Artykuł przeglądowy Review
Znaczenie przedstawionej tematyki
Celem niniejszego artykułu przeglądowego jest charakterystyka, głównie na podstawie dwóch nastę-pujących źródeł (17, 18), postępu, który dokonał się w minionym dwudziestoleciu, zwłaszcza w oparciu o testy umożliwiające sekwencjonowanie genomu wirusa klasycznego pomoru świń (classical swine fever virus, CSFV) (17, 18). Umożliwiają one, przy udziale również unowocześnianego ustawodawstwa, dotyczą-cego zwalczania klasycznego pomoru świń (classical swine fever, CSF), bardziej precyzyjne określanie źró-deł infekcji oraz stwarzają lepsze możliwości śledzenia dynamiki epidemiologii CSF w Europie i w krajach pozaeuropejskich, włącznie z poprawą skuteczności immunoprofilaktyki i potwierdzaniem eradykacji tej zaraźliwej choroby świń.
Ciągle istnieją znaczące rezerwuary CSFV, zwłasz-cza w Azji i Afryce, co czyni wymienioną tematykę nadal aktualną, mimo że w licznych krajach choroba ta obecnie nie występuje.
W Polsce CSF nie jest stwierdzany od 1994 r., jednak wykazywany był, względnie jest, w wielu państwach europejskich, w tym graniczących z Polską, u świń domowych i/lub u dzików. To ostatnio wymienione źródło CSFV ciągle stwarza trudności, co do precyzyj-nego określenia jego występowania oraz eradykacji.
Klasyczny pomór świń pozostaje zatem nadal, w od-niesieniu do Europy, jedną z najbardziej groźnych, wysoce zaraźliwych chorób trzody chlewnej. Wskazuje na to m.in. fakt, że w latach 1995-2007 z powodu wy-mienionej choroby w krajach Unii Europejskiej (UE) zabito i poddano utylizacji około 16 milionów świń,
Klasyczny pomór świń – aktualna sytuacja
epidemiologiczna w Europie
MARIAN TRUSZCZYŃSKI, ZYGMUNT PEJSAK
Zakład Chorób Świń, Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, Al. Partyzantów 57, 24-100 Puławy
Otrzymano 19.02.2014 Zaakceptowano 18.04.2014
Truszczyński M., Pejsak Z.
Classical swine fever – the present epidemiological situation in Europe Summary
The purpose of the article was to characterize the progress achieved in Europe during the last two decades on the control of classical swine fever (CSF) in domestic pigs and the wild boar population in Europe. RT-PCR and other findings based on molecular biology, improving laboratory diagnosis and enabling the use of DIVA strategy in vaccination, were mentioned. The classical swine fever virus (CSFV) using genome sequencing could be divided into 3 genotypes. Genotype 1 and 2 could be subdivided into 3 subgenotypes, each and genotype 3 in 4 subgenotypes. These results enabled the implementation of tracing the spread of particular strains of CSFV and the definition of the origin of the infection, what earlier was not possible. A special database of these findings is located in the E.U. and OIE Reference Laboratory for CSF in the Institute of Virology, University of Veterinary Medicine in Hannover, Germany. In the second part of the paper the current epidemiological situation concerning CSF in domestic pigs and the wild boar population is characterized. It relates to Germany and France, Slovakia and Hungary, Lithuania and Latvia, Romania, Bulgaria and the Balkan region. Besides E.U. member countries also other European countries are mentioned. It is underlined, that the wild boar population plays a crucial role as the reservoir of CSFV in Europe. In connection with this statement a working group on CSF in wild boar of the Directorate General Health and Consumer Protection (DGSANCO) of the European Commission initiated a common data base on the epidemiology of CSF in wild boar. In parallel to collecting CSFV isolates and sequences data concerning strains from domestic pigs the same information from wild boar is collected. All these data are to disposal of the national Reference Laboratories for CSF worldwide. The paper, at the end, presents recommendations concerning progress in the control and eradication of CSF, mentioning the significant role of vaccination with the use of DIVA strategy particularly for the wild boar population. Despite of the achieved progress, taking into account the present epidemiologic situation in Europe it is stated, that CSF still belongs to the most important viral diseases in pigs in Europe and also worldwide.
przy dodatkowych wysokich kosztach związanych ze zwalczaniem oraz ze stratami związanymi z niemoż-nością eksportu świń i produktów wieprzowych.
Genom wirusa
Wirus klasycznego pomoru świń zaliczony został do rodziny Flaviviridae, a w tych ramach do rodzaju
Pestivirus. Jako wirus monokseniczny wywołuje
zachorowania wyłącznie u zwierząt należących do rodziny Suidae, w tym u świni domowej (Sus scrofa
domestica), dzików (Sus scrofa ferus) oraz świń
afry-kańskich (Phacochoerus aficanus, Potamochoerus
porus i Hylochoerus meinertzhageni). Wymieniony
wirus jest ściśle spokrewniony z wirusem choroby granicznej owiec (Border disease virus, BDV) oraz wirusem choroby błon śluzowych i wirusowej biegunki bydła (Bovene virus diarrhea, BVD – Mucosal diarrhea virus, MDV czyli BVD-MDV). Wymienione wirusy zaliczane są również do rodzaju Pestivirus. Niekiedy zakażają one też świnie.
Wirus klasycznego pomoru świń, stanowiąc gatu-nek, podzielony został na trzy genotypy – 1, 2, 3. W ich ramach odróżniono w odniesieniu do genotypów 1 i 2 po 3 subgenotypy, a w odniesieniu do genotypu 3 – 4 subgenotypy (12, 16).
Powyższe umożliwiło dokładniejsze określenie dróg szerzenia się izolowanych z przypadków chorobowych szczepów CSFV, co ma istotne znaczenie w badaniach epidemiologicznych, w tym w określaniu źródeł i dróg infekcji.
Ustalenie przynależności izolowanego z przypadku chorobowego szczepu CSFV do jednego z wymienio-nych genotypów, a w kolejności do subgenotypów, opiera się na sekwencjonowaniu nukleotydów genomu danego izolatu (4, 12, 15).
Na podstawie badań genetycznych izolowanych szczepów CSFV z endemicznych ognisk choroby wirus ten okazał się względnie stabilny i jedynie wy-kazywano nieliczne zmiany w sekwencji nukleotydów genomu (11, 12, 22).
Do chwili obecnej typowanie genetyczne szczepów CSFV odnosi się głównie do sekwencjonowania krót-kich fragmentów genomu, rzędu 150 nukleotydów (NTR) (6, 12, 16). Dodatkowo do genetycznej cha-rakterystyki CSFV (16) zaproponowano dwa kolejne, podlegające sekwencjonowaniu, fragmenty genomu, odpowiednio, o długości 190 i 409 nukleotydow, zlo-kalizowane w E2 (12), pierwszy i NