Renata Gieszczyńska
Wypędzeni, przypędzeni...
Kształtowanie się nowego
społeczeństwa na Warmii i Mazurach
w latach 1945 – 1949
Echa Przeszłości 5, 501-504
K ronika naukow a 501 głaszanych referatów . Do słów przedmówcy naw iązał m gr Andrzej Bajor, który dodał, że konferencja nie m iała c h a ra k te ru stricte historycznego, lecz również w ym iar społeczny i polityczny i w dużym stopniu sprzyjała zbliżeniu narodów ukraińskiego i polskiego. Jed en z organizatorów d r Sergiusz Rudnicki po dziękował uczestnikom konferencji, gościom oraz współorganizatorom : Stow a rzyszeniu Uczonych Polskich U krainy, szczególnie jej prezesowi, prof. H en rykowi S trońskiem u za pomoc w naw iązaniu kontaktów z badaczam i z Polski i rektorow i Państwowego U niw ersy tetu Pedagogicznego w Żytomierzu, prof. Piotrow i Sauchowi za osobiste wsparcie i pomoc podczas organizacji i prow a dzenia konferencji. Prof. S troński zrew anżow ał się przedmówcy dziękując m u za tru d włożony w organizację sympozjum i zauważył też, że konferencja będzie m iała istotny w kład w aktywizację prac n ad problem atyką polską n a Wołyniu.
Reasum ując, konferencja z jednej strony odegrała znaczącą rolę w życiu naukow ym regionu, z drugiej sta ła się ważnym forum dyskusji polskich i u k raińskich badaczy. Jednocześnie była to pierwsza, poświęcona w całości Polakom n a W ołyniu, konferencja. Różnorodność tem atyczna i rozpiętość chronologiczna w ystąpień świadczyły o wieloaspektowości badań naukowców zajmujących się histo rią Wołynia. W ypada mieć tylko nadzieję, że ta cenna inicjatyw a będzie kontynuow ana w latach następnych.
Renata Gieszczyńska
D e le g a tu r a I P N w O ls z ty n ie
W Y P Ę D Z E N IE , P R Z Y P Ę D Z E N I...
K S Z T A Ł T O W A N IE S IĘ N O W E G O S P O Ł E C Z E Ń S T W A N A W A R M II I M A Z U R A C H W L A T A C H 1945 - 1949
12 listopada 2003 r. w siedzibie Archiw um Państwowego w Olsztynie odbyło się uroczyste otwarcie wystawy „Wypędzeni, przypędzeni. K ształtow a nie się nowego społeczeństw a n a W arm ii i M azurach w latach 1945 - 1 9 4 9 ”, któ rem u tow arzyszyła sesja naukowa. Honorowy p a tro n a t nad w ystaw ą przy gotow aną przez D elegaturę In sty tu tu Pam ięci Narodowej w Olsztynie oraz Archiw um Państw ow e w Olsztynie, objął Ks. Arcybiskup d r E dm und Piszcz. Licznie przybyłych gości pow itał D yrektor O ddziału IPN w Białym stoku prof.
Cezary Kuklo, k tóry omówił n astępstw a II wojny światowej, a w tym również m asowe wysiedlenia wielu grup ludności. N astępnie głos zabrał prof. d r hab. Leon Kieres, który podkreślił, ja k wielką rolę w służbie wobec społeczeństwa pełni In sty tu t Pam ięci Narodowej. Prezes IPN podziękował również licznie przybyłym n a uroczystość przedstaw icielom życia publicznego W arm ii i M azur, za życzliwość i zrozum ienie, które tow arzyszą poczynaniom D elegatury w Olsz tynie. Prof. Kieres, który w ielokrotnie uczestniczył w różnorodnych progra m ach norm alizacji stosunków polsko - niem ieckich, odnosząc się do k o n t rowersyjnego projektu budowy C entrum Wypędzonych, powiedział: „tu z Olsz tyna, polskiego O lsztyna, apeluję o powołanie Europejskiego C entrum , które zajmowałoby się nie tylko problem atyką deportacji, ale naukowym badaniem i upow szechnianiem wiedzy o zbrodniach popełnionych przez XX - wieczne pań stw a to ta lita rn e ”. N astępnie M etropolita W arm iński d r E dm und Piszcz podkreślił konieczność podejm owania działań n a rzecz w yjaśnienia skom plikowanych relacji między poszczególnymi narodam i, jednakże ja k powiedział
„Nie m a pojednania bez praw dy”. Naczelny D yrektor Archiwów Państw owych prof. dr hab. D aria Nałęcz, naw iązując do 55 rocznicy utw orzenia Archiw um Państwowego w Olsztynie, pogratulow ała pracow nikom dorobku i uczestnict wa w życiu naukow ym społeczności olsztyńskiej. N astępnie głos zabierali przedstaw iciele władz regionu: wicewojewoda w arm ińsko-m azurski H an n a Bojarska, w icem arszałek P io tr Żuchowski, prezydent m iasta O lsztyna Czesław M ałkowski oraz wicekonsul RP w K aliningradzie M arek Józefczuk.
