Joanna !ukowska
Politechnika Gda!skaOBSERWATORIA BEZPIECZE"STWA JAKO
NARZ#DZIA ZARZ$DZANIA BEZPIECZE"STWEM
RUCHU DROGOWEGO
R"kopis dostarczono, listopad 2013
Streszczenie: Do#wiadczenia pa!stw, które osi%gn"&y du'e sukcesy w redukcji zagro'enia w ruchu
drogowym wyra(nie wskazuj% na konieczno#) prowadzenia dzia&a! systemowych, zaplanowanych w d&ugiej perspektywie czasowej. Wa'nym elementem tego podej#cia jest zorganizowanie systemu gromadzenia i analizowania danych o stanie bezpiecze!stwa na drogach. S&u'y on zarówno jako narz"dzie wspieraj%ce prace instytucji i jednostek realizuj%cych zadania na rzecz utrzymania bezpiecze!stwa, jak i #rodek informowania spo&ecze!stwa o zagro'eniach zwi%zanych z ruchem drogowym. Powy'sze wi%'e si" z konieczno#ci% wypracowania zasad funkcjonowania takiego systemu w Polsce. Zgodnie z rekomendacjami projektu SafetyNet w ka'dym kraju cz&onkowskim Unii Europejskiej powsta) powinno bowiem krajowe obserwatorium bezpiecze!stwa ruchu drogowego, wspó&pracuj%ce zarówno z obserwatorium europejskim (ERSO), jak i sieci% obserwatoriów regionalnych.
S%owa kluczowe: bezpiecze!stwo, ruch drogowy, obserwatoria bezpiecze!stwa ruchu drogowego
1. WPROWADZENIE
W swym najnowszym dokumencie „Globalny Raport o Stanie Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego w roku 2013” 5wiatowa Organizacja Zdrowia WHO szacuje, 'e wypadki w transporcie drogowym s% obecnie na 8 miejscu listy g&ównych przyczyn wp&ywaj%cych na skrócenie 'ycia cz&owieka [1]. Prognozy na rok 2030 przewiduj%, 'e mo'e to by) nawet miejsce pi%te. Obecnie &%czna liczba #miertelnych ofiar w transporcie drogowym wynosi ponad 1,2 mln osób rocznie i stale ro#nie. Ten negatywny trend dotyczy g&ównie krajów rozwijaj%cych si" jednak nawet w tych pa!stwach, gdzie od wielu lat podejmowane s% intensywne dzia&ania prewencyjne, problem zagro'enia 'ycia i zdrowia w ruchu drogowym nadal jest powa'ny. W Unii Europejskiej wypadki w transporcie drogowym s% obecnie g&ówn% przyczyn% #mierci z powodów zewn"trznych osób w wieku do 45 lat, a &%czne straty powsta&e w wyniku wypadków drogowych szacuje si" na ponad 200 mld Euro rocznie, co przekracza bud'et Komisji Europejskiej. Polska ka'dego roku traci oko&o 30 mld z&, czyli ponad 2% PKB [2].
Pa!stwa, które poradzi&y sobie z problemem wypadków drogowych zrobi&y to dzi"ki metodycznym i systemowym dzia&aniom prewencyjnym, doprowadzaj%c w ostatnich trzech dekadach do ponad dwukrotnej redukcji liczby #miertelnych ofiar, podczas gdy w tym samym okresie ruch drogowy wzrós& tam kilkakrotnie. Oznacza to, 'e spo&ecze!stwa #wiadome wielko#ci ryzyka, jakie niesie za sob% rozwój motoryzacji, potrafi&y przeciwstawi) si" negatywnym trendom i zredukowa) ryzyko. Wa'nym krokiem w tym procesie by&o przekonanie polityków i decydentów, o tym 'e wypadki drogowe nie s% przeznaczeniem (nie zdarzaj% si" przypadkiem, a wr"cz s% przewidywalne), lecz efektem b&"du pope&nianego w tworzeniu i eksploatacji systemu transportu. Zatem jego doskonalenie powinno by) zadaniem pa!stwa, na równi z ochron% zdrowia czy #rodowiska.
