Wpływ środków Europejskiego Funduszu Społecznego na poziom i dynamikę rozwoju lokalnego

Wpływ środków Europejskiego

Funduszu Społecznego na poziom i

dynamikę rozwoju lokalnego

Ekonomiczne Problemy Usług nr 115, 159-174

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 841 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 115 2014

HUBERT OSTAPOWICZ Uniwersytet w Białymstoku

WPŁYW ŚRODKÓW EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO NA POZIOM I DYNAMIKĘ ROZWOJU LOKALNEGO

Streszczenie

Stan wykorzystania środków EFS w Polsce, w tym w województwie pod-laskim, pozwala na podjęcie badań zmierzających do uzyskania odpowiedzi na bardzo istotne pytania, nurtujące niemal wszystkie instytucje i osoby zaangażo-wane bezpośrednio lub pośrednio w proces dystrybucji i wydatkowania fundu-szy europejskich. Jaka jest skala interwencji środków Europejskiego Funduszu Społecznego wykorzystywanych przez gminy? Jaki jest wpływ tych środków na rozwój lokalny? Autor opracowania dokonuje próby udzielania odpowiedzi na powyższe pytania. Wydaje się, iż uzyskane odpowiedzi powinny stanowić pod-stawę i punkt wyjścia do szerszej analizy, pozwalającej na przyjęcie odpowied-nich rozwiązań regulujących proces wdrażania pomocy wspólnotowej w aktual-nym okresie programowania, tj. po 2013 roku.

Słowa kluczowe: Europejski Fundusz Społeczny, gminy, projekt, program

operacyjny

Wprowadzenie

W okresie programowania na lata 2007–2013 w Polsce jedynym progra-mem operacyjnym współfinansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) stał się Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL).

Mi-mo iż realizacja tego programu zakończy się dopiero 31 grudnia 2015 roku, stan jego zaawansowania pozwala na analizę zarówno aktywności poszczególnych kategorii podmiotów/instytucji w procesie aplikowania o środki EFS, w tym gmin pozyskujących środki EFS na rzecz realizacji określonych zadań publicz-nych, jak również daje podstawę do dokonania próby oceny wpływu tego pro-gramu na rozwój społeczno-gospodarczy.

Celem artykułu jest analiza sprawności gmin województwa podlaskiego w procesie pozyskiwania środków Europejskiego Funduszu Społecznego na rzecz realizacji przedsięwzięć rozwojowych (społecznych), określenie poziomu i dynamiki rozwoju gmin województwa podlaskiego, a także zbadanie relacji pomiędzy poziomem i dynamiką rozwoju lokalnego a skutecznością aplikowa-nia o środki Europejskiego Funduszu Społecznego na przykładzie gmin woje-wództwa podlaskiego. Autor opracowania podejmuje próbę odpowiedzi m.in. na pytania, czy określony stan rozwoju lokalnego wpływa na skuteczność apli-kowania o środki EFS przez gminy województwa podlaskiego, a także czy ist-nieje współzależność pomiędzy stanem rozwoju lokalnego, dynamiką rozwoju lokalnego, absorpcją oraz wydatkowaniem środków EFS.

1.

Według stanu na dzień 1 lipca 2012 roku1

z gminami województwa podla-skiego zawarto ogółem 485 umów o dofinansowanie projektów w ramach Pro-gramu Operacyjnego Kapitał Ludzki, na ogólną kwotę 122 749 421,54 zł. Ma-jąc na uwadze, iż Program ten w perspektywie finansowej 2007–2013 jest jedy-nym w Polsce programem operacyjjedy-nym współfinansowajedy-nym z EFS, dane te stanowią pełen obraz absorpcji środków funduszu przez gminy województwa podlaskiego i jednocześnie stanowią podstawę i punkt wyjścia do dalszych ana-liz2.

W celu oceny skuteczności absorpcyjnej gmin województwa podlaskiego, autor artykułu podjął próbę określenia syntetycznego wskaźnika absorpcji EFS, w ramach którego uwzględniono trzy kryteria związane z procesem

1

Przyjęty okres badawczy wynika z dostępności danych dotyczących wszystkich gmin.

2

Por.: Listy Beneficjentów PO KL – stan na dzień 1 lipca 2012 r., http://www.efs.gov.pl/Stro- ny/lista_beneficjentow_POKL.aspx (7.09.2013).

nym. W pierwszej kolejności dokonano identyfikacji określonych kategorii pro-jektów realizowanych przez gminy w ramach otrzymanych środków EFS. Wstępna analiza wszystkich 485 przedsięwzięć pozwoliła na wyodrębnienie czterech zasadniczych typów projektów dotyczących odpowiednio rynku pracy, integracji społecznej, edukacji oraz adaptacyjności przedsiębiorców i ich pra-cowników. Nie bez znaczenia dla oceny skuteczności gmin w procesie pozy-skiwania środków EFS, w ocenie autora niniejszego artykułu, ma również licz-ba wdrażanych przez gminę projektów. A zatem, do określenia syntetycznego wskaźnika absorpcji środków EFS w gminach województwa podlaskiego wyko-rzystano trzy kryteria:

– Kryterium 1: Wielkość otrzymanego dofinansowania w przelicze-niu na jednego mieszkańca gminy (kryterium kwotowe),

– Kryterium 2: Liczba realizowanych przez gminę typów projektów (kryterium zakresu oddziaływania),

– Kryterium 3: Liczba projektów realizowanych przez gminę w prze-liczeniu na jeden tysiąc mieszkańców (kryterium skali interwencji). Wzór na obliczenie wskaźnika absorpcji EFS przedstawia się następująco:

, 15 , 0 35 , 0 5 , 0 _{m tp p} EFS EFS L L WA       gdzie:

WAEFS – wskaźnik absorpcji Europejskiego Funduszu Społecznego,

EFSm – wielkość pozyskanego dofinansowania na 1 mieszkańca,

Ltp – liczba typów projektów (przyjmuje wartości od 0 do 4),

Lp – liczba projektów w przeliczeniu na 1000 mieszkańców.

Odpowiednim kryteriom przypisano określone wagi, odpowiednio 50, 35 i 15%. Wielkości przypisanych wag mają stanowić o znaczeniu poszczególnych kryteriów dla oceny poziomu absorpcji EFS. Ponadto należy podkreślić, że tak dobrane wagi do poszczególnych kryteriów czynią ranking stabilnym, co po-twierdza prawidłowy ich dobór. Tak skonstruowany syntetyczny wskaźnik ab-sorpcji EFS, po normalizacji wartości poszczególnych cech3_{, pozwala na ocenę}

absorpcji środków przez poszczególne gminy województwa podlaskiego i

3

O metodach normalizacji zmiennych diagnostycznych zob. w: Taksonomiczna analiza

prze-strzennego zróżnicowania poziomu życia w Polsce w ujęciu dynamicznym, red. A. Zeliaś,

rzenie rankingu jednostek. Normalizacji zmiennych dokonano wykorzystując wzór:

,

x

x

x



gdzie x0j oznacza punkt odniesienia dla j-tej zmiennej diagnostycznej, gdzie

zmienne diagnostyczne to: wielkość pozyskanego dofinansowania na 1 kańca; liczba typów projektów; liczba projektów w przeliczeniu na 1000 miesz-kańców. W tym badaniu jako punkt odniesienia przyjęto maksymalną wartość j-tej zmiennej diagnostycznej4.

Analiza rankingu gmin wg wskaźnika absorpcji EFS pokazuje, że najlep-szą gminą w zakresie skuteczności pozyskiwania środków EFS jest gmina wiej-ska Nowe Piekuty.

Ranking gmin województwa podlaskiego sporządzony na podstawie synte-tycznego wskaźnika absorpcji EFS potwierdza zróżnicowany poziom absorpcji środków Funduszu w poszczególnych gminach województwa podlaskiego. Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, iż aż 10 gmin w badanym okresie nie pozy-skało żadnych środków EFS na rzecz przedsięwzięć rozwojowych; wśród nich znajdują się m.in. gmina wiejska Sejny oraz gmina miejska Sejny. Mając na uwadze, iż w dalszej części badań autor zamierza również dokonać m.in. anali-zy związku pomiędanali-zy dynamiką rozwoju lokalnego gmin województwa podla-skiego a wydatkowaniem środków EFS na rzecz przedsięwzięć rozwojowych, wydaje się być konieczne przeanalizowanie gmin województwa podlaskiego nie tylko w kontekście absorpcji środków EFS, do oceny której kluczowe znaczenie miała wartość zawartych umów o dofinansowanie projektów, ale także w kontekście wydatkowania tych środków. Należy zaznaczyć, że podstawowym kryterium uwzględnionym we wskaźniku absorpcji stała się ogólna wielkość środków pozyskanych, a nie wydatkowanych. W przypadku części projektów, wydatkowanie środków ma miejsce w okresach następnych. Dlatego też autor rozprawy, spośród wszystkich 485 umów o dofinansowanie projektów zawar-tych z gminami od początku realizacji PO KL do 1 lipca 2012 roku, dokonał identyfikacji tych projektów, których realizacja zakończyła się, a tym samym zostały wydatkowane środki finansowe, do dnia 31 grudnia 2010 roku. W

4

niku przeprowadzonej analizy okazało się, że gminy województwa podlaskiego do końca 2010 roku zrealizowały 194 przedsięwzięcia projektowe na ogólną kwotę dofinansowania 32 966 879,05 zł. W celu oceny gmin województwa pod-laskiego w kontekście wskaźnika wykorzystania środków EFS, wykorzystano wzór zastosowany do obliczenia wskaźnika absorpcji EFS, przy czym uwzględ-niono wyłącznie dane dotyczące projektów zakończonych do 31 grudnia 2010 roku.

Pierwszą pozycję w rankingu gmin województwa podlaskiego według wskaźnika wykorzystania EFS (WWEFS), zajęła gmina wiejska Turośń

Kościel-na, która w badanym okresie zrealizowała ogółem 4 przedsięwzięcia projektowe w ramach dwóch typów, o wartości ogółem ponad 1 182 tys. zł. Spośród gmin miejsko-wiejskich najwyżej została sklasyfikowana gmina Łapy (2 pozycja), która zrealizowała ogółem 13 przedsięwzięć w ramach trzech typów o ogólnej wartości ponad 2 934 tys. zł, natomiast z grupy gmin miejskich najlepiej wypa-dło miasto Suwałki z 13 wdrożonymi projektami (trzy typy) o ogólnej kwocie dofinansowania ponad 2 980 tys. zł.

2. Ocena poziomu i dynamiki rozwoju gmin województwa podlaskiego

W tej części opracowania autor podejmuje próbę oceny poziomu i dyna-miki rozwoju społeczno-gospodarczego gmin województwa podlaskiego, wyko-rzystując w tym celu metodę porządkowania liniowego.

Ocena poziomu i dynamiki rozwoju lokalnego zostanie przeprowadzona na podstawie wskaźników bazujących na danych statystycznych pozostających w Banku Danych Lokalnych GUS. W literaturze przedmiotu często można spo-tkać stwierdzenie, iż prawidłowość zastosowania metod porządkowania linio-wego do oceny określonych zjawisk społeczno-gospodarczych, zależy w znacz-nym zakresie od trafności doboru zmiennych diagnostycznych5

.

Na etapie doboru zmiennych kierowano się następującymi cechami6

:

5

Por.: K. Jamróz, P. Jamróz, A. Niedźwiecki, Taksonomiczne porządkowanie liniowe jako

in-strument pomiaru efektywności polskich banków uniwersalnych, w: Inżynieria ekonomiczna w badaniach społeczno-gospodarczych, red. M. Król, Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej,

Rzeszów 2003, s. 93–96.

6

Por.: Taksonomiczna analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu życia w Polsce…, s. 37–38.

– dostępnością danych statystycznych dla wszystkich gmin woje-wództwa podlaskiego,

– porównywalnością danych (tj. wybór jednego źródła informacji – Bank Danych Lokalnych GUS),

– mierzalnością danych,

– istnieniem bezpośrednich lub pośrednich zależności pomiędzy po-tencjalnymi działaniami podejmowanymi przez samorządy gminne a rodzajem i wartością zmiennych,

– istnieniem bezpośrednich lub pośrednich zależności pomiędzy spe-cyfiką i wartością zmiennych a potencjalnymi kierunkami inter-wencji EFS, przy czym założono konieczność zastosowania zmien-nych opisujących trzy podstawowe części składowe rozwoju lokal-nego, dotyczące obszarów: gospodarka i rynek pracy, kapitał ludzki i społeczny, oraz infrastruktura7

.

Jednocześnie przy doborze mierników analitycznych przyjęto następujące założenia:

– zmienne diagnostyczne powinny dotyczyć różnych elementów struktury gospodarczej i społecznej danej jednostki przestrzennej, – liczba mierników powinna zapewnić analizie niezbędną

przejrzy-stość, a jednocześnie stanowić podstawę i punkt wyjścia do jedno-znacznej oceny,

– wykorzystywane cechy analityczne powinny przyjąć postać wskaź-ników,

– informacje statystyczne powinny być jak najbardziej aktualne, a także muszą odnosić się do tego samego okresu badawczego8. Ponadto w celu określenia pożądanego okresu badawczego przyjęto nastę-pujące dodatkowe założenia:

– poziom rozwoju lokalnego powinien zostać określony w okresie bezpośrednio poprzedzającym możliwość aplikowania o środki

7

Gospodarka, kapitał ludzki oraz infrastruktura, to obszary, które w literaturze przedmiotu najczęściej wymieniane są jako kategorie czynników, które potencjalnie powinny silnie oddzia-ływać na rozwój społeczno-gospodarczy, a jednocześnie decydują one o stanie rozwoju danej jed-nostki - Por. np.: Potencjał rozwoju regionalnego – Województwo Podlaskie, red. B. Plawgo, Bia-łostocka Fundacja Kształcenia Kadr, Białystok 2007, s. 7–8.

8

Por.: M. Proniewski, J. Rogowski, Model miękki rozwoju regionalnego, red. A.F. Bocian,

Rozwój regionalny: problemy i ujęcia ilościowe, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku,

EFS w perspektywie finansowej 2007–2013, tj. w ramach PO KL, aby móc w dalszej części pracy zbadać współzależność pomiędzy poziomem rozwoju a skutecznością gmin w pozyskiwaniu środków EFS, mającym miejsce w latach następnych – a zatem ustalono, że stan rozwoju lokalnego gmin województwa podlaskiego zostanie określony w 2006 roku,

– dynamika rozwoju lokalnego powinna odnosić się do okresu pozy-skiwania i wydatkowania środków EFS w ramach PO KL przez gminy województwa podlaskiego – a zatem przyjęto, że tempo rozwoju lokalnego zostanie określone dla lat 2006–2010.