Prof. d r hab. Ja n u sz Jasiń sk i wygłosił wykład „Spojrzenie n a wysiedlenia Polaków i Niemców wczoraj i dziś”, w którym odniósł się do omawianej problem atyki, nie tylko jako historyk od wielu lat prowadzący badania n au k o we, ale również jako obserw ator współczesnego życia i świadek lat okupacji niemieckiej n a Zamojszczyźnie. Prof. Jasiń sk i scharakteryzow ał dążenia h isto ryków polskich do wyjaśnienia wysiedleń ludności niemieckiej i skomplikowa nego problem u ludności rodzimej W arm ii i M azur, w yraził jed n a k wątpliwość, czy ze strony historyków niem ieckich istnieje również wola wszechstronnego i obiektywnego opisu om aw ianych zagadnień. Tym samym postaw ił pytanie, czy m ożna mówić o pojednaniu, skoro stro n a niem iecka w yodrębnia prob lem atykę wysiedleń Niemców po II wojnie światowej, nie wiążąc ich z wcześ niejszymi w ydarzeniam i, w tym również z wysiedleniam i ludności polskiej np. z ziem wcielonych do III Rzeszy, czy też m ieszkańców W arszawy po upadku pow stania w 1944 r. Prof. Jasiń sk i wspom inał także w łasne doświadczenie wysiedlenia z Zamojszczyzny. Wszyscy zabierający wcześniej głos dzielili się w spom nieniam i i okazało się, że pomimo upływ u czasu, pam ięć dotycząca wysiedleń z rodzinnych stro n je s t wciąż żywa, choć czasami bardzo bolesna.
K ronika naukow a 503 Jednakże te, jakże osobiste w yznania sprawiły, że dla licznie zgromadzonej młodzieży stały się możliwością spotkania z ciekawymi św iadkam i historii.
Uroczystego otw arcia wystawy dokonali prof. Leon Kieres, prof. D aria Nałęcz i honorowy p a tro n Arcybiskup d r E dm und Piszcz. Zgromadzone eks ponaty pochodziły ze zbiorów In sty tu tu Pam ięci Narodowej, Archiw um P a ń s t wowego w Olsztynie, M uzeum W arm ii i M azur, Archiw um Archidiecezji, O środka Badań Naukowych im W. K ętrzyńskiego oraz licznych ofiarodawców pryw atnych. N a 28 panelach przedstaw iono zagadnienia: polskich robotników przym usowych w Pru sach W schodnich, z których wielu pozostało n a tych ziem iach po zakończeniu wojny; wkroczenie Arm ii Czerwonej, panicznej ucie czki ludności cywilnej i tragicznych losów tych, którzy pozostali, a których dotknęły zabójstwa, deportacje, zniszczenia towarzyszące rządom radzieckich k o m en d an tu r wojennych; postanow ienia Wielkiej Trójki dotyczące włączenia części P ru s W schodnich i wysiedlenia ludności niemieckiej; d ram a tu ludności rodzimej; trudności, przed którym i stan ęła tw orząca się adm inistracja polska, a także procesy m igracyjne, w w yniku których wraz z napływ ająca ludnością polską wysiedloną z Kresów W schodnich II RP, przybywającą z Ziem Dawnych, osadników wojskowych, reem igrantów z Francji, ludności ukraińskiej i łem kowskiej przesiedlonej w ram ach akcji „W isła”; kształtow ały się nowe stosunki narodowościowe, polityczne, społeczne, wyznaniowe, gospodarcze i kulturow e. Prezentow anym panelom towarzyszyły dokum enty, fotografie i osobiste p a m iątki osób, których los związany był z W arm ią i M azuram i, a zamieszczenie tych eksponatów sprawiło, że w ystaw a n a b ra ła szczególnego charak teru .