W klasycznym podej#ciu do zarz%dzania systemem bezpiecze!stwa ruchu drogowego najbardziej istotnymi elementami systemu s%:
- instytucje i kadry,
- narz"dzia oddzia&ywania na elementy systemu, - narz"dzia wspomagaj%ce dzia&anie systemu, - metody zarz%dzania.
Realizacja zada! zwi%zanych z gromadzeniem, analiz% i rozpowszechnianiem informacji o zdarzeniach drogowych nale'y do cz"#ci zwi%zanej z zastosowaniem narz"dzi wspomagaj%cych funkcjonowanie systemu. Sytuacja w tym zakresie w Polsce zosta&a zdiagnozowana w marcu 2013 przez Bank 5wiatowy, który przeprowadzi& przegl%d potencja&u w zakresie zarz%dzania bezpiecze!stwem drogowym, wskazuj%c g&ówne, systemowe przyczyny wci%' niezadowalaj%cego stanu bezpiecze!stwa ruchu drogowego w naszym kraju [3].
Raport podkre#la wag" systemu gromadzenia i analizowania danych o zdarzeniach drogowych, a tak'e rozpowszechniania tych informacji, jako kluczowego elementu warunkuj%cego proces poprawy bezpiecze!stwa ruchu drogowego. Dobra dost"pno#) do danych to podstawowy wymóg nowoczesnego podej#cia do zarz%dzania bezpiecze!stwem ruchu drogowego (zorientowanego na wynikach). Tymczasem w raporcie stwierdzono, 'e w Polsce brak jest dobrze skoordynowanego systemu zbierania danych o stanie bezpiecze!stwa ruchu drogowego. Gromadzenie tych danych nale'y do kompetencji policji, która to z kolei dostarcza je zainteresowanym instytucjom szczebla krajowego (np. ministerstwo transportu, Instytut Transportu samochodowego w Warszawie). Dzi"ki temu mo'liwe jest wykonywanie szczegó&owych analiz bezpiecze!stwa na szczeblu krajowym, uwzgl"dniaj%cych zmiany trendów, informacje o typach u'ytkowników dróg, o rodzajach dróg, wieku ofiar i sprawców, okoliczno#ciach i przyczynach wypadków. Na szczeblach poni'ej krajowego dost"p do tego rodzaju informacji jest jednak niepe&ny i niektóre organy administracyjne maj% trudno#ci w pozyskaniu danych na tyle szczegó&owych, aby mo'na by&o zrozumie) i rozwi%za) problemy zagro'enia na drogach. Na przyk&ad ci"'ko jest powi%za) ze sob% dane o wypadkach z danymi o kierowcach (np. wiek kierowcy, d&ugo#) posiadania prawa jazdy, liczba posiadanych punktów karnych), z danymi pojazdu (np. wiek pojazdu, pojemno#) silnika), oraz z dok&adn% lokalizacj% wypadku. Dane o wypadkach nie s% ponadto systematycznie udost"pniane, co utrudnia analiz" i pó(niejsze wykorzystanie posiadanych informacji [3].
Wa'nym zagadnieniem zwi%zanym z prawid&owym funkcjonowaniem systemu gromadzenia i analizowania danych o stanie bezpiecze!stwa jest prowadzenie tzw. bada!
pog&"bionych (ang. in-depth studies). Tylko dzi"ki takim bowiem badaniom jeste#my w stanie pozna) prawdziwe przyczyny i mechanizmy powstawania okre#lonych typów wypadków drogowych. Niestety w Polsce brakuje tego rodzaju bada!. Rzadko te' prowadzony jest systematyczny monitoring i rutynowa ocena „przed i po” zrealizowaniu dzia&a!, co oznacza, 'e ilo#ciowe efekty podejmowanych w zakresie bezpiecze!stwa ruchu drogowego interwencji nie s% do ko!ca znane. Brakuje równie' analiz kosztów i korzy#ci, co za granic% jest zwykle standardow% procedur% ka'dej inwestycji. Pozwala ona chocia'by na w&a#ciw% ocen" efektywno#ci programów bezpiecze!stwa ruchu drogowego i ustalenie hierarchii wa'no#ci poszczególnych dzia&a!.
