Oddzia³ Karpacki Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Jaœle
powstanie i jego dzia³alnoœæ
Czes³aw Fik*
Powstanie na ziemi karpackiejOddzia³u Polskiego Towarzystwa Geolo-gicznego mo¿na ró¿nie przedstawiaæ i opisywaæ. Œledz¹c jego historiê, wydaje siê, ¿e treœæ winna uwidaczniaæ wyda-rzenia zwi¹zane z powstaniem Oddzia³u Karpackiego i ludzi, którzy go tworzyli. Przyjmuj¹c taki pogl¹d we wspomnie-niach przedstawiono nieliczn¹ grupê geologów zwi¹zanych z poszukiwaniem i eksploatacj¹ wêglowodorów. Osi¹gali oni znacz¹ce sukcesy, mieli ogromn¹ twórcz¹ pasjê i byli pe³ni optymizmu. Tote¿ na trwale zapisali siê nie tylko w dziedzinie geologii, prze-mys³u naftowego, ale tak¿e i w ¿yciu publicznym.
Oddzia³ powsta³ jako czwarty w Polsce, II wojnie œwia-towej, na ziemi, która jak mówi¹ nafciarze, zawsze pach-nia³a rop¹. Z t¹ ziemi¹, sw¹ dzia³alnoœæ zwi¹za³ twórca krajowego i œwiatowego przemys³u naftowego Ignacy £ukasiewicz; na niej od ponad 150 lat prowadzono prace poszukiwawcze i wydobywcze z³ó¿ ropy naftowej i gazu ziemnego. Na obszarze karpackim doskonali³y swoje umiejêtnoœci naukowe i zawodowe ca³e pokolenia geolo-gów. Tworzyli oni nie tylko historiê przemys³u naftowego przepe³nion¹ pasj¹ badawcz¹ , chêci¹ przekazywania zdo-bytej wiedzy kolejnym pokoleniom; byli to wspaniali ludzie, o których do dziœ kr¹¿y mnóstwo ciekawych informacji i wspomnieñ.
Spoœród bardzo wielu z nich nale¿y wymieniæ profe-sorów: Jana i Stanis³awa Wdowiarzów, Henryka Œwidziñ-skiego, Adama TokarŒwidziñ-skiego, J. Kruczka, mgr H. Hempla, dr P. Karnkowskiego; wielu innych wybitnych naukowców z Krakowa, Warszawy, Kielc, którzy pozostawili po sobie du¿y dorobek naukowy i zawodowy wykorzystywany do dziœ. Od pocz¹tku dzia³alnoœci górnictwa naftowego, powstawa³o na ziemi karpackiej, wiele kluczowych zak³adów maj¹cych bardzo œcis³y zwi¹zek z t¹ wówczas dominuj¹c¹ ga³êzi¹ gospodarcz¹ Podkarpacia. Ta przesz³oœæ w œwietle obecnych przemian, wydaje siê doœæ odleg³¹, ale dla ludzi tego regionu jest zawsze ¿ywa. O niej tak czêsto przypominaj¹ nam ró¿ne okolicznoœci, jak np. 150-lecie powstania przemys³u naftowego, zapalenie po raz pierwszy lampy naftowej, jubileusze zak³adów zwi¹zanych z górnic-twem naftowym, w tym tak niedawno (2003 r.) obchodzo-nej 50-letniej dzia³alnoœci ZPNiG w Jaœle i jego S³u¿by Geologicznej (Praca zbiorowa ..., 2003; Fik, 2003). Wszy-scy jubilaci na przestrzeni swojej dzia³alnoœci, byli zwi¹zani z t¹ ziemi¹ i z tym regionem. Na wspomnienie, obok historii geologi naftowej i osi¹gniêæ geologiczno-poszuki-wawczych, zas³uguje tak¿e za³o¿enie w tym regionie pod-karpackim, samodzielnego Oddzia³u Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Jego dzia³alnoœæ by³a spo³eczna. Pierwszymi cz³onkami byli g³ównie geolodzy zwi¹zani z poszukiwaniami i eksploatacj¹ z³ó¿ ropy i gazu, którzy tworzyli w tych zak³adach s³u¿bê geologiczn¹.
Geologia jako oddzielna dyscyplina nauk przyrodni-czych wyodrêbni³a siê z górnictwa na prze³omie XVIII i XIX w. Jej kszta³towanie siê, ustalanie g³ównych kierun-ków prac i badañ nast¹pi³o w wieku XIX. Kiedy wypowia-damy s³owa: Polskie Towarzystwo Geologiczne, musimy przywo³ywaæ tak¿e s³owo Kraków. WiêŸ towarzystwa nie-przerwanie trwa od lat po dzieñ dzisiejszy. W tym mieœcie dosz³o do powo³ania po pierwszej wojnie œwiatowej Pol-skiego Towarzystwa Geologicznego. Sta³o siê ono funda-mentem dalszego rozwoju nauk geologicznych po ciê¿kich latach rozbiorów Polski i zrzeszeniem polskich geologów w jednolitej organizacji. Powo³anie towarzystwa poprze-dzi³y przygotowania poczynione przez profesora Uniwer-sytetu Jagielloñskiego dr W³adys³awa Szajnochê — kierownika Gabinetu Geologicznego na Wydziale Filozo-ficznym. Na zebraniu 21 marca 1921 r. uchwalono Statut Za³o¿ycielski PTG. Fakt ten sta³ siê oficjalnym pocz¹tkiem Polskiego Towarzystwa Geologiczngo. Organem towarzy-stwa jest Rocznik PTG .