Mając na uwadze cechy i założenia, o których mowa powyżej, w pierwszej kolejności zidentyfikowano ogółem 15 wskaźników, które zestawiono w tabe-li 1. Dostępność danych zawartych w Banku Danych Lokalnych GUS pozwotabe-liła na prowadzenie badań dla lat 2006–2010, przy czym ustalenie początkowego okresu badawczego na rok 2006 wynika z konieczności analizy stanu rozwoju lokalnego w roku bezpośrednio poprzedzającym możliwość aplikowania przez gminy o środki EFS w ramach PO KL.

Tabela 1 Zmienne diagnostyczne odnoszące się do rozwoju lokalnego

Wskaźnik Nazwa skrócona wskaźnika Zmienne odnoszące się do obszaru Gospodarka i Rynek Pracy

Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w stosunku do ludności zamieszkałej

Podmioty gospodarcze Liczba pracujących do ludności zamieszkałej Pracujący

Dochody własne gminy na 1 mieszkańca w zł Dochody własne Dochody ogółem gminy na 1 mieszkańca w zł Dochody ogółem Wydatki inwestycyjne gminy na 1 mieszkańca w zł Wydatki inwestycyjne Liczba bezrobotnych w stosunku do osób w wieku

produk-cyjnym

Bezrobotni Wydatki ogółem gminy na 1 mieszkańca w zł Wydatki ogółem Liczba spółek handlowych na 1000 mieszkańców Spółki handlowe Zmienne odnoszące się do obszaru Kapitał Ludzki i Społeczny Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na

1000 mieszkańców

Liczba organizacji Saldo migracji Migracja

Dzieci w wieku 3–5 lat objęte wychowaniem przedszkol-nym w %

Dzieci Wydatki na oświatę i wychowanie, kulturę i ochronę dzie- Wydatki OKS

Wskaźnik Nazwa skrócona wskaźnika dzictwa narodowego, oraz sport na 1 mieszkańca w zł

Zmienne odnoszące się do obszaru Infrastruktura Korzystający z wodociągu w % Wodociąg Korzystający z kanalizacji w % Kanalizacja Korzystający z oczyszczalni ścieków w % Oczyszczalnie Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS.

Zidentyfikowane zmienne poddano analizie statystycznej w celu oceny ich wartości informacyjnej. Analiza posłużyła do wyboru finalnych zmiennych dia-gnostycznych reprezentujących trzy wyróżnione części składowe rozwoju lo-kalnego gmin województwa podlaskiego. Jako najważniejsze kryteria staty-styczne przyjęto: względnie wysoką zmienność przestrzenną, brak nadmiernego skorelowania cech reprezentujących wyodrębnioną grupę (współczynnik kore-lacji < 0,6) i asymetryczność rozkładu.

W rezultacie weryfikacji zmiennych diagnostycznych na podstawie współ-czynnika korelacji liniowej Pearsona9, ostatecznie pozostawiono 9 zmiennych, na podstawie których określono syntetyczny wskaźnik poziomu rozwoju nego oraz w dalszej kolejności syntetyczny wskaźnik dynamiki rozwoju lokal-nego dla wszystkich gmin województwa podlaskiego. Zmienne stanowiące pod-stawę do obliczenia syntetycznych wskaźników rozwoju to: liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w stosunku do ludności zamieszkałej; dochody własne gminy na 1 mieszkańca w zł; wydatki inwesty-cyjne gminy na 1 mieszkańca w zł; liczba bezrobotnych w stosunku do osób w wieku produkcyjnym; liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecz-nych na 1000 mieszkańców; dzieci w wieku 3–5 lat objęte wychowaniem przedszkolnym w %; wydatki na oświatę i wychowanie, kulturę i ochronę dzie-dzictwa narodowego, oraz sport na 1 mieszkańca w zł;korzystający z wodocią-gu w %; korzystający z kanalizacji w %.

Celem przeprowadzenia analizy wstępnego poziomu rozwoju lokalnego gmin, wykorzystano zmienne odnoszące się do 2006 roku, czyli początkowego okresu badawczego. Wszystkim zmiennym diagnostycznym nadano jednakowe wagi (jednakowe znaczenie).

9

Współczynnik korelacji liniowej Pearsona jest jedną z najczęściej stosowanych miar kore-lacji ilościowej. Zob. więcej w: S. Mynarski, Analiza danych rynkowych i marketingowych z

wy-korzystaniem programu STATISTICA, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie,

Budowa wskaźnika syntetycznego wymaga uprzedniego doprowadzenia do jednorodności zmiennych diagnostycznych10. Zatem zbiór zmiennych Xj (j =

1,…, k) podzielono na stymulanty i destymulanty11_{, a następnie dokonano}

za-miany destymulanty (dotyczy liczba bezrobotnych w stosunku do osób w wieku produkcyjnym) na stymulantę oraz normalizacji zmiennych. Do zamiany desty-mulanty na stymulantę skorzystano z formuły:

x



2

x



x

średnią arytmetyczną cechy o numerze j. Zmienna przekształcona w ten sposób zachowuje dwa podstawowe parametry rozkładu – średnią arytmetyczną oraz odchylenie standardowe12.

