Analiza zależności między edukacją a jakością kapitału ludzkiego w gospodarce światowej w 1997 roku

Pełen tekst

(1)2004. AkademII Ekonomlcmel w Krakowi.. Gabriela Wrollowska Kated,a T•• rll Ekon ... U. An a zależności między edukacją a jakością kapitału ludzkiego w gospodarce światowej w 1997 r. 1.. WstłP. Teoretycy ekonomii coraz częściej wskazują na kapitał ludzki jako przyczynę bogactwa kraju. jego rozwoju i konkurencyjności na rynkach międzynarodo wych. Termin kapitał ludzki w literaturze ekonomicznej pojawiał się stosunkowo wcześnie. jednak jako jeden z decydujących czynników rozwoju gospodarczego analizowany jest od niedawna. Zjawisko wzrostu gospodarczego na świecie i czynniki determinujące jego powstawanie są przedmiotem badań wielu ekonomistów próbujących znaleźć i wyjaśnić przyczyny. z powodu których w krajach bogatych wzrost gospodarczy był znaczny. w innych - biednych wzrost ten był ledwo zauważalny. Do podstawowych determinant wzrostu gospodarczego zalicza się ilość i jakość kapilału rzeczowego. zasób siły roboczej. poziom techniki i technologii oraz wielkość gospodarki i zachowania jej podmiotów. Efektywne współdziałanie tych czynników prowadzi do wzrostu gospodarczego. Powyższe zależności zostały opisane m.in. w formule matematycznej przez R. Solowa'. Liczne analizy i badania nad wzrostem gospodarczym dowiodły. że istnieje jeszcze jeden czynnik. który w znacznym stopniu determinuje wzrost gospodarczy w poszczególnych krajach i decyduje o tempie jego wzrostu. Czynnik ten został nazwany kapitałem ludzkim - analogicznie do kapitału rzeczowego. Związany jest on z siłą roboczą. a dokładniej z jej kwalifikacjami i umiejętnościami. Uwzg lęd nienie tego czynnika pozwała m.in. przeanalizować siłę roboczą pod względem jakości. tj . poziomu wykształcenia i zdoby.tego doświadczenia . Na tej pod stawie l. R.M. SolowoGrowlh TllCory: Au Exposjtjo1l , Oxford University Press. 1970..

(2) Gabrida. lVrol/OlV.d :a. moż l iwe. jest oszacowanie. jakim potencjalem ludzkim. a co za tym idzie jakimi możliwościami rozwoju. dysponuje dany kraj. Kapitał ludzki moż na analizować l róż nych punktów widzenia w zależności od stawianego celu analizy. Kształ towanie. rozwijanie i za rządzanie kapitałem ludzkim wzbudza zainteresowanie u ekonomistów. polityków i menedżerów zajmujących się różnymi dziedzinami życia gospodarczego. Ce lem artykułu jest przedstawienie roli edukacji w podnoszeniu jakości kapitału ludzkiego w krajach wysoko rozwiniętych i krajach rozwijających się. Badania zaprezentowane w artykule są przeprowadzone dla 1997 r. na podstawie • oficjalnych statystyk Banku Swiatowego.. 2. Poltclo. kapitału. ludzkiego. Pojecie kapitału ludzkiego wprowadził do teorii ekonomii po ra z pierwszy TW. Schultz w 1960 r. Na podstawie przeprowadzonych badań i analiz wzrostu gospodarczego ekon omiści doszli do wniosku. że tłumaczenie wzrostu gospodarczego za pomocą przyrostu kapitału rzeczowego. wzrostu zasobów siły roboczej i wdrażania nowych technologii jest niewystarczające. aby w pełni wyja ś nić przyczy ny. tempo i dynamikę jego wzrostu. Takim brakującym czynnikiem wyjaśniającym to zagadnienie. zdaniem ekonomistów jest właśnie kapitał ludzki. Kapitałłud z ki jest różnie i niejednoznacznie definiowany w teorii ekonomii. Często do zdefiniowania ekon omiści p osługują się opisem lub przykładem, ponieważ kapitału ludzkiego nie da się zobaczyć. Jest to pojęcie abstrakcyjne podobnie jak inteligencja. umiejętnośc i. Faktem jest, że kapitał ludzki jest ucieleśniony w człowieku i jest z nim nierozerwalnie związany. Kapitał ludzki w odróżnieniu od kapitału rzeczowego nie może być przedmiotem obrotu na rynku ani nie może zmienić wła śc icieła . Nie istnieje w takim razie rynek kapitału ludzkiego ani jego cena. Kapitał ludzki jest "tym czymś", co dopiero się tworzy i dodaje do życia ludzkiego. Można uznać więc, że kapitał ludzki to zasób wiedzy, umiejętności , zdrowia, energii witalnej zawartej w społeczeństwie'. Inna definicja podaje, że "kapitał ludzki to zasób wied zy i umiejętności o określonej wartości będących źródłem zarobków czy satysfakcji przy czym jest on odnawialnym i stale powiększanym potencja łem ludzkim"'. Mimo że kapitał ludzki nierozerwałnie związany jest z człowiekiem jako swym nośnikiem, tylko w niewielkim stopniu jego poziom za leży od sytuacj i demograficznej kraju. Nie zmienia się on w proporcjonalnym stopniu wraz ze wzrostem liczby ludnośc i. Istnieją kraje o dużej liczbie ludności (kraje afrykańskie l T Schultz. 1/II'v'estm em ill l-/ulIlall Capi/al. Thc Frcc Pre,ss, New York 1976 .. J. Grodz icki. Edukacja czynnik il'm rozwoju gospodarc:: .ego, Wyllawnictwo Adam Marsza!ck , Toru ń 2000. s. 45 . :I.

(3) Anllliza. zależności między. edukacjq ajakością kapitału ludzkiego.... np. Nigeria 124 mln ludności) i znikomym kapitale ludzkim oraz kraje o malej liczbie ludności i potężnym kapitale ludzkim ( np. Holandia 16 mln ludnośc i)4. Przyczyn tego zjawiska należy upatrywać w poziomie wykształcenia sp ołeczeń stwa oraz poziomie wzrostu gospodarczego danego kraju . Na poziom wyk ształce nia mają wpływ oprócz sytuacji gospodarczej kraju i sprawnego funkcjonowania systemu edukacji również uwarunkowania historyczne, panująca religia i zwyczaje. Początkowy kapitał (zdolności, uwarunkowanie genetyczne) jest dany, ale można go powiększać poprzez różnego rodzaju inwestycje. Według S.G. Beckera inwestycje w człowieka to "ogół działań, które wpływają na przyszły pieniężny i fizyczny dochód przez powiększanie zasobów w ludziach"'. Do podstawowych inwestycji w kapitał ludzki można zaliczyć": - usługi i udogodnienia związane z ochroną zdrowia i wpływające na długość życia, witalność, siłę i wigor ludzi, - szkolenia podczas pracy, - ustawowe kształcenie na wszystkich szczeblach, - program studiów dla doros łych, - migracje ludności w celu znalezienia lepszej pracy, - poszukiwanie informacji o sytuacji ekonomicznej firmy i perspektywach zawodowych , - badania naukowe. Na siedem wymienionych typów inwestycji aż cztery związane są z kształce niem i nauką, czyli szeroko rozumianą edukacją, świadczy to o dużym znaczeniu i rołi, jaką odgrywa kształcenie w formowaniu kapitału ludzkiego. Duże znaczenie wykszta1cenia dostrzegał już w XIX w. Stanisław Staszic, stwierdzając, że "najważniejszym dobrem są zdobyte nauki i umiejętności, które wtedy są najbardziej użyteczne, gdy wykorzystane są dla potrzeb kraju"'- Stwierdzenie to choć wypowiedziane prawie 200 lat temu nic nie straciło na aktuałności, ale obecnie w czasach, globalizacji i szybkiego tempa rozwoju technik informatycznych nabrało innego wielowymiarowego znaczenia. Kształcenie jako inwestycja w człowieka pojawia się po raz pierwszy w pracy J.R. Walsha. Zdaniem tego ekonomisty inwestycją jest określony typ kształcenia , czyli taki który przygotowuje człowieka do kariery zawodowej, przy czym im. 4. World Dcvclopment Indicators 2001. Dane dotyczą 1999 r.. .~ G.S. Ber.ker. JIlI't',m llent ;11 ł/umall Capital. A rhl!orelit~al A1w1YJis . "Journal ol' Pol itil..',d E(.:onomy" 1962. Octobcr. 6. S.R. Domań ski. Kapi/al ludzki i wzrost gospodarczy. PWN. Warszawa 1993. s. 20.. Staszic, Pn~,'mówjenie -:. oka:j; Olwarc;a Szkoły I'r:.ygo!OWQW ,:uj do JlIsrytllfll PolitechnicZl/ego, "Gazeta Warszawska" 1826. nr 5. Podane za J. Grodzicki. Edukal.ja c:.,v//llik.ic'm ro:wojll go.\podarcze,'Jo. Wydawnictwo Adam Marszałek . Toruń 2000. 7 S..

