Analiza i modelowanie rozwoju naukowego pracowników uczelni

(1)

Naukowe

7 (943)

Zesz. Nauk. UEK, 2015; 7 (943): 5–24ISSN 1898-6447

DOI: 10.15678/ZNUEK.2015.0943.0701

Monika Hamerska

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Paweł Lula

Katedra Systemów Obliczeniowych Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Analiza i modelowanie rozwoju

naukowego pracowników uczelni

Streszczenie

Celem publikacji jest analiza procesu związanego z rozwojem naukowym pracow-ników uczelni wyższych. Ścieżka kariery naukowej pracownika determinowana jest momentem uzyskania stopnia lub tytułu naukowego oraz obejmowaniem coraz wyższych w hierarchii naukowej stanowisk. Rozwój naukowy zależy od stopnia zaangażowania pracownika, przepisów prawa oraz polityki personalnej prowadzonej w uczelni.

W celu utworzenia modelu rozwoju naukowego autorzy wykorzystali metody analizy przeżycia. Dane wykorzystane do analizy związane są z momentem uzyskania stopnia doktora habilitowanego oraz tytułu profesora przez pracowników Uniwersytetu Ekono-micznego w Krakowie w latach 1970–2014.

Słowa kluczowe: funkcja przeżycia, współczynnik hazardu, rozwój naukowy, uczelnie wyższe.

1. Wprowadzenie

Zasadniczym tematem pracy jest analiza procesu rozwoju naukowego postrze-ganego przez pryzmat zdobywanych stopni i tytułu naukowego. Autorzy skupili się na badaniu prawdopodobieństwa i czasu niezbędnego do uzyskania stopnia doktora habilitowanego i tytułu profesora. Analizowali również zmiany w tym

(2)

zakresie zachodzące w ostatnich czterech dekadach. Istotność rozwoju naukowego ma wymiar jednostkowy i instytucjonalny. Dla każdego naukowca habilitacja i profesura stanowi przełomowe wydarzenie w życiu, natomiast dla instytucji szkolnictwa wyższego poziom rozwoju naukowego zatrudnianych pracowników określa przypisaną jej kategorię naukową, a tym samym poziom środków na badania i dydaktykę, determinuje uprawnienia dotyczące zakresu działalności dydaktycznej i nadawania stopni naukowych.

Badania empiryczne przedstawione w pracy dotyczą rozwoju naukowego pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i wiedzy powstałej poprzez uogólnienie informacji o rozwoju naukowym ponad pięciuset pracow-ników naukowo-dydaktycznych tej uczelni zatrudnionych w okresie 1970–2014. Tak duża liczba przeanalizowanych informacji pozwala na sformułowanie pewnych wniosków o charakterze ogólnym dotyczących zarządzania procesem rozwoju naukowego pracowników uczelni.

W warstwie metodycznej pracy autorzy starali się dokonać oceny przydatności metod analizy danych do istoty badanych zjawisk i wynikającego z nich charak-teru danych, a w szczególności występowania obserwacji uciętych. W artykule zastosowano metody analizy przeżycia.

2. Model kariery naukowej nauczyciela akademickiego

2.1. Zasady nadawania stopnia doktora habilitowanego i tytułu profesora

Podstawowym aktem normującym zasady uzyskiwania stopni i tytułów nauko-wych jest ustawa o stopniach i tytułach naukonauko-wych. W analizowanym okresie proces awansów naukowych podlegał zmianom legislacyjnym. Przez pierwsze dwie dekady objęte badaniem obowiązywały przepisy ustawy z dnia 31 marca 1965 r., w której ustawodawca trzykrotnie wprowadzał zmiany legislacyjne. Po 1989 r. system szkolnictwa wyższego w Polsce uległ znacznym zmianom i prze-kształceniom będącym elementami transformacji i modernizacji całego systemu społeczno-gospodarczego kraju. Jednym z następstw przemian w szkolnictwie wyższym było przyjęcie w 1990 r. nowej ustawy o tytule naukowym i stopniach naukowych. Ustawa z dnia 12 września 1990 r. obowiązywała w niezmienionym kształcie do dnia 1 maja 2003 r. Krótką charakterystykę podstawowych warunków uzyskiwania stopni i tytułów naukowych obowiązujących w okresie 1965–2003 przedstawiono w tabeli 1.

Obecnie obowiązujący porządek prawny w zakresie nadawania stopnia doktora habilitowanego i tytułu profesora wprowadziła ustawa z dnia 14 marca 2003 r., która została następnie znowelizowana w 2011 r. i 2014 r.

(3)

