p k t. 2/.

a / u r a b ia ć p rz y c h y ln e n a s tr o je do Z S S R 14 i a r m ii c z e rw o n ej, b / ro z b ić p o ls k i r u c h n iep o d leg ło ścio w y ,

c/ w y n isz c z y ć s p o łe c z e ń stw o p o ls k ie /n ie ty lk o [sic!] w ś ro d o w is k a c h in t e l i ­ g e n c k ic h , a le ta k ż e w ie js k ic h i ro b o tn ic z y c h / n a r a ż a ją c je n a r e p r e s je n ie ­ m ie c k ie p rz e z s ta łe p ro w o k a c je /p rz y g o to w a n ie t.zw . p o w s ta n ia n a r o d o w e ­ go obok celów w o jsk o w y c h - p a t r z w yżej - m a ró w n ie ż cel p o lity czn y , to z n a c z y m a so w e w y n isz c z e n ie n a r o d u p o lsk ieg o /.

d / p rz y g o to w a ć g r u n t do z m ia n y u s tr o ju p o lity c z n e g o , sp o łe c z n e g o i g o s p o d a r­ czego w p rz y sz łe j P o lsc e , w d u c h u id eo lo g ii k o m u n is ty c z n e j,

e / p rz y g o to w a ć się do o b ję c ia w ła d z y w P o lsce po u p a d k u N ie m ie c , a ż e b y w cielić P o ls k ę do Z w ią z k u S ow ieckiego.

Z z a d a ń w ło ż o n y c h n a P P R , G w a rd ię L u d o w ą i in n e s a m o d z ie ln e g ru p y k o m u n is ty c z n e w id a ć ja s n o , j a k w ie lk ie n ie b e z p ie c z e ń s tw o z a g r a ż a P o lsce ze s tr o n y K om uny.

O b o w ią z k ie m w ię c w s z y s tk ic h P o lak ó w , k o c h a ją c y c h s w ą O jczy zn ę i p r a ­ g n ą c y c h J e j w o ln o ści, n ie p o d le g ło śc i i p o tę g i j e s t p ro w a d z e n ie n ie u b ła g a n e j w a lk i z ty m n ie b e z p ie c z e ń s tw e m to zn.[aczy ] z K o m u n ą .

A żeb y w a lk a b y ła s k u te c z n a , k o n ie c z n e j e s t d o k ła d n e p o z n a n ie w ro g a i to n ie ty lk o [sic!] je g o h is to r ii, s t r u k t u r y o rg a n iz a c y jn e j i m e to d d z ia ła n ia , a le ta k ż e w s z y s tk ic h n a jd ro b n ie js z y c h szczegółów . P o zw o li to z je d n e j s tr o n y n a p rz e c iw d z ia ła n ie p ro p a g a n d o w e , z d ru g ie j n a s p a r a liż o w a n ie w o d p o w ie d ­ n im m o m e n c ie w ro g ie j ak cji. Z b ie ra n ie m w ia d o m o śc i o w ro g u z a jm u je się w y w ia d , k tó r y in fo rm u je o d p o w ie d n ie w ła d z e , p o w o ła n e do k ie r o w a n ia w a lk ą z w ro g ie m - s tą d te ż w y p ły w a k o n ie c z n o ść z o rg a n iz o w a n ia s p r a w n ie d z ia ła ją c e g o w y w ia d u p rz e - c iw k o m u n isty c z n e g o . P o n ie w a ż b e z ty c h in fo rm a c ji, z b ie ra n y c h p rz e z w y w ia d , w a lk a n ie m oże b yć p r o w a d z o n a n a le ż y c ie i n ie m o że z a p e w n ić z w y c ię stw a , p rz e to p r a c a w w y w ia d z ie j e s t t a k ż e s łu ż b ą ż o łn ie rs k ą , s łu ż b ą z a s z c z y tn ą , a c z ę sto n ie b e z ­ p ie c z n ie js z ą n iż s łu ż b a w po lu . II. S e k c je K. W z w ią z k u z k o n ie c z n o ś c ią z o r g a n iz o w a n ia s p e c ja ln e g o w y w ia d u p rz e - c iw k o m u n is ty c z n e g o p o le c a się n a ty c h m ia s to w e z o rg a n iz o w a n ie : 1/ s p e c ja ln y c h S e k c ji „K” n a s z c z e b lu O k r.[ęg u ] i P o w .[ia tu ] p rz e z n a c z o n y c h w y łą c z n ie do s p r a w K

2 / s p e c ja ln y c h B ry g a d „K” ja k o o r g a n u w y k o n a w c z e g o n a p o szc z e g ó ln e r e jo ­ ny, d z ie ln ic e , o ś ro d k i p rz e m y sło w e , o s ie d la ro b o tn ic z e itp .

III. Z a d a n ia S e k c ji „K”. Z a d a n ie m S e k c ji „K j e s t d o k ła d n e i g r u n to w n e ro z p o z n a n ie : 1/ P P R 2 / G w a rd ii L u d o w e j 3 / le ś n y c h g r u p „K”15 4 / o rg a n iz a c ji s y m p a ty z u ją c y c h i w s p ó łp ra c u ją c y c h z „K” 5 / w y w ia d u so w ie c k ie g o 16 6 / o d d z ia łó w d y w e rs y jn y c h so w ie c k ic h 17

7 / in n y c h o d d z ia łó w d y w e rsy jn y c h , d z ia ła ją c y c h w d a n e j m iejsco w o ści 8 / n a s tr o jó w lu d n o ś c i m iejsco w ej i je j s to s u n k u do a k c ji „K”.

