View of Family as a Foundation of the National Identity Formation

DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2017.9.1-7

ELZ BIETA KRYNICKA

RODZINA JAKO FUNDAMENT

KSZTATOWANIA TOZ

 SAMOS´CI NARODOWEJ

Rodzina jest przedmiotem uwagi wielu dyscyplin naukowych, organizacji rz adowych i pozarz adowych. Jest najwazniejsz a komórk a spoeczn a, gdyz to zazwyczaj was´nie w spoecznos´ci rodzinnej czowiek przychodzi na s´wiat, wychowuje sie, dorasta, by w kon´cu zaozyc´ wasn a rodzine. Wspólnota rodzinna, budowana na wzajemnym zaufaniu mazonków i pozytywnych od-niesieniach w relacji rodzice–dzieci, staje sie fundamentem, na którym mozna budowac´ proces wychowania, który jest podstawowym celem i pierwszorzed-nym zadaniem rodziny. Rodzina pojmowana jako obecnos´c´ i udzia obojga rodziców w procesie wychowania, a takze jakos´c´ wzajemnych stosunków mazen´skich wyznacza rozwój dziecka i ksztatuje jego poczucie tozsamos´ci1. Zadaniem rodziny jest ksztatowanie osobowos´ci swych czonków w taki sposób, by mogli oni speniac´ miedzy innymi swoje funkcje socjalizacyjne, które polegaj a na przekazywaniu im wartos´ci kulturowych, ksztatowaniu relacji z innymi ludz´mi, umiejetnos´ci zycia w spoeczen´stwie2. Istotnego znaczenia nabieraj a w realizacji tego zadania wzajemne stosunki miedzy rodzicami, a tym samym ich oddziaywanie na poszczególne sfery zycia rodziny. Jedn a ze sfer s´cis´le po aczon a z zyciem rodziny jest tozsamos´c´ jednostkowa, która wi aze sie z poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie „kim jestem?”, która dotyczy relacji z samym sob a i z innymi ludz´mi.

Mgr ELZ BIETA KRYNICKA  doktorantka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II w Instytucie Pedagogiki; adres do korespondencji: Al. Racawickcie 14, 20-950 Lub-lin; e-mail: elzbietakrynicka@tlen.pl

1_{JANPAWE II, Pielgrzymki do ojczyzny. Przemówienia i homilie, Kraków: Znak 2005,}

s. 323.

2_{F. A}

TOZ SAMOS´C´, NARÓD, TOZSAMOS´C´ NARODOWA

Tozsamos´c´ to pojecie bardzo wazne w badaniach dotycz acych wiezi spo-ecznych, zwaszcza rodzinnych, ale takze problematyki mniejszos´ci narodo-wych, grup zyj acych na pograniczach. Kwestie te  acz a sie ze sob a na gruncie problematyki wychowania w rodzinach mniejszos´ci narodowych, zyj acych na pograniczach, czy w kon´cu w rodzinach mieszanych narodowos´ciowo. Choc´ od czasów Eriksona problematyka tozsamos´ci ulegaa stopniowej ewolucji, to badacze prawie zgodnie nadal uznaj a, ze uksztatowana tozsamos´c´ pozwala na tworzenie bliskich zwi azków, daje poczucie wasnej odrebnos´ci, spójnos´ci i jasnos´ci co do tego, kim jestem. Poczucie tozsamos´ci ksztatuje sie w ci agu caego zycia, choc´ gównym okresem jej formowania sie jest dorastanie3. Jedynie jednostka o prawidowo ustalonej tozsamos´ci jest w stanie ksztato-wac´ poz adane postawy wobec odmiennos´ci, zwaszcza w jej wymiarze kultu-rowym, wspólnotowym. Wspólnotami kulturowymi s a wspólnoty lokalna i regionalna, ale takze narodowa czy kontynentalna – np. europejska. W kaz-dym z tych wymiarów budowanie tozsamos´ci musi odbywac´ sie z uwzgled-nieniem specyfiki grupy, w odniesieniu do której ksztatuje sie tozsamos´c´. Tozsamos´c´ grupowa zawsze konstruowana jest ze s´wiadomos´ci a istnienia innej grupy4.