U roczystem u otw arciu wystawy tow arzyszyła sesja naukow a „K szta łtow anie się nowego społeczeństw a n a W arm ii i M azurach w latach 1 9 4 5 - 1949”. Pierw szą część, której przewodniczył D yrektor B iura Edukacji Publicznej IPN d r hab. Paw eł Machcewicz, rozpoczął prof. dr hab. Stanisław Achremczyk, który przedstaw ił re fe ra t „Migracje n a ziem iach pruskich n a p rzestrzeni dziejów”. Prof. Ju rij Kostiaszov z U niw ersytetu w K aliningradzie omówił „Zasiedlenie Obwodu K aliningradzkiego po 1945 r . ”, a jego wystąpienie umożliwiło uzupełnienie wiedzy o procesach m igracyjnych przebiegających w pozostałej części byłych P ru s Wschodnich. D r hab., prof. UWM Bohdan Łukaszewicz przedstaw ił „T ransfer ludności polskiej z W ileńszczyzny n a W arm ię i M azury po II wojnie światowej”, a prof. dr hab. Andrzej Kopiczko omówił „W ysiedlenia w arm ińskich duchownych po 1945 r . ”. Po przerwie rozpoczęto drugą część obrad, w której d r J a n C hłosta przedstaw ił n a podstaw ie w spom nień „Deportacje ludności cywilnej P ru s W schodnich do pracy w głąb Rosji w 1945 r . ”. D r W itold Gieszczyński wygłosił referat n a te m a t „Osadnictwo wojskowe n a W arm ii i M azurach”. D r Grzegorz
Jasiń sk i w w ystąpieniu „Polscy czy niemieccy ewangelicy - Kościół ewangelic ko-augsburski wobec w iernych n a M azurach po 1945 r .” naw iązał do skom plikowanych stosunków wyznaniowych w tym czasie. D r Igor H ałagida przedstaw ił losy ludności przesiedlonej w 1947 r. w referacie „Ludność u k raiń sk a n a W arm ii i M azurach - pierwsze la ta ”. Jako o statn i głos zabrał D yrektor Archiw um Państw owego w Olsztynie Jó zef Judziński, który naw ią zał do 55 rocznicy utw orzenia archiw um oraz dużej roli, ja k ą odgrywa ono zarówno w życiu społecznym, ja k i naukow ym regionu. W dyskusji zwracano uwagę n a konieczność prow adzenia dalszych badań, w ykorzystania szansy, ja k ą daje udostępnienie przez IPN m ateriałów archiw alnych, które do tej pory były utajnione oraz przekazyw ania wyników badań społeczeństwu, a w szcze gólności nauczycielom i uczniom w celu pogłębienia i aktualizacji wiedzy.
Maurycy Gorczyński
(Olsztyn)
S Y M P O Z JU M H IS T O R Y C Z N E W U N IW E R S Y T E C IE IM . A D A M A M IC K IE W IC Z A W P O Z N A N IU P O Ś W IĘ C O N E
P A M IĘ C I P R O F E S O R A A N T O N IE G O C Z U B IŃ S K IE G O
W sobotę 22 listopada 2003 r. w Collegium H istoricum In sty tu tu H istorii U niw ersy tetu im. A dam a Mickiewicza w P oznaniu odbyło się sympozjum poświęcone om ówieniu dorobku naukowego i postaci zm arłego w lutym tr. wybitnego historyka dziejów najnowszych Polski i powszechnych, a u to ra wielu znakom itych m onografii i syntez historycznych a także wychowawcy całej olbrzymiej rzeszy doktorantów i m agistrantów , profesora profesorów, A ntonie go Czubińskiego. Datę spotkania związano z 75 rocznicą urodzin prof. A. Czubińskiego. Uczestniczył w nim syn Profesora - Piotr.
Spotkanie prow adził główny jego inicjator, uczeń zmarłego Profesora, prof. d r hab. Stanisław Sierpowski a słowo w stępne wygłosił także uczeń Profesora prodziekan W ydziału Historycznego UAM prof. d r hab. Tadeusz Kotłowski. R eferaty m erytoryczne n a tem a t w kładu prof. A. Czubińskiego w b adania naukow e wygłosili: nad h isto rią Polski - prof. dr hab. Michał M usielak, h isto rią Niemiec prof. d r hab. Tadeusz Kotłowski, h isto rią po