R o z p o z n a n ie p o le g a n a u s t a l e n i u : a d p k t. 1 ,2 ,3 ,4 -

a / s y s te m u o rg a n iz a c y jn e g o : p o z n a n ie in s tr u k c ji, o k ó ln ik ó w , ro z k a z ó w itd . /s k ą d p o c h o d z ą , łą c z n ic y /

b / s k ła d u osobow ego: K o m ite tó w O k r.[ę g o w y ch ], K o m ite tó w D z ie ln ic o ­ w y ch , K o m ite tó w F a b ry c z n y c h , N a ro d o w y c h K o m ite tó w W a lk i18 itd . /fu n k c je , n a z w is k a p o licy jn e , p se u d o n im y , a d re s y , ry so p isy , c h a r a k t e r y ­ s ty k a /, czy m a j ą z o rg a n iz o w a n ą o c h ro n ę o s o b is tą , czy n o s z ą b ro ń , j a k ą się c ie s z ą o p in ią , w p ły w y o so b iste ,

c/ z a s ię g u te re n o w e g o i s t a n u ilościow ego: ro z m ie s z c z e n ie je d n o s te k o r g a ­ n iz a c y jn y c h , lic z eb n o ść, p e r s o n a lia członków , ja k o ś ć /w a r to ś ć - id eo w i, d la p ie n ię d z y , j a k ą m a ją o p in ię /, p o zio m w y ro b ie n ia p o lity c z n e g o , lo k a le z e b ra n io w e itd .

d / d z ia ła ln o ś c i p o sz c z e g ó ln y c h je d n o s te k o rg a n .[iz a c y jn y c h ]:

15 Mowa o oddziałach partyzanckich GL, jak również wszelkich często na poły bandyckich formacjach leśnych sympatyzujących z „K” bądź do nich formalnie przynależnych oraz o zbroj­ nych grupach żydowskich; szerzej zob. A. Puławski, Postrzeganie żydowskich oddziałów party­

zanckich przez Armie Krajową i Delegaturę Rządu RP na Kraj, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003,

nr 2(4), s. 271-300.

16 Szerzej na temat problemu działalności sowieckiego wywiadu w okupowanej Polsce; zob. P. Wróbel, Wokół problemu rezydentury NKWD w getcie warszawskim, „Pamięć i Sprawie­ dliwość” 2005, nr 2(8), s. 197-216; P. Kołakowski, Działalność sowieckich służb specjalnych na

ziemiach polskich 1939-1945, „Przegląd Wschodni” 2000, z. 3(23), s. 499-519; idem, NKWD i GRU na ziemiach polskich 1939-1945, Warszawa 2002.

17 Szerzej na temat problemu działalności sowiecko - komunistycznych formacji dywersyj- no-partyzanckich; zob. A. Puławski, Sowiecki partyzant - polski problem, „Pamięć i Sprawiedli­ wość” 2006, nr 1(9), s. 217-253; K. Sacewicz, Obraz sowieckich akcji dywersyjnych w okupowanej

Polsce (1941-1943) na łamach „Biuletynu Informacyjnego”, „Echa Przeszłości” 2003, t. 4, s. 127-151.

18 Narodowe Komitety Walki (NKW) w myśli programowej PPR stanowiły podstawę lan­ sowanej przez nią koncepcji jednolitego frontu narodowego; zob. Narodowe Komitety Walki, „Okulnik” [sic!], 15 VI 1942, nr 7 [w:] Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942­

-1948, pod red. M. Malinowskiego, Warszawa 1984, s. 67-69; Narodowe Komitety Walki, „Trybu­

na Wolności”, 1 VII 1942, nr 11 [w:] Publicystyka konspiracyjna PPR 1942-1945. Wybór artyku­

łów, pod red. A. Przygońskiego, t.: 1942, Warszawa 1962, s. 39-41; Zadania Narodowych Komite­ tów Walki na wsi, „Trybuna Chłopska”, 5 VII 1942, nr 5 [w:] Publicystyka..., t. 1, s. 56-57; Na

temat reakcji Polski Podziemnej na koncepcję NKW oraz o jej klęsce zob. K, Sacewicz, Współpra­

p o lity c z n e j: a g ita c ja i w e r b u n e k , w ja k ic h ś r o d o w is k a c h , ja k im i m e to d a ­ m i, h a s ła , z j a k im s k u tk ie m /p rz y c z y n y / itd .

p ro p a g a n d o w e j: ja k i e k o lp o rto w a n e p is m a /z a p e w n ić so b ie r e g u la r n y d o p ły w e g z e m p la rz y /, w ja k ie j ilości, s y s te m k o lp o r ta ż u , s k ą d d o s ta r ­ c z a n e , d o k ą d w y s y ła n e , k o lp o rte rz y /n a z w is k a , a d re sy , ry so p isy /, p u n k ­ ty ro z d z ia łu /a d re s y , czy s ą c h ro n io n e , ja k /, r e g u la r n o ś ć d o p ły w u , in n a b ib u ła /k o m u n ik a ty , odezw y, u lo tk i/, lo k a ln a i z a m ie jsc o w a , czy s ą d r u ­ k a r n ie /a d re sy , o b s łu g a , o c h ro n a /;

p r o p a g a n d a s z e p ta n a - w ja k ic h śro d o w is k a c h , ja k ie h a s ła , k to n a d a je , k to ro z p o w s z e c h n ia itd .

w ojskow o-bojow ej: s y s te m o r g a n iz a c ji, ro z m ie s z c z e n ie , s ta n y ilościow e w p o s z c z e g ó ln y c h t e r e n a c h /o fic.[e ró w ], p o d o fic..[eró w ], s z e re g o w y c h - p rz e s z k o lo n y c h , n ie /, n a s tr o je w /o d d z ia ła c h , p o zio m d y scy p lin y , w y ­ s z k o le n ie / in s tr u k c je i ic h w y k o n a n ie , p e r s o n a lia dow ódców /a d re s y , n a z w is k a p o licy jn e, p se u d o n im y , ry so p isy , c h a r a k te r y s ty k a /, z a o p a tr z e ­ n ie w b r o ń i a m u n ic ję , ro d z a j, ilość, s t a n b ro n i, g d zie z m a g a z y n o w a n a , j a k s tr z e ż o n a , k to k o n s e rw u je , k to d y s p o n u je , sp o só b o d b io ru , s k ą d n a p ły w a /k to , od kogo, sp o so b y itd ./, czy cz ło n k o w ie o rg .[a n iz a c ji] w o j­ sk o w ej p o s ia d a ją b r o ń o s o b is tą /p rz y so b ie czy w m ie s z k a n iu /, p la n a k c ji w o jsk o w ej /in s tr u k c je , ro z k a z y / t e r m i n a k cji, j a k ie p rz e w id z ia n e o b iek ty , ja k im i s iła m i m a j ą b y ć o p a n o w a n e , p rz e c iw k o m u a k c ja b o jo w a m a b yć s k ie ro w a n a ,

s a b o ta ż o w o - d y w e r s y jn e j: o r g a n i z a c j a a k c ji s a b o ta ż o w o - d y w e rs y jn e j w p o sz c z e g ó ln y c h D z ie ln .[ic a ch ] itd . dow ódca, s k ła d , w y sz k o le n ie , z a ­ o p a tr z e n ie w b r o ń i ś ro d k i te c h n ic z n e , p la n a k c ji, k o n k r e tn e z a m ie r z e ­ n i a i w y k o n a n ie /s a b o ta ż w ie lk i, s a b o ta ż m ały , a k c je d y w e rsy jn e /, n o to ­ w a ć w s z y s tk ie a k ty s a b o ta ż o w o -d y w e rs y jn e i s p ra w d z a ć , k tó r e s ą d z ie ­ łe m „K”

w y w iad o w czej: o r g a n iz a c ja s łu ż b y w y w iad o w czej, in s tr u k c je , w y k o n a ­ n ie , czy w y o d rę b n io n y j e s t a p a r a t w yw iadow czy, czy n ie , j a k i e le m e n t /ta k ż e p e r s o n a lia /, z a d a n ia , czy m s p e c ja ln ie się in te r e s u ją , sz c z eg ó ln ie w s to s u n k u do n .O . o ra z in n y c h p o ls k ic h o rg a n iz a c ji n ie p o d le g ło śc io ­ w y ch , w y n ik i /co w ie d z ą /,

e / u s ta le n ie o rg a n iz a c ji łą c zn o ści: j a k i s y s te m łą c z n o śc i /in s tr u k c je , w y k o ­ n a n ie /. P u n k ty , s k r z y n k i, s k ła d n ic e , łą c z n ic y /p e r s o n a lia , ry so p isy /, j a k i ­ m i p o s łu g u ją się d o w o d a m i /sz c z e g ó ln ie w łą c z n o śc i d a le k o b ie ż n e j/ f/ u s ta le n ie k o n ta k tó w z K P D 19 /n ie m ie c k im i k o m u n is ta m i/: p rz e z kogo

/p e r s o n a lia , a d r e s y / j a k ą u tr z y m u ją łą c z n o ść , e w e n t.[ u a ln ie ] za le ż n o ść , z a k r e s w sp ó łp ra c y , je j m eto d y , r e a liz a c ja 20,

19 Kommunistische Partei Deutschland (Niemiecka Partia Komunistyczna).

20 Wart podkreślenia jest fakt, że na możliwość współpracy na linii PPR - KPD wskazy­ wały w okresie 1941-1942 raporty wywiadowcze oraz publikacje prasowe niepodległościowego podziemia; szerzej K. Sacewicz, Współpracować..., s. 131-135; Z kolei pod koniec 1942 r.

g / u s ta le n ie k o n ta k tó w z o r g a n iz a c ja m i p o lsk im i: z ja k im i, p rz e z kogo /p e r s o n a lia , a d re s y /, łą czn o ść, n a ja k ie j p ła sz c z y ź n ie , z a k r e s w sp ó łp racy , m e to d a , re a liz a c ja , h / u s ta le n ie s t a n fin a n so w e g o : ja k im i r o z p o r z ą d z a ją f u n d u s z a m i /o g ó ln ie i w p o sz c z e g ó ln y c h w y p a d k a c h /, s k ą d j e o tr z y m u ją /ź ró d ła /, ja k im i d r o ­ g a m i, sp o só b z d o b y w a n ia p ie n ię d z y w e w ła s n y m z a k r e s ie , o r g a n iz a c ja /s k ła d k i, ofiary, w y m u s z e n ia , g ra b ie ż e /, w y n ik i. a d p k t. 5.

a / u s ta le n ie k o m ó re k w y w .[iad u ] - sow .[ieckiego], b / o r g a n iz a c ja , c/ i n ­ s tr u k c je , d / z a d a n ia , e / w s p ó łp ra c a z o rg .[a n ia z a c ja m i] „K”, f/ k o n ta k ty z org. p o ls k im i /p rz e z kogo, w j a k i sp o só b /, g / k o n ta k ty z N ie m c a m i, h / z a s ię g w p ły w ó w a m o żliw o ści, i/ m e to d y p rac y , j / w y n ik i /co w ie d z ą , ja k ie m a ją m a c k i/, k / łą c z n o ść , fin a n s e , w y p o s a ż e n ie /d o k ą d i j a k p r z e ­ k a z u ją m a te r ia ł, s k ą d j a k i ile m a ją p ie n ię d z y , czy p o s ia d a ją r a d io a p a ­ ra ty , ja k im i d o k u m e n ta m i się p o s łu g u ją , l/ e le m e n t lu d z k i /p e r s o n a lia , ry so p isy , c h a r a k te r y s ty k a /.

a d p k t. 6.

a / u s ta le n ie o rg a n iz a c ji, b / s t a n u ilościow ego /o fic[ero w ie], pod o fic[ero w ie], sze reg [o w i]/, c/ u z b ro je n ie /w j a k a [sic!] b ro ń , a m u n ic ję itd ./, d / z a o p a ­ t r z e n ie , e / łą c z n o ść , f/ u z u p e łn ie n ie /w j a k i sp o só b /, g / r o z m ie s z c z e n ie , h / se k c je /sa b o ta ż o w o - d y w e rs y jn e , ra b u n k o w e , p o lity c z n o - p r o p a g a n d o ­ w e/, i/ s to s u n e k do N iem ców , w o jsk a , p olicji, ż a n d a r m e r ii /ofic. i sz e re g /, j / s to s u n e k do lu d n o ś c i /z u w z g lę d n ie n ie m p o sz c z e g ó ln y c h n a ro d o w o śc i, k / e w e n tu a ln a łą c z n o ść z o r g a n .[a m i] „K”, l/ s to s u n e k lu d n o ś c i /p o szcze- g ó ln y c h n a ro d o w o ś c i/ do o d d z ia łó w so w ie c k ic h , ł/ k o n tr a k c je n ie m ie c k ie . a d p k t. 7. u s ta le n ie j a k do p k t. 6 ze s p e c ja ln y u w z g lę d n ie n ie m b a n d ż y d o w sk ic h o ra z sp o so b ó w w e rb u n k o w y c h do o d d z ia łó w d y w e rs.[y jn y c h ] i w yników . IV. O rg a n iz a c ja s łu ż b y „K”. 1/ Z a c a ło k s z ta łt p ra c y o d p o w ie d z ia ln y j e s t Of. In f. O k r., k tó r y w y z n a c z a S z e fa S e k c ji „K” 2 / S z e f S e k c ji „K” p o d le g ły j e s t o rg a n iz a c y jn ie Ofic. In f. O k r., m e ry to ry c z n ie S zefow i W y d z ia łu „K” w C SW .