(4) Gabriela Wrollowska. wyuczony zawód jest wynikiem dłuższej edukacji, tym zyski osiągnięte z dyskontowania tej wiedzy będą wyższe'. Decyzje o inwestowaniu w kapitał łud z ki mogą być rozpatrywane w skali mikro i makro. W skali mikro decyzje o inwestowaniu w kapitał ludzki, czyłi w siebie samych, są podejmowane przez poszczególne jednostki, przez ludzi. Decyzje dotyc z ące kształt owania kapitału ludzkiego determinowane są przez różne czynnik i. Ludzie prze mieszczają s ię. poszukując lepszej i atrakcyj niejszej pracy. Analizując sytuację na rynku pracy. porównują oferty pracy dla ludzi z róż nym wykształceniem oraz odpowi adające tym ofenom zarobki podejmują decyzje o dalszym k sz tałceniu się i zdobywaniu wiedzy. Czynnikiem dominującym jest przede wszystkim chęć uzyskania jak najwyższej zapłaty za pracę. W skali makro to pań s two poprzez ustawodawstwo wpływa na wielkość i jakość kapitału ludzkiego, poprzez system edukacji. system agencji zatrudnienia (biura pracy). system bada ń naukowych. Pań s two decyduje również o alokacji środków finansowych budżetu państwa na kształcenie. które pochłania znaczne sumy. jednak w dluższej perspektywie przynosi korzy ści dla społeczeństwa i dla kraju. w postaci lepiej wykształconej siły roboczej i więk szych dochodów.. Kapilał. analiza il ości owa. sytuacja demograficzna. aktywl10sć. ludzki. analiza jakoScinwa. zawodowa. wykształcenie. doświad czenie. ludności. Rys. 1. Analiza kapitału ludzkiego pod względem il ości i jakośc i Źródło: opracowanie własne. Kapitał. ludzki można analizować pod wzg lędem ilości i jakośc i. Ilość kapitału ludzkiego rozumiana jako si ła robocza zależy od sytuacji demograficznej kraju oraz od aktywnośc i zawodowej ludzi. Natomiast jakość kapitału ludzkiego z ależy od zdobytego wykształcenia i doświadczenia. Powyższe zależności obrazuje rys. l.. lR . Walsh. Capital Concepl Applied to Mali , "Thc Quarlcrl y Journul ol' Ecol\o!n icis" 1935. Fchruary. Podane l.a S.R. Domański. Kapitał ludl.ki i wzrost gospodarc zy. PW N. Warszawa 1993 . K.

(5) Allaliw wleŻllo.rci między. ••. 3. Metody analizy lako'cI. kapitału. ludzkiego. Jakość kapitału. ludzkiego jest determinowana przez dwa podstawowe czynniki, mianowicie wykształcenie i doświadczenie. Pierwszy z czynników w dużej mierze za leży od systemu edukacji w kraju, jak również d ostępności do nauki. Pojawia się tutaj problem związany z wyrównaniem szans w dostępie do nauki dla wszystkich bez względu na miejsce zamieszkania. W wielu krajach, w tym również w Polsce jest to przyczyna różnicy w poziomie wykształcenia między mieszkańcami wsi a mieszkańcami dużyc h skupisk miejskich. Drugi czynni k - doświadczen i e za leży przede wszystkim od indywidualnych decyzji ludzi oraz mobilnośc i społeczeństwa na rynku pracy. Miarą doświadczenia może być liczba przepracowanych lat, gdyż z tym wiąże się praktyczne zdobywanie wiedzy mające wpływ najakość kapitału ludzkiego. Zaczy nając analizę jakościową kapitału ludzk iego, warto prześ ledzić jak ksztaltują s ię wydatki na edukację w wybranych krajach św iat a. Poniższa tabcIa przedstawia naklady na edukację w różnych krajach świata jako % ud ziału w dochodzie narodowym oraz odpow iadające im wielkości wyrażone wartościowo. Przedstawione dane w tabeli dotyczą wybranych pań stw świata odpowiednio dobranych w celu zobrazowania światowych tendencji. •. ed uk ację. Tabela I. Wydatki na. w 1997 r.. Państwo. Szwecja. ... .. ". ,. '. ,. . ...... " ". Dania. CJę. wydarków na cdukawyrażona w dolarach USA na osobę. 2. l . " .,. Wartość .. Udzial wydatków na edukacje; jako % dochodu narodowego. ... "._. · .. - ... .._...... _, , .. _. 8,3. . ... ,.. , . , . . .. .. .. .. _...... , .. 3. . .. .. . ... . . ". .. ,. .,. ._.,.,.,. , .. ... ..... 2175. _. .. .. -. "-'. -. ". -. '. - '. ~. '. -. ..",., .. ,. , .... ... . ..... _..... _... ,,' o. 8.1 ---- -.. -_..... - ._...... _..... 2826 _ .. -._-_._._--"" -._--... _-------· Finlandia 1850 7.5 .... ... _.......-.._._- ---.--------- ----_._- _............... _...__ . _-----------------. -. -...... .. ...•.. .. .... . ---- ------ - ---- .----. ..-.... ......... Francja· _... 6,0 I 578 ._---. .... -- --- • • -Irlandia .. .. .. . 6,0 1067 ._.. .. .,-_.. __ .. -...._-. ·. • • - o. . . . . . . . . .. - ~ ----. ---. . . _ -_ . ____ 0 __ •• ". ----~---~~ . -. .. ___ _ __. Portugalia .. ·.. """',, Austria. ...... '" ,. • ,,0 _ '-. ....... ........ ' .... ' . . 0 ....... . , ...... ... . ... ... ... , ,. .. .. •. Wielka Brytania_. ... _...... _, .... .. .. - . .. ·. .. ... ·. ". .. _... .. --.. Holandi a ·. Hiszpania _ -- . .......__. Wiochy -_..... . ... -. ·. .... ~.. Niemcy .. " "". .. . .. Grecja. ' - '. '. _ . _-~-----. ~. .. ,,,. ,"". .. .. _. .. ----. ... · ·. -----. ----- ------. ...... ·. ... .. ,,'~".~ ,. ," ". ". .... ..... .... , ..... -- . .... ". ,. ......-.... _. , .. o •• '.' •. ". ..... , ,. ... " .' ". .... ........ ". ,.. _. _-. • __•••_0 , _. -. -. 5.8 ....... ... ..... . "". _...... _. ,~".". -. .,, - ~. . '" .. . ....... 639. .... ........... "_ .. ". ,, ., ---- . ............ "." .... ". , ,. .. ...--. 5.3. . .--- ' "". .. -- --. ... -- . --_ .. --" ...... , ..... .. 5.0. --_.... ,- -'- - .. """. --. -- .--. 4.9 ... ---"" ".. ..... _----. .... _... ...... .. --. I 106. ... •. __ o. .... ~. ., - ". .... •. . ... .. - -- .. . . .. ,,- ....., .. .. -- ... _. ,,' , ". -. 729 - ------. -"-------. -- -- --. . .. .. . _. ... _.... ....... .. ..... .. .. ....... 988. 1357 '" " , ,. 3. I. 361. 3. I. 829. •. Belgia. ... I 3 17. -. -- ---,. 4.8. --.-"",,". ,,". . .. .. ...--._. - ---- --_._-------. ,. . " ,,- ,. . .......... .... ... ..... . ..... "' , , , ,. " ,. 5.1. .... --"-. 1508. 5,4 "",,, .......... ...... _........... _........... "'O 'o, , . " , , , ,. .. -",-_. _ ..... •••. __ _-_._--. _-_._ ----~- --- -- -- ,-_ ._- --. ... , , ... -------~- _. ......... .. --~-~-_._--_. _-. --.--_... ---~ ._. •• _•• - . - . - . _ . _ - • • _ •••••• _ • • • _ . . . . . . . . . . . _. _. _. _________. . ... .. ... . .. - .. ..