Natomiast normalizacji zmiennych dokonano wykorzystując wzór:

,

x

x

x



gdzie x0j oznacza punkt odniesienia dla j-tej zmiennej diagnostycznej. W tym

badaniu jako punkt odniesienia przyjęto maksymalną wartość j-tej zmiennej diagnostycznej. Cenną własnością tak przekształconych zmiennych jest ich unormowanie w przedziale (0; 1). Oznacza to, że im wartości zmiennej *

j x są bliższe jedności, tym korzystniejsze miejsce zajmuje dany obiekt (w tym przy-padku gmina) pod względem analizowanej zmiennej. Zastosowanie takiego sposobu normalizacji skutkuje również tym, że wartości zmiennej syntetycznej,

10

O rodzajach zmiennych diagnostycznych zob. w: Taksonomia 17. Klasyfikacja i analiza

danych – teoria i zastosowanie, red. K. Jajuga, M. Walesiak, Wydawnictwo Uniwersytetu

Eko-nomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2010, s. 321.

11

Pojęcia stymulanty i destymulanty zostały wprowadzone przez Z. Hellwiga w 1967 roku Przez stymulantę rozumie się taką zmienną, której wysokie wartości dają podstawę do traktowa-nia danego obiektu jako lepszego z punktu widzetraktowa-nia kryterium agregatowego (w omawianym przypadku – pod względem poziomu rozwoju lokalnego). Natomiast pojęcie destymulanty wiąże się z taką zmienną, której wysokie wartości oznaczają konieczność zaklasyfikowania danego obiektu jako gorszego. Zob.: Z. Hellwig, Wielowymiarowa analiza porównawcza i jej

zastosowa-nie w badaniach wielocechowych obiektów gospodarczych, w: Metody i modele ekonomiczno-matema-

tyczne w doskonaleniu zarządzania gospodarką socjalistyczną, red. W. Welfe, PWE, Warszawa

1981.

12

tj. syntetycznego wskaźnika rozwoju lokalnego, zostaną unormowane w prze-dziale (0; 1)13.

Wartości zi zmiennej syntetycznej WPR opisującej poziom rozwoju

lokal-nego gmin województwa podlaskiego obliczono jako średnią wartość znormali-zowanych zmiennych diagnostycznych zgodnie z następującą formułą14:

).

,...,

1

(

n

i

k

x

z







W dalszej kolejności opracowano ranking gmin województwa podlaskiego według syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju lokalnego w 2006 roku (WPR).

Analiza rankingu gmin wg wskaźnika rozwoju lokalnego pokazuje, że gminą sklasyfikowaną na najwyższym miejscu ze względu na wartość wskaźni-ka rozwoju lowskaźni-kalnego w 2006 roku jest gmina Białowieża.

Na dalszym etapie badań autor dokonał również obliczeń wskaźnika po-ziomu rozwoju lokalnego dla roku 2010. W tym celu wykorzystano wartość zmiennych diagnostycznych odnoszących się właśnie do tego roku

Analiza porównawcza opracowanych rankingów gmin województwa pod-laskiego według wskaźników poziomu lokalnego odpowiednio w roku 2006 i 2010 pokazuje, iż w grupie gmin miejskich poprawiły swoje pozycje: Graje-wo, Łomża, Suwałki, a przede wszystkim stolica województwa. Miasto Biały-stok awansowało z 10 na 1 pozycję w rankingu obejmującym wszystkie 118 jednostek. Poza tym w tej grupie gminy nie odnotowały znaczących spadków w rankingu. W grupie gmin wiejskich sytuacja była bardzo zróżnicowana. A mianowicie wprawdzie aż 45 jednostek terytorialnych pogorszyło swoje po-zycje, ale jednocześnie w wielu przypadkach odnotowano znaczny awans –

13

W przedmiotowym badaniu w celu normalizacji zmiennych zastosowano przekształcenie ilorazowe, tak jak w przypadku normalizacji cech na etapie konstrukcji odpowiednio syntetycz-nych wskaźników absorpcji EFS i wykorzystania EFS.

14

W omawianym przypadku autor zastosował tzw. syntetyczną miarę bezwzorcową. Alterna-tywną zmienną syntetyczną jest syntetyczna zmienna wzorcowa. Jest to tzw. taksonomiczna

mia-ra rozwoju Hellwiga, często w litemia-raturze przedmiotu określana miarą rozwoju gospodarczego.