Rozwój bazy surowcowej, w tym te¿ i przemys³u naf-towego spowodowa³, ¿e w wiêkszych oœrodkach uczelnia-no-przemys³owych zaczê³y powstawaæ oddzia³y Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Ju¿ w 1923 r. utworzono oddzia³ we Lwowie i Warszawie, w 1926 r. w Wilnie, a w 1928 r. w ówczesnym zag³êbiu naftowym w Borys³awiu. W tym okresie obserwuje siê rosn¹c¹ rangê PTG. Œwiadcz¹ o tym organizowane posiedzenia naukowe, doroczne zjazdy, dzia³alnoœæ wydawnicza, wymiana i wspó³praca z podobnego typu towarzystwami zagranicz-nymi. Lata 1939–1945 by³y podobnie, jak dla wszystkich Polaków okresem bardzo trudnym — ciê¿kim i dotkliwym dla polskiej nauki w tym i dla PTG. Dzia³alnoœæ stowarzy-szenia zosta³a przerwana — zginê³o wielu cz³onków. Uczelnie i inne instytucje naukowe wznawiaj¹ sw¹ dzia³alnoœæ. W czerwcu 1945 r. na terenie Krakowa (Œwidziñski, 1964) wznawia dzia³alnoœæ Polskie Towarzy-stwo Geologiczne. W 1946 r. rozpoczyna sw¹ dzia³alnoœæ oddzia³ w Warszawie, a w 1951 r. powstaje nowy oddzia³ we Wroc³awiu. W tym czasie nastêpuje rozwój badañ geo-logicznych co wp³ynê³o tak¿e na znaczenie PTG. Powstaj¹ wydzia³y geologiczne na Uniwersytecie Jagielloñskim, Warszawskim, Wroc³awskim oraz na Akademii Górni-czo-Hutniczej w Krakowie i wielu innych oœrodkach naukowych. Uczelnie opuszczaj¹ fachowcy z dziedziny geologii, którzy podejmuj¹ pracê w ró¿nych dzia³ach ¿ycia gospodarczego. Znaczna czêœæ tych absolwentów decydu-je siê na pracê w przemyœle naftowym w po³udnio-wo-wschodniej czêœci kraju.
W pocz¹tkach dzia³alnoœci poszukiwawczej w rejonie podkarpackim z³o¿a ropy odkrywano w p³ytko zale-gaj¹cych strukturach, bo by³y ³atwiejszym obiektem zarówno badañ geologicznych, jak i dzia³alnoœci poszuki-wawczej i wydobywczej. Wraz z postêpem technicznym stopniowo zwiêkszano g³êbokoœæ poszukiwañ (Praca zbio-rowa ..., 2003). Otwór wiertniczy Rymanów 1, 25 czerwca 1972 r., osi¹gn¹³ g³êb. 5404 m. Kolejne otwory — Paszowa 1 ukoñczony w 1984 r. osi¹gn¹³ g³êb. 7210 m, a otwór KuŸmina 1 w 1988 r. — g³êb. 7541 m. Te najg³êbsze otwory *38-306 Libusza 552, pow. Gorlice, woj. ma³opolskie
mia³y wyjaœniæ problem tzw. fa³dów wg³êbnych Zak³adano, ¿e bêd¹ one kontynuowa³y siê na zachód w obszar po³udnio-wo-wschodnich granic Polski, jako przed³u¿enie zasobnej strefy borys³awsko-pokuckiej. Wœród geologów i naftow-ców zawsze dominowa³a chêæ nowych odkryæ. By³o to i jest nadal przedmiotem o¿ywionych dyskusji, które wska-zuj¹, ¿e ropy naftowej i gazu ziemnego nale¿y systema-tycznie poszukiwaæ.