(6)

(7) Analiza zależnoJci między edukacją. CI. ludzkiego .... dowego. Wydatki te wyrażone wartościowo są również najwyższe na świecie i mieszczą się w przedziale od 2826 USD/osobę - 18 594 USD/osobę. W grupie tej znajduje się tylko pięć krajów, w których wydatki na kształcenie wyrażone wartościowo znajdują się poniżej !OOO USD/osobę. Jeśli chodzi o kraje przechodzące transformację systemową, w tym również Polskę, wydatki te kształtują się od 4% do 7,5%. Natomiast wydatki wyrażone wartościowo są poniżej 570 USD/osobę. Polska udziałem wydatków na poziomie 7,5% dochodu narodowego (najwyższy wśród tej grupy państw) zalicza się do państw o wysokim procentowym udziale wydatków na edukację, jednak wartościowo mieści się w przedziale odpowiadają cym krajom przechodzącym transformację systemową. W grupie trzeciej znajdują się kraje bogate i biedne. W krajach bogatych wydatki na edukację wyrażone wartościowo są bardzo wysokie i zawierają się w przedziale od 1115 USD/osobę w Australii do 2325 USD/osobę w Szwajcarii. Pozostałe kraje w tej grupie to krąje biedne. Wydatki na edukację zarówno wyrażone procentowo, jak i wartościowo są bardzo niskie i sięgają 2 USD/osobę w Nigerii i 3 USD/osobę w Sudanie, wskaź nik procentowy dla tych krajów kształtuje się poniżej 1% dochodu narodowego. Porównując wartościowo wydatki na edukację w poszczególnych krajach, można zauważyć różnice między krajami wysoko rozwiniętymi a resztą świata. Najwyższe wydatki ponosi w tej dziedzinie Dania i jest to kwota 2826 USD/osobę, a najniższe - Nigeria 2 USD/osobę. Lukę tę można zniwelować np. poprzez systematyczne podnoszenie publicznych wydatków na edukację, a będzie to możliwe tylko wtedy, gdy państwo będzie dysponowało większym dochodem narodowym. Z tabeli I wynika, że najniższe wydatki na edukację, oscylujące wokół 2% dochodu narodowego, są charakterystyczne dla krajów, które należą do grupy państw rozwijających się. Tak niskie wydatki nie są w stanie zabezpieczyć podstawowych potrzeb dotyczących wykształcenia nawet na poziomie podstawowym. Analizując dane zawarte w tabeli l, można stwierdzić, że rzeczywiste wydatki na edukację bardziej charakteryzują wartości wyrażone wartościowo niż procentowo. Dla przykładu można podać. że zarówno w Brazylii i Macedonii wydatki kształtują się na poziomie 5,1 % dochodu narodowego. ale kwotowo wynosi to odpowiednio 244 USD/osobę i 54 USD/osobę. Różnica w wielkościach wydatków jest kilkukrotna, mimo że wartości procentowe są takie same. Tabela 2 prezentuje dane na temat nakładów na poszczególne poziomy kształ cenia na świecie. Na podstawie tych danych można stwierdzić, ile "kosztuje" wykształcenie jednej osoby na poszczególnych poziomach kształcenia w poszczególnych krajach. Na ogół we wszystkich krajach najniższe nakłady na osobę są ponoszone na podstawowy poziom kształcenia, wyższe nakłady na poziom średni, a najwyższe na poziom wyższy. Tabela obejmuje kraje uszeregowane w trzech grupach malejąco pod względem wielkości nakładów na podstawowy i średni poziom kształcenia. Pierwsza grupa to krąje wysoko rozwinięte. w których poziom.

(8) Gabriela Wrollowska. Tabela 2. Naklady na ksztalcenie w 1997 r. Nakłady. na poziom. kształcenia podsta~. Kraje. wowy i średni wyra~ żo ne w USD/osobę. Szwecja. Dania. Norwegia. Sl.wajcaria. Stany Zjednoczone. Francja. Holandia. Finlandia. Japo~ nia. Austria. Niemcy. Wielka Brytania. Wiochy. Kanada. Irlandia. Singapur, Izrael. Australia, Nowa Zelandia. Hiszpania. Belgia. Grecja, Portugalia.. 12000-2000. Słowenia .. ..•.... ,., .. . ........ '" ,." ,. ,. "" ,. . ........ _.. , .. " ........ . ..... "_,,, ••• ·._ .... • • .. ·w _" •• ',. ~,~".". .... ....... ~. . .... _ .• _. .. _........... _ ... . , ..... ~ ." ,. .. " . .. ". ,., . , . " w ... ~'". ' . .. .. .... _ ____ . ........ _ .............. 43 000-10 000. _... . ,'. Estonia. Lotwa., Argentyna. Węgry. Korea Polu~ poni żej 2000-500 dniowa . Czechy, Słowacja, Polska. Litwa, Chile, Tune7ja. Meksyk . ._Maroko. ... .." _. -_ ..._......_.._. .-_. ------------- ----._---------.----Trynidad i Tobago. Brazylia. Bułgaria. Ukraina. poniżej 500-15 Bialoruś Namibia. Mauritius, Jamajka . Male:tja. Rumun ia. Kazachstan. Turcja ,Tajlandia. Paragwaj , Jordania Gwinea. Salwador, Gwatemala. Filipiny, Zimbabwe, Peru, Azerbejd ża n. Kongo, Wenezuela. Lesoto. Albania, Nikaragua, Nigcr. Chiny. Gambia. B(~nini. Burkina Faso. Mauretania, Indie. Mali. Etiopia. Togo, Wietnam , Uganda , Nepal, Erytrea, Sudan, Zamhia, Malawi . Czad, Laos. ~. ,_.--.--~ ---_.-- ---. PKB per capita wUSD. --_._ -~-. " .".",. . ,. ,. ,. , '". ... ponlzeJ 10000- 2 100 .. -......... -. .- .. poniżej. .. - ----. -. 2 000-110. Ź ródło: opracowanie własne na podstawie. WorJd Dl'velopllll'lit IlIdka/or:; 20tJ/. s. 83-85. nakładów. na dwóch pierwszych poziomach kształcenia jest wysoki i waha się w przedziale od 12000 USD/osobę (Szwajcaria) do ok. 2000 USD/osobę (Holandia. Francja). Z porównania tych wielkości z poziomem PKB per capi ta" w tych krajach wynika. że nakłady na kształcenie na poszczególnych szczeblach kształce nia są na ogół kilkakrolnie niższe od PKB per capita. Do tej grupy można zaliczyć 22 kraje 10 Grupa ta charakteryzuje się też wysokimi nakładami na szkołnictwo wyższe. Nakłady te zawierają się w przedziale od 20 000 USD/osobę w Szwecji do 4300 USD/osobę w Belgii. Do drugiej grupy można zaliczyć kraje rozwijające się. w tym również Polskę. Nakłady na dwa pierwsze poziomy kształcenia oscylują w granicach 1525 USD/osobę w Estonii do 500 USD/osobę w Chile. Polska znajduje się mniej więcej w połowie tego przedziału . Analizując w tej grupie wydatki na szkolnictwo wyższe można slwierdzić. że są one znacznie zróżnicowane: naj wyższe ponosi Meksyk 2078 USD/osobę. a najniższe w Korea Południowa 509 USD/osobę_ Dla Polski wiełkość ta wynosi ł 107 USD/osobę_. 'J. 10. World DevcJopmcnt Indic:lI ors. 1999, s, 81-85.. Analiza obejmuje 89 kraje świata. dla których s:\ publikowane dane slalystyl"l.l1c ..

(9) Alfaliw zależnośc i. między. edukacjq a jakością. Trzecia grupa krajów jest najliczniejsza - obejmuje 46 krajów. Są to kraje biedne o dochodzie narodowym przypadającym na jednego mieszkańca znacznie poni żej 2000 USD. Naklady na szkolnictwo podstawowe i średnie wynoszą poniżej 500 USD/osobę. Najmniej w tej grupie wydają Czad i Laos po 15 USD/ osobę. Rozpiętość wydatków na szkolnictwo wyższe w tej grupie jest hardzo duża i zawierają się one w przedziale od 1800 USD/osobę w Zimbabwe do 70 USD/ osobę w Azerbejdżanie. W krajach z grupy trzeciej koszt ten na ogól jest hardzo wysoki w porównaniu z PKB per capita, a w niektórych przypadkach znacznie go przewyższa (np. Zimbabwe, gdzie PKB per capita wynosi 720 USD, a naklady na szkolnictwo wyższe na osobę wynoszą 1804 USD). Analizując powyższe dane, można stwierdzić, że im wyższy poziom PKB per capita w danym kraju tym wyższe naklady na k ształcenie . Niskie wydatki na kształcenie powod ują, że w krajach rozwijających s ię odsetek doros łej ludn ości umiejącej pisać i czytać jest najniższy na św iecie. Świadczy to o niskiej jakośc i kapitału ludzkiego, jak również o potencjalnych moż liwośc iach, jakimi dysponują te kraje. Dane na temat analfabetyzmu zaprezentowane są w zbiorczej tabeli 3. Niskie naklady na szkolnictwo podstawowe powoduje, że wiele krajów św iata nie może radykalnie ograniczyć analfabetyzmu i zapewnić nauki dła dzieci na pierwszym poziomie. W tabeli 3 kraje te są ujęte w trzech grupach ze względu na poziom analfabetyzmu. Do grupy I zaliczone są te kraje, gdzie poziom analfabetyzmu jest najwyższy i zawiera się w przedziale od 85% do 50% populacji. Kraje należące do tej grupy to przede wszystkim kraje afrykańskie i azjatyckie. Z danych wynika że w 22 krajach św iata ponad polowa doros łej ludnośc i nie potrafi pisać i czytać. Najgorsze wskaźniki w tej grupie mają Niger - 85% (z czego aż 92'!f:, 10 kobiety). Burkina Faso - 77% (kobiety 87%), Gambia - 65% (kobiety 72%). Warto zauważyć, że w grupie tej analfabetyzm dotyczy w dużym stopniu ludzi młodych, czyli nie jest tylko wynikiem zaniedbań poprzednich lat, ale również brakiem wlaściwej polityki edukacyjnej w chwiłi obecnej. Kraje te osiągają najni ższy na św iec ie dochód per capi ta: Etiopia 100 USD/osobę, Mali 240 USD/osobę, Gambia 330 USD/osobę. Rysuje się wyraźna zależność między niewykształconym spo łe czeństwem a bardzo niskim dochodem per capita. Wysoki poziom analfabetyzmu występuje w krajach o niskim dochodzie per capita, co oznacza że niewykształccni młodzi ludzie wchodzący w wiek produkcyjny nie będą w stanie w naj mniej szy m stopniu wpłynąć na poprawę sytuacji gospodarczej w swoich krajach. Powyższy wniosek jest również prawdziwy dla grupy następnej, tj. II grupy, do której należą 32 pań stwa. W krajach tych poziom analfabetyzmu waha s ię od 49% do 20%, przy czym odsetek analfabetyzmu wśród młodzieży tej grupy stanowi od 29- 11%. Ponad połowa krajów z tej grupy osiąga najniższy dochód per capim na świecie. Pozostałe kraje z tej grupy osiągają dochód per capi ta w przedziale od 756- 9266 •. •. •.

(10) Gabriela Wro"m"ska. USD. Kraje te leżą w większości w Afryce, Azji . Trzecią grupę krajów charakteryzuje wskaźnik analfabetyzmu w przedziale od 19-11%, z czego 10% stanowią ludzie młodzi. Można więc stwierdzić, że co 10 analfabeta to człowiek młody. Sytuacja więc w tej grupie krajów jest lepsza ni ż w pozostałych dwóch . Około dwie trzecie tych krajów osiąga dochód per capi ta w przedziale od 756-9265 USD. Pozostałe kraje osiągają dochód per capi ta na poziomie 755 USD i mniej . Kraje te leżą podobnie jak kraje z poprzednich grup w Afryce, Azji oraz w Ameryce Srodkowej i Południowej. Tabela 3. Poziom analfabetyzmu na Liczba pań stw. Analfabetyzm wś ród dorosiej ludnośc i powy żej 15. lat. (w %). w 1999 r.. ----------,----------,---------, Analfabetyz m. Dochód per capi ta w USD. w ś ród mlodl.i e ży. od 15- 25 lat (w (;0. 80-30. 85-50. 22. świecie. .. I mOleJ. ..-..---------- _.-. 1? .-. .------. - I. .,--_._.. ---. 49-20. 29-1 t. 17 krajów - 755. Afryka - 18. ·. A7j a - 8. I mniej. .......... .. " ,. ,.. , ._.. .... .. ". 21. ''''. '....... .. .. -...... _",._,. 19-11. , ,..... . . .. .. _.... _."_.,. ". .... " " .............. _",". poniżej. ,.,........ 11. .. ...... 9 krajów - 755-2.995 3 kraje - 2.996 -9.265 I kraj - powy żej 9.266' -"._.... _,.....---_ _.. ..--, ...7 krajów - 755 ...... ·. ' .,. .~. ... I mOleJ. L -_ _. ~. św iat". Afr yka - 14 Azja - 6 Ameryka Środkowa. Wszystk ie kraje w tej grupie - 755 ·. Reg ion. 8 krajów - 756 -2.995 5 krajów - 2.996 -9.265 I kraj - powy icj _ _ _ _ _ _- L_______ _ 9.265'. Ameryka Srodkowa i Południow a - 4 Australia - I. _. ... .. ". ... '.-.".-,.,--_ .. .... "_. ~,,. .... -,.,. ... " --""- ' ._-,. Afryka -7 Alja-6 A meryka Środkowa i. Po łudniowa. - 5. Oceania - I. "Arabia Saudyjska i Kuwejt stanowią wyjątek . ponieważ tak wysoki dochód per capil<.l l<.lwdzil,'czajq przede wszystkim eksportowi ropy naftowej Źródlo : opracowanie własne na podstawie World Development I"dicators ZOO/ . s. 94-97.. Ogółem. w samej tylko Afryce 182 mln ludzi nie umie pisać i czyta ć". Tak wysoki poziom analfabetyzmu może mieć przyczyny w zbyt krótkim czasie trwania nauki. W krajach z wysokim poziomem analfabetyzmu dzieci w wieku szkolII. Rm·;.nik Slatystyki Miedzynarodo wej 2000. s. 14..

(11) AllaliUl. wleżnośd. Ludzkiego .... nym uczą się średnio od dwóch miesięcy (Burkina Faso, Niger) do roku i jednego miesiąca (Jemen, Etiopia) '2 W porównaniu np. ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie średni czas nauki trwa okolo szesnaście lat, czas trwania nauki w wymienionych krajach afrykańskich jest bardzo niski. Pozostalych przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać w niskich nakladach na edukację, slabo rozwiniętym systemie szkolnictwa. zbyt malym interwencjonizmie państwa w dziedzinie edukacji , ograniczonej świadomości spoleczeństw o wplywie. jaki ma edukacja na poziom życia i rozwój kraju . Male naklady w tych krajach na edukację mają związek z niskim dochodem narodowym w przeliczeniu na jednego mieszkańca, co jest wyznacznikiem zamożności kraju, w tym wypadku ich biedy. Kraje są biedne i nie stać je na inwestowanie w ksztalcenie społeczeństwa. a co za tym idzie na ksztahowanie kapitalu ludzkiego. Trudno stwierdzić jednoznacznie. czy dlatego kraje są biedne, że mają niewykształcone spoleczeństwo, czy dlatego mają niewykształcone spoleczeństwo, że są biedne. W krajach wysoko rozwiniętych w zasadzie problem analfabetyzmu (pierwotnego) nie istnieje. Tak wynika z opublikowanych danych statystycznych (istnieje wprawdzie problem wtórnego analfabetyzmu wśród marginalnej części starszej populacji, jednak nie jest on wynikiem zaniedbań edukacyjnych, lecz stylu życia - brakiem kontaktu z prasą, literaturą itp., tj . generalnie niskim poziomem kulturalnym). Kraje te charakteryzują się dlugim czasem nauki. np.: Kanada - 17 lat, Wielka Brytania - 16,5 lat, Finlandia - 16 lat, Norwegia - 15.5 lal. Calk iem dobrze na tym tle wypadają kraje byłego bloku socjalistycznego, w tym również , Polska. Sredni czas nauki wynosi na Węgrzech 13 lat, w Slowacji i Czechach 13 lat. w Estonii i Łotwie po 12,5 lal. W Polsce czas ten wynosi 13 lat n . Szczegółowe dane dotyczące przeciętnej liczby lat poświęconych na kształcenie zawiera tabela 4. Dane zawarte w tabeli 3 i 4 pozwalają na sformułowanie zależności między analfabetyzmem a liczbą lat poświęconych na kształcenie. Im mniejsza liczba lat przeznaczona na kształcenie, tym poziom analfabetyzmu jest wyższy. Do oceny poziomu wykształcenia, a tym samym do określenia jakości kapitalu ludzkiego sluży wskaźnik skolaryzacji, który informuje o tym, ile osób uczy się na poszczególnych poziomach kształcenia w stosunku do liczby osób danej grupy wiekowej odpowiadającej tym poziomom kształcenia. Wskaźnik ten kształtuje się różnie w poszczególnych krajach. Na ogól w krajach bogatych jest on wysoki. a w krajach , rozwijających - niski. Tabela 5 przedstawia dane Banku Swiatowego dotyczące wskaźnika skolaryzacji w krajach rozwijających się i rozwiniętych gospodarczo.. 12. .5wim iti licz.bach, 1999, s. 68-69 .. 1.1. World Deve/opmelJlllldicatorJ 2001. s. 94-96 ..

(12) Gabriela Wrollowska. Tabela 4. Przeciętna liczba lat. na edukację w 1997 r.. po ś więconych. Ogólem. Państwa. Australia. Belgia, Kanada ",-_.,. ,......................... __ ... .... . ....._._. ...... 17. M\' żl.: zyi ni. Kohicly. 17 . 17 Nowa Zelandia. Wielka Brytania 16.5 1 6 17 .... .. _._. ... . .... __ ._---.. -._ ... _--,,-..... . . -----.- .... ------ ---- --- --- --.' --- - Finlandia. Niemcy. Holandia. Stany Zjednoczone l5 t7 16 -- ---.... __.. .... ---.- ... ......... ... --- ....... 15,5 Szwecja Francja. Norwegia. l5 16 "", - " . -"" .. . -_'''''' ...... .... " """.'" . ... """", ... Oania l 5 .. l 5 ----_ .. -. -. .. 15 _.._--_ . ---,_ -,-,._. - --- _.• • • -.14 Korca Południowa , Austria. Portugałia . Szwajcaria 14.5 15 -_ ... _._-• Grecja. Irlandia 14 14 14 -- -- ,, . ......_" .. .... .. ... ..... -------,.,-,--_... . _ ,._-- -_..... _........ ..--- ..... . . ...-.". .._. .------_.... .. " ............._- -- -- . .. . _..,-..... - --. ". , .. Chile, t.3 C7.cchy. Węgry, Polska 13 13 -----... .. _ .,-'" -'" Estonia , Lotwa 12.5 l 13 ....... ..... ._" ..... ------ ................. --- ---.-- ..... --------- Bułgaria , Rumunia 12 12 12 .. --- -.. '" ".,", .. _-- -- ..... ... " . Chorwacj a, Iran l ..1.5.. '''- . ...,,, . ,, l ..l l2 ...... . .. . .. ...... . .... " .. .. ... , ---- --_ _-- •.. .. ,,,_. , '"" ...... .... _ ..... .. ... . .•......• .. ..... .... ". .. " . ' ........ .. .. . ........ ...... .. .. -~ -- _ .. ".", .. ",,,, ......... .. ....... ......... ,,,,"',. .,. . .. ... ........ -.". ,,, ........ ... ... ..."".. _...... ........ ,,-. _._~---- ~.. ..... ........ ........ ". . ............. ,,"' _._ ,. · .... --.-.---.-. ~. ". .. -'-. ,~._."--- -------~-- ~._._._ ._._--- ~.. .... .. _.. .. __. _............... ... "". .... ". ,. ,. --". __ • ______ - _. __ ••••••• _ ....... 00_- __. o. •. •. ". ". ,. ,. .. ..... ". ... ... . .. _... ". ..... --- - __ 0.'···'·· · ,,"' .. .. " " . ' . , • • • __. ____ . _ ••• _ _ ••••••• _. __________. ~-. _. ..... ,~. ,-. .. -- -- ",.,.". ,. _... '" "O .. _'_0 ________ __ ._ .. , •• , ,.0> 0., •• ____ .. _______ __ . • ,,'o. .. -- . ..... _._. ,. "'. " . __ " .... ____ .... ",_ • • -,._' ___ 0 . _ ".-- ... ,, - _. _ - . _ -_. _--- . ____. , ". .. .. ". ~. ,--. _,~. , ,. ". , '". ·. " -- .... ... .... _______ • " o>.. ,,' ,,-,. ~. ",,,. , .. ... _ ........ "" ". , , .,. .. ".-. ". '.,. ll. Botswana, Macedonia, Gruzja. ........... ". ·. ,-,.-. .. .. .......... '. .... ..... ,.,. .. ..... .". ... ·. ,"'". ll. ".""" . . ..... ll. Źródło: World Dt' vefopmt'lIt flldicotorJ 20D / , s. 94-96.. Tabela 5.. Wskaźnik. skolaryzacji w wybranych regionach. św iata. w 1997 r. (w. %). Wska ź nik. skolaryzacji brutto (wedlug poz iomów kształcenia). Wyszczególnienie przedszkole Świat. 106 .. • .. ------.-.... ... Kraje biedne 97 ... . .... . .. -... .... .... ...... - .. ... Kraje rozwijaj ące SIę 36 l 19 ..-- -- .. -- " ,... .. -----.... ---- --,,_... ... _- ..-- . .... __ .......... _--- .. " .. ---- ---... . Kraje o niskim I średnim dochodzie 31 120 -'''-_.-'_. --_.. _- -----._._._.... - ----_._. ------...-.. ...-.---.. ... -. ._- -- ------ -. , ,.,. ". _ .. _. '. .......... .... .. , . " ,. __ _-. .. .. --" ",.,. ~. " , ,-. ... .. pcwy żej średniego -. -- _ _ _ _ --_0 .. _. ___ -. rozwinięte. .. 31 - .- ..... ......... .. .. Krajco dochodach .. Kraje wysoko. ,. __. ,. .. _-- ---- .... __.. .... ---- ------- -. .. _......... .. ·. "0'_" ", __. ~. 60 - - _ . _ - ~~---~-. 70. ----. -- --. ... _... 64. ... wyższy. --- -. 46. ... 69 . -- .. 70 ----- _. -_.-- --- 1--._." .-.--.----66 ----...109 103 106. .. .. . ......... .. " , ,. ~-- -.. ~rcuni. podstawowy. ... ... " '". ".-- .. _..... "",~,_. ". - -. .. ". ". - ., .... ...... -- --",.".,.,. _-_._._-. 14. .. .. _..... .. _o _._,._ '" _. , .. ......... .... __ • __ ___. .. .. .. , ,. 8 •. 12....... ""~",. .. ... --. .. ..... ---. 9 ..... .. ------------. · 22 -- , - _._-- 62. Uwaga : w lahel i zast osowano podział krajów według osiąganego dochodu per capitOl i tak kraje hiednc o niskim dochodzie - 755 USD i mniej. kraje rozwijające s ię o dochodzie poni żej ś rednie go. przcd1.ial od 756-2995 USD. kraje rozwij ające się o dochodzic powyżej ś redn i eg o. przedział od 2996-9265 USD, kraje wysoko rozwinięte o wysokim dochodzie powy:i.cj 9266 USD. Źródło: World })c\'d opmellt 'nd icolorJ 2DO]. s, 156.. Z danych zawarlych w tabeli 5 można zauważyć dodatnią zależność, między poziomem wzrostu gospodarczego a skalą kształcenia na wszystkich szczeblach naucza nia lącznie z wychowaniem przedszkolnym. Edukacja w krajach wysoko rozwinięlych rozpoczyna s i ę dość wcze ś nie, świadczy o tym warlość wskai.nika na poziomie 70 dla wychowania przedszkolnego. Oznacza to, że na 100 dzieci w wieku przedszkolnym 70 do niego uczęszcza . Rozmiary "kształc e nia" mają.