Jedn a z najwazniejszych, choc´ w dzisiejszych czasach równiez zagrozo-nych niezrozumieniem co do jej spoecznego znaczenia i deprecjonowaniem tego znaczenia grup, w odniesieniu do której ksztatuje sie tozsamos´c´ jednost-ki, jest naród. Z´ róda encyklopedyczne definiuj a naród jako „zbiorowos´c´ ludzi, wyrózniaj ac a sie wspóln a s´wiadomos´ci a narodow a, czyli poczuciem przynaleznos´ci do wspólnoty definiowanej aktualnie jako naród. Stanowi przede wszystkim wspólnote idei i emocji, totez pierwszym warunkiem jego uksztatowania sie jest istnienie jednej lub wielu ideologii narodowych, tj. ta-kich, których celem jest mobilizacja mozliwie duzej czes´ci populacji, uznanej za naród, do obrony jego interesów”5. Atrybutami narodu s a wspólna dla tworz acych go jednostek przeszos´c´ historyczna oraz swoista kultura

narodo-3_{D. K}

ARAS´, M. KYM, J. CIECIUCH, Eudajmonistyczny dobrostan psychiczny a ksztatowa-nie poczucia tozsamos´ci w sferze edukacyjnej i zawodowej, „Psychologia Rozwojowa” 2013, nr 1, s. 88-89.

4_{P. R}

OTUSKA, Polak czy Europejczyk? – polska tozsamos´c´ narodowa a tozsamos´c´ europej-ska w dobie jednocz acej sie Europy. Próba analizy zaleznos´ci (http://uniaeuropejska.org/wp-content/uploads/2011/11/polak_czy_europejczyk.pdf [dostep: 20.01.2017 r.].

wa, która stanowi zazwyczaj przedmiot dumy i znak rozpoznawczy danego narodu. Jan Pawe II w ksi azce Pamiec´ i tozsamos´c´ nie tylko jako gowa Kos´cioa katolickiego, ale tez jako wybitny humanista i mys´liciel us´cis´la znaczenie pojecia narodu: „naród oznacza te spoecznos´c´, która znajduje swoj a ojczyzne w okres´lonym miejscu s´wiata i która wyróznia sie ws´ród innych wasn a kultur a”6. Cytowany autor siega do etymologii sowa „naród” i pisze: „W jezyku polskim – ale nie tylko – termin naród pochodzi od sów ród, ojczyzna natomiast ma swoje korzenie w sowie ojciec. Ojciec jest tym, który wraz z matk a daje zycie nowej istocie ludzkiej. Ze zrodzeniem przez ojca i matke wi aze sie pojecie ojcowizny, które stanowi to dla terminu oj-czyzna. Równiez sowo naród z punktu widzenia etymologii jest zwi azane z rodzeniem”7. Wspólnota narodu nawi azuje w swojej istocie do wspólnoty rodziny, a zatem spenia wobec jednostki analogiczn a funkcje „rodzenia”, ksztatowania tozsamos´ci swoich czonków, aczkolwiek w innych albo posze-rzonych jej aspektach.

Tozsamos´c´ narodowa najczes´ciej definiowana jest jako poczucie swoistos´ci i odrebnos´ci wobec innych narodów, wyrazaj ace sie w historii, symbolach i barwach narodowych, jezyku, s´wiadomos´ci pochodzenia, w wiezach krwi, dziedzictwie kulturowym, terytorium8. Edmund Wnuk-Lipin´ski wyjas´nia, ze „tozsamos´c´ narodowa to definiowanie i interpretowanie siebie w kategoriach wiekszej wspólnoty, która ma cechy narodu”. Sam naród moze byc´ ujmowany jako wspólnota polityczna, kulturowa, etniczna, które to wspólnoty nie potrze-buj a pan´stwa, aby istniec´ i trwac´9. Tozsamos´c´ narodowa czesto wi aze sie z dum a z faktu przynaleznos´ci do danego narodu. Duma ta, ksztatowana w  acznos´ci z postaw a krytycyzmu wobec niedoskonaos´ci (wad) narodu, jest wazn a czes´ci a skadow a tozsamos´ci „ja”. Odwoywanie sie w procesach wy-chowawczych do zbiorowej tozsamos´ci powinno zatem prowadzic´ do dziaan´, które nie wykorzeniaj a samos´wiadomos´ci narodowej.

W procesie ksztatowania tozsamos´ci narodowej jednostki (zwaszcza w je-go pierwszym okresie) gównymi podmiotami s a czonkowie rodzin tacy, jak: rodzice, dziadkowie, doros´li z dalszej rodziny, którzy przekazuj a „nastepnym

6_J

ANPAWE II, Pamiec´ i tozsamos´c´, Kraków: Znak 2005, s. 74.