Tab ela 1 . Z es taw ien ie p od sta wo w yc h p rz ep isó w d ot yc zą cy ch u zy sk iw an ia s to pn i d ok to ra h ab ili to wa ne go i ty tu łu p ro fe so ra ob ow ią zu jąc yc h w la ta ch 1 96 5– 20 03 Po ds taw a p raw na Pr ze wó d h ab ili ta cy jn y Po stę po wa ni e o n ad an ie t yt uł u pr of es or a n ad zw yc za jn eg o Po stę po wa ni e o n ad an ie t yt uł u pr of es or a z w yc za jn eg o 1. U sta wa z d ni a 3 1 m ar ca 1 96 5 r . o sto pn ia ch n au ko w yc h i ty tu ła ch na uk ow yc h 2. U sta wa z d ni a 2 0 g rud ni a 19 68 r. o zm ia ni e u sta w y o st op -ni ac h n au ko w yc h i ty tu ła ch na uk ow yc h 3. U sta wa z d ni a 2 5 l ip ca 1 98 5 r . zm ia ni e u sta w y o st op ni ac h na uk ow yc h i ty tu ła ch n au ko w yc h 4. U sta wa z d ni a 2 9 m aja 1 98 9 r . zm ia ni e u sta w y o st op ni ac h na uk ow yc h i ty tu ła ch n au ko w yc h W d rod ze p rze wod u h ab ili ta -cy jn eg o n ad aw an y b ył s to pi eń do kt or a h ab ili to wa ne go . P od sta wą pr ze pr ow ad ze ni a p rz ew od u b ył a ro zp ra wa h ab ili ta cy jn a o ra z ka nd yd at m us ia ł o dz na cz ać s ię zn ac zn ym dor ob ki em n au ko w ym Ty tu ł p ro fe so ra n ad zw yc za jn eg o m óg ł b yć n ad an y o so bi e p os ia da -ją ce j s to pi eń d ok to ra h ab ili to wa -ne go , k tó ra o sią gn ęł a p ow aż ne w yn ik i w p ra cy n au ko wo -b ad aw -cz ej i d yd ak tyc zn o-w yc how aw cz y Ty tu ł p ro fe so ra z w yc za jn eg o m óg ł by ć n ad an y o so bi e p os ia da ją ce j ty tu ł p ro fe so ra n ad zw yc za jn eg o, kt ór a w yd at ni e p ow ięk sz ył a s wó j dor ob ek n au ko wo -b ad aw cz y i d yd ak tyc zn o-w yc how aw cz y Za p ra cę d yd ak ty cz no -w yc ho wa wc zą u zn aje s ię ud zi ał w zo rg an iz o-wa ny m k sz ta łc en iu i d os ko na len iu k ad r n au ko w yc h o ra z k ier ow an iu ze sp oł am i b ad aw cz ym i Us taw a z d ni a 1 2 w rz eś ni a 1 99 0 r . o ty tu le n au ko w ym i st op ni ac h na uk ow yc h D o p rz ew od u h ab ili ta cy jn eg o do pu sz cz on a j es t o so ba , k tó ra uz ys ka ła z na cz ny d or ob ek na uk ow y i p rz ed ło ży ła r oz pr aw ę ha bi lit acy jn ą Ty tu łem n au ko w ym j es t t yt uł p ro fe so ra o kr eś lo ne j d zi ed zi ny n au ki i m oż e b yć n ad an y o so bi e, k tó ra z na cz ni e p ow ięk sz ył a d or ob ek na uk ow y o ra z p os ia da p ow aż ne o sią gn ię ci a d yd ak ty cz ne ( ud zi ał w zo rg an iz ow an ym k sz ta łc en iu i d os ko na len iu k ad r n au ko w yc h o ra z ki er ow an iu z es po ła m i b ad aw cz ym i) Źr ód ło : o pr ac ow an ie wł as ne na po ds taw ie: Us taw y z dn ia 31 m ar ca 19 65 r., Us taw y z dn ia 20 gr ud ni a 19 68 r., Us taw y z dn ia 25 lip ca 19 85 r., Us taw y z d ni a 2 9 m aja 1 98 9 r .

(4)

Rozwiązania z 2003 r. w zakresie nadawania stopnia doktora habilitowanego uznawały rozprawę habilitacyjną, pozostały dorobek naukowy oraz kolokwium habilitacyjne za podstawowe elementy uwzględniane przy ocenie kandydata. W przypadku postępowania zmierzającego do nadania tytułu profesora decyzja opierała się głównie na ocenie dorobku naukowego po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego i publikacji określanej „książką profesorską”. Obowiązujące uregulowania wzbudzały liczne dyskusje w środowiskach naukowych, których wyrazem było przyjęcie przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w 2009 r. założeń dotyczących kierunków nowelizacji ustawy z 2003 r. Przyjęto trzy podstawowe kierunki zmian [Założenia do nowelizacji ustawy… 2009]:

– uproszczenia ścieżki awansu naukowego tak, aby perspektywa zdobywania kolejnych stopni oraz tytułu naukowego działała na naukowców motywująco i wspomagała ich rozwój naukowy,

– wprowadzenia przejrzystych procedur konkursowych na stanowiska uczel-niane oraz szerszego otwarcia się uczelni na badaczy z zagranicy,

– usprawnienia funkcjonowania Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytułów, która będąc gwarantem zasad awansu naukowego, musi cieszyć się pełnym zaufa-niem środowiska nauki.

Na bazie dyskusji przyjęta została ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Równocześnie z realizacją przedstawionych powyżej postulatów nowelizacja ta znacznie podniosła wymagania w zakresie uzyskania tytułu nauko-wego profesora w porównaniu z przepisami z 2003 r., co wzbudziło w środowisku naukowym pewne obawy natury merytorycznej. Spowodowało to wyraźne zmniej-szenie się liczby nadanych tytułów profesorskich, czego potwierdzeniem może być fakt, że – zgodnie ze Sprawozdaniem z działalności Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytułów – w 2013 r. Centralna Komisja wyznaczyła recenzentów w postę-powaniach o nadanie tytułu profesora, wszczętych w trybie znowelizowanych prze-pisów, w stosunku do 10 wniosków (w 2012 r. – 4) [Sprawozdanie z działalności… 2013]. W tym samym dokumencie wyrażone zostały następujące obawy:

– czy postawione wymagania będą do spełnienia w naukach np. humanistycz-nych i społeczhumanistycz-nych,

– czy specjalista z zakresu filologii polskiej będzie mógł spełnić warunek staży i grantów zagranicznych,

– czy specjalista z zakresu historii lub prawa, gdzie ogromną większość badań wykonuje się indywidualnie, będzie w stanie wykazać się kierowaniem zespołami naukowymi realizującymi projekty badawcze.