W przypadku bezwzorcowych syntetycznych miar rozwoju mają zastosowanie najczęściej średnie zbiory obserwacji cechujących dane obiekty – zob.: Taksonomiczna analiza przestrzennego

gmina Turośl (ze 107 na 52 miejsce), gminy Zawady i Zbójna – awans aż o 52 pozycje.

W celu określenia dynamiki rozwoju lokalnego obliczono średnią z co-rocznych zmian wcześniej zidentyfikowanych dziewięciu zmiennych diagno-stycznych. W tym celu dla każdej pary kolejnych lat z okresu 2006–2010, tj. 2006–2007, 2007–2008, 2008–2009, 2009–2010, obliczono zmianę, wyliczono średnią i dokonano normalizacji otrzymanych w ten sposób zmiennych. Następ-nie zsumowano znormalizowane średNastęp-nie coroczne zmiany przyjętych w bada-niach zmiennych diagnostycznych, otrzymując w ten sposób syntetyczny wskaźnik dynamiki rozwoju lokalnego gmin województwa podlaskiego (WDR).

Analiza rankingu gmin według wskaźnika dynamiki rozwoju pokazuje, że cztery gminy, sklasyfikowane na najwyższych pozycjach, osiągnęły wartość WDR w przedziale (3,162; 4,252). Jednocześnie aż 45 jednostek terytorialnych

wykazało się wskaźnikiem dynamiki rozwoju w przedziale (–0,760; 0,995). Niewątpliwie dane pokazują zróżnicowanie gmin województwa podlaskiego w zakresie tempa rozwoju lokalnego. Najszybciej rozwijającą się w badanym okresie gminą miejską była stolica województwa, tj. miasto Białystok, gdzie odnotowano najwyższą wartość syntetycznego wskaźnika dynamiki rozwoju (2,502). Natomiast największe zróżnicowania w tempie rozwoju lokalnego (WDR=[–0,760; 4,252]) zidentyfikowano w grupie gmin wiejskich.

3. Poziom a dynamika rozwoju lokalnego

Oprócz przeprowadzonej analizy poziomu i dynamiki rozwoju gmin zba-dano również relację pomiędzy poziomem rozwoju gmin w 2006 roku (WPR)

a dynamiką ich rozwoju w okresie 2006–2010(WDR). W tym celu autor

zasto-sował miarę korelacji rangowej, a mianowicie współczynnik korelacji rang Spe-armana15. Miary korelacji rangowej mają zastosowanie w procesach porówny-wania określonych uporządkowań. Jedną z metod, będącą miernikiem

15

Do badania korelacji w przypadku występowania skal porządkowych najczęściej używa się współczynnika korelacji rang Spearmana (tzw. współczynnika korelacji kolejnościowej) lub współczynnika korelacji rang Kendalla. Autor artykułu przeprowadził odpowiednie obliczenia wykorzystując zarówno współczynnik korelacji rang Spearmana, jak również współczynnik kore-lacji rang Kendalla. Mając na uwadze, iż w wyniku przeprowadzonych obliczeń uzyskano bardzo zbliżone do siebie wyniki, w artykule prezentowane są jedynie obliczenia współczynnika korela-cji rang Spearmana. O korelakorela-cji rang Spearmana zob. więcej: A. Zeliaś, Metody statystyczne, PWE, Warszawa 2000, s. 91–95.

ści pomiędzy danymi rankingami, jest współczynnik korelacji rang Spearmana, który stosowany jest w sytuacji, kiedy istotą porównywania określonych upo-rządkowań jest nie tylko kolejność, ale również dystans pomiędzy porównywa-nymi wielkościami16

. Współzmienności wskaźników poziomu rozwoju w 2006 roku i dynamiki rozwoju w latach 2006–2010 przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2 Poziom a tempo rozwoju lokalnego gmin województwa podlaskiego

Współczynnik korelacji rang Spearmana pomiędzy rankingiem gmin wg wskaźnika poziomu rozwoju w 2006 roku(WPR) a rankingiem wg wskaźnika dynamiki rozwoju

w latach 2006–2010 (WDR)

Rodzaj gminy GM GW GMW ogółem Wartość współczynnika

kore-lacji

–0,148 0,012 0,558 0,159 Pogrubione współczynniki korelacji są istotne z p < 0,05

Objaśnienia:

GM – gmina miejska; GMW – gmina miejsko–wiejska; GW – gmina wiejska Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS.

Przeprowadzone obliczenia wykazały, iż w grupie gmin miejsko-wiejskich występuje dość silna korelacja dodatnia, co oznacza, że gminy o wyższym po-ziomie rozwoju lokalnego w 2006 roku odnotowały odpowiednio wyższą dy-namikę rozwoju w latach 2006–2010. W pozostałych grupach gmin nie odno-towano istotnych statystycznie związków.