(13) AI/aliza zależności. między edukcu;ją li jakością kapitału. IlUhkiego .... związek. na pewno z poziomem wydatków na kształcenie, dostępnością do nauki, panującymi zwyczajami, np. równouprawnieniem kobiet i mężczyzn. jak również ze wzrostem aspiracji kształcenia młodzieży, co dobrze obrazuje wskaźnik skołaryzacji dła szkołnictwa wyższego. Na jego podstawie można stwierdzić. że 62% osób w wieku odpowiadającym poziomowi kształcenia na szczeblu wyższym w krajach wysoko rozwiniętych naukę taką podjęło. natomiast w krajach rozwijających się tylko ł2%. Różnica jest bardzo znaczna. Obie grupy krajów dzieli przepaść cywiłizacyjna. Wskaźniki powyżej 100% oznaczają. że kształcenie na danym poziomie obejmuje także uczniów nie należących do danej grupy wiekowej i są one najwyższe dla krajów rozwijających się i wynoszą odpowiednio dla poziomu podstawowego 119. Tak wysoki poziom wskaźnika świadczy o "złej" sytuacji w tych krajach, gdyz duża liczba uczniów powtarza klasy i kończy edukację na szczeblu podstawowym (analizując wskaźnik dla tych krajów dla poziomu średniego edukacji). Sformułowane powyżej ogólne prawidłowości poddane zostaną konkretyzacji dla grupy wybranych krajów w tabeli 6. Analizując dane zawarte w tabeli 6. można zauważyć że najbardziej liczną grupę uczniów we wszystkich wymienionych krajach stanowią uczniowie w szkolnictwie podstawowym. Współczynniki skolaryzacji są bardzo wysokie i osiągają , wielkości od 90-110%. Swiadczą one o tym, że w większości krajów prawie wszystkie dzieci w wieku szkoły podstawowej pobierają naukę. Na nieco niższym poziomie kształtuje się współczynnik skolaryzacji dla szkolnictwa średniego. ltak dla Danii wynosi on ł2ł %, we Francji 111 %, w Niemczech 104%. Dla krajów byłego bloku socjalistycznego jest on również wysoki i wynosi nieco poniżej 100% (polska i Węgry - 98%, nieco niższy jest dla Słowacji - 94% i Rosji - 93%). W krajach rozwijających się - biednych wartości współczynnika są znacznie niż sze. Przyczyn tego można upatrywać w tym, że nie wszyscy uczniowie w odpowiednim wieku pobierają naukę na średnim szczeblu kształcenia. Współczynnik ten np. w Indonezji oscyluje wokół 60%, oznacza to, że pozostała część uczniów zakOllczyła edukację na poziomie, szkoły podstawowej lub ją kontynuuje na tym poziomie. zawyżając znacznie współczynnik skolaryzacji do 113%. Najbardziej wymowny jest współczynnik skolaryzacji dotyczący szkolnictwa wyższego. Jego rozpiętość jest ogromna od 88% w Kanadzie do ł % w Mali . Wskaźnikiem o dużej wartości informacyjnej obrazującym poziom k ształcenia na poziomie wyż szym w poszczególnych krajach jest liczba studentów na lO tys. miesz kańców danego kraju. Najwyższy poziom tego wskaźnika osiągnęła Kanada - 700 osób. Stany Zjednoczone 560 osób, w Hiszpanii jest to prawie 400. w łrlan dii - 350, w Portugalii - 300 i w Polsce 250 studentów na 10 tys. mieszkańców". l~. Ed/lkatja i rym'l;. pracy. reJ , S. GO!iIlOWSka. PWN. Warszawa 1999, s. 14..