Przed 1939 r. dominowa³a koncepcja, ¿e surowce bitu-miczne s¹ zwi¹zane z obszarem Karpat, co w zasadzie decydowa³o, ¿e ten region by³ przedmiotem badañ geolo-gicznych i dzia³alnoœci poszukiwawczo-wiertniczej. Taki pogl¹d utrzymywa³ siê niemal do pierwszych lat po drugiej wojnie œwiatowej. Ale ju¿ w latach 1946–1947 rozpoczêto prace poszukiwacze miêdzy Mielecem a Kolbuszow¹. Nie-stety bez efektów przemys³owych. Pozytywne wyniki uzy-skane z wierceñ w Dêbowcu (1946 r.), Wojs³awiu (1948 r.), w Niwiskach (1956 r.) i w Partyni–Podborze (1959 r.) wnios³y nowe spojrzenie na problematykê wystêpowania wêglowodorów (Praca zbiorowa ..., 2003; Fik, 2003). W pierwszym etapie prace wiertnicze podjêto na Przedgórzu Karpat, a nieco póŸniej w innych regionach Polski, które z biegiem lat przynosi³y znacz¹ce osi¹gniêcia, tak w zakre-sie przyrostu zasobów gazu ziemnego, jak i ropy naftowej. Pozytywne efekty przemys³owe uzyskane przez PNiG w Jaœle w rejonie Przedgórza spowodowa³y ograniczenie prac badawczo-poszukiwawczych w basenie karpackim. Natomiast o znaczeniu ekonomiczno-przemys³owym Przedgórza zadecydowa³y odkrycia gazu w rejonie Luba-czowa–Jaksmanic–Przemyœla. Uzyskane w tym obszarze efekty wp³ynê³y nie tylko na systematyczny rozwój prac poszukiwawczych, ale równie¿, na rozwój geologii. To te¿ zrodzi³a siê myœl utworzenia na Podkarpaciu wiêkszego zaplecza naukowego, samodzielnego Oddzia³u Polskiego Towarzystwa Geologicznego (Czernicki, 1961a). Za tak podjêt¹ decyzj¹ przemawia³o przede wszystkim, prze-kszta³cenie dotychczasowych luŸnych kontaktów miêdzy geologami w formê umo¿liwiaj¹c¹ szerok¹ wymianê myœli technicznej, organizowanie ¿ycia naukowego, odczytów, dyskusji, wycieczek geologicznych, ró¿nych inicjatyw spo³ecznych oraz prowadzenia pracy populary-zatorskiej i wielu innych zbli¿onych dzia³añ. Chodzi³o o utworzenie placówki, która wœród geologów i spo³ecze-ñstwa propagowa³a mobilizuj¹ce inicjatywy. Powstanie na
terenie Jas³a tej organizacji poprzedzi³o wiele wczeœniejszych przedsiêwziêæ jak: zebrania i odczyty, kurso-konferencje geologiczne po³¹czone z wycieczkami terenowymi o problematyce krajoznawczej i geologicznej. Ju¿ w roku 1959 nast¹pi³ wyjazd 30. geologów z karpac-kiego rejonu naftowego w Góry Œwiêtokrzyskie, a w 1960 r. odbyto kurs geologiczny w rejonie Podhala–Pienin i Tatr. Kolejne spotkania geologiczne odby³o siê na terenie Bieszczad i Przemyœla.
Spotkania te znacznie o¿ywi³y dzia³alnoœæ geologów naftowych. To te¿ z inicjatywy ówczesnego g³ównego geo-loga PPNiG w Jaœle dr Piotra Karnkowskiego, aktywnego cz³onka PTG w Krakowie i geologów pracuj¹cych przy poszukiwaniach i w eksploatacji, oraz dziêki przewod-nicz¹cemu Zarz¹du G³ównego PTG w Krakowie prof. dr Henrykowi Œwidziñskiemu (ryc. 1), zorganizowano w dniu 25 listopada 1960 r. zebranie w klubie Oddzia³u Stowarzy-szenia Naukowo-Technicznego In¿ynierów i Techników Przemys³u Naftowego w Kroœnie.
Zebraniu przewodniczy³ prof. dr Henryk Œwidziñski, wybitny geolog karpacki, pierwszy dziekan Wydzia³u Geolo-giczno-Poszukiwawczego powsta³ego w 1951 r. na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, znakomity wychowawca i przyjaciel m³odzie¿y, która go szanowa³a i kocha³a.
W posiedzeniu wziê³o udzia³ 30 geologów (Czernic-ki, 1961b). Uczestniczy³ tak¿e sekretarz Zarz¹du G³ówne-go PTG dr in¿. Janusz Kotlarczyk obecnie profesor. Po krótkim wprowadzeniu prof. Henryk Œwidziñski wyg³osi³ odczyt pt. Niektóre problemy geologii Karpat po czym wywi¹za³a siê o¿ywiona dyskusja, podczas której, stwier-dzono potrzebê utworzenia tu na Podkarpaciu ko³a krakow-skiego Oddzia³u PTG. Wybrano Komitet Organizacyjny Oddzia³u Jas³o–Krosno. Przewodnicz¹cym komitetu zosta³ dr Piotr Karnkowski (ryc. 2), pracownik Jasielskiego Przed-siêbiorstwa Przemys³u Naftowego w latach 1953–1962, g³ówny geolog tego przedsiêbiorstwa w latach 1955–1962, dyrektor ds. Geologii i Geonafty PGNiG, cz³owiek o wiel-kim entuzjazmie w d¹¿eniu do realizacji rozwi¹zywania problematyki poszukiwañ z³ó¿ ropy naftowej i gazu ziemne-go i rozwoju krajowej produkcji.