Kolejna, przeprowadzona w 2014 r., nowelizacja ustawy o stopniach nauko-wych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z 2003 r. obniżyła wymagania stawiane kandydatom do tytułu naukowego profesora.

(5)

Tab ela 2 . Z as ad y n ad aw an ia s to pn ia d ok to ra h ab ili to wa ne go o bo wi ąz uj ąc e w la ta ch 2 00 3– 20 14 Ce ch a Us taw a z d ni a 1 4 m ar ca 2 00 3 r . Us taw a z d ni a 1 8 m ar ca 2 01 1 r . o zm ia ni e u sta w y Us taw a z d ni a 1 1 l ip ca 2 01 4 r . o zm ia ni e u sta w y Pr ze wód / po stę po wa -ni e h ab ili ta -cy jn e Pr ze wó d h ab ili ta cy jn y p rz ep ro wa dz a i s to pi eń n ad aje w sz ko le w yż sz ej r ad a w yd zi ał u l ub r ad a i nn ej j ed no stk i o rg an i-za cy jn ej. Po stę po wa ni e h ab ili ta cy jn e w sz cz yn a s ię n a w ni os ek o so by u bi eg ają ce j s ię o n ad a-ni e s to pn ia s ki er ow an y w ra z z re fe ra te m d o C en tra ln ej K om isj i, k tó ra d ok on uj e fo rm al ne j o ce ny w ni os ku o ra z p ow oł uj e k om isj e h ab ili ta cy jn ą. O so ba u bi eg ają ca się o n ad an ie s to pn ia w sk az uj e w e w ni os ku j ed no stk ę w yb ra ną d o p rz ep ro wa dz en ia po stę po wa ni a Cz yn no śc i pr ze wod u hab ili ta-cy jn eg o Cz yn no śc i k oń cz ąc e s ię uc hw ał am i r ad y je dn os tk i: w sz cz ęc ie p rz ew od u, w yz na -cz en ie r ec en zen tó w, d opu sz cz en ie d o ko lo kw iu m h ab ilit ac yj ne go , p rz yj ęc ie k ol o-kw iu m h ab ili ta cy jn eg o, n ad an ie s to pn ia Po p rz ed sta w ien iu r ec en zji i za po zn an iu s ię z au to re fe ra te m c zł on ko w ie k om isj i ha bi lit ac yj ne j w g ło so wa ni u j aw ny m p od ejm uj ą uc hw ał ę z aw ier ają cą o pi ni ę w sp ra -w ie n ad an ia l ub o dm ow y n ad an ia s to pn ia. N a p od sta w ie t ej o pi ni i r ad a j ed no stk i po de jm uj e uc hw ał ę w sp ra w ie n ad an ia l ub o dm ow y n ad an ia s to pn ia Za twi er -dz en ie na da nia stopn ia Uc hw ał a o n ad an ie s to pn ia s taj e s ię pr aw om oc na z ch w ilą j ej z at w ier dz en ia pr ze z C en tra ln ą K om isj ę ( uc hw ał y w ty m za kr es ie p od ejm ow an e p rz ez j ed no stk i w yr óż ni ają ce s ię w ys ok ą o ce ną n ie w ym a-ga ły za tw ier dz en ia) Uc hw ał a o n ad an ie s to pn ia s taj e s ię p ra wo m oc na z ch w ilą j ej p od ję ci a W yma ga ni a D o p rz ew od u h ab ili ta cy jn eg o d op us z-cz on a j es t o so ba , k tó ra u zy sk ał a z na cz ny do ro be k n au ko w y i p rz ed ło ży ła r oz pr aw ę ha bi lit acy jn ą D o p os tę po wa ni a h ab ili ta cy jn eg o m oż e z os ta ć d op us zc zo na o so ba , k tó ra p os ia da os ią gn ię ci a n au ko we l ub a rty sty cz ne , u zy sk an e p o ot rz ym an iu s to pn ia d ok to ra , sta no w ią ce z na cz ny w kł ad a ut or a w ro zw ój o kr eś lo ne j d ys cy pl in y n au ko we j l ub ar ty sty cz ne j o ra z w yk az uj e s ię i stot ną a kt yw no śc ią n au ko wą l ub a rty sty cz ną Po ds taw a po stę po -wa ni a hab ili ta-cy jn eg o Ro zp ra wa h ab ili ta cy jn a – m oż e s ta no w ić p ow sta łe p o u zy sk an iu sto pn ia d ok to ra d zi eł o o pu bl ik ow an e c ał o-śc i l ub z as ad ni cz ej c zę śc i a lb o j ed not em a-ty cz ny cyk l p ubl ik ac ji – z na cz ny w kł ad a ut or a w ro zw ój o kr eś lo -nej d ys cy pl in y n au ko wej Dz ie ło o pu bl ik ow an e w ca ło śc i l ub w za sa dn icz ej c zę śc i, a lb o j ed not em a-ty cz ny cyk l p ubl ik ac ji Dz ie ło o pu bl ik ow an e w ca ło śc i l ub w za sa dn icz ej c zę śc i, a lb o c yk l p ub lik a-cji p ow ią za ny ch t em at yc zn ie Źr ód ło : o pr ac ow an ie w ła sn e n a p od sta w ie: U sta w y z d ni a 1 4 m ar ca 2 00 3 r ., U sta w y z d ni a 1 8 m ar ca 2 01 1 r ., U sta w y z d ni a 1 1 l ip ca 2 01 4 r .