Stworzenie zatem systemu gromadzenia i rozpowszechniania informacji o stanie bezpiecze!stwa ruchu drogowego, pozwalaj%cego uzyskiwa) wiarygodny obraz zarówno istniej%cej sytuacji, jak i trendów zmian obserwowanych w przesz&o#ci jest priorytetowym krokiem w rozwoju systemu zarz%dzania bezpiecze!stwem ruchu drogowego w Polsce. Jak wynika z do#wiadcze! zagranicznych funkcje te spe&nia) mo'e obserwatorium bezpiecze!stwa. Zadania i cele takiego obserwatorium zale'% od poziomu jego funkcjonowania (obserwatorium europejskie, krajowe czy regionalne) oraz obszaru zainteresowa!. Mo'na jednak wyró'ni) wspólne cechy &%cz%ce takie jednostki (organizacje). W optymalnej formie obserwatorium to palcówka, w której prowadzi si" systematyczny monitoring, analizy i badania w zakresie bezpiecze!stwa ruchu drogowego oraz formu&uje projekty wytycznych i zalece! dla instytucji ustanawiaj%cych prawo, b%d( te' odpowiadaj%cych za wdra'anie strategii i programów prewencyjnych, w zale'no#ci od struktury systemu bezpiecze!stwa funkcjonuj%cego na danym szczeblu. Cech% szczególn% obserwatorium jest nacisk jaki k&adzie ono na formu&owanie i rozpowszechnianie zebranej wiedzy, tak by by&a ona &atwo dost"pna i zrozumia&a nie tylko dla specjalistów, ale przede wszystkim, by opracowana by&a w sposób syntetyczny i przyst"pny dla ka'dego u'ytkownika (politycy, decydenci, urz"dnicy, spo&ecze!stwo) [4].
2. KONCEPCJA FUNKCJONOWANIA OBSERWATORIÓW
BEZPIECZE"STWA W POLSCE
Europejska polityka transportowa jest kluczowym uwarunkowaniem dla powstaj%cych w pa!stwach cz&onkowskich rozwi%za! systemowych, a tak'e podejmowanych na rzecz bezpiecze!stwa dzia&a!, tj. opracowywane strategie, programy, czy narz"dzia wspieraj%ce ich realizacj". W ostatnich latach jej wa'nym elementem by&a tzw. „Bia&a Ksi"ga Polityki Transportowej – Czas na decyzj"”, wskazuj%ca rozwi%zania, których wdro'enie - po dostosowaniu do uwarunkowa! lokalnych - pozwoli&yby na usprawnienie struktur systemowego zarz%dzania bezpiecze!stwem ruchu drogowego [5].
Jedno z takich rozwi%za! sta&o si" przedmiotem zrealizowanego w latach 2004-2008 europejskiego projektu SafetyNet. Jego produktem ko!cowym by&o „Europejskie Obserwatorium Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego” (ERSO – European Road Safety Observatory), jako narz"dzie wspomagaj%ce zarz%dzanie bezpiecze!stwem poprzez dostarczenie informacji o jego stanie i zachodz%cych zmianach oraz wiedzy o skutecznych
metodach dzia&a! prewencyjnych. ERSO mia&o równie' na celu ujednolicenie procedur i metod gromadzenia i analizowania danych o bezpiecze!stwie ruchu drogowego w ca&ej Europie [6].
Zgodnie z rekomendacjami tego projektu w ka'dym kraju cz&onkowskim Unii Europejskiej powsta) powinno krajowe obserwatorium bezpiecze!stwa ruchu drogowego, wspó&pracuj%ce z sieci% obserwatoriów regionalnych. W Polsce liderem tych prac jest województwo warmi!sko-mazurskie, gdzie w wyniku inicjatywy Wojewódzkiego O#rodka Ruchu Drogowego - Regionalnego Centrum Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego, w roku 2012 otwarto pierwsze w naszym kraju obserwatorium regionalne [7]. Na szczeblu krajowym realizacji tego zamierzenia podj%& si" natomiast Instytut Transportu Samochodowego. Jego koncepcja funkcjonowania krajowego obserwatorium bezpiecze!stwa ruchu drogowego jest w trakcie opracowywania i, podobnie jak w przypadku obserwatorium warmi!sko-mazurskiego, stanowi wype&nienie zapisów Krajowego Programu Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005 [8].