Ukonstytuowanie Zarz¹du Komitetu Organizacyjnego nast¹pi³o w dniu 10 grudnia 1960 r. Zastêpc¹ przewod-nicz¹cego zosta³ mgr in¿. Zbigniew Jabczyñski, sekreta-rzem — mgr in¿. Boles³aw Cisek, skarbnikiem — mgr Karol Skarbek, cz³onkiem — dr in¿. Józef Czernicki a przewodnicz¹cym Komisji Rewizyjnej — mgr in¿. Czes³aw Fik. Cz³onkowie za³o¿onego oœrodka byli prze-wa¿nie zwi¹zani z bran¿¹ naftow¹ i rekrutowali siê z oko-lic Jas³a–Krosna a ich oko-liczba wynosi³a 28 osób. Prowadzona od 1961 r. korespondencja Komitetu sygno-wana by³a pieczêci¹ Polskie Towarzystwo Geologiczne Komitet Organizacyjny Oddzia³u Jas³o–Krosno.W czerw-cu 1961 r. stan cz³onków wzrós³ do 36 osób. Do³¹czyli geo-lodzy z Gorlic, Sanoka, Ustrzyk Dolnych, Rzeszowa i Mielca. Komitet od swego powstania prowadzi³ o¿ywion¹ dzia³alnoœæ, organizuj¹c: odczyty, konferencje geologicz-no-techniczne, pozyskuj¹c nowych cz³onków, nawi¹zuj¹c równoczeœnie œcis³¹ wspó³pracê ze Stowarzyszeniem Naukowo-Technicznym In¿ynierów i Techników Prze-mys³u Naftowego, a szczególnie z oddzia³em w Kroœnie i ko³em przy PPNiG w Jaœle. Ta wspó³praca dawa³a obopól-ne korzyœci wnosz¹c pewien wk³ad w podnoszeniu kwalifi-kacji zawodowych.
W 1961 r. w dniach 25 do 28 czerwca ziemia Sanocka by³a miejscem XXXIV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Ryc. 1. Prof. Henryk
Œwidziñ-ski — przewodnicz¹cy Zarz¹du G³ównego PTG w Krakowie (1951–1960 r.)
Ryc. 2. Dr Piotr Karnkowski — przewodnicz¹cy Oddzia³u Karpackiego w Jaœle (10.12.1960–01.08.1962 r.)
Geologicznego (Czernicki, 1961b). W przygotowaniu, a tak¿e w zorganizowaniu tego zjazdu du¿y wk³ad wnosili cz³onkowie Oœrodka Jas³o–Krosno. Oceniaj¹c pozytywnie dotychczasow¹ pracê i dzia³alnoœæ oœrodka, Walny Zjazd Delegatów PTG w Za³u¿u k. Sanoka jednomyœlnie zatwier-dzi³ i powo³a³ nowy Oddzia³ PTG z siedzib¹ w Jaœle z adno-tacj¹, ¿e nazwê tego oddzia³u ustali jego Zarz¹d. Tak wiêc oddzia³ ten powsta³ jako czwarty z kolei w Polsce po II wojnie œwiatowej, w rejonie w którym Górnictwo Naftowe ma bogate tradycje. Podobne oddzia³y dzia³a³y jedynie w Krakowie, Warszawie i Wroc³awiu. W bardzo krótkim cza-sie bo 1.08.1961 r. na pocza-siedzeniu naukowym w Jaœle dla nowo powsta³ego oddzia³u przyjêto nazwê; Polskie Towa-rzystwo Geologiczne Oddzia³ Ziemi Rzeszowskiej w Jaœle. Podczas walnego zebrania oddzia³u w dniu 30.09.1961 r. zatwierdzono nazwê oddzia³u, oraz wybrano zarz¹d w któ-rego sk³ad wszed³ dotychczasowy Zarz¹d Oœrodka Jas³o–Krosno. Zarz¹d G³ówny PTG na plenarnym zebra-niu w dzebra-niu 9.10.1961 r. przyj¹³ do wiadomoœci sk³ad Zarz¹du Oddzia³u i akceptowa³ jego kierunki dzia³ania. Pod koniec 1961 r. na budynku, w którym mieœci³a siê s³u¿ba geologiczna pojawi³a siê tablica z pe³n¹ nazw¹ oddzia³u.
Nowo wybrany zarz¹d za cel swej dzia³alnoœci przyj¹³: organizowanie zebrañ, odczytów naukowych, szczególnie o tematyce geologicznej geofizycznej, wiert-niczo-z³o¿owej i naftowej;
organizowanie lokalnych konferencji i zjazdów na tematy geologiczne;
prowadzenia akcji popularyzacji nauk geologicz-nych poprzez publikowanie artyku³ów naukowych i popularno-naukowych w czasopismach geologicznych, naftowych i bran¿owych;
organizowanie wycieczek geologicznych;
wspó³praca z innymi organizacjami w celu rozsze-rzania oraz pog³êbiania naukowej i zawodowej wiedzy geologicznej g³ównie ukierunkowanej na geologiê naf-tow¹;
przyjmowanie nowych cz³onków w tym cz³onków zbiorowych — zespo³owych. Sk³adki przekazywano Zarz¹dowi G³ównemu.
Oddzia³ Ziemi Rzeszowskiej rozpocz¹³ sw¹ dzia³alnoœæ od organizowania odczytów, narad geologicz-nych, publikowania artyku³ów w fachowych-bran¿owych
czasopismach geologiczno-naftowych, których iloœæ sys-tematycznie wzrasta³a.
Od 1 kwietnia 1955 r. dyrektorem s³u¿by geologicznej w Jaœle zostaje dr Piotr Karnkowski (ryc. 2), który podej-muje aktywn¹ dzia³alnoœæ prac poszukiwawczych w Kar-patach i ich Przedgórzu.
Z dniem 1 sierpnia 1962 r. do Zjednoczenia Przemys³u Naftowego w Warszawie zostaje s³u¿bowo przeniesiony przewodnicz¹cy oddzia³u dr P. Karnkowski, a w kwietniu 1963 r. przechodzi do Warszawy równie¿ skarbnik mgr K. Skarbek. Wobec tych nieprzewidzianych okolicznoœci dokooptowano do zarz¹du mgr E. G³owackiego oraz podjê-to starania by przeprowadziæ w czerwcu nowe wybory. Na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym w dniu 18 czerwca 1963 r. wybrano nowy zarz¹d w 6. osobowym sk³adzie. Przewodnicz¹cym zosta³ mgr in¿. Stefan Kwolek, z-c¹ mgr in¿. Zbigniew Jabczyñski, sekretarzem mgr in¿. Boles³aw Cisek, skarbnikiem mgr Eugeniusz G³owacki, a organizato-rami odczytów wybrano dr in¿. Józefa Czernickiego i prof. Franciszka Sulikowskiego. Przewodnicz¹cym Komisji Rewizyjnej zosta³ ponownie wybrany mgr in¿. Czes³aw Fik, a jego z-c¹ mgr in¿. Zenon Bajer.
Nowo wybrany przewodnicz¹cy by³ specjalist¹ z zakresu geologii naftowej, g³ównym geologiem w PNiG w Jaœle, by³ bardzo pracowity i wymagaj¹cy. Prowadzi³ oddzia³ w Jaœle przez ok. 7 lat.
Dzia³ania zarz¹du sprawi³y, ¿e liczba cz³onków w 1965 r. osi¹gnê³a 65 osób. Cz³onkami stali siê nie tylko geolodzy, ale równie¿ geofizycy, wiertnicy, pracownicy laboratorium, lekarze, wyk³adowcy szkó³ œrednich, oraz sympatycy geologii naftowej. W roku 1970 w dniu 10 sierpnia Oddzia³ Ziemi Rzeszowskiej poniós³ niepoweto-wan¹ stratê, gdy¿ zmar³ nagle jego przewodnicz¹cy mgr in¿. S. Kwolek. Funkcjê przewodnicz¹cego przej¹³ jego zastêpca mgr in¿. Z. Jabczyñski (ryc. 3), specjalista geolo-gii naftowej, aktywny dzia³acz PTG, œciœle zwi¹zany z Oddzia³em Karpackim od jego powstania, pe³en energii i ¿ycia, kole¿eñski, pe³ni¹cy wielefunkcji spo³ecznych. By³ pracownikiem Okrêgowego Urzêdu Górniczego, g³ównym geologiem Zak³adu Eksploatacji Ropy Naftowej w Kroœnie.
W 1972 r. na walnym zebraniu sprawozdawczo-wybor-czym w dniu 23 lutego wybrano nowy Zarz¹d Oddzia³u, którego przewodnicz¹cym zosta³ mgr in¿. Czes³aw Fik (ryc. 4), pracownik Dzia³u Geologii w PNiG Jaœle od 1956 r. Specjalista bran¿y naftowej w dziedzinie geologii i geo-fizyki. Aktywnie uczestnicz¹cy w dzia³aniach na rzecz roz-woju poszukiwañ z³ó¿ ropy naftowej i gazu ziemnego.
Zastêpc¹ zosta³ mgr in¿. Zbigniew Jabczyñski, sekreta-rzem mgr in¿. B. Cisek, skarbnikiem mgr in¿. Z. Bajer, a organizatorem odczytów dr in¿. J. Czernicki. Na przewod-nicz¹cego komisji rewizyjnej wybrano mgr in¿. I. Wêgrzy-na. Pracê w tym okresie nale¿y zaliczyæ do trudniejszych momentów w dzia³alnoœci oddzia³u. Dok³adano starañ by pracê w oddziale o¿ywiæ, zaktywizowaæ i dostosowaæ j¹ do nowych warunków, nie koliduj¹cych z prac¹ zawodow¹ cz³onków. Podjêto starania zmierzaj¹ce do uaktywnienia cz³onków do szerszej dzia³alnoœci publicystycznej, popularyzatorskiej, a g³ównie prezentowania najciekawszej problematyki geologiczno-surowcowej i wyników poszuki-wawczych. Nawi¹zano wspó³pracê z g³ównym geologiem woj. rzeszowskiego, który informowa³ stowarzyszenie w formie referatów o odkryciach surowców mineralnych wystêpuj¹cych w obrêbie tego województwa. W celu zakty-wizowania cz³onków, podjêto prezentowanie odczytów naukowych na terenie Ustrzyk Dolnych, Sanoka, Krosna, Ryc. 4.Mgr in¿. Zbigniew
Jab-czyñski — przewodnicz¹cy Oddzia³u Karpackiego w Jaœle (10.08.1970–23.02.1972 r.)
Ryc. 4. Mgr in¿. Czes³aw Fik — przewodnicz¹cy Oddzia³u Karpackie-go w Jaœle (23.02.1972–3.01.1996 r.)