U w a g a : p r z y o b s a d z a n iu te g o s ta n o w is k a s t a r a ć się o fa c h o w c a , a w ięc kog o ś z p o licji p o lity c z n e j, w y d z ia łu b e z p ie c z e ń s tw a ż a n d a r m e rii, p r o k u r a tu r y . 3 / S zefo w i se k c ji „K” w O kr. p o d le g a ją b r y g a d y „K” w d a n y m O kr. o ra z

re f e r e n c i „K” w P la c .[ó w k a c h ] P o w ia t.[o w y c h ], ty m z a ś sk o le i [sic!] b r y g a ­ d y „K” n a te r e n ie P o w ia t.[u ]

i w początkach 1943 r. sprawa relacji niemiecko (volksdeutschow) - komunistycznych ponownie pojawiła się w podziemnym obiegu; zob. AAN, Armia Krajowa, 203/111-134, Sytuacja w ruchu

komunistycznym /X I 1942r./, k. 7; Czerwoni Volksdeutsche, „Wolna Polska”, 1 I 1943, nr 48(83); O jedność robotniczą, „Walka Ludu”, 5 I 1943, nr 1; Czerwoni Volksdeutsche, „Biuletyn Informa­

4 / Do o b o w iązk ó w S z e fa S e k cji „K” w O kr. n a le ż y m ię d z y in n y m i: a / k ie ro w a n ie i k o n tro lo w a n ie s łu ż b y „K” n a te r e n ie O kr.,

b / z b ie ra n ie i s e g re g o w a n ie m a te r ia łó w o ra z o p ra c o w a n ie ra p o r tó w o k re s o ­ w ych,

c/ o p ra c o w y w a n ie z a d a ń d la s łu ż b y „K” w O kr.

d / w y k o n y w a n ie w s z e lk ic h p o le c e ń S z e fa W -łu „K” w C S W o ra z Of. Inf. O k r., p r z e p r o w a d z a n ie zle c o n y c h z a d a ń i o p ra c o w y w a n ie r a p o r tó w s p e ­ cja ln y c h ,

e / o rg a n iz o w a n ie b r y g a d „K”, p o w ię k s z a n ie sie c i ag e n tó w , n a w ią z y w a n ie i u tr z y m y w a n ie k o n ta k tó w itp . f/ p ro w a d z e n ie m iejsco w eg o a r c h iw u m „K” g / c z u w a n ie n a d b e z p ie c z e ń s tw e m s łu ż b y „K” 5 / R a p o r ty o k re so w e /w r a z z m a te r ia ła m i d o w o d o w y m i, p r a s a , u lo tk i/ p r z e s y ­ ł a S z e f S e k cji „K” w O kr. z a p o ś re d n ic tw e m Of. In f. O kr. do C S W co d w a ty g o d n ie , to z n a c z y n a 1- go i 15- go k a ż d e g o m ie s ią c a . V. F in a n s e .

P r e lim in o w a n e i w y d a tk o w a n e s u m y n a s łu ż b ę „K” w in n y by ć w p r e lim i­ n a r z u O kr. i Pow. w y o d rę b n io n e . O b r a k a c h w d z ie d z in ie fin a n s o w e j m e ld o ­ w a ć C e n tr a li.

V I. D o b ó r lu d z i.

1/ D o b reg o w y w iad o w cę p o w in n y cechow ać: z je d n e j s tr o n y d u ż y rozw ój u m y ­ słowy, b y s tro ś ć i p r z y to m n o ś ć u m y s łu , z im n a k re w , o p a n o w a n ie , s p r y t, u m ie ję tn o ś ć o b s e rw o w a n ia i d o s to s o w a n ia się do ró ż n o ro d n y c h w a ru n k ó w , s z y b k a o r ie n ta c ja - z d ru g ie j s tr o n y rz e te ln o ś ć , o b o w iązk o w o ść, u czciw ość, h a r t w oli, w ie rn o ść , o d w a g a i p e w n a d e te r m in a c ja .

2 / W y s z u k iw a n ie o d p o w ia d a ją c y c h p o w y ż sz y m w y m a g a n io m p ra c o w n ik ó w n a s tr ę c z a n ie w ą tp liw ie k ie ro w n ic tw u d u ż e tr u d n o ś c i, b łę d y s ą w ięc n i e s t e ­ ty n ie u n ik n io n e . A ż eb y w ięc d o p ro w a d z ić do m in im u m p r o c e n t p o m y łe k n a le ż y k ie ro w a ć się z a s a d ą : s z u k a ć pow oli. N a le ż y w ięc p rz e d e w s z y s tk im [sic!] p o z n a ć życie u p a tr z o n e g o n a w y w ia d o w cę , c h a r a k te r , m o ra ln o ś ć , zd o ln o ści, z a s ię g s to s u n k ó w i w pływ ów , p o g lą d y p o lity c z n e i ź ró d ła u t r z y ­ m a n ia . M a ją c te d a n e w r ę k u o s ta te c z n ą d ecy zję o p rz e ć n a o so b isty m w ra ż e n iu , ja k ie k a n d y d a t ro b i n a w e rb u ją c y m . 3 / P o d o k o n a n iu w e r b u n k u n a le ż y p rz e p ro w a d z ić ro zm o w ę w s tę p n ą , z a z n a ja ­ m ia ją c ą i w p ro w a d z a ją c ą w is to tę p ra c y i te r e n , a n a s tę p n ie d a ć d o k ła d n e in s tr u k c je , d o ty c z ą c e p ra c y o ra z z a c h o w a n ia się n a w y p a d e k a r e s z to w a n ia i w c z a sie ś le d z tw a . P o n a d to n a le ż y b e z w z g lę d n ie u s t a l i ć z w y w ia d o w c ą łą c z n o ś ć , a ż e b y w j e d n ą s tr o n ę m a t e r i a ł - a w d r u g ą p o le c e n ia szy b k o dochodziły, p rz y z a c h o w a n iu m a x im u m b e z p ie c z e ń s tw a . S y s te m y łą c z n o śc i m u s z ą b y ć t a k s k o n s tr u o w a n e , a ż e b y g w a r a n to w a ły b e z p ie c z e ń s tw o ca ło ści p ra c y i p o ­ sz c z e g ó ln y c h c zło n k ó w n a w y p a d e k d e k o n s p ira c ji je d n e g o z n ich .

V II. M e to d y pracy.