Te dwie indywidualne inicjatywy, jako potencjalne zal%'ki rozwi%za! systemowych w zakresie systemu informacji o bezpiecze!stwie ruchu drogowego w Polsce, zosta&y zauwa'one i uwzgl"dnione równie' w najnowszym Narodowym Programie Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego na lata 2013-2020 [9], w którym mowa jest ju' nie tylko o konieczno#ci powo&ania obserwatorium krajowego, ale równie' sieci powi%zanych z nim obserwatoriów regionalnych. Obecnie, na zlecenie ministerstwa transportu, budownictwa i gospodarki morskiej, powstaje koncepcja funkcjonalna takiego rozwi%zania. To co jest w Polsce prawdziw% nowo#ci% i co stanowi jedno z najwa'niejszych za&o'e! powstaj%cej koncepcji, to uwzgl"dnienie wagi elementu obserwatorium zwi%zanego z komunikacj% i przep&ywem informacji o problematyce zagro'e! w ruchu drogowym do spo&ecze!stwa. Do#wiadczenia bowiem pa!stw, które osi%gn"&y du'e sukcesy w redukcji zagro'enia w ruchu drogowym wyra(nie wskazuj% na konieczno#) informowania spo&ecze!stwa i wzbudzania jego motywacji do konkretnych dzia&a! prewencyjnych. W ten sposób poszczególne grupy u'ytkowników dróg staj% si" odpowiedzialne za stan bezpiecze!stwa w miejscu, w którym 'yj%, a maj%c na uwadze w&asne zdrowie i 'ycie, chc% ten stan sukcesywnie poprawia). Przyk&adem sukcesu takiego podej#cia jest strategia informowania i odpowiedniego przygotowywania spo&ecze!stwa francuskiego do wprowadzenia systemu automatycznego nadzoru nad pr"dko#ci% w ruchu drogowym. Celem tego dzia&ania by&o doprowadzenie do zrozumienia konieczno#ci i akceptacji dla takiego, wydawa&oby si" do#) uci%'liwego dla spo&ecze!stwa, rozwi%zania [10].
Tymczasem okazuje si", 'e kluczem do zdobycia akceptacji dla podejmowanych dzia&a! jest jako#) procedur informowania spo&ecze!stwa o sytuacji, problemach, planowanych dzia&aniach, a tak'e umo'liwienie uzyskiwania opinii spo&ecze!stwa o tym, czego ono oczekuje i z jakimi zmaga si" problemami. Komunikacja ze spo&ecze!stwem powinna by) bowiem dialogiem, a nie jedynie procesem informowania jednej ze stron o zadaniach dla drugiej. St%d obserwatorium du'% rol" k&a#) powinno na kwestie promocji rozwi%za! i prawid&owych zachowa! w ruchu drogowym. W swoj% dzia&alno#) zaanga'owa) powinno media i szerokie grono partnerów (interesariuszy), u&atwiaj%c w ten sposób rozpowszechnianie wyników analiz i informacji o bezpiecze!stwie, tak by w ko!cu mog&o sta) si" rozpoznawaln% mark% i by) traktowane jako wiarygodne (ród&o informacji oraz miejsce, gdzie &atwo nawi%za) kontakt z potencjalnymi partnerami – czy to
instytucjami rz%dowymi i samorz%dowymi, czy organizacjami pozarz%dowymi lub przedsi"biorcami.