Jas³a, Gorlic, Mielca, Przemyœla. Na posiedzeniach w trakcie dyskusji oceniano postêp naukowo-techniczny w poszczególnych dziedzinach dzia³alnoœci poszukiwaw-czej, wydobywczej i wiertniczej. Przedmiotem analizy ze strony stowarzyszenia by³o przygotowywanie nowych obszarów do dalszych badañ i przyspieszenia — skrócenia czasu w³¹czania pozytywnych otworów do eksploatacji. Du¿e zainteresowanie w dyskusji wywo³a³y problemy zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska. Nie sposób ze wzglêdu na objêtoœæ artyku³u przedstawiæ szerszego dzia³ania oddzia³u i zarz¹du, opisuj¹c wycieczki geologiczne, odczyty, szko-lenia, posiedzenia naukowo-techniczne i wiele innych dzia³añ.
Do g³ównego nurtu pracy towarzystwa nale¿a³a wspó³praca w przygotowywaniu ró¿nego typu seminariów, szkoleñ, konferencji i narad geologicznych.
Jako jeden z przyk³adów tej dzia³alnoœci zaprezentowaæ mo¿na seminarium, z dnia 21 paŸdziernika 1974 r. Zorgani-zowane zosta³o przez s³u¿bê geologiczn¹ PPNiG wspólnie z Oddzia³em PTG na temat Rozwój prac
geologiczno-poszu-kiwawczych na obszarze Karpat i Przedgórza.
Wprowadzone od 1 czerwca 1975 r. zmiany admini-stracyjne kraju, spowodowa³y, ¿e dotychczas stosowana nazwa Oddzia³u Ziemi Rzeszowskiej uleg³a deaktualizacji. Zarz¹d uzna³, ¿e nazwa winna odzwierciedlaæ region geo-logiczny, a nie podzia³ administracyjny. Podjêto starania o zmianê nazwy na Oddzia³ Karpacki. Ostatecznie akcepta-cjê uzyskano w dniu 6.04.1976 r. Od tej pory cz³onkowie i sympatycy byli ju¿ cz³onkami Oddzia³u Karpackiego PTG z siedzib¹ w Jaœle. Niema³¹ satysfakcj¹ mo¿e poszczyciæ siê zarz¹d, ¿e cz³onek Oddzia³u Karpackiego dr S. Kadey z zawodu lekarz — okulista pasjonuj¹cy siê geologi¹, w pro-gramie telewizji polskiej zaprezentowa³ bogate osobiste zbiory geologiczno-paleontologiczno-etnograficzne oraz naœwietli³ historiê ziemi jasielsko–kroœnieñskiej, podkre-œlaj¹c jej zwi¹zki z powstaniem przemys³u naftowego. Cz³onkowie nawi¹zywali wspó³pracê z wieloma instytu-cjami, jak wy¿sze uczelnie, instytuty: naftowe, geologicz-ne, zak³ady przemys³owe, szko³y œrednie, zawodowe i podstawowe. Zarz¹d i cz³onkowie brali czynny udzia³ w przygotowaniu 49. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geolo-gicznego, który odbywa³ siê w dniach od 22 do 25 wrzeœnia 1977 r. w rejonie Krosna–Dukli. Siedzib¹ Komitetu Orga-nizacyjnego zjazdu by³ Za³u¿ k. Sanoka.
Na podkreœlenie zas³uguje zbiorowe uczestnictwo nie tylko we wspomnianym zjeŸdzie, ale tak¿e w zjeŸdzie w Przemyœlu, który odby³ siê w dniach 16–18 wrzeœnia 1988 r.
W ramach wspó³pracy ze Stowarzyszeniem Mi³oœni-ków Jas³a i Ziemi Jasielskiej, w zwi¹zku z 150 rocznic¹ uro-dzin Ignacego £ukasiewicza zosta³y wyg³oszone w Domu Kultury w Jaœle referaty: ¯ycie i dzia³alnoœæ I. £ukasiewicza,
oraz jego zwi¹zki z Jas³em — dr in¿. Józef Czernicki, a
historiê przemys³u naftowego w rejonie Jasielskim przed-stawi³ dr in¿. Józef Klêba. Na podkreœlenie zas³uguje wycieczka geologiczna w rejon Bieszczadów, w trakcie któ-rej problematykê wystêpowania z³ó¿ bitumicznych tego obszaru omówiono wspólnie z Ko³em NOT, dzia³aj¹cym przy PKN w Ustrzykach Dolnych. Dyskutowano na temat budowy geologicznej Bieszczadów oraz dalszych mo¿liwo-œci odkrycia z³ó¿ ropy naftowej. Wziê³o udzia³ ponad 160 uczestników przyby³ych niemal z ca³ej Polski. Wszystkich interesowa³y ciekawe wycieczki po przepiêknym rejonie ziemi Bieszczadów. Do wzbogacaj¹cych wiedzê geolo-giczn¹ cz³onków oddzia³u nale¿a³y wyjazdy o charakterze geologiczno-przemys³owym w obszary, w których prowa-dzone by³y g³êbokie otwory interesuj¹ce tak pod wzglêdem budowy geologicznej, jak i problematyki z³o¿owej. Cz³onkowie stowarzyszenia bêd¹cy równoczeœnie pracow-nikami s³u¿b geologicznych, na których spoczywa³ obo-wi¹zek dokumentowania z³ó¿ bituminów i opracowywania za³o¿eñ badañ poszukiwawczych, bardzo czêsto na zebra-niach podejmowali dyskusjê nad rozwi¹zywaniem niektó-rych zawi³ych problemów zwi¹zanych z budow¹ geologiczn¹, tektonik¹ i zagadnieniami z³o¿owymi wystê-puj¹cymi tak rejonie Karpat, i ich Przedgórza. Dokonywa-na w ten sposób ocena tych zagadnieñ dawa³a znacznie wiêksz¹ pewnoœæ w podejmowaniu ostatecznych decyzji.