(14) Gabriela Wrollowskll Anali z ując. dane na ten temat z kilku ostatnich lat. wyrainic rys uje s i ę tendencja wzrostowa. Tendencja ta dotyczy zarówno krajów wysoko rozwini ętych . jak i rozwijających się. Wiąże się to m in. z postępując ymi procesami globalizacji na całym świecie we wszystkich we dziedzinach życia. z postępem technicznym. przede wszystkim dynamicznym rozwojem technologii informat ycznych i telekomunikacyjnych oraz wzrostem świadomości młodych łud z i. którzy d o ko nują wyborów związanych z dalszym kształceniem lub podjęciem pracy. Tabela 6. Wskaźnik skolaryzacji brullO dla wybranych krajów świata w 1997 r. (w % ludności danej grupy wieku) Pozi om k szt ałceni a. •. K raje. Kanada __... ..,._.. -- ...•. Stany Zjednoczone . .. K anada _._------- ..... ...- · _. · Dan I· a . ... -,. " . "".," •... _-".,.. . ... ,, _. ".,. ,. . _ - ~- -. o. o. o. o. .. wyl. sz yę h. ś red n I. podstawowy. przedszkole. SI udeIleI sz kól. I 02 I_,,·,.-. 05 ... ......... . . 88 , ... _ ... _ .. 0'._ ... . ... _-.. . - 64 ..--. .. ... 70 I 02 97 .. 8I _._ .. - -_.._----_.,_ . -----_._-._,--------64 .. .. I 02 I 05 88 _ ... ----_._--_.. . .. - - .- .48 "'''~"' - ,. .... .------ --._, ..... , . ". ------- ... ,,-~ ,. _. ,._._- ----~--- _. -". --- " -'~'. ~'.". ". _.~ --. ,,,,'-. •. ...... 0. .0. -~----.. --~---. .". ". .... . _ . 0 ---. o. 83 .. .. .. .. _IO I..-_ -- _...--- ,--_._.......... I 2I _ .. - .. _._."." -- ... · · Francj a.. .. Il l 5I 83 I 05 .. _ .... _ .. ---_ .. ----_ --_ .... ,_.--. -----. . --_ .. _ .. " ,. -.,,-· .. "'0 Niemey 47 83 ._..__._-_.- . ._... I 04 I 04 _ .. . . ... . . .. . ... _-_ .. -----------_._ .. _. . .. . ---_ .. _.---• • ------_._-"' · · ---· Czechy 88 I 04 --_._-_. 99 2",4 . __ __ .. ---_ . .. . . .. . . . . ---- ---------- . .- -----... - ------ · -..- ...-· • ·· Węg ry I 03 98 24"',,,...... -I 03 ...... _ ... _. . . ....... ... . ..... .................. . .. ..... -. ..... ----_ "."". '" . .. . .... -_ ----.. ,,_ ..... . .. -.. --.-_ ...... _ .. " . .... .. ---. ... " "" ... " · · Pol..sk_a -_._--.---46 98 96 25 .. -"._----Thrcja 8 I 07 58 ..2__I.- ------ .. ....-.._.. --------- ----- . ... .--_--0--_-------_._._. __ ... ---- -----------_._._...... ,----_..- . -------- ".- -_.. ---- -_ ... ---- · ... Słowacj a 76 I 02 94 ... ....... 22 ..... · .-" ......... ..... .... .... ... ..... ............ " .. . ....... Rosj a .. I 07 _-93 43 .. _ .... _ ........ --_ .. . .. ..... .. .. . .. .. . _------- -.. '------• Rumu nI a 53 104 78 .... 23 _._.. ... ._ --... -------42 ..__..._._.-I OI 64 I2 _M.._..alczja _._......._- _. ......- --- ._----------_ ... ---------_ ._---'"_... ,-,--------_. .. Indonczj a I9 I I3 56 II .... .. .. .. ---.. .... _- _.... ........ , _..,'---_._--_._ .. _.. ,_.. .. _--- ... - ..-"_.... _..-........ _... _..... ... .. . M al I 2 49. I____ 3 I .. .. _0 --_-_._._._._--_. ._-- - .. ... _. -_....--------_. _._--_._---...... .. ----Niger I 29 7 .. .. ". ·. ". o o.. 0. ". .. .... .. · .. o. o. o. ... 00. ............. '" . ". '",,,. o. 00. o. .. 0. ,, _. .... .. - .. ..... ... o•. 00. "-_. o o. 00 '. ... ... 00. 000. ,. ~. ,_. o<. "'. " .. -- ". o. •. o. ._ .. ,,'''~. 00. ,. .... .. ... ". 00. , . , . , ••. ~,.. ,. ~. --."., -.. . . .... o . .. _____ . . _. ~---. ,. ~ ,-. ----~. ...... .... .... .. .. ,. .0.. 00. .. ... .... ...... ... o.. _". ~. ,. ~ '.'"'". ..... 00 . 0 .. o o. --~--. ,. ..... ". ~. "''''''. ". o. ,_. _,-,. ,, -. o. o. 000. · .. .. " 0-". ,. 000. .". ... "".",. -------~----- .. "" .. .. 00. .. ... o'. o... • o.. o. o.. ........ .. .. 0. 00. .... . ... .... ,, ..... .. '. o. __. _. _-_.'.'_. --~ - _. o. o. ,. _~. --- ---~- -----. ~ _. _. _.~. ",. ,"'.~. .. _... -_. 00. ...... ........... .0.. '. .. .. 00'. ... 00. o. ~- ----. ____ ___ - ___ __ . _ . _ _ 0'_"_. .... , ........ "-. ~ _. .. A _______ • __ _. --~--~. _~. " .---'. 00. .. ". _"". 0 0. ... 00. ----- -~. ". ~. 000. ~-~- --- ~---. • o. -. O". ~-. .. ......... -". ,~'". •• 0. 00. o. _. --~. .. ....... .. ...... 00. _. ·. ... '0. ". ~'". ,. 0.0. ,.. 00. ..---- ._--. " , .. o . . . . .. ". ~. ... . .. ....... ... ·. 00.. .0. o•. ... o. 00. 00. o. Źródło: Rocz.nik Statyslyki Międzynarodowej 20()O. s. 153-156 oraz Wor/d Developmelllllldicalors 2001. s. 86-88.. Do wytworzenia kapitału ludzkiego niezbędne są. jak już wyżej wspomniallo. inwestycje. W literaturze przedmiotu znanych jest kilka metod obliczania kosztów wytworzenia kapitału ludzkiego" oraz dochodu. jakie dany kapitał ludzki odpowiednio zainwestowany może przynieść wła ściciel owi . M.in. S. R. Dom ań s ki, Kapiw / I/ld:}.:i i w:: m SI gospodarczy, Wydawnictwo Nauk owe PWN, Warszawa 1993. s. 48- 84 oraz M. Dohij:.!. SUI/kili m ; kos:1kapita/lIludzkiego. a rt y kuł tl o st ~ pn y na L\.

(15) Analiza. zależności między edukacją. a jakością. kapitału. ludzkiego .... Cechą charakterystyczną kapitału. ludzkiego jest to. że można go pomnażać i jak każdy kapitał odpowiednio ulokowany bądź zainwestowany powinien przynosić dochód właścicielowi. Wymiernym dochodem w wypadku kapitału ludzkiego jest placa. jaką otrzymują ludzie za udostępnienie swej wiedzy. umiejętności i doświadczenia pracodawcy. Można więc stwierdzić. że jakość kapitalu ludzkiego jest jedn~ z podstawowych determinant kształtujących rynek pracy. Na zakończenie warto poruszyć kwestię związaną z działalności" badawczo-rozwojową Jest to również. jak wspomniano. jedna z form inwestycji w kapital ludzki. ale już o znaczeniu globalnym. Dlatego też ta forma inwestycji odgrywa szczególną rolę. którą nie wszyscy dostrzegają i nie przypisują tej działalności , znaczenia takiego. jakie istotnie posiada. Swiadczą o tym bardzo niskie naklady publiczne na rozwój tej działalności. jak również statystyki dotyczące zatrudnienia w dzialalności badawczo-rozwojowej"'. Z danych wynika. że w kwjach rozwijających się liczba zatrudnionych pracowników w działalności naukowo-badawczej na I mln mieszkańców jest bardzo niska. Są to wielkości rzędu 100 osób na I mln mieszkańców, na przyklad 93 osoby w Malezji. 72 w Pakistanie, 103 osoby w Tajlandii. Są to najniższe wskaźniki na świecie. W tej dziedzinie przodują kraje wysoko rozwinięte. które wiążą z nią duże nadzieje. Współczynnik ten kształtuje się tam na poziomie kilku tysięcy osób. przykładowo: 4909 osób w Japonii. 3826 osób w Danii. 2659 osób we Francji 17 Według definicji przyjętej przez UNESCO działalnością badawczo-rozwojową jest "działalność eksperymentalna i twórcza rozszerzająca zasób wiedzy o człowieku. kulturze i spoleczeństwie oraz wykorzystująca tę wiedzę dla nowych zastosowań [... j działalność ta obejmuje trzy sektory: produkcyjny. szkolnictwa wyższego i usług ogólnych"'8. Z definicji wynika, że działalność badawczo-rozwojowa ma istotne znaczenie dla wielu dziedzin życia. Nowe wynalazki. technologie i rozwiązania wpływają również na tempo i dynamikę produkcji i pośrednio na wzrost gospodarczy. Jeśli chodzi o liczbę zatrudnionych w dzialalności badawczo-rozwojowej dane dotyczące Japonii są najwyższe na świecie. Kraj ten przoduje we wszelkiego rodzaju nowinkach technicznych i komputerowych. Dzieje się to z korzyścią nie tylko dla Japonii. ale również dla całego świata. Z danych statystycznych ukazuje się kolejna prawidłowość. że kraje wysoko rozwinięte prowadzą szeroką dzialalność badawczo-rozwojową. natomiast kraje rozwijające się traktują tę dzialalność marginalnie. stronic internetowej Katedry Rachunkowości AE w Krakowie oraz Pron! lo za/(rC'slI (adlllllkowo.k i. ZCSi'.yty Nauk()w~ nr 553. Wydawnictwo AE w Krakowie. Kraków 2000. 16. World Devdopmem I"dicators 2001, s. 310-313.. 17. Rocz/lik Statystyki Mied:.ynorodowej 20{)(), dział IX .. I~ Ibit/f'm..