7_{Tamze, s. 74-75.} 8_{S. W}

ÓJCIK, Ksztatowanie sie tozsamos´ci narodowej chopów polskich, w: Tozsamos´c´ polska w odmiennych kontekstach, red. L. Dyczewski, D. Wadowski, Lublin: Wyd. KUL 2009, s. 333.

9_{E. W}

NUK-LIPIN´ SKI, S´wiat miedzyepoki. Globalizacja, demokracja, pan´stwo narodowe, Kraków: Instytut Wydawniczy Znak 2004, s. 215-218.

pokoleniom wartos´ci i wierzenia, normy i wzory zachowan´, postawy”10. Waznym elementem tozsamos´ci narodowej jest pamiec´ historyczna, która moze byc´ pomostem  acz acym kolejne pokolenia. Role s´wiadomos´ci histo-rycznej w ksztatowaniu procesu rozwojowego narodu akcentowa prymas Stefan Wyszyn´ski: „Naród bez dziejów jest narodem ubogim; który ma swoje dzieje i te dzieje szanuje, jest narodem, który wierzy w swoj a przyszos´c´”11. Jan Pawe II niejako ilustruje sowa prymasa poprzez odniesienie ich tres´ci do wasnego zycia i zycia narodu polskiego, pisz ac: „Jestem synem narodu, który przetrwa najstraszliwsze dos´wiadczenia dziejów, którego wielokrotnie s asiedzi skazywali na s´mierc´ – a on pozosta przy zyciu i pozosta sob a. Zachowa wasn a tozsamos´c´ i zachowa pos´ród rozbiorów i okupacji wasn a suwerennos´c´ jako naród – nie bior ac za podstawe przetrwania jakichkolwiek innych s´rodków fizycznej potegi jak tylko wasna kultura, która okazaa sie w tym przypadku poteg a wieksz a od tamtych poteg. I dlatego tez to, co tutaj mówie o prawach narodu wyrosych z podwalin kultury i zmierzaj acych ku przyszos´ci, nie jest echem zadnego nacjonalizmu, ale pozostaje trwaym elementem ludzkiego dos´wiadczenia i humanistycznych perspektyw czowie-ka”12. Wypowiedz´ ta dostarcza argumentów na to, ze ksztatowanie tozsa-mos´ci narodowej jednostki umacniac´ moze nie tylko jej poczucie wartos´ci, ale moze suzyc´ budowaniu konstruktywnych relacji z innymi ludz´mi tej samej narodowos´ci oraz przedstawicielami innych narodów. Dzieje sie tak, gdy wychowawcy wydobywaj a z bogactwa kultury narodowej te tres´ci, które otwieraj a czowieka na czowieka, czyni ac kazdego tak samo waznym i war-tos´ciowym (niezaleznie od przynaleznos´ci narodowej czy przynaleznos´ci do jakiejkolwiek innej wspólnoty).

Same hasa „naród”, „poczucie narodowe”, „patriotyzm”, „ojczyzna” budz a we wspóczesnych dyskusjach filozoficznych, politycznych, spoecznych, wiele emocji, co jest spowodowane niejako automatycznym wi azaniem tych kategorii z innymi (naznaczonymi pejoratywnie), takimi jak nacjonalizm, przemoc, gra polityczna. Tymczasem prawidowo rozwijaj aca sie tozsamos´c´ narodowa poszczególnych osób tworz acych naród wyraza sie s´wiadomos´ci a

10_{M. S}

ZYSZKA, Wiezi rodzinne czynnikiem wspomagaj acym ksztatowanie tozsamos´ci naro-dowej, w: Tozsamos´c´ polska, s. 440.

11_{S. K}

OWALCZYK, Elementy polskiej tozsamos´ci w procesie przemian. w: Tozsamos´c´ polska, s. 146, 148.

12_J

wspólnoty, walorów dziejów i kultury narodu, checi a ich wspótworzenia, a nawet gotowos´ci a poniesienia ofiary w sytuacji zagrozenia bytu narodu.

PIELE GNOWANIE TOZ SAMOS´CI NARODOWEJ W RODZINIE

W procesie ksztatowania sie tozsamos´ci jednostki znacz ac a role odgrywaj a rodzice, co zgodnie potwierdzaj a tacy badacze, jak znany powszechnie Erik Erikson czy w Polsce: Teresa Rostowska, Maria Tyszkowa, Lucyna Teresa Bakiera, Anna Kotlarska-Michalska i wielu innych. Prawidowe ksztatowanie sie tozsamos´ci zdeterminowane jest was´ciwym przebiegiem procesów integ-ralnos´ci, staos´ci, odrebnos´ci, maj acej swój pocz atek w rodzinie13. Szczegól-nie dzieci i modziez, przezywaj ac okres ksztatowania sie wasnej tozsamo-s´ci, wywodz ac sie jednoczes´nie z róznych s´rodowisk etnicznych, kulturowych i narodowych, potrzebuj a wsparcia w zakresie ksztatowania umiejetnos´ci spoecznych. Wedug Eriksona poczucie tozsamos´ci ksztatuje sie w ci agu caego zycia, ale krytycznym dla jego rozwoju okresem jest was´nie czas dorastania. Adolescencja stanowi stadium kryzysu tozsamos´ci. Jednak kszta-towanie sie poczucia tozsamos´ci ani sie wtedy nie zaczyna, ani nie kon´czy. Erikson podkres´la, ze moze ono (owo poczucie) byc´ tracone i odzyskiwane równiez w okresie dorosos´ci, ale w okresie adolescencji wypracowywane s a metody jego wzmacniania i przywracania14. St ad was´nie rodzice – jako wy-chowawcy stale jeszcze obecni w zyciu potomstwa – w okresie intensywnego ksztatowania tozsamos´ci „ja”, jak równiez tozsamos´ci narodowej swoich dzieci maj a szczególne zadanie do zrealizowania, decyduj ac o sposobie i przejawach egzystencji caej rodziny.

W tradycji europejskiej rodzine zwyko sie okres´lac´ jako wspólnote osób, grupe podstawow a dla kazdego spoeczen´stwa, miejsce przekazywania zycia i kultury zycia, która ma decyduj ace znaczenie w ksztatowaniu osobowos´ci spoecznej czowieka. Przywoywany tu juz prymas Wyszyn´ski, któremu blis-kie byy nauki spoeczne, a jeszcze bardziej kwestia realnej dynamiki spoe-czen´stwa – zwi azków pomiedzy poszczególnymi podmiotami zycia spoeczne-go, czesto w swych wypowiedziach wskazywa na spoeczny i narodowy

13_{B. H}

ARWAS-NAPIERAA, Rodzina w konteks´cie wspóczesnych zagrozen´, w: Rozwojowe i wychowawcze aspekty zycia rodzinnego, red. T. Rostowska, A. Jarmoowska, Warszawa: Wyd. Difin 2010, s. 12.

14_{D. K}

aspekt rodziny – „dla narodu zycie ludzkie staje sie bogosawien´stwem, gównie dlatego, ze zywotnos´c´ nowych rodzin jest obfitos´ci a potoków, które zoz a sie na wartki pr ad zycia narodowego”15. Rodzina, naród i religia nale-z a do wartos´ci, które tworz a fundamenty polskiej tozsamos´ci kulturowej16. Dziecko, bior ac przykad z rodziców (w okresie adolescencji – maj ac do nich krytyczne odniesienie), którzy s a dumni z historii narodu, z symboli narodo-wych, daj ac temu wyraz na przykad poprzez wywieszanie flagi podczas s´wi at narodowych, którzy bior a udzia w wyborach, wyrazaj a szacunek dla tradycji religijnych upowszechnionych przez naród, otrzymuje „materia” do budowa-nia wasnej tozsamos´ci w odniesieniu do wspólnoty narodu, do jego kultury. Dziedzictwo kulturowe, które rodzice ukazuj a dzieciom swoimi zachowa-niami, daje podstawy do ksztatowania „poczucia zakorzenienia w kulturze”. Pisz ac o jego znaczeniu w budowaniu tozsamos´ci modych Polaków, Izabela Kiwak stwierdza: „poczucie zakorzenienia w kulturze jest podstaw a ksztato-wania wasnego ego, wasnej podmiotowos´ci, polskos´ci, europejskos´ci. Daje poczucie integralnos´ci w s´wiecie i ze s´wiatem, uwrazliwia na odmiennos´c´ innych kultur, wzbogaca osobowos´c´. Dla czowieka wykorzenionego wszyst-kie kultury s a jednakowo obce i obojetne”17. St ad rodzi sie pytanie: Czy nie bed a dla czowieka wykorzenionego z kultury narodowej równiez obcy i obo-jetni konkretni czonkowie wasnej wspólnoty narodowej, a takze czonkowie wspólnot innych narodów?