(6)

Tab ela 3 . C ha ra kt er ys ty ka p os tę po wa ń d ot yc zą cy ch u zy sk iw an ia t yt uł u p ro fe so ra w la ta ch 2 00 3– 20 14 Ce ch a Us taw a z d ni a 1 4 m ar ca 2 00 3 r . Us taw a z d ni a 1 8 m ar ca 2 01 1 r . o zm ia ni e u sta w y Us taw a z d ni a 1 1 l ip ca 2 01 4 r . o zm ia ni e u sta w y Po stę po wa ni e o n ad an ie t yt uł u pr ofe so ra Po stę po wa ni e o n ad an ie t yt uł u p ro fe so ra p rz ep ro wa dz ają r ad y j ed no ste k n au ko w yc h. T yt uł p ro fe so ra na da je P re zy de nt n a w ni os ek C en tra ln ej K om isj i Cz yn no śc i w p os tę po wa ni u ko ńc zą ce s ię uc hw ał am i r ad y w yd zi ał u W sz cz ęc ie p os tę po wa ni a, w yz na -cz en ie r ec en zen tó w, p op ar cie w ni os ku o n ad an ie t yt uł u W sz cz ęc ie p os tę po wa ni a, w yz na cz en ie k an dy da tó w n a r ec en ze nt ów po pa rc ie w ni os ku o n ad an ie t yt uł u Re cen zen ci Po wo łu je s ię c o n ajm ni ej t rz ec h (o d 2 00 5 r . – c zt er ec h) a re cen zen -tó w, w ty m n ie w ię ce j n iż j ed ne go za trud ni on eg o w te j s am ej s zk ol e w yż sz ej, w k tó re j p ra co w ni ki em je st o so ba u bi eg ają ca s ię o n ad a-ni e t yt uł u. Ce nt ra ln a K om isj a p ow oł uj e 5 r ec en ze nt ów . R ad a W yd zi ał u p o za po zn an iu s ię z o ce na m i r ec en ze nt ów p od ejm uj e uc hw ał ę w sp ra w ie w ni os ku o n ad an ie t yt uł u p ro fe so ra . W yma ga ni a Ty tu ł m oż e b yć n ad an y o so bi e, kt ór a p os ia da s to pi eń d ok to ra ha bi lit ac yj ne go , m a o sią gn ię ci a na uk ow e z na cz ni e p rz ek ra cz ają ce w ym ag an ia s taw ia ne w p rz ew o-dz ie h ab ili ta cy jn ym o ra z p os ia da po wa żn e o sią gn ię ci a d yd ak -ty cz ne , w ty m w k sz ta łc en iu ka dr y n au ko wej Ty tu ł p ro fe so ra m oż e b yć n ad an y o so bi e, k tó ra p os ia da o sią gn ię ci a na uk ow e z na cz ni e p rz ek ra cz ają ce w ym ag an ia s taw ia ne w p os tę po wa -ni u h ab ili ta cy jn ym

(7)

Ty tu ł p ro fe so ra m oż e b yć n ad an y os ob ie, k tó ra p os ia da d oś w ia d-cz en ia w k ier ow an iu z es po ła m i ba da wc zy m i r ea liz uj ąc ym i pr oj ek ty f in an so wa ne w d ro dz e ko nk ur só w k ra jo w yc h i za gr a-ni cz ny ch , o db ył a s ta ż n au ko w y i p ro wa dz iła p ra cę w in sty tuc ja ch na uk ow yc h ( w ty m z ag ra ni cz -ny ch) Ty tu ł p ro fe so ra m oż e b yć n ad an y os ob ie, k tó ra p os ia da d oś w ia d-cz en ia w k ier ow an iu z es po ła m i ba da wc zy m i r ea liz uj ąc ym i pr oj ek ty f in an so wa ne w d ro dz e ko nk ur só w k ra jo w yc h l ub z ag ra -ni cz ny ch l ub o db ył a s ta ż n au ko w y i p ro wa dz iła p ra cę w in sty tuc ja ch na uk ow yc h ( w ty m z ag ra ni cz -ny ch ). Ty tu ł p ro fe so ra m oż e b yć n ad an y m .in . o so bi e, k tó ra p o h ab ili -ta cji uc ze stn icz ył a c o n ajm ni ej 3 ra zy w ch ar ak te rz e p ro m ot or a lu b p ro m ot or a p om oc ni cz eg o w pr ze wo dz ie d ok to rs ki m , w ty m co n ajm ni ej r az w ch ar ak te rz e pr om ot or a, o ra z c o n ajm ni ej d wa ra zy w ch ar ak te rz e r ec en ze nt a w pr ze wo dz ie d ok to rs ki m l ub po stę po wa ni u ha bi lit acy jn ym Ty tu ł p ro fe so ra m oż e b yć n ad an y m .in . o so bi e, k tó ra uc ze stn icz ył a co n ajm ni ej r az w ch ar ak te rz e pr om ot or a w p rz ew od zi e d ok -to rs ki m z ak oń cz on ym n ad an iem sto pn ia o ra z r az w ch ar ak te rz e pr om ot or a p om oc ni cz eg o w p rz e-wo dz ie z ak oń cz on ym n ad an iem sto pn ia d ok to ra l ub uc ze stn i-cz ył a w ch ar ak te rz e p ro m ot or a w ot wa rty m p rz ew od zi e d ok to r-sk im o ra z d wa r az y r ec en ze nt a w pr ze wo dz ie d ok to rs ki m l ub ha bi lit ac yj ny m l ub p os tę po wa ni u ha bi lit acy jn ym a zm ia nę w pr ow ad zo no n a m oc y n ow el iz ac ji U sta w y P ra wo o sz ko ln ict w ie w yż sz ym z 2 7 l ip ca 2 00 5 r . Źr ód ło : o pr ac ow an ie w ła sn e n a p od sta w ie: U sta w y z d ni a 1 4 m ar ca 2 00 3 r ., U sta w y z d ni a 1 8 m ar ca 2 01 1 r ., U sta w y z d ni a 1 1 l ip ca 2 01 4 r .