(16) Gabriela Wrollow . . ka. Przeprowadzona anali za oparta na dos tępnych danych liczbowych. pozwala na sformulowanie ogólnych wniosków. Po pierwsze. dane podawane przez wiarygodne instylUcje niezbicie dowodzą. że kraje wysoko rozwinięte przeznaczają duży odsetek dochodu narodowego na finan sowanie edukacji. znacznie więcej nii. kraje ubogie. Roz piętość s ięga 7 punktów procentowych dochodu narodowego. Natomiast roz piętość kwotowa wydatków na edukację między krajami wysoko rozwiniętymi a rozwijającymi s ię zawiera s ię w przedziale od 2 USD do 2000 USD. Po drug ie. w krajach bogatych średnia liczba lat przeznaczona na ksztalcenie jest du ża i wynosi od II do 17 lat. natomiast kraje ubogie charakteryzuje bardzo niska średnia liczba lat przeznaczonych na naukę. w skrajnych przypad kach można mówić o miesiącach. W ok. 20 państwach na świecie na 148 czas ten jest krótszy niż rok. Po trzecie. kraje bogate charakteryzują się znikomym odsetkiem osób. które nie potrafią pisać ani czytać. natomiast w krajach biednyc h (22 pań s tw) ponad 50% dorosłej społeczności to anałfabeci . Po czwarte. kraje wysoko rozwinięte charakteryzują s ię wysokim wskaźnikiem skolaryzacji na wszystkich poziomach kształcenia oraz wysoką liczbą studentów na 10 tys. ludności. a kraje biedne wręcz odwrotnie. Ważny dla przyszłości gospodarek jest fakt. że zarówno w krajach bogatych. jak i biednych liczba osób pod ejmującyc h studia wyższe z roku na rok jest co raz więk sza. Po piąte. kraje wysoko rozwinięte promują działalność badawczo-rozwojową i doceniają jej rolę w procesie rozwoju gospodarczego. Jak się wydaje. dla krajów rozwijających się działalność badawcza-rozwojowa to daleka przyszłość.. 4.. .zakończenie. Edukacja jest podstawową inwestycją w kapitał ludzki we wszystk ich krajach świata . Kraje ubogie. rozwijające się powinny duży nacisk położyć na wyk sz tał cenie społeczeństwa. aby dysponować lepiej wykwalifikowaną siłą roboczą. która w przyszłości przyczyni się do rozwoju kraju. Wiadomo. jakie kroki należy podjąć i co należy zrobić. aby podnieść poziom wykształcenia w krajach biednych. Jednak żaden kraj borykający s ię z różnego rodzaju kłopotami natury gospodarczej, społecznej i politycznej (jak np. wojny domowe. głód . brak odpowiedniej opieki s połecznej i zdrowotnej) nie jest w stanie sam poradzić sobie z problemem edukacji społeczeń stwa. Przepaść edukacyjną między krajami pogłębia jeszcze fakt. że np. w krajach europejskich należących do UE realizowane są programy pomocowe w dziedzinie edukacji. upowszec hniające szeroko pojętą edukację. Programy te mają różny charakter poprzez prowadzenie wymiany uczniów i studentów mię dzy ośrodkami kształcenia w różnych krajach. szkolenie kadry edukacyjnej oraz finansowania i wspierania badań naukowych. Kraje rozwijające się nic korzystają z tego typu progra mów..

(17) Analiza. zależności między edukacją. a jakością. kapitału. ludzkiego .... W celu likwidacji luki edukacyjnej i wyrównywaniu jakości kapitału ludzkiego na świecie niezbędna jest pomoc i współpraca na szczeblu międzynarodowym. Trudno oszacować, jaki okres jest niezbędny do wyrównania poziomu wykształ cenia na świecie. Można jednak przypuszczać, że będą to dziesiątki lat. Drastyczne różnice w poziomie wykształcenia w poszczególnych krajach świata są podstawową przyczyną różnicy w jakości kapitału ludzkiego, jakim dany kraj dysponuje, a co za tym idzie również jedną z przyczyn różnic w tempie i dynamice wzrostu gospodarczego. Kapitał ludzki jest trwale powiązany z ludźmi, jest to wiedza, umiejętności, szybkość przyswajania nowych treści naukowych. Aby możliwe było jak najlepsze ukształtowanie kapitału ludzkiego, niezbędne jest kształcenie nieustające (li{elong learnillg) społeczeństwa. Idea ta oparta jest na kształceniu przez cale życie, zaczynając od nauki na poziomie podstawowym poprzez kształcenie na poziomie średnim, wyższym, a kończąc na kształceniu dla doroslych i kursach doskonalących. Ludzie wykształceni stanowią podstawę rozwoju każdego kraju, dlatego zagadnienie rozwoju i inwestowania w kapitalludzki jest bardzo istotne. Nie mniej ważny jest również sposob pomiaru kapitalu ludzkiego, który dostarcza informacji na temat jakości siły roboczej, jaką ma do dyspozycji dany kraj. Informacje te slużą przede wszystkim do analizowania rynku pracy i pozwalają skutecznie zarządzać zasobami ludzkimi. Wiedza na temat tego, jakim zapleczem gospodarczym, naukowym dysponuje dany kraj, staje się jedną z podstawowych i strategicznych informacji. Kraje dysponujące wysoko wykwalifikowaną silą roboczą mają duże możliwości w świecie postępującej globalizacji i mogą rozwijać swoją gospodarkę·. Literatura. Burda M., Wyplosz c., Makroekollomia - podręcznik europejski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000. Bccker G.S., Imvestment in lIuman Capital. Theoretical Analysis, "Journal of Political Economy" 1962, October. Dobija M .. Struktura i koszt kapitału ludzkiego, www.ae.krakow.pl. 2000. Domański S.R., Kapi/ał ludzki i wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993. Edukacja a rynek pracy, red. S. Golinowska. Centrum Analiz Społeczno Ekonomicznych, Warszawa 1999. Grodzicki l, Edukacja czynnikiem rozwoju gospodarczego, Wydawnictwo Adam Mar~ szalek, l(JrUó 2000. Solow KM., Growth Theory: Au Exposition. University Press, 1970. Schultz T., Ed/lcatioll and EctJ!lom;c Growth, Univcrsity ofChcago Prcss, Chicago 1961. Schuhz T., /lIWeSll1ll'llt in /luman Capital, The Free Press, New York 1967..

(18) Gabriela Wrollowska. Staszic S., Przemówienie Z okazji otwarcia Szkoły PrzYl?otmvlIwczej do 11IstyrUlu Poli· technicznego, "Gazeta Warszawska" 1826. nr 5. Walsh J.R., CapiraI COllcepl App/ied 10 Mali , "The Quartcly Jou rnal of Economics" 1935, February.. Roczn ik Statystyki. Międzynarodowej,. 2000.. Warld Development Indicatars 1999, 2001.. An Analysls ol the Correlatlon between Educatlon and the Quallty ol Human Capitalin the World Economy In 1997 The goał of this article is to show the links and correlations be1ween the level ot' educa· tion in individuał countries and thejr level 01' eCOIlomic development. In the introduction. the author briefly presents theoretical issues connecle,d wilh on the cOJlcept of hum3n capital and ils role in economic phenomena. The statistical materia I reviewed in Ihe ariicle enables Ihe author to conduct a thorough analysis or the level or educatiol\ in the world and to capture the correlation hetwecn the educational and developmentallevel of a givcn country, particularly its econamic growth. In the conclusion, the author summarises the correlations between the aforementioned phenornena..

(19)