W zebraniach oddzia³u wziê³o sumie udzia³ ponad 60 prelegentów, którzy wyg³osili 132 odczyty z ró¿nych dzie-dzin geologii i problematyki zwi¹zanej z poszukiwaniem z³ó¿ ropy naftowej i gazu ziemnego, zagadnieñ geofizycz-no-sejsmicznych, obecnej eksploatacji z³ó¿ bitumicznych, ochrony œrodowiska i spraw przemys³owo-gospodarczych. Wielu z nich swoj¹ ciekaw¹ tematykê poszerzon¹ o najbar-dziej aktualne wyniki, doœæ czêsto prezentowali ponownie (Czernicki & Fik, 1981).
Zarz¹d Oddzia³u odby³ ponad 340 posiedzeñ. Przyj¹³ ok. 1000 pism, a wys³a³ 800. Liczba cz³onków wzros³a od 28 osób w 1960 r. do 59 w 1968 r. W latach 1962–1972 kszta³towa³a siê w granicach od 53–50 osób. Od tego cza-su zaznaczy³ siê spadek iloœci cz³onków oddzia³u i kszta³towa³ siê w granicach od 41–45. W 1977 r. oddzia³ liczy³ 40 osób, a w 1996 r. obejmowa³ 27 osób, a w 2005 r.— 20 cz³onków. Wp³ywa³y na ten stan zmiany pracy. Up³ywaj¹cy czas sprawi³, ¿e czêœæ m³odszych kolegów pracuje, czêœæ zmieni³a pracê i przesz³a do Warszawy, Kra-kowa, Wo³omina, Kielc, Poznania, Zielonej Góry, Pi³y, Torunia, Tarnobrzega, Kêt, USA i innych oœrodków prze-mys³owych. Doœæ znaczna czêœæ przesz³a na emeryturê, a wielu odesz³o na zawsze. Ze smutkiem wspominamy odejœcie: S. Kwolka, A. Habrowskiego, W. Wachela, J. Czernickiego, Z. Jabczyñskiego, B. Ciska, J. Woiñskiego, T. ¯o³nierczuka, E. G³owackiego, E. Konarskiego, S. Kry-gowskiego, K. Kadeya, K. Jas³owskiego, W. Urygi, Cz. Tabora, J. Klêby, B. Styczyñskiej, H. Koczur i wielu innych przyjació³. Ale Oddzia³ Karpacki istnieje nadal i prowadzi aktywn¹ dzia³alnoœæ. Niew¹tpliwie w dalszych jego dzia³aniach liczy³ siê bêdzie wysi³ek intelektualny, coraz nowoczeœniejsza wiedza i przedsiêbiorczoœæ.
Ryc. 5. Mgr in¿. Andrzej Mak-sym — przewodnicz¹cy Oddzia³u Karpackiego w Jaœle od 3 01.1996 r.
Ryc. 6. Mgr in¿. Boles³aw Cisek — sekretarz Oddzia³u
Karpackiego w Jaœle
W 1996 r. na ogólnym zebraniu Oddzia³u Karpackiego przewodnicz¹cym zosta³ wybrany mgr in¿. Andrzej Mak-sym (ryc. 5), któr¹ to funkcjê pe³ni nadal. A. MakMak-sym roz-pocz¹³ pracê w Oddziale Geonafty w Jaœle. Reprezentuje m³odsze pokolenie geologów; jest specjalist¹ w zakresie geologii naftowej, pe³en zapa³u do pracy zawodowej i spo³ecznej, kole¿eñski, raduj¹cy siê z sukcesów geologicz-no-przemys³owych.
Przyk³adem dalszej dzia³alnoœci Oddzia³u Karpackie-go to zorganizowany w dniach 22–25 wrzeœnia 2005 r. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Iwoniczu-Zdroju; zjazd ten przygotowa³ przewodnicz¹cego mgr in¿. A. Maksym i cz³onek Zarz¹du G³ównego w Krakowie dr P. Dziadzio. Na podkreœlenie zas³uguje fakt, ¿e funkcjê sekretarza zarz¹du pe³ni³ nieprzerwanie od powstania oddzia³u do 1994 r. mgr in¿. Boles³aw Cisek (ryc. 6).
Kolega B. Cisek to wybitny specjalista z zakresu geo-logii naftowej o wysokiej kulturze osobistej, skromny, wyró¿niaj¹cy siê nienagann¹ aktywn¹ pe³n¹ poœwiêcenia prac¹. G³ówny geolog PNiG w Jaœle w latach 1971–1994. Wzorowy kolega, przoduj¹cy w dzia³aniach na rzecz roz-woju poszukiwañ z³ó¿ ropy naftowej i gazu ziemnego, oddany i wzorowy cz³onek Oddzia³u Karpackiego.