(8)

W tabeli 2 zestawiono kluczowe cechy rozwiązań dotyczących stopnia doktora habilitowanego wprowadzonych ustawą z 2003 r. i jej nowelizacjami z 2011 r. i 2014 r. W tabeli 3 zestawiono cechy charakterystyczne postępowań o nadanie tytułu profesora obowiązujących w okresie 2003–2014.

2.2. Zasady zatrudniania na stanowiskach naukowo-dydaktycznych

Wymagania co do polityki kadrowej prowadzonej na uczelniach w znacznym stopniu określa Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. z późn. zm. Zgodnie z art. 110 uczelnie wyższe zatrudniają pracowników będą-cych nauczycielami akademickimi w podziale na stanowiska dydaktyczne i dydaktyczno-naukowe. Art. 116 ustawy stanowi, że statut uczelni może określać dodatkowe wymagania i kwalifikacje zawodowe osób zatrudnianych na stanowi-skach naukowo-dydaktycznych oraz dydaktycznych. Podstawowe zapisy ustawy dotyczące zatrudniania na poszczególnych stanowiskach naukowo-dydaktycznych przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Charakterystyka stanowisk naukowo-dydaktycznych

Stanowisko

naukowo--dydaktyczne Tytuł/stopień naukowy zatrudnieniaWarunki

Obowiązki w zakresie działalności naukowo-

-badawczej Profesor zwyczajny Osoba posiadająca

tytuł naukowy pro-fesora

Statut uczelni określa dodatkowe wyma-gania i kwalifikacje zawodowe

Kształcenie kadry naukowej, prowadze-nie badań naukowych i prac rozwojowych, rozwijanie twórczości naukowej

Profesor

nadzwy-czajny Osoba posiadająca stopień naukowy dok-tora habilitowanego lub tytuł naukowy profesora

Statut uczelni określa dodatkowe wyma-gania i kwalifikacje zawodowe

Adiunkt Osoba, która posiada co najmniej stopień naukowy doktora Okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowa-nego określa statut, zatrudnienie na wska-zanym stanowisku nie może trwać dłużej niż 8 lat

(9)

Stanowisko

naukowo--dydaktyczne Tytuł/stopień naukowy zatrudnieniaWarunki

Obowiązki w zakresie działalności naukowo-

-badawczej Asystent Tytuł zawodowy

magi-stra lub tytuł równo-rzędny

Okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora określa statut, zatrudnienie na wska-zanym stanowisku nie może trwać dłużej niż 8 lat Prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych, rozwijanie twórczości naukowej

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym.

Asystent czas > 8 lat doktorat

Wykładowca (maksymalny czas zatrudnienia dwa lata) doktorat

Adiunkt _wykładowcaStarszy habilitacja

Profesor zwyczajny Profesor nadzwyczajny

profesura

Ścieżka rozwoju

naukowo-dydaktycznego Ścieżka rozwoju dydaktycznego czas > 8 lat

habilitacja

Rys. 1. Model kariery akademickiej w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie

Źródło: opracowanie własne na podstawie Statutu Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie z dnia 30 stycznia 2012 r., Zarządzenia Rektora z dnia 6 lipca 2010 r., Zarządzenia Rektora z dnia 20 stycznia 2014 r.

Model awansu pracownika naukowego jest determinowany momentem uzyskania stopni lub tytułu naukowego i polega na obejmowaniu coraz wyższych w hierarchii naukowej stanowisk. Rozwój naukowy zależy od stopnia zaanga-żowania pracownika, przepisów prawa oraz polityki personalnej prowadzonej w uczelni. Na rys. 1 zaprezentowany został model kariery nauczyciela akademic-cd. tabeli 4

(10)

kiego zatrudnionego na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie obowiązujący w tej uczelni.

3. Analiza procesu uzyskiwania stopnia doktora habilitowanego

przez pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

w latach 1970–2014

Badania przeprowadzano na podstawie danych dotyczących 525 osób, którzy

przynajmniej przez pewną część lat1_{1970–2014 byli pracownikami uczelni}

i posiadali stopień naukowy doktora. Przyjęto, że osoby te stanowią grupę kandy-datów do uzyskania stopnia doktora habilitowanego.