Dzis´ rodzina, pomimo licznych zmian w jej modelu, wielu kryzysów, nadal zajmuje szczególne miejsce w zyciu spoecznym, w systemie wartos´ci, odgrywa specyficzn a role w ksztatowaniu tozsamos´ci narodowej modych lu-dzi. Ksztatowanie tozsamos´ci narodowej w rodzinie decyduje czesto o miej-scu zamieszkania, jakos´ci i czestotliwos´ci kontaktów emocjonalnych z roda-kami, pielegnowanych wartos´ciach kulturowo-duchowych oraz miejscu zawo-dowej aktywnos´ci poszczególnych czonków rodziny.

Dzis´ ksztatowanie tozsamos´ci narodowej w rodzinie jest utrudnione po-przez takie zjawiska kulturowe, jak: globalizacja, kult indywidualizacji, kon-sumpcjonizm, migracje itd. Swoistym „laboratorium testowania” mozliwos´ci wychowania, maj acego na uwadze ksztatowanie tozsamos´ci narodowej, jest

15_{S. WYSZYN´ SKI, W s´wiatach tysi aclecia, Kraków: Znak 1981, s. 139.} 16_{W. S´}

WI ATKIEWICZ, Fasada narodowej tozsamos´ci w mozaice spekan´, w: Tozsamos´c´ polska, s. 140.

17_{I. K}

zycie rodzin na pograniczach, a takze rodzin mieszanych narodowos´ciowo, takich jak na przykad rodziny polsko-litewskie.

RODZINY POLSKO-LITEWSKIE

JAKO MIEJSCE KSZTATOWANIA TOZ SAMOS´CI NARODOWEJ MODYCH POKOLEN´

W procesie wychowawczym rodzina powinna dawac´ poczucie przynalez-nos´ci do wspólnoty, przekazywac´ wartos´ci, wzory zachowan´ i starac´ sie prze-kazac´ modemu pokoleniu wszystko to, co decyduje o tozsamos´ci danego narodu. Rodziny polsko-litewskie w Polsce zamieszkuj a na pónocnych tere-nach województwa podlaskiego. Najwieksze zasiedlenie Litwinów znajduje sie na terenie powiatu sejnen´skiego, gminy Pun´sk, gminy Sejny. Narodowos´c´ litewsk a podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszech-nego ludnos´ci i mieszkan´ zadeklarowao 7374 obywateli polskich, w tym w województwie podlaskim – 4867 osób wedug spisu z 2002 r.18 Rodziny polsko-litewskie pamietaj a o ksztatowaniu tozsamos´ci narodowej dzieci, kad ac nacisk na nauke jezyka ojczystego w szkoach, do których uczeszczaj a ich dzieci. Jezyk jest jednym z wazniejszych skadników tozsamos´ci. Wedug danych ze spisu powszechnego w roku szkolnym 2012/2013 jezyka litewskie-go jako ojczystelitewskie-go uczyo sie w 19 placówkach 683 uczniów. Szkoy mniej-szos´ci litewskiej stanowi a przykad determinacji ludnos´ci w d azeniu do odreb-nos´ci narodowej. W wyniku tego udzia Litwinów stanowi acych okoo 1,5-2% ludnos´ci niepolskiej, jak podaje Sobecki za Cezarym Z oedowskim, wynosi w szkolnictwie narodowos´ciowym 11%, w tym w szkoach z niepolskim jezykiem nauczania az 69%. W szkoach o charakterze etnicznym uczya sie przeszo poowa dzieci litewskich (na Sejnen´szczyz´nie 70,7%), podczas gdy w przypadku innych narodowos´ci byo to od kilku do kilkunastu procent19. Rodziny polsko-litewskie dbaj a o dwujezyczne tablice, zachowanie jezyka i tozsamos´ci narodowej jako niezbywalne prawo mniejszos´ci, zwaszcza na pograniczach.

18_{Charakterystyka mniejszos´ci narodowych i etnicznych w Polsce,}

http://mniejszosci.naro- dowe.mswia.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce.html#litwini [dostep: 14.02.2017].

19_{M. S}

OBECKI, Funkcja etniczno-kulturowa szkó mniejszos´ci narodowych, Biaystok: Trans Humana 1997, s. 22.