1/ W s k a z a n ia : a / Ofic. In f. O kr. z a r z ą d z i d o s ta rc z e n ie s łu ż b ie „K” w s z e lk ic h ślad ó w , c e le m ro z p ra c o w a n ia . W z w ią z k u z ty m w sz y sc y w y w iad o w cy

o tr z y m a ją in s tr u k c ję p o s z u k iw a n ia ta k ic h śladów . b / Ofic. In f. O kr. p o ro ­ z u m ie się z K o m e n d a n te m O kr. w s p r a w ie z a r z ą d z e n ia , a b y w sz y sc y c z ło n k o w ie n .O . in te r e s o w a li się r o b o tą „K” i m e ld o w a li s p o s tr z e ż e n ia /in s t r u k c j a o g ó ln a w s p r a w ie „K” d la w s z y s tk ic h cz ło n k ó w n .o ./ c/ w sz e lk ie u z y s k a n e ś la d y s łu ż b a „K” w y k o r z y s ta do d a lsz e j p racy . Ż a d e n ś la d n ie m o że b y ć z a n ie d b a n y , a n i stra c o n y . 2 / W s k a z a n ia ogólne: N a js k u te c z n ie js z ą m e to d ą j e s t w y w ia d g łę b o k i, to z n a c z y w ty c z k i i p o d ­ r z u ty /p o s ia d a n ia kog o ś w „K” w z g lę d n ie p o d rz u c e n ie do „K”/.

a / s z u k a ć i a n g a ż o w a ć lu d z i, ju ż w c ią g n ię ty c h w ro b o tę „K”, s t a r a j ą c się d o trz e ć do c e n tró w ro b o ty „K”. U p a tr z o n e g o d z ia ła c z a „K” n a le ż y p o d ­ d a ć g r u n to w n e j i w n ik liw e j o b se rw a c ji. P o z n a ć cech y o so b iste , w a r u n k i i t r y b ż y c ia , s t o s u n k i i u p o d o b a n ia , w a d y c h a r a k t e r u , u ło m n o ś c i, a z w ła sz c z a n a ło g i. P o z n a n ie u p o d o b a ń , sła b o śc i, n a ło g ó w - p o c ią g do k o b ie t, k a r t , a lk o h o lu , ż ą d z a p ie n ię d z y , n ie n a w iś ć , c h ęć z e m s ty - s tw a ­ r z a w y ją tk o w o d u żo m o żliw o ści do o p a n o w a n ia d a n e g o o s o b n ik a , z w ią ­ z a n ia i u tr z y m a n i a w r ę k u , a w ię c w k o n s e k w e n c ji do e k s p lo a to w a n ia , ż ą d a n ia d o s ta r c z a n ia m a te ria łó w , z d r a d z a n ia ta je m n ic itd . G ro ź b a , w y ­ m u s z e n ie i p ie n ią d z e s ą je d n y m i z n a js k u te c z n ie js z y c h śro d k ó w o tr z y ­ m a n ia w ia d o m o śc i, p o z y s k a n ia „ śp ie w a ją c eg o ” w s p ó łp ra c o w n ik a . S ro d k i t e j e d n a k n ie z a w sz e m u s z ą i p o w in n y b yć sto s o w a n e . M o ż n a b o w ie m w o d n ie s ie n iu do o fic.[e ró w ] G w a r d ii L u d o w e j z a s to s o w a ć i in n e - p rz e k o n a ć i p o z y sk a ć n a p ła s z c z y ź n ie id eo w ej p r z y e w e n tu a l­ n y m z a s to s o w a n iu ta k ż e o d p o w ie d n ie g o p o p a r c ia /o rg a n .[iz a c y jn e g o ] i m a te r ia ln e g o /.

b / w c isk a ć sw o ich lu d z i do „K”, g d z ie ty lk o s ą s z a n s e , że „ p o d rz u te k ” m oże w n ik n ą ć g łęb iej do o rg a n iz a c ji. M u s z ą to b y ć lu d z ie p e w n i ideow o, w y ­ r o b ie n i życiow o, o m o c n y m c h a r a k te r z e , z d e c y d o w a n i, o d w a ż n i, a p rzy - ty m [sic!] in te lig e n tn i, s p r y tn i, o b d a rz e n i d o b r ą p a m ię c ią . P o ż ą d a n e a ż e b y b y li n ie o b a rc z e n i r o d z in ą i p o c h o d z e n ia p r o le ta ria c k ie g o , lu b m o g ą c y to sfin g o w ać. W y w iad o w ca id ą c y n a „ p o d r z u tk a ” z ry w a k o n ta k ty z n .O ., łą c z n o ść u tr z y m u je ty lk o z b e z p o ś re d n im sz e fe m /k tó re g o n a z w is k a i a d r e s u n ie p o w in ie n z n a ć /, a k o n ta k ty z p rz y ja c ió łm i i r o d z in ą m u s z ą b y ć o d p o ­ w ie d n io z a m a s k o w a n e . W y w ia d o w c a m u s i iść n a ro b o tę p e łn ą p a r ą d la „K” /p rz y n a jm n ie j p o z o rn ie /, n ie u c h y la ć się od n iczeg o , a ż e b y p o z y sk a ć z a u fa n ie . C e le m b o w ie m j e s t do jście j a k n a jw y ż e j w h ie r a r c h ii p a r t y j ­ n ej. W y w iad o w ca m u s i m ie ć z a p e w n ie n ie , że b ę d z ie k ry ty .

3 / U z u p e łn ie n ie :

U z u p e łn ie n ie m w y w ia d u g łęb o k ieg o j e s t o b se rw a c ja :

a / s tw o rz y ć m o ż liw ie n a jg ę s ts z ą sie ć o b s e rw a c y jn ą w z a k ła d a c h p r z e m y ­ sło w y ch i rz e m ie ś ln ic z y c h o ra z w in n y c h z a k ła d a c h p racy , w o s ie d la c h ro b o tn ic z y c h , w ro b o tn ic z y c h d z ie ln ic a c h m ie s z k a n io w y c h , s k u p is k a c h w y sied le ń có w , b a r a k a c h d la b e z d o m n y c h , w b ie d n ie js z y c h w s ia c h i

kolo-n ia c h . S p e c ja lkolo-n ą u w a g ę zw ró cić kolo-n a le ż y kolo-n a z a k ła d y u ż y te c z kolo-n o ś c i p u b lic z ­ n ej - e le k tro w n ie , g a z o w n ie , w o d o ciąg i, k a n a liz a c ję , r z e ź n ie , tr a m w a je , k o le je , k o le jk i itd . P rz e s z k o lić o b s e rw a to ró w w g. w s k a z ó w e k z a w a r ty c h w cz. II n in .[ie jsz e j] in s tr u k c ji.