Liczba habilitacji uzyskanych przez pracowników UEK w analizowanym okresie przedstawiona została na rys. 2. Oszacowana funkcja trendu wskazuje na tendencję wzrostową. 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 1964 1966 1974 1975 1977 1978 1980 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1993 1994 1995 1996 1997 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 201 1 2012 2013 2014

Rys. 2. Liczba uzyskanych stopni doktora habilitowanego przez pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w latach 1964–2014

Źródło: opracowanie własne.

Liczbę uzyskanych stopni doktora habilitowanego na tle informacji o liczbie osób, które powinny były ten stopień uzyskać, przedstawiono w tabeli 5.

Skuteczność procesu uzyskiwania habilitacji można wyrazić w sposób zagre-gowany poprzez porównanie liczby osób, które uzyskały ten stopień, do liczby osób, które powinny go uzyskać. W trakcie obliczeń uwzględniono jedynie te

1_{W trakcie realizacji badań (wrzesień 2014 r.) nie były jeszcze dostępne pełne dane dotyczące}

(11)

osoby, które uzyskały stopień doktora do 2005 r. włącznie (aby określić liczbę osób zobligowanych przez przepisy prawne do uzyskania stopnia doktora habilito-wanego). Sposób kształtowania się współczynnika skuteczności dla analizowanej grupy pracowników przedstawia tabela 6.

Tabela 5. Liczebność grupy pracowników posiadających stopień doktora, objętej badaniem według płci oraz z podziałem na osoby, które uzyskały stopień do 2005 r. lub po 2005 r.

Wyszczególnienie Kobiety Mężczyźni Razem Osoby, które uzyskały stopień doktora habilitowanego

Liczba osób, które uzyskały stopień doktora po 2005 r. 0 6 6 Liczba osób, które uzyskały stopień doktora do 2005 r. 39 97 136

Razem 39 103 142

Osoby, które nie uzyskały stopnia doktora habilitowanego

Razem 184 199 383

Ogółem

Razem 223 302 525

Tabela 6. Wartość współczynnika skuteczności uzyskania stopnia doktora

habilitowanego przez pracowników, którzy w latach 1970–2005 uzyskali stopień doktora

Kobiety Mężczyźni Razem 39/134 = 0,29 97/194 = 0,50 136/328 = 0,41 Źródło: opracowanie własne.

Tabela 7. Czas uzyskania stopnia doktora habilitowanego (w latach)

Wyszczególnienie Kobiety Mężczyźni Razem Liczba osób 39 103 142 Średnia 14,44 12,45 12,99 Odchylenie standardowe 4,42 5,57 5,34 Mediana 14 12 12 Okres minimalny 6 3 3 Okres maksymalny 24 39 39 Źródło: opracowanie własne.

(12)

Interesująca również może być analiza danych dotyczących czasu niezbędnego do uzyskania stopnia doktora habilitowanego. Czas ten wyraża liczbę lat w okresie pomiędzy uzyskaniem stopnia doktora i doktora habilitowanego.

Kształtowanie się czasu niezbędnego do uzyskania stopnia doktora habilitowa-nego w badanym okresie przedstawia rys. 3.

5 10 15 20 25 0 1974 1975 1977 1978 1980 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1993 1994 1995 1996 1997 1999 2000 2001 2002

Rys. 3. Czas niezbędny do uzyskania stopnia doktora habilitowanego (w latach)

Dane przedstawione na rys. 3 wskazują, że długość średniego czasu niezbęd-nego do uzyskania stopnia doktora habilitowaniezbęd-nego wzrasta.

W kolejnym kroku badań wykorzystano wybrane narzędzia badawcze dostar-czane przez analizę przeżycia (por. [Balicki 2006]). Za wykorzystaniem metod należących do tej grupy przemawia przede wszystkim ucięty charakter danych będących podstawą obliczeń. Przeprowadzone obliczenia miały na celu obliczenie charakterystyk pokazujących możliwość pojawienia się zdarzenia, jakim jest uzyskanie stopnia doktora habilitowanego w kolejnych latach mijających od roku uzyskania stopnia doktora.

Wykorzystując zgromadzone zasoby informacyjne, oszacowano między innymi:

– funkcję przeżycia – pokazującą odsetek osób, które w trakcie kolejnych lat od roku uzyskania stopnia doktora, nie uzyskały stopnia doktora habilitowanego,

– współczynnik hazardu – będący prawdopodobieństwem, że osoba w danym roku od momentu uzyskania doktoratu, zdobędzie stopień doktora habilitowanego.

(13)

Analiza kształtowania się przebiegu funkcji wskazuje, że w wielu przypadkach czas potrzebny do uzyskania stopnia doktora habilitowanego jest dłuższy niż zało-żony w ustawie. Szczególnie niepokojący jest fakt, że funkcja przeżycia stabilizuje się na dość wysokim poziomie, co wskazuje na wysoki odsetek osób, które nigdy nie uzyskały stopnia doktora habilitowanego.

Współczynnik hazardu kształtował się w sposób pokazany na rys. 5.

0 5 10 15 20 25 30 35 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 Funkcja przeżycia Czas (w latach) mężczyźni

wszyscy pracownicy kobiety

Rys. 4. Funkcja przeżycia – habilitacje

0 5 10 15 20 25 30 Czas (w latach)

mężczyźni

wszyscy pracownicy kobiety 0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 0,12 Współczynnik hazardu

Rys. 5. Współczynnik hazardu – habilitacje

(14)

Sposób kształtowania się współczynnika pokazuje, w jaki sposób zmienia się prawdopodobieństwo uzyskania stopnia doktora habilitowanego w kolejnych latach od momentu uzyskania stopnia doktora. Wartość maksymalna jest o kilka lat przesunięta w prawo w stosunku do wymagań ustawowych. W przypadku mężczyzn widoczne są dwa wyraźne maksima. W przypadku kobiet można wskazać na trzy ekstrema, przy czym jedno z nich ma charakter dominujący.

4. Analiza procesu uzyskiwania tytułu profesora

przez pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

w latach 1970–2014

Badania przeprowadzano na podstawie danych dotyczących 141 osób, którzy

przynajmniej przez pewną część okresu2_{1970–2014 byli pracownikami uczelni}

i posiadali stopień naukowy doktora habilitowanego. Przyjęto, że osoby te stanowią grupę kandydatów do uzyskania tytułu naukowego profesora.

Liczba tytułów naukowych profesora uzyskanych przez pracowników UEK w analizowanym okresie przedstawiona została na rys. 6. Oszacowana funkcja trendu wskazuje tendencję wzrostową.

0 1971 1974 1985 1986 1990 1991 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2009 2010 2012 2013 2014 1 2 3 4 5 6

Rys. 6. Liczba uzyskanych tytułów naukowych profesora przez pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w latach 1971–2014

2_{W trakcie realizacji badań (wrzesień 2014 r.) nie były jeszcze dostępne pełne dane dotyczące}

(15)

Dane pokazujące liczbę uzyskanych tytułów naukowych profesora na tle infor-macji o liczbie osób, które powinny były ten tytuł uzyskać przedstawione zostały w tabeli 8.

Tabela 8. Liczebność grupy pracowników posiadających stopień doktora habilitowanego, objętej badaniem według płci oraz z podziałem na osoby, które uzyskały stopień do 2004 r. lub po 2004 r.

Wyszczególnienie Kobiety Mężczyźni Razem Osoby, które uzyskały tytuł profesora

Liczba osób, które uzyskały stopień doktora

habilitowa-nego po 2004 r. 1 0 1 Liczba osób, które uzyskały stopień doktora

habilitowa-nego do 2004 r. 16 43 59

Razem 17 43 60

Osoby, które nie uzyskały tytułu profesora Liczba osób, które uzyskały stopień doktora

Razem 22 59 81

Ogółem Liczba osób, które uzyskały stopień doktora

Razem 39 102 141

Skuteczność procesu uzyskiwania tytułu profesora została obliczona w podobny sposób jak w przypadku analizy habilitacji. Przyjęto, że jest to stosunek liczby osób, które uzyskały tytuł profesora i liczby osób, które powinny były go uzyskać (za takie osoby uznano w badaniach te, które uzyskały stopień doktora habilitowanego do 2004 r. włącznie). Sposób kształtowania się współ-czynnika skuteczności dla analizowanej grupy pracowników przedstawia tabela 9. Tabela 9. Wartość współczynnika skuteczności uzyskania tytułu naukowego przez pracowników, którzy w latach 1970–2004 uzyskali stopień doktora habilitowanego

Kobiety Mężczyźni Razem 16/23 = 0,70 43/60 = 0,72 59/83 = 0,71 Źródło: opracowanie własne.

(16)

Interesująca również może być analiza danych dotyczących czasu niezbędnego do uzyskania tytułu naukowego profesora. Czas ten wyraża liczbę lat w okresie pomiędzy uzyskaniem stopnia doktora habilitowanego i tytułu profesora.

Tabela 10. Czas uzyskania tytułu naukowego profesora (w latach)

Wyszczególnienie Kobiety Mężczyźni Razem Liczba osób 17 43 60 Średnia 11,47 10,16 10,53 Odchylenie standardowe 2,96 3,21 3,17 Mediana 11 9 10 Okres minimalny 7 6 6 Okres maksymalny 17 20 20 Źródło: opracowanie własne.

Kształtowanie się czasu niezbędnego do uzyskania tytułu naukowego profesora w badanym okresie przedstawia rys. 7. Dane przedstawione na rysunku wskazują, że długość czasu niezbędnego do uzyskania tytułu naukowego wydłuża się.

0 1971 1974 1985 1986 1990 1991 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2009 2010 2012 2013 2014 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Rys. 7. Czas niezbędny do uzyskania tytułu profesora (w latach)

W kolejnym kroku badań, analogicznie jak w przypadku analizy dotyczącej uzyskanych stopni doktora habilitowanego, wykorzystano wybrane narzędzia

badawcze dostarczane przez analizę przeżyciaze względu na ucięty charakter

(17)

obliczenie charakterystyk pokazujących możliwość pojawienia się zdarzenia, jakim jest uzyskanie tytułu naukowego profesora w kolejnych latach mijających od roku uzyskania stopnia doktora habilitowanego.