3. ZA'O!ENIA WARMI"SKO-MAZURSKIEGO
OBSERWATORIUM BEZPIECZE"STWA RUCHU
DROGOWEGO
Województwo warmi!sko-mazurskie jest jednym z nielicznych w kraju, gdzie dzia&ania na rzecz bezpiecze!stwa ruchu drogowego podejmowane s% systemowo i w oparciu o istniej%cy, d&ugofalowy program. Od 2004 roku w regionie Warmii i Mazur realizowany jest Program Poprawy Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego GAMBIT Warmi!sko-Mazurski. Jego cel strategiczny zak&ada zmniejszenie liczby #miertelnych ofiar wypadków drogowych o 50% do roku 2013 [11]. Ten ambitny cel uda&o si" osi%gn%) ju' w rok przed planowanym terminem.
Region Warmii i Mazur na przestrzeni ostatnich 9 lat poczyni& najwi"kszy na tle innych województw post"p w redukcji liczby #miertelnych ofiar wypadków drogowych. W okresie 2004-2012, przy #redniej dla kraju 37%, w województwie spadek ten wyniós& a' 54%. Znamienne jest tak'e, i' w tym czasie ci"'ko#) wypadków w regionie zmniejszy&a si" o 43%. W chwili rozpocz"cia realizacji Programu wska(nik ci"'ko#ci (liczba ofiar #miertelnych na 100 wypadków) wynosi& 15,8, natomiast w roku 2012 - 9.
Rys. 1. Zmiana liczby #miertelnych ofiar wypadków drogowych w poszczególnych województwach w latach 2004-2012 [12]
Jednym z czynników, które niew%tpliwie wp&yn"&y na osi%gni"cie powy'szych efektów by&o stworzenie w regionie w&a#ciwych podstaw organizacyjnych i metodycznych dla systemowego i skoordynowanego dzia&ania. W du'ym stopniu, sta&o si" to mo'liwe dzi"ki utworzeniu w 2003 roku pierwszego w skali kraju Regionalnego Centrum Bezpiecze!stwa
Ruchu Drogowego. Zosta&o ono umiejscowione w Wojewódzkim O#rodku Ruchu Drogowego w Olsztynie, gdzie funkcjonuje równie' sekretariat Warmi!sko-Mazurskiej Wojewódzkiej Rady Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego. W ten sposób zbudowano podwaliny systemu zarz%dzania bezpiecze!stwem ruchu drogowego w regionie.
Pocz%tkowo realizowane przez Centrum dzia&ania kierowano g&ównie na usprawnienie obszaru edukacji i nadzoru nad ruchem drogowym - ocenianych jako najbardziej efektywne, a jednocze#nie najmniej kapita&och&onne. Po kilku latach funkcjonowania Centrum, posi&kuj%c si" aktualn% wiedz% i trendami #wiatowymi, a tak'e bazuj%c na w&asnych do#wiadczeniach z realizacji Programu Poprawy Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego GAMBIT Warmi!sko–Mazurski [11], okre#lono obszary wymagaj%ce dalszego usprawniania. Przeprowadzone analizy wskazywa&y i' s&abym ogniwem jest nadal system bezpiecze!stwa ruchu drogowego oraz dzia&ania, które powinny wspiera) jego funkcjonowanie. O ile usprawnianie edukacji i komunikacji spo&ecznej, nadzoru nad ruchem drogowym czy infrastruktury drogowej przebiega&o stosunkowo sprawnie i zgodnie z przyj"tymi planami, to zauwa'alny by& brak skutecznie funkcjonuj%cego systemu zarz%dzania bezpiecze!stwem ruchu drogowego, ze wszystkimi niezb"dnymi narz"dziami wspieraj%cymi ten system. Takim narz"dziem w pierwszej kolejno#ci powinien by) system zapewniaj%cy dost"p do informacji i wiedzy o bezpiecze!stwie ruchu drogowego. W ten sposób pojawi&a si" idea powo&ania do 'ycia Warmi!sko-Mazurskiego Obserwatorium Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego (W-MOBRD) [12].
Rys. 2. Logo Warmi!sko-Mazurskiego Obserwatorium Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego [7] Warmi!sko-Mazurskie Obserwatorium Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego powsta&o w roku 2012 przy Wojewódzkim O#rodku Ruchu Drogowego – Regionalnym Centrum Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego w Olsztynie. Jego misj% jest rozpowszechnianie informacji i analiz stanu bezpiecze!stwa ruchu drogowego w regionie, a tak'e udost"pnianie wiedzy o nowoczesnych sposobach przeciwdzia&ania zagro'eniu zdrowia i 'ycia w ruchu drogowym, jako klucza do podejmowania w&a#ciwych decyzji przez instytucje odpowiedzialne za bezpiecze!stwo w regionie.