Resumując, podjęte badania dotyczące określenia stanu rozwoju gmin w 2006 roku, analizy tempa ich rozwoju w latach 2006–2010, a w końcu zbada-nia relacji pomiędzy poziomem i dynamiką rozwoju, pozwalają na stwierdzenie, iż gminy województwa podlaskiego wykazują się zróżnicowanym

pozio-mem i dynamiką rozwoju społeczno-gospodarczego, przy czym istnieje re-lacja pomiędzy poziomem a tempem rozwoju gmin.

4. Analiza zależności pomiędzy absorpcją i wykorzystaniem

(wydatkowaniem) EFS a poziomem i dynamiką rozwoju lokalnego

16

W tej części artykułu autor dokonuje próby zbadania współzależności po-między:

– rankingiem gmin wg wskaźnika absorpcji EFS (WAEFS) a

rankin-giem gmin wg wskaźnika poziomu rozwoju lokalnego w 2006 roku (WPR),

– rankingiem gmin wg wskaźnika wykorzystania EFS (WWEFS)

a rankingiem gmin wg wskaźnika poziomu rozwoju lokalnego w 2006 roku (WPR),

– rankingiem gmin wg wskaźnika wykorzystania EFS (WWEFS)

a rankingiem gmin wg wskaźnika dynamiki rozwoju lokalnego w latach 2006–2010 (WDR).

W celu dokonania analizy odpowiednich współzależności, również i w tym przypadku zastosowano współczynniki korelacji rang Spearmana. W tabeli 3 przedstawiono zależności pomiędzy poszczególnymi uporządkowa-niami.

Tabela 3 Poziom i tempo rozwoju a wielkość absorpcji i wykorzystania środków Europejskiego Funduszu Społecznego przez gminy województwa podlaskiego

Współczynnik korelacji rang Spearma-na pomiędzy rankingiem gmin wg wskaźnika absorbcji EFS (WAEFS) a:

Współczynnik korelacji rang Spe-armana pomiędzy rankingiem gmin

wg wskaźnika wykorzystania EFS (WWEFS) a

Rodzaj gminy

rankingiem wg wskaźnika poziomu rozwoju w 2006 r. (WPR) Rodzaj gminy rankingiem wg wskaźnika dy-namiki rozwoju w latach 2006–2010 (WDR) rankingiem wg poziomu rozwoju w 2006 r. (WPR) GM –0,154 GM 0,022 –0,198 GW 0,062 GW –0,015 0,239 GMW 0,232 GMW 0,629 0,538 ogółem 0,082 ogółem 0,127 0,306

Pogrubione współczynniki korelacji są istotne z p < 0,05 Objaśnienia:

GM – gmina miejska; GMW – gmina miejsko-wiejska; GW – gmina wiejska

Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS i Minister-stwa Rozwoju Regionalnego.

Analiza danych zawartych w tabeli 3 pokazuje, iż istnieje stosunkowo sil-na dodatnia korelacja w grupie gmin miejsko-wiejskich pomiędzy rankingiem gmin według wskaźnika wykorzystania EFS w ramach PO KL do końca grud-nia 2010 roku(WWEFS) a rankingiem gmin według wskaźnika poziomu rozwoju

(WPR) w 2006 roku [0,538]. Odnotowano również w tym obszarze dodatnią

ko-relację w grupie gmin wiejskich [0,239] oraz dla wszystkich gmin wojewódz-twa podlaskiego ogółem [0,306]. Powyższe oznacza, że gminy o wyższym po-ziomie rozwoju na początku okresu badawczego, tj. w 2006 roku, cechowało wyższy poziom wykorzystania (wydatkowania) środków EFS w ramach PO KL do końca 2010 roku – zależność ta w szczególności dotyczy gmin miejsko-wiejskich.

Odnosząc się do relacji pomiędzy rankingiem gmin według wskaźnika wykorzystania EFS (WWEFS) a rankingiem gmin według wskaźnika dynamiki

rozwoju w latach 2006–2010 (WDR), należy podkreślić występowanie dość

sil-nej korelacji dodatniej w grupie gmin miejsko-wiejskich (0,629), co oznacza, że jednostki o wyższym poziomie wykorzystania środków EFS w ramach PO KL charakteryzowała wyższa dynamika rozwoju w latach 2006–2010. W zakresie relacji pomiędzy rankingiem gmin według wskaźnika wykorzystania EFS (WWEFS) a rankingiem gmin według wskaźnika dynamiki rozwoju w latach

2006–2010 (WDR) w pozostałych kategoriach gmin, a także współzależności

pomiędzy rankingiem gmin według wskaźnika absorpcji EFS (WAEFS) a

ran-kingiem gmin według wskaźnika poziomu rozwoju lokalnego w 2006 roku (WPR), nie stwierdzono statystycznie istotnych zależności.