Wykorzystując zgromadzone zasoby informacyjne, oszacowano między innymi:

– funkcję przeżycia – pokazującą odsetek osób, które w trakcie kolejnych lat od roku uzyskania stopnia doktora habilitowanego, nie uzyskały tytułu naukowego profesora,

– współczynnik hazardu – będący prawdopodobieństwem, że osoba w danym roku od momentu uzyskania habilitacji, uzyska tytuł naukowy profesora.

Kształtowanie się funkcji przeżycia przedstawiono na rys. 8.

0 5 10 15 20 25 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 Funkcja przeżycia Czas (w latach) mężczyźni

wszyscy pracownicy kobiety

Rys. 8. Funkcja przeżycia – profesura

Analiza kształtowania się przebiegu funkcji potwierdza, że w wielu przypad-kach czas potrzebny do uzyskania tytułu naukowego profesora jest dłuższy niż dekada. Szczególnie niepokojący jest fakt, że funkcja przeżycia stabilizuje się na dość wysokim poziomie, co wskazuje na wysoki odsetek osób, które nigdy nie uzyskały tytułu naukowego profesora.

Współczynnik hazardu kształtował się w sposób pokazany na rys. 9. Sposób kształtowania się współczynnika pokazuje, w jaki sposób zmienia się prawdopo-dobieństwo uzyskania tytułu naukowego profesora w kolejnych latach od momentu uzyskania stopnia doktora habilitowanego. Prawdopodobieństwo uzyskania tytułu profesora osiąga wartość maksymalną po upływie 10 lat. Zarówno w przypadku

(18)

mężczyzn jak i kobiet można wskazać na trzy ekstrema, przy czym jedno w przy-padku mężczyzn ma charakter dominujący.

0 5 10 15 20

Czas (w latach) mężczyźni

wszyscy pracownicy kobiety 0,00 Współczynnik hazardu 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25

Rys. 9. Współczynnik hazardu – profesura

0 5 10 15 30 Czas (w latach) profesura habilitacja 25 20 0,00 Współczynnik hazardu 0,05 0,10 0,15 0,20

Rys. 10. Współczynnik hazardu dla habilitacji i profesury

(19)

Interesujące może być porównanie współczynnika hazardu obliczonego na podstawie danych dotyczących uzyskiwania stopnia doktora habilitowanego i tytułu profesora (rys. 10). Prawdopodobieństwo uzyskania tytułu profesora w kolejnych latach od uzyskania habilitacji jest znacznie wyższe niż prawdo-podobieństwo uzyskania stopnia doktora habilitowanego kolejnych w latach po doktoracie.

5. Wnioski

1. Rozwój naukowy pracowników jest podstawowym czynnikiem gwarantu-jącym istnienie i rozwój uniwersytetu.

2. Wydaje się, że konieczne jest prowadzenie przez władze uczelni właściwej polityki mającej na celu:

– zwiększenie liczby osób zdobywających stopnie i tytuły naukowe (szcze-gólnie jest to istotne w przypadku habilitacji),

– skrócenie czasu niezbędnego do uzyskiwania kolejnych etapów w drodze awansu naukowego.

3. Należy przeprowadzić identyfikację czynników mających istotny wpływ na szybkość i jakość postępowań awansowych.

Literatura

Balicki A. [2006], Analiza przeżycia i tablice wymieralności, PWE, Warszawa.

Sprawozdanie z działalności Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytułów w 2013 r.

http://www.ck.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=10&Ite-mid=24.

Statut Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie załącznik do Uchwały Senatu nr 4/2012 z dnia 30 stycznia 2012 r. zmieniony uchwałami nr 21/2012 z dnia 25 czerwca 2012 r., nr 24/2012 z dnia 17 września 2012 r. i nr 3/2014 z dnia 27 stycznia 2014 r.

Ustawa z dnia 31 marca 1965 r. o stopniach naukowych i tytułach naukowych.

Ustawa z dnia 20 grudnia 1968 r. o zmianie ustawy o stopniach naukowych i tytułach naukowych.

Ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. zmianie ustawy o stopniach naukowych i tytułach nauko-wych.

Ustawa z dnia 29 maja 1989 r. zmianie ustawy o stopniach naukowych i tytułach nauko-wych.

Ustawa z dnia 12 września 1990 r. o tytule naukowym i stopniach naukowych.

Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki.

(20)

Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw.

Założenia do nowelizacji ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o stop-niach naukowych i tytule naukowym oraz o stopstop-niach i tytule w zakresie sztuki. Pro-jekt z dnia 16 października 2009 r. uwzględniający zalecenia stałego Komitetu Rady Ministrów z dnia 15 października 2009 r., Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyż-szego http://www.bip.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_05/a77439f526899374e5924d-6156f35dc3.pdf.

Zarządzenia Rektora Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr R-0121-44/2010 z dnia 6 lipca 2010 r. w sprawie zasad zatrudniania i awansowania pracowników w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie.

Zarządzenia Rektora Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr R-0201-3/2014 z dnia 20 stycznia 2014 r.

Analysis and Modeling of the Scientific Development of Academic Employees (Abstract)

The aim of the paper is to analyse the process associated with scientific development of faculty at institutions of higher learning. The career path of a member of faculty is determined by the scientific degree and titles he or she earns or by taking up consecutive positions at university. The development is determined by the faculty member’s personal involvement, regulations and the personnel policy of the university.

In this paper, survival analysis was the main tool used to create a model of scientific development. The data used for the analysis concern PhD degrees earned and professor-ships conferred uponfaculty members at the University of Economicsin Cracow in the years 1970–2014.