Podsumowuj¹c dzieje Oddzia³u Karpackiego PTG mo¿na stwierdziæ, ¿e w tym odleg³ym podkarpackim tere-nie pozbawionym wiêkszego zaplecza naukowego w mia-rê swych mo¿liwoœci prowadzi³ on doœæ o¿ywion¹ i
wielostronn¹ dzia³alnoœæ. Wszystkich cz³onków w tym oddziale coœ niezwyk³ego ³¹czy³o i to nie tylko dzia³alnoœæ, ale przede wszystkim trwa³e wiêzi kole¿e-ñskie, przyjaŸñ, oraz solidna praca, która zawsze by³a najwiêksz¹ wartoœci¹. Do wa¿niejszych celów jakie wy³ania³y siê przed cz³onkami — by³a troska o poziom wiedzy geologicznej i kultury osobistej. Wœród wielu cz³onków i sympatyków geologii panuje opinia, ¿e Oddzia³ Karpacki wniós³ swój wk³ad dorobek do cennych i boga-tych osi¹gniêæ Polskiego Towarzystwa Geologicznego i przemys³u naftowego w Polsce.
Literatura
CZERNICKI J. 1961a — Powstanie Oœrodka Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wiadomoœci Naftowe, 7: 22.
CZERNICKI J. 1961b — XXXIV Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wiadomoœci Naftowe, 7: 214–216..
CZERNICKI J. & FIK CZ. 1981 — Dwudziestolecie Oddzia³u Karpackiego PTG w Jaœle. Rocz. Pol. Tow. Geol., 51.
FIK Cz. 2003 — Wspomnienia i monografie geologa Jasielskiego. 50 lat Jasielskich Poszukiwañ. Apla Oficyna Wyd. Krosno.
Praca zbiorowa 2003 — 50 lat Jasielskich Poszukiwañ. Apla Oficyna
Wyd. Krosno.
ŒWIDZIÑSKI H. 1964 — Polskie Towarzystwo Geologiczne w XX-lecie Polski Ludowej. Rocz. Pol. Tow. Geol., 34: 5–17. Praca wp³ynê³a do redakcji 23.11.2005 r.
Akceptowano do druku 23.01.2006 r.
Wiek utworów formacji poznañskiej rejonu Poznania
Maciej Troæ*, Anna Sadowska**
The age of Poznañ Formation in the area of Poznañ. Prz. Geol., 54: 588–593.
S u m m a r y . Near Poznañ, along Warta river valley; erosion process resulted in , the deposits of so called Poznañ Formation forming outcrops or are coverd with a relatively thin Quaternary overburden. During routine geological and geotechnical soil testing, in years 1990–2004 car-ried out in downtownPoznañ, in a number of locations organic soils were found in the top part of the poznañ clay series. Samples of the organic soil were taken for further testing. One profile (no 8) and samples from other bore holes were palynologically elaborated. Spectra are character-ized by the predominance taxa of riparian forest: Alnus, Ulmus, Celtis. Pterocarya. More arid areas were occupied by mesophylous mixed forest with Betula, Fagus, Quercus, Carpinus and shares of conifers, mainly Pinus. The role of swamp-forest with Taxodiaceae-Cupressaceae, Nyssa, Liquidambar, Myrica, typical for Miocene, is not important. Amount of herbaceous plants (except ferns) is low. The pollen of the plants of the temperate climate prevail, whereas thermofilous element is scarce. Age of these deposits was determined as the uppermost Miocene or Mio-Pliocene.
Key words: Poznañ Formation, Neogene, lithology, pollen analysis
W czasie prowadzenia rutynowych badañ geotechnicz-nych w latach 1990–2004 r. w miejscu nowo projektowa-nych obiektów budowlaprojektowa-nych, na terenie œródmieœcia w Poznaniu, stwierdzono obecnoœæ czêœci organicznych w stropowej czêœci i³ów serii poznañskiej. W czasie prac wiertniczych by³y opróbowywane utwory organiczne. Wybrane próbki poddano analizie palinologicznej, a w celu pe³nego uchwycenia zmiennoœci spektrów roœlinnych wykonano dodatkowy otwór badawczy nr 8, w którym
pobrano próbki osadu co 10 cm w przelocie 5,5 m. Wyniki badañ zaprezentowane w tym artykule maj¹ przybli¿yæ okreœlenie wieku osadów formacji poznañskiej.
Utwory serii poznañskiej, ze wzglêdu na obecnoœæ surowców energetycznych (pok³ady wêgla w dolnej czêœci profilu) i ceramicznych (utwory ilaste), by³y wielokrotnie badane i opisywane w literaturze (Ciuk, 1970; Dyjor, 1970; Piwocki, 1995). Podsumowaniem wiedzy na ten temat by³a sesja naukowa Pañstwowego Instytutu Geologicznego
Formacja poznañska na Ni¿u Polskim — obecny stan wie-dzy 23 kwietnia 2002 r., której referaty zawarto w Przegl¹dzie Geologicznym, vol. 50 nr 3, 2002 r. Autorzy
artyku³u pragn¹ w³¹czyæ siê w dyskusjê na temat wieku formacji poznañskiej na Ni¿u Polskim. Wielokrotnie zmie-niano pogl¹d na stratygrafiê tych utworów od oligocenu
A. Sadowska M. Troæ