b / p o d a ć o b se rw a c ji:

o rg a n [iz a c je ] so c ja l.[isty c z n e ] z w ła s z c z a P .S 21. /R o b o tn ik 22, B a r y k a d a W olności23/

d z ia ła c z y so c ja l.[isty c z n y c h ] z n a n y c h z s y m p a tii do „K” lu b szczeg ó ln eg o r a d y k a liz m u

r a d y k a ln y c h lib e ra łó w , z w ła sz c z a p o c h o d z e n ia ży d o w sk ieg o u k ry w a ją c y c h się żydów [sic!] /m e ld o w a ć w s z e lk ie d a n e / c/ o b s e rw a c ja u lic z n a /t.zw . c y n k /

osób p o d e jrz a n y c h z n a n y c h d z ia ła c z y „K”

osób, lo k a li, p u n k tó w n a d a n y c h p rz e z w y w ia d g łę b o k i, c e le m u z y s k a n ia d a ls z y c h śla d ó w lu b in fo rm a c ji

d / n a le ż y p rz e s z k o lić s p e c ja ln e z e sp o ły do o b s e rw a c ji u lic z n e j p o d k i e r u n ­ k ie m fa c h o w c a /n p . z p o licji śle d c z e j/

e / do o b s e rw a c ji ogó ln ej n a le ż y w y k o rz y s ta ć w s z y s tk ic h czło n k ó w n.O . i s y m p a ty k ó w , z a in te r e s o w a ć ic h t ą p r a c ą , p o d k re ś lić je j w a g ę itd . f/ do o b s e rw a c ji u lic z n e j w y b ie ra ć lu d z i m ło d y c h , z d ro w y c h , siln y c h , m a j ą ­

cy ch d u ż o c z a s u , o s z a re j p o w ie rz c h o w n o śc i, o s tro ż n y c h , o b d a rz o n y c h s p r y te m , z n a ją c y c h te r e n . U n ik a ć zap ale ń có w . U w a g i og ó ln e a / p a m ię ta ć , że „K” m a b a rd z o d o b ry k o n tr w y w ia d , k a ż d y n o w y b ę d z ie w ięc d o k ła d n ie „ o b w ą c h a n y ”, to te ż n ie p o d a w a ć fa łsz y w y c h d a n y c h , g d y ż m o g ą b yć s p ra w d z a n e . b / k a ż d y w y w ia d o w c a m u s i b yć o d p o w ie d n io p rz e sz k o lo n y . D o k ła d n ie p o ­ u czy ć z a d a n ia c h , m e to d a c h p ra cy , ś r o d k a c h z a b e z p ie c z e n ia p r z e d de- k o n s p ir a c ją (w e w ła s n y m in te r e s ie ) d o k ła d n ie u s ta lić łączn o ść.

c/ in s tr u k c ji p is e m n y c h a g e n to m n ie d a w a ć do r ę k i, z w ła sz c z a tk w ią c y c h ju ż w „K”

21 Polscy Socjaliści.

22 „Robotnik” - dwutygodnik, czołowy organ PS powstały w 1942 r. w wyniku połączenia „Barykady Wolności” z „Gwardią”. Pismo redagowali kolejno: Stanisław Chudoba, od lipca do sierpnia 1942 r. - Józef Fell, od września do listopada 1942 r. - Władysław Jakubowski, od listopada 1942 r. do marca 1943 r. - Teofil Głowacki; T. Głowacki, Prasa lewicy socjalistycznej

w okresie okupacji hitlerowskiej w Polsce, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 1967, t. 3, s. 306;

szerzej zob. J. Mulak, Prasa RPPS i kolportaż jej w czasie okupacji, „Rocznik Historii Czasopi­ śmiennictwa Polskiego” 1986, t. 3, z. 2, s. 162-182.

23 „Barykada Wolności” czołowy organ lewicowych socjalistów, redagowany przez komuni- zującego Stanisława Duboisa i Stanisława Chudoby. W raportach agend Polski Podziemnej postrzegany jako organ bolszewizujący; zob. AAN, Delegatura Rządu RP na Kraj, 202/II-22,

V III. S z k o le n ie w yw iadow ców , k ie ro w a n ie i k o n tr o la

1/ J a k o m a t e r i a ł u sz k o le n io w e g o n a le ż y u ż y w a ć in s tr u k c ję o g ó ln ą i i n s t r u k ­ cję n in ie js z ą . P o n a d to o b s z e rn ie p o u czy ć o c e la c h i z a d a n ia c h o ra z n ie b e z ­ p ie c z e ń s tw ie z a g ra ż a ją c y m P o lsce ze s tr o n y „K”. P o d k re ś lić n ie b e z p ie c z e ń ­ stw o ro b o ty w y w iad o w cze j w „K” o ra z je j d o n io sło ść, d a le j z a ś , w y n ik a ją c ą s t ą d p o trz e b ę a b s o lu tn e j d y s k re c ji i o s tro ż n o ś c i o ra z d o k ła d n o śc i, ścisło ści i w n ik liw o ści.

2 / Z a d a n ia p o d a w a ć w m ia r ę ro z w o ju p racy , k ie ro w a ć p r a c ą w yw iadow cy, p o m a g a ć m u w n ie j s ta le . Z w ra c a ć u w a g ę n a rz e c z y s p e c ja ln ie w a ż n e i in te r e s u ją c e . W y m a g a ć s ta le d a n y c h k o n k r e tn y c h .

3 / N ie d a w a ć z a d a ń o g ó ln y ch , c h y b a , ze lu d z io m b a rd z o w y ro b io n y m w tej pracy.

4 / O ta c z a ć w y w ia d o w c ó w o p ie k ą , in te r e s o w a ć się ic h ży ciem . L u d z io m zd o l­ n y m i o fia rn y m , d a ją c y m d o b re w y n ik i, a z n a jd u ją c y m się w tr u d n y c h w a r u n k a c h m a te r ia ln y c h p o m a g a ć fin a n so w o .

5 / M n ie j p e w n y c h a g e n tó w s ta le k o n tro lo w a ć . P o d d a ć d e lik a tn e j o b se rw a c ji, czy n ie p r a c u ją n a d w ie stro n y .