Dzieje Polski i Litwy pokazuj a, jaka jest rola przemian spoeczno-kulturo-wych, wojen i sojuszy, w budowaniu tozsamos´ci narodowej. Silny zwi azek czowieka z wasn a spoecznos´ci a i kultur a narodow a, powsta a na bazie systemu kulturowo-spoecznego, mobilizuje oba narody do dyskusji na temat narodowos´ci wielkich ludzi z przeszos´ci, znacz acych zarówno dla narodu polskiego, jak i litewskiego. Z tej perspektywy czesto szuka sie odpowiedzi na pytania, jakiej narodowos´ci by Adam Mickiewicz, skoro pisa: Litwo, Ojczyzno moja, rozumiane przez Litwinów jako deklaracja przynaleznos´ci narodowej. W ramach dialogu i bardziej zacietych dyskusji pomiedzy Polaka-mi i LitwinaPolaka-mi próbuje sie okres´lic´ przynaleznos´c´ narodow a poety, a tym samym przynaleznos´c´ kulturow a jego utworów poetyckich. Dyskusje nad przynaleznos´ci a narodow a tocz a sie do dzis´ wokó takich znanych postaci, jak: Tadeusz Kos´ciuszko, Emilia Plater, Gabriel Narutowicz, Józef Pisudski czy Czesaw Miosz, gdyz „od chwili, gdy aspirujemy do samookres´lenia, pojawia sie potencjalna niezgodnos´c´ miedzy istnieniem, do którego pretendu-jemy, a istnieniem, które inni gotowi s a nam przyznac´. Jest to przestrzen´ uznania, o które sie dopominamy, ale którego inni mog a nam odmówic´”20. Znamienite postacie s´wiata nauki, polityki, urodzeni na Litwie, dziaaj acy w Polsce lub dla Polski, nie odcinaj acy sie od swoich korzeni, powoduj a ozywione dyskusje w obu krajach. Wiele wskazuje na to, iz wspóczesne narody musz a wytworzyc´ wspólnotow a miedzynarodow a tozsamos´c´. Jak poka-zuj a wymienione przykady Polski i Litwy, nie mog a sie one samookres´lac´ jedynie w odniesieniu do swoich czonków. Przynaleznos´c´ narodow a, w od-niesieniu do historycznych relacji mozna okres´lic´ bowiem jako „podobny sposób rozumienia, przezywania, zachowania i dziaania czonków zbiorowos´-ci spoecznej w ramach aktualnie zyj acego pokolenia, jak tez w ci agu wielu pokolen´”21.

Kilka wieków wspólnego zycia politycznego i kulturalnego tak bardzo zwi azao narody Polski i Litwy, ze czesto trudno okres´lic´, jakiego pochodze-nia, jest czowiek, który wniós pokaz´ny dorobek do jednej czy drugiej kultu-ry lub nauki jednego czy drugiego kraju. Na przestrzeni ostatnich wieków historia obu narodów byaby niepena bez takich nazwisk, jak: Ignacy

Kra-20_C

H. TAYLOR, Z´róda wspóczesnej tozsamos´ci, w: Tozsamos´c´ w czasach zmiany. Rozmo-wy w Castel Gandolfo, red. K. Michalski, WarszawaKraków: Znak 1995, s. 1.

21_{M. S}

szewski, Teodor Narbutt, Adam Mickiewicz, Ignacy Massalski, Micha Ro-mer, Oskar Miosz, Czesaw Miosz, Jerzy Giedroyc´ i wielu innych22.

ZAKON´ CZENIE

Nieodzownym elementem rozpatrywania przynaleznos´ci narodowej jest uwzglednianie historii obu narodów, które, jak wiadomo, w latach 1569-1795 nie istniay samodzielnie jako Polska czy Litwa, lecz jako Rzeczpospolita Obojga Narodów, zozona z Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Ksies-twa Litewskiego, zjednoczonych na mocy Unii Lubelskiej. W okresie Rzecz-pospolitej Obojga Narodów do klasy politycznej pan´stwa zaliczaa sie szlachta charakteryzuj aca sie róznym pochodzeniem etnicznym.

Dobra kulturowe, bed ace wytworem znamienitych artystów, badaczy, boha-terów, nadaj a pan´stwu charakter narodowy i pan´stwowy. Bogdan Nawroczyn´-ski zaleca, by wychowanie narodu nie kon´czyo sie na wyborze przedmiotów nauczania, ale by kazde spoeczen´stwo czerpao inspiracje z zewn atrz, uboga-cao ni a swoj a twórczos´c´, a nastepnie oddawao swoje dziea ludzkos´ci, jed-noczes´nie nie zamykaj ac sie we wasnej tradycji narodowej, nie odrzucaj ac tego, co odmienne, obce23. Z tego pynie wniosek, ze modziez nalezy ksztacic´ zarówno na tradycji narodowej, jak i na dobrach stanowi acych wspóln a wasnos´c´ wszystkich narodów.