A zatem badania ostatecznie pokazały, że co do zasady istnieje zależność pomiędzy poziomem rozwoju lokalnego w 2006 roku a wykorzystaniem środ-ków EFS w ramach PO KL przez gminy województwa podlaskiego, przy czym nie stwierdzono korelacji istotnych statystycznie w grupie gmin miejskich. Jed-nocześnie stwierdzono występowanie zależności pomiędzy dynamiką rozwoju lokalnego w latach 2006–2010 a wykorzystaniem środków EFS w ramach PO KL, przy czym związki istotne statystycznie dotyczą wyłącznie gmin miejsko- -wiejskich (korelacja dodatnia).

Podsumowanie

W celu oceny sprawności gmin województwa podlaskiego w procesie po-zyskiwania środków EFS zastosowano metodę porządkowania liniowego,

spo-rządzając ranking gmin województwa podlaskiego według syntetycznego wskaźnika absorpcji EFS, który wykazał zróżnicowanie gmin województwa podlaskiego w obszarze pozyskiwania i wydatkowania środków Funduszu. Przeprowadzone badania pokazały, że najskuteczniejszą gminą w wojewódz-twie podlaskim w zakresie absorpcji środków EFS jest gmina wiejska Nowe Piekuty. W dalszej kolejności dokonano próby określenia poziomu i dynamiki rozwoju lokalnego, oraz, w wyniku zastosowania miary korelacji rangowej, zbadano relację pomiędzy stanem rozwoju a tempem rozwoju gmin. Wprawdzie sporządzone na podstawie syntetycznych wskaźników rozwoju rankingi gmin województwa podlaskiego pokazały zróżnicowanie jednostek zarówno pod względem poziomu, jak również tempa rozwoju, i jedocześnie analiza relacji pomiędzy rankingiem gmin według wskaźnika poziomu rozwoju a rankingiem gmin według wskaźnika dynamiki rozwoju potwierdziła istnienie dodatniej ko-relacji w grupie gmin miejsko-wiejskich, jednakże nie stwierdzono w tym za-kresie istotnych statystycznie współzależności w pozostałych grupach gmin. Badania empiryczne ostatecznie potwierdziły, że co do zasady istnieje zależ-ność pomiędzy poziomem rozwoju lokalnego w 2006 roku a wykorzystaniem środków EFS w ramach PO KL (w okresie od początku wdrażania programu do 31 grudnia 2010 roku) przez gminy województwa podlaskiego, przy czym nie stwierdzono korelacji istotnych statystycznie w grupie gmin miejskich. Jedno-cześnie stwierdzono występowanie zależności pomiędzy dynamiką rozwoju lo-kalnego w latach 2006–2010 a wykorzystaniem środków EFS w ramach PO KL, przy czym związki istotne statystycznie dotyczą głównie gmin miejsko-wiejskich (korelacja dodatnia).

Literatura

Hellwig Z., Wielowymiarowa analiza porównawcza i jej zastosowanie w badaniach

wielocechowych obiektów gospodarczych, w: Metody i modele ekonomiczno- -matematyczne w doskonaleniu zarządzania gospodarką socjalistyczną, red.

W. Welfe, PWE, Warszawa 1981.

Jamróz K., Jamróz P., Niedźwiecki A., Taksonomiczne porządkowanie liniowe jako

in-strument pomiaru efektywności polskich banków uniwersalnych, w: Inżynieria ekonomiczna w badaniach społeczno-gospodarczych, red. M. Król, Wydawnictwo

Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2003.

Mynarski S., Analiza danych rynkowych i marketingowych z wykorzystaniem programu

STATISTICA, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2003. Potencjał rozwoju regionalnego – Województwo Podlaskie, red. B. Plawgo, Białostocka

Fundacja Kształcenia Kadr, Białystok 2007.

Proniewski M., Rogowski J., Model miękki rozwoju regionalnego, red. A.F. Bocian,

Rozwój regionalny: problemy i ujęcia ilościowe, Wydawnictwo Uniwersytetu

w Białymstoku, Białystok 2001.

Taksonomia 17. Klasyfikacja i analiza danych – teoria i zastosowanie, red. K. Jajuga,

M. Walesiak, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wro-cław 2010.

Taksonomiczna analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu życia w Polsce w ujęciu dynamicznym, red. A. Zeliaś, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w

Krako-wie, Kraków 2000.

Zeliaś A., Metody statystyczne, PWE, Warszawa 2000.

USING OF EUROPEAN SOCIAL FUND MEANS BY COMMUNES OF THE PODLASKIE VOIVODSHIP AND LEVEL AND DYNAMICS OF THE

LOCAL DEVELOPMENT

Summary

The status of the use of the ESF means in Poland, including the Podlaskie Voivodship, allows to start the research which aim at providing answers to vital ques-tions bothering nearly all instituques-tions and persons directly or indirectly engaged in dis-tribution on spending of EU funds. What is the scope of European Social Fund means intervention used by communes? What is the impact of those means onto local devel-opment? The author of the paper attempts to answer some of those questions. It seems that the answers should become the basis and the starting point for a wider analysis, which would enable to apply suitable solutions controlling the process of implementing EU aid in the coming programming period, which is after 2013.

Keywords: European Social Fund, communes, project, operational programme