6 / W y w iad o w cy n a „K” n ie m o g ą w ie d z ie ć n ic o n .O . Z n a ć m o g ą ty lk o sw ego b e z p o ś re d n ie g o p rz e ło ż o n e g o t.zw . K ier. B ry g ad y , lu b in n e g o w y w iad o w cę, k tó r y k ie r u je je g o p r a c ą o ra z in s tr u k c je p o trz e b n e do p racy . N ie m o g ą z n a ć w y ż sz y c h p rz e ło ż o n y c h i in n y c h w yw iadow ców , p ró cz ty c h , z k tó ry m i r a z e m p rz e p r o w a d z a ją j a k ie ś z a d a n ia .

IX. I n s tr u k c je d la w y w ia d o w c ó w i o b s e rw a to ró w

1/ P ie rw s z y m z a d a n ie m w y w iad o w cy j e s t z a p o z n a n ie się z h a s ła m i, p r o g r a ­ m e m , o r g a n iz a c ją i m e to d a m i p r a c g r u p k o m u n is ty c z n y c h w sz e lk ie g o r o ­ d z a ju , a z w ła sz c z a P P R /P o ls k a P a r t i a ro b o tn ic z a [sic!]/ i G w a rd ii L u d o ­ w ej. W obec teg o , ze k o m u n a m a s k u je się dość ściśle p o z o ra m i a k cji czysto n iep o d leg ło ścio w ej, n a le ż y w ra z ie w ątp liw o śc i, czy d a n y o so b n ik , lu b a k c ja j e s t k o m u n is ty c z n a , tr a k to w a ć j ą ja k o t a k ą i p rz e d s ta w ić k ie ro w n ik o w i. 2 / Po tr z y m a n iu z a d a n ia w y w ia d o w c a w in ie n p rz e d e w s z y s tk im stw o rz y ć

so b ie t a k ą pozycję d la sw ej p racy , a ż e b y p o d ż a d n y m p o z o re m n ie w z b u ­ d z a ć p o d e jrz e n ia , że p ro w a d z i a k c ję w y w iad o w czą. P o z y c ją t a k a m o że być n p . p rz y n a le ż n o ś ć do o rg a n iz a c ji zaw o d o w ej, /je ś li t a k a is tn ie je / in te r e s y h a n d lo w e , lu b b liż s z e s to s u n k i to w a rz y s k o - p rz y ja c ie ls k ie w i n t e r e s u j ą ­ cy m n a s śro d o w isk u .

3 / W sz c z ęśliw ej s y tu a c ji z n a jd u je się w y w ia d o w c a , k tó r y z n a t e r e n , z o rie n to ­ w a n y j e s t w n a s tr o ja c h i s y m p a tia c h p o lity c z n y c h . Z n a c z n ie tr u d n ie j j e s t ro z p o c z ą ć p ra c ę n a te r e n ie m a ło , lu b p r a w ie w c a le n ie z n a n y m . W ta k im w y p a d k u p r z e d e w s z y s tk im n a le ż y o d e g ra ć k o m e d ię , że j e s t się w n ic z y m n ie z o rie n to w a n y m , że n ie j e s t się z w o le n n ik ie m , czy s y m p a ty k ie m ż a d n e ­ go u g r u p o w a n ia , że w s z y s tk o co m ó w ią p rz y jm u je się z a p ra w d ę . N a le ż y w ięc s łu c h a ć , s k r z ę tn ie n o to w a ć , n a t u r a l n i e p o c z ą tk o w o w p a m ię c i, a d o ­ p ie ro w d o m u n a p iś m ie - co, k to i g d zie m ów i, a s a m e m u m ilczeć. M ieć u s z y i oczy o tw a r te , a u s t a z a m k n ię te .

4 / O b s e rw a c ja b ie r n a

P r z y jm u ją c t a k ą pozycję n a le ż y zw ró cić u w a g ę n a w s z y s tk ic h lu d z i z o to ­ c z e n ia /m ie jsc e p rac y , to w a rz y s tw o itp ./ W yłow ić n a p r z ó d ru c h liw s z y c h , g a d a ją c y c h i a g itu ją c y c h . Z b liży ć się do n ic h , p o z n a ć ic h tr y b ży cia, w a r u n ­ k i dom o w e, m a te r ia ln e , źró d ło d o c h o d u , z n a jo m y c h , p rz y ja c ió ł o ra z sła b o ść c h a r a k te r u . W z b u d z ić w n ic h z a u fa n ie , w k r a ś ć się w ic h ła s k i. S łu c h a ć , p o ta k iw a ć , g a n ić r a z e m z n im i, w re sz c ie s c h le b ia ć - je ś li s y tu a c ja teg o w y m a g a , b y ć p o tu ln y m , in n y m zn ó w r a z e m - o d w a ż n y m , bo jo w y m , lecz n ig d y n ie ś c ią g a ć n a sie b ie u w a g i.

D z ię k i te j ta k ty c e , k tó re j z r e s z tą n ig d y n ie m o ż n a u ją ć w j a k i ś s z ty w n y s z a b lo n i śc isłe in s tr u k c je , a k t ó r ą n a le ż y sto so w a ć k ie r u ją c się in tu ic ją i w y czu ciem , o tr z y m a się n a p e w n o c e n n e w ia d o m o śc i o d a n y m o so b n ik u , 0 ś ro d o w is k u i s to s u n k a c h w n im p a n u ją c y c h itd . O tr z y m a się te ż p r a w d o ­ p o d o b n ie p ro p o zy cję w s tą p ie n ia do o rg a n iz a c ji. N ie n a le ż y n ig d y zb y tn io a n g a ż o w a ć się b e z w y ra ź n e g o r o z k a z u k ie ro w n ik a , a ż e b y n a w y p a d e k p o le c e n ia z a b r a n ia ją c e g o w s tą p ie n ie do o rg a n iz a c ji n ie u tr a c ić k o n t a k t u 1 z a u fa n ia . 5 / O b s e rw a c ja r u c h liw s z y c h je d n o s te k w d a n y m ś ro d o w is k u , czy w d a n y m te r e n ie z a p ro w a d z ić m o że d a le j i g łęb iej do ty c h je d n o s te k , czy k o m ó re k , k tó r e s ą g łęb o k o z a k o n s p iro w a n e , a w ię c n a jw a ż n ie js z y c h .

6 / P r z y m in im a ln y m w z b u d z e n iu do sie b ie z a u f a n ia n ie j e s t r z e c z ą t r u d n ą o trz y m y w a ć p r a s ę i b ib u łę p o d z ie m n ą - u w a ż a ć k to j ą ro z d a je , k to p rz y n o ­ si itd . Z w ra c a ć u w a g ę czy s ą w y p a d k i o d o so b n io n e , czy p o w ta r z a ją się s ta le w p e w n y c h o k re s a c h .