Jednym z najwiekszych problemów, z którym spotykaj a sie rodziny pol-sko-litewskie, s a spory o historie, polityke lub inne w atki dotycz ace stosun-ków polsko-litewskich. Zadaniem rodzin polsko-litewskich jest zatem takie pielegnowanie symboli narodowych i krzewienie kultury, by modzi nie zatra-cili poczucia wasnej tozsamos´ci narodowej, ale cenili równiez narodow a odmiennos´c´.

Silny zwi azek czowieka z narodow a tradycj a daje mu poczucie wasnej osobowej tozsamos´ci, spójnos´ci i podmiotowos´ci. Jednoczes´nie tozsamos´c´ narodowa pozwala mu sprawniej poruszac´ sie po nowej rzeczywistos´ci, za-chowuj ac zwarty system wartos´ci na gruncie ekonomicznym, politycznym

22_{G. È}

ESNYS, Zwi azki antropologiczne pomiedzy litwinami i polakami (Julian Talko-Hryn-cewicz), Šakiai: UAB Arxbaltica 2006, s. 137.

23_{B. N}

AWROCZYN´ SKI, Dziea wybrane, w: J. GAJDA, Pedagogika kultury w zarysie, Kra-ków: Wyd. Impuls 2006, s. 264.

i kulturowym spoeczen´stwa24. Wspóczes´nie przemiany, jakie zachodz a w rodzinie, nalezy analizowac´ w konteks´cie zmian zachodz acych w spoe-czen´stwie, które swoj a przyszos´c´ powinno upatrywac´ w prawidowym funk-cjonowaniu rodziny i tworzeniu sprzyjaj acych warunków do jej rozwoju. Jan Pawe II podkres´la, ze „przyszos´c´ wiedzie przez rodzine”, tym samym po-czucie jednos´ci ze swoj a kultur a tworzy sie dzieki kultywowaniu zachowan´ i wartos´ci, które przejmujemy po swoich rodzicach, dziadkach i innych zna-cz acych w naszym zyciu osobach25. Rodzina i spoecznos´c´ narodowa z jed-nej strony uzupeniaj a sie, splataj a sie ze sob a, z drugiej zas´ wyrózniaj a sie autonomi a, odrebnos´ci a, choc´ nadal pozostaj a wspólnotami, dzieki którym mody czowiek buduje swoj a tozsamos´c´.

BIBLIOGRAFIA

ADAMSKI F., Rodzina. Wymiar spoeczno-kulturowy, Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellon´skiego 2002.

BOKSZAN´ SKI Z., Tozsamos´ci zbiorowe, Warszawa: PWN 2006.

ÈESNYS G., Zwi azki antropologiczne pomiedzy litwinami i polakami (Julian Talko-Hryncewicz), Šakiai: UAB Arxbaltica 2006.

GIDDENS A., Socjologia, Warszawa: PWN 2004.

HARWAS-NAPIERAAB., Rodzina w konteks´cie wspóczesnych zagrozen´, w: Rozwojo-we i wychowawcze aspekty zycia rodzinnego, red. T. Rostowska, A. Jarmoow-ska, Warszawa: Wyd. Difin 2010, s. 11-21.

http://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/naród.html [dostep: 20.01.2017]. http://uniaeuropejska.org/wp-content/uploads/2011/11/polak_czy_europejczyk.pdf [dostep: 20.01.2017]. http://mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/ 6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce.html#litwini [dostep: 14.02.2017].

JANPAWE II, Pamiec´ i tozsamos´c´, Kraków: Znak 2005.

JAN PAWE II, Pielgrzymki do ojczyzny. Przemówienia i homilie, Kraków: Znak 2005.

24_{H. SKOROWSKI, Narodowa tozsamos´c´ elementem zakorzenienia w Europie, Tozsamos´c´}

polska, s. 126.

25_{M. R}

E KOSIEWICZ, W drodze do dorosos´ci. Tozsamos´c´ osób z niepenosprawnos´ci a intelektualn a, Wielichowo: Wyd. TIPI 2012, s. 17.