Obserwatorium sk&ada si" z dwóch podstawowych filarów funkcjonalnych: bazy danych o zdarzeniach drogowych w województwie oraz bazy wiedzy o sposobach rozwi%zywania g&ównych problemów zwi%zanych z funkcjonowaniem systemu bezpiecze!stwa ruchu drogowego. Dane o zdarzeniach gromadzone s% w ramach porozumienia z Komend% Wojewódzka Policji w Olsztynie, baza wiedzy rozwijana jest dzi"ki wspó&pracy z ekspertami zajmuj%cymi si" problematyk% zagro'e! w ruchu drogowym. W-MOBRD operuje na kilku ró'nych p&aszczyznach spe&niaj%c rol" narz"dzia wspieraj%cego prawid&owe funkcjonowanie systemu zarz%dzania bezpiecze!stwem ruchu drogowego w regionie poprzez:
- stron" internetow%,
- systematyczny monitoring zmian poziomu bezpiecze!stwa, - wykonywanie analiz pog&"bionych,
- wydawanie raportów i newsletterów, - organizowanie konferencji i seminariów.
Strona internetowa W-MOBRD (www.obserwatorium.word.olsztyn.pl) zawiera wszystkie dane o stanie bezpiecze!stwa ruchu drogowego w regionie i poszczególnych powiatach (równie' historyczne), baz" wiedzy o g&ównych problemach i sposobach dzia&a! prewencyjnych, aktualno#ci regionalne, krajowe oraz mi"dzynarodowe. Wszystkie analizy wykonywane przez ekspertów wspó&pracuj%cych z obserwatorium s% udost"pniane poprzez t" stron". Pe&ni%c rol" platformy wymiany wiedzy i do#wiadcze! obserwatorium organizuje te' cykliczne konferencje i seminaria po#wi"cone problemom i zagro'eniom w ruchu drogowym w regionie. Corocznie obywa si" konferencja podsumowuj%ca stan bezpiecze!stwa w minionym roku, podczas której wyró'niane s% powiaty o najwy'szym poziomie bezpiecze!stwa w regionie. Pomys& ten bazuje na konferencji PIN organizowanej w Brukseli przez Europejsk% Rad" Bezpiecze!stwa Transportu [13]. Ka'dego roku inicjatywa ta cieszy si" du'ym zainteresowaniem, dzi"ki czemu mo'liwe jest rozpowszechnianie wiedzy o stanie i trendach bezpiecze!stwa w pa!stwach cz&onkowskich, a tak'e wzbudzanie pozytywnej rywalizacji o laur w dziedzinie poprawy bezpiecze!stwa ruchu drogowego.
Podobne za&o'enie przyj"to w W-MOBRD. Pierwsza konferencja odby&a si" w czerwcu 2013 i przyci%gn"&a uwag" ca&ego #rodowiska zwi%zanego z problematyk% bezpiecze!stwa na drogach, zaproszono te' przedstawicieli w&adz samorz%dowych szczebli - regionalnego i lokalnego – a przede wszystkim media. Najbezpieczniejszy w 2013 roku powiat piski otrzyma& laur z r%k przedstawicieli Zarz%du Województwa i Wojewódzkiej Komendy Policji w Olsztynie.