7 / N a le ż y ró w n ie ż z w ra c a ć u w a g ę , k to m a z b y t w iele p ie n ię d z y , j a k n a sw oje z a ro b k i, s k ą d je m a , z k im u tr z y m u je b liż sz e k o n ta k ty , czy ty lk o w m ie js c u p ra cy , czy ta k ż e p r y w a tn ie , k to i j a k c z ę sto u kogo b y w a , czy s ą ja k ie ś s ta łe te rm in y , czy b y w a ją j a k ie ś lic z n ie jsz e z e b r a n ia , k to n a n ic h b y w a , czy b y w a ją ci s a m i, j a k cz ę sto , czy s ą s ta łe p o ry i co się ta m ro b i. Do kogo (i m o ż liw ie k to ) p rz y je ż d ż a ją „ z n a jo m i”, s k ą d i zn ó w - czy o d b y w a się to w ja k ic h ś s ta ły c h p o w ta rz a ją c y c h się te r m in a c h . K to w y je ż d ż a , d o k ą d , p rz y p a d k o w o , czy w ja k ic h ś o k re ś lo n y c h te r m in a c h . 8 / K to ro b i s a b o ta ż i d y w e rsję , g d zie - c h a r a k te r y s ty k i osób, ic h p r z e k o n a n a p o lity c z n e itd . 9 / K to i co m ó w i o: Z S R R a r m ii c z e rw o n ej i je j s u k c e s a c h n a fro n c ie k o n ie c z n o śc i z b ro jn e g o o p o ru p o w s ta n ia i w a lc e cz y n n e j b ie rn o ś c i p o ls k ic h o r g a n iz a c ji n ie p o d le g ło śc io w y c h i k ra jo w e g o p r z e d s ta w i­ c ie ls tw a R z ą d u lo n d y ń sk ie g o ta k ty c e a lia n tó w m o żliw o ści p rz y jś c ia b o lsz e w ik ó w Ż y d a c h

„ fa s z y s ta c h ” p o ls k ic h n ie s p ra w ie d liw o ś c i sp o łecz n ej „P olsce L u d o w e j” 10/ J a k i e s ą og ó ln e n a s tr o je w d a n y m śro d o w is k u , j a k i s to s u n e k do S o w ie ­ tów , do k o m u n y , do R z ą d u lo n d y ń s k ie g o , do id e i p o w s ta n ia , do u s tr o ju p rz y sz łe j P o lsk i. 11/ P ro w o k a c ja C h c ą c u z y s k a ć in fo rm a c je n a te m a t y p o ru s z o n e w p k t. 9 o ra z s z e re g in n y c h p o d o b n y c h , n a le ż y p o d s u w a ć w ro z m o w a c h t e te m a ty , su g e ro w a ć je , s tw a r z a ć pozory, że się j e s t z w o le n n ik ie m P P R -u itp . M o ż n a ró w n ie ż d o p u sz c z a ć r ó ż n e p is m a i u lo tk i P P R /T r y b u n a W o ln o ści24, B a r y k a d a W o ln o ści/ i o b se rw o w a ć , j a k i w y w o łu ją o d d ź w ię k , j a k się do n ic h u s t o s u n ­ k o w u ją . U w a g a : „ p ro w o k a c ji” n ie m o g ą sto so w a ć lu d z ie z n a n i p o p rz e d n io z o d ­ m ie n n y c h p r z e k o n a ń . 12/ M e ld u n k i G łó w n y m o b o w ią z k ie m w y w ia d o w c y j e s t d o n o sić o w s z y s tk im co j e s t m u z n a n e , o w s z y s tk im co p rz y p u s z c z a , a le n ie w o ln o n ig d y in fo rm o w a ć fałszy w ie.

13/ Z b ie ra ć k o n k r e tn e dow ody, z w ła sz c z a n a p iś m ie /fo to g ra fie / c z ę sto b o ­ w ie m m a te r ia ł sło w n y j e s t w a d liw y i n ie w y s ta rc z a ją c y .

14/ M e ld u n e k m u s i b y ć s k ła d a n y o b o w iązk o w o n a p iś m ie /p is a ć c z y te ln ie / z a o p a trz o n y w d a tę , m ie jsc e i c z a s o b se rw a c ji, p o d p is a n y z n a k ie m w y ­ w iadow cy.

15/ M e ld u n e k m u s i b y ć a k tu a ln y , tr e ś c iw y i rz e te ln y , f a k ty p o d a n e śc iśle , b ez u p ię k s z e ń i w ła s n y c h w niosków . U k ła d m e ld u n k u w in ie n b yć p rz e jrz y s ty , a b y c z y ta ją c y m ó g ł o d ró ż n ić

a / co w y w ia d o w c a o so b iście s tw ie rd z ił

b / co ty lk o s ły s z a ł /o d kogo, w j a k ic h o k o lic z n o śc ia c h , g d z ie , k ie d y / i w re sz c ie

c/ j a k a j e s t o p in ia w yw iadow cy, je g o p r z y p u s z c z e n ia , w n io s k i o ra z dow o­ d y s tw ie rd z a ją c e ic h p ra w d z iw o ść . W n io sk i w ła s n e m u s z ą b y ć o p a r te n a śc isły r o z u m o w a n iu i w y trw a le j o b se rw a c ji, b e z f a n ta z jo w a n ia . 16/ M e ld u n k i /n a z w is k a i a d r e s y p is a ć k lu c z e m / o ra z d o w ody z a b e z p iec z e ć

p r z e d m o ż liw o śc ią w p a d k i.

Źródło: AAN, NSZ, 207/3, k. 15-19, maszynopis; AIPN Gd, 0046/433, t. 1, Walka Armii Krajowej

i Delegatury Rządu z ruchem lewicowym (1939-1944), MSW „C”, Warszawa 1974, s. 58-69;

IPN BU, 01435/16, s. 58-69.

24 „Trybuna Wolności” - dwutygodnik teoretyczno-programowy, naczelny, centralny organ prasowy KC PPR, wydawany w Warszawie od lutego 1942 r. do lipca 1944 r. Od sierpnia 1944 r. wydawany w Lublinie. Nakład pisma sięgał 7 tys. egzemplarzy. Kolejnymi redaktorami organu byli: Zygmunt Jarosz, Andrzej Weber, Jerzy Morawski, Bolesław Bierut; J. Jarowiecki, J. My- śliński, A. Notkowski, Prasa Polska 1939-1945, Warszawa 1980, s. 104-105.