KARAS´D., KYMM., CIECIUCHJ., Eudajmonistyczny dobrostan psychiczny a kszta-towanie poczucia tozsamos´ci w sferze edukacyjnej i zawodowej, „Psychologia Rozwojowa” 2013, nr 1, s. 87-101.

KIWAK I., Tozsamos´c´ a sposoby zakorzenienia w kulturze, w: Tozsamos´c´ polska w odmiennych kontekstach, red. L. Dyczewski, D. Wadowski, Lublin: Wyd. KUL 2009, s. 19-26.

NIKITOROWICZJ., Kreowanie tozsamos´ci dziecka, Gdan´sk: Gdan´skie Wyd. Psycholo-giczne 2005.

POLNIK-KLAJNA., POLNIKE., Rozwazania o rodzinie jako specyficznym s´rodowisku wychowawczych oddziaywan´ interpersonalnych, w: Rodzina. Historia i wspó-czesnos´c´. Studium monograficzne, red. W. Korzeniowska, U. Szus´cik, Kraków: OW „Impuls” 2006, s. 357-361.

RE KOSIEWICZ M., W drodze do dorosos´ci. Tozsamos´c´ osób z niepenosprawnos´ci a intelektualn a, Wielichowo: Wyd. TIPI 2012.

SKOROWSKIH., Narodowa tozsamos´c´ elementem zakorzenienia w Europie, w: Tozsa-mos´c´ polska w odmiennych kontekstach, red. L. Dyczewski, D. Wadowski, Lub-lin: Wyd. KUL 2009, s. 113-127.

SZYSZKAM., Wiezi rodzinne czynnikiem wspomagaj acym ksztatowanie tozsamos´ci narodowej, w: Tozsamos´c´ polska w odmiennych kontekstach, red. L. Dyczewski, D. Wadowski, Lublin: Wyd. KUL 2009, s. 439-451.

S´WI ATKIEWICZ W., Fasada narodowej tozsamos´ci w mozaice spekan´, w: Tozsamos´c´ polska w odmiennych kontekstach, red. L. Dyczewski, D. Wadowski, Lublin: Wyd. KUL 2009, s. 129-140.

TAYLOR CH., Z´ róda wspóczesnej tozsamos´ci, w: Tozsamos´c´ w czasach zmiany. Rozmowy w Castel Gandolfo, red. K. Michalski, Warszawa-Kraków: Znak 1995, s. 9-21.

WNUK-LIPIN´ SKIE., S´wiat miedzyepoki. Globalizacja, demokracja, pan´stwo narodowe, Kraków: Instytut Wydawniczy Znak 2004.

WÓJCIKS., Ksztatowanie sie tozsamos´ci narodowej chopów polskich, w: Tozsamos´c´ polska w odmiennych kontekstach, red. L. Dyczewski, D. Wadowski, Lublin: Wyd. KUL 2009, s. 331-345.

WYSZYN´ SKIS., W s´wiatach tysi aclecia, Kraków: Znak 1981.

RODZINA JAKO FUNDAMENT

KSZTATOWANIA TOZ SAMOS´CI NARODOWEJ

S t r e s z c z e n i e

Celem niniejszego artykuu jest przyblizenie kategorii tozsamos´ci narodowej jako tej, która ksztatowana jest w pierwszej, najwazniejszej spoecznos´ci wychowuj acej, jak a jest rodzina. Nastawienie badaczy szukaj acych odpowiedzi na pytanie „Kim jestes´my?” i dociekaj acych struktury tozsamos´ci stao sie kluczowe dla poznania w naukach spoecznych. Tozsamos´c´

stanowi problem egzystencjalny, st ad zasadne jest przyblizenie znaczenia rodziny w procesie ksztatowania tozsamos´ci narodowej w warunkach towarzysz acych jej przemian spoeczno-kul-turowych.

Sowa kluczowe: tozsamos´c´; naród; tozsamos´c´ narodowa; rodzina; przemiany

spoeczno-kultu-rowe.

FAMILY AS A FOUNDATION OF THE NATIONAL IDENTITY FORMATION

S u m m a r y

The purpose of this article is to introduce a category of identity, including a national identity which is formed in the first instance in the most important institution – a family.

An attitude of the researchers who investigate the structure of identity, and those who search for an answer to the question: “Who are we?” has become crucial to a cognition in social sciences. Identity is an existential problem therefore it is relevant to introduce the value of a family affected by a socio-cultural transition in shaping the national identity.