4. METODYKA OCENY STANU BEZPIECZE"STWA
RUCHU DROGOWEGO
Jednym z g&ównych zada! W-MOBRD jest dostarczanie wiarygodnych informacji i obiektywnych analiz stanu bezpiecze!stwa ruchu drogowego w regionie i poszczególnych powiatach1 oraz prowadzenie systematycznego monitoringu zmian. W tym celu
wykonywane s% analizy danych bezwzgl"dnych (liczba wypadków, ofiar, etc.), a tak'e standardowych wska(ników powszechnie uznanych w obszarze bezpiecze!stwa ruchu drogowego. Chc%c wykonywa) analizy porównawcze i rankingowa) poszczególne powiaty pod wzgl"dem poziomu bezpiecze!stwa opracowano te' w&asny, skumulowany, wska(nik oceny, który pozwala robi) to w sposób kompleksowy i niejednostronny [12]. Metodyka ta zak&ada, 'e na ocen" ka'dego powiatu wp&ywa poziom 4 wska(ników zagro'enia:
wska(nik demograficzny I (liczba wypadków na 100 tys. mieszka!ców) okre#laj%cy ryzyko uwik&ania w wypadek drogowy,
wska(nik demograficzny II (liczba zabitych na 100 tys. mieszka!ców) okre#laj%cy ryzyko #mierci w wyniku wypadku drogowego,
ci"'ko#) wypadków (liczba zabitych na 100 wypadków) okre#laj%cy jak powa'ne s% konsekwencje wypadków,
g"sto#) wypadków (liczba wypadków na 100 km drogi) stanowi%cy ocen" bezpiecze!stwa sieci drogowej na danym obszarze.
Zestaw tych w&a#nie wska(ników nie jest przypadkowy. Dobrano je w taki sposób aby mo'liwie jak najlepiej odzwierciedla&y rzeczywisty poziom zagro'enia i umo'liwia&y „sprawiedliw%“ ocen". Przyj"ta metodyka uwzgl"dnia ró'nice pomi"dzy powiatami pod wzgl"dem: demografii, d&ugo#ci sieci, czy specyfiki zagospodarowania przestrzennego. Ta ostatnia kwestia wp&ywa m.in. na ci"'ko#) zdarze!.
Rys. 3. Poziom bezpiecze!stwa ruchu drogowego w poszczególnych powiatach województwa warmi!sko-mazurskiego w 2013r. [12]
Metodyka zak&ada, 'e w pierwszej kolejno#ci dany obszar oceniany jest pod wzgl"dem ka'dego z 4 wy'ej wymienionych wska(ników. Ró'nica pomi"dzy warto#ci% maksymaln% i minimaln% dla ka'dego wska(nika jest dzielona na 5 równych przedzia&ów. Ka'demu przedzia&owi przypisywany jest odpowiedni poziom bezpiecze!stwa ruchu drogowego w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza poziom najni'szy a 5 najwy'szy. Dopiero #rednia z tych 4 ocen daje wynik ko!cowy. Dla u&atwienia odbioru tej klasyfikacji, w metodyce wykorzystano analogi" do systemu rankingowania hoteli i zamiast liczb pos&u'ono si" równie' gwiazdkami i kolorami: 1 gwiazdka – najni'szy poziom bezpiecze!stwa (najni'szy komfort), 5 gwiazdek – najwy'szy poziom bezpiecze!stwa (najwy'szy komfort). Ostateczna liczba gwiazdek jak% uzyska& dany powiat charakteryzuje jego poziom bezpiecze!stwa i umo'liwia porównanie z pozosta&ymi jednostkami. W ten sposób tworzony jest „ranking“ i wy&aniany lider bezpiecze!stwa (Rys. 3).
5. WNIOSKI
Obserwatorium bezpiecze!stwa ruchu drogowego jest wa'nym i rekomendowanym przez ekspertów narz"dziem systemu zarz%dzania bezpiecze!stwem (na ka'dym poziomie zarz%dzania). Nale'yte funkcjonowanie obserwatorium wymaga opracowania odpowiednich metod analizowania i oceny poziomu bezpiecze!stwa (ró'nych, w zale'no#ci od poziomu zarz%dzania), a przede wszystkim uregulowa! prawnych umo'liwiaj%cych jego stabilne operowanie. Niestety, w obecnej chwili, system zarz%dzania bezpiecze!stwem ruchu drogowego w Polsce (a wraz z nim narz"dzia system ten wspieraj%ce) nadal jest w du'ej mierze uzale'niony od istnienia „dobrej woli politycznej” i „chwiejnych” (róde& finansowania.
Wola polityczna stanowi kryterium wst"pne stworzenia w&a#ciwego klimatu dla podejmowanych – w nast"pnej kolejno#ci - odpowiednich dzia&a! systemowych. Utworzenie lub wzmacnianie istniej%cych struktur zarz%dzania bezpiecze!stwem ruchu drogowego, w tym: wskazanie i okre#lenie roli obserwatoriów bezpiecze!stwa ruchu drogowego w Polsce, ich g&ównych partnerów, (róde& finansowania, jest kluczowym zagadnieniem do rozwi%zania w najbli'szej przysz&o#ci – zarówno z punktu widzenia uwarunkowa! europejskich (ERSO [6]), jak i krajowych (NPBRD 2013-2020 [9]). Przyk&ad powo&ania i rozwoju Warmi!sko-Mazurskiego Obserwatorium Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego mo'e w tym procesie by) traktowany jako dobra praktyka i zal%'ek tworzonych struktur.
Bibliografia
1. WHO: Global Status Report on Road Safety 2013: supporting a decade of action. World Health Organization 2013
2. Ja(dzik-Osmólska, A.: Metodologia i wycena kosztów wypadków drogowych na sieci dróg w Polsce na koniec roku 2011. Instytut Badawczy Dróg i Mostów, Warszawa listopad 2012
3. Job, S., McMahon, K., Czapski, R., Giemza, J.: Raport ko!cowy przegl%du potencja&u w zakresie zarz%dzania bezpiecze!stwem drogowym w Polsce. Bank 5wiatowy, Warszawa, 2013.
4. Zukowska, J.: Obserwatoria bezpiecze!stwa ruchu drogowego – element systemowego dzia&ania na rzecz brd. Mi"dzynarodowy Kongres Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, 6-8 grudnia, Toru! 2011.
5. EU: White Paper on “European transport policy for 2010: time to decide”. European Commission, Brussels 2001.
6. Thomas, P.: SafetyNet Final Activity Report. Integrated Project No. 506723: SafetyNet “Building the European Road Safety Observatory”. Vehicle Safety Research Centre, Loughborough University 2009. 7. W-MRSO. Warmia-Mazury Road Safety Obserwatory. www.obserwatorium.word.olsztyn.pl, Olsztyn
2012.
8. GAMBIT: National Road Safety Program for the period 2005-2013. National Road Safety Council, Warsaw 2005.
9. NPBRD: Narodowy Program Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego na lata 2013-2020. Krajowa Rada Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego. Warszawa 2013.
10. Hauer, E.: Lessons Learned from Other Countries. White Papers for: “Toward Zero Deaths: A National Strategy on Highway Safety”. White Paper No. 9, Vanasse Hangen Brustlin, Inc., July 8 2010, Ontario, Toronto.
11. W-M GAMBIT: Warmia-Mazury Road Safety Program for the period 2004-2013. Regional Road Safety Council, Olsztyn 2004.
12. 9ukowska, J., Piskorz, K., Radzikowski, T.: I Raport Wami!sko-Mazurskiego Obserwatorium Bezpiecze!stwa Ruchu Drogowego. WORD-RCBRD, Olsztyn 2012
13. ETSC: 6th Road Safety PIN Report - A Challenging Start towards the EU 2020 Road Safety. European Transport Safety Council, Brussels 2012.
14. Holló, P., Eksler, V., Zukowska, J.:. Road safety performance indicators and their explanatory value: A critical view based on the experience of Central European countries. Safety Science 2010, 48, p. 1142-1150.
SAFETY OBSERVATORIES AS THE ROAD SAFETY MANAGEMENT TOOLS
Summary: The experience of countries that have achieved great success in reducing the risk in traffic clearly
indicate the need for system activities planned in the long term. An important element of this approach is to organize the system of collection and analysis of data on road safety. It is used both as a tool to support the activities and measures toward road safety undertaken by of the institutions and individuals as well as the mean of informing the public about the dangers of road traffic. This requires the creation of rules of operation of such a system in Poland. In accordance with the recommendations of the SafetyNet project each Member State of the European Union should develop national road safety observatory, cooperating with both the European Observatory (ERSO) and a network of regional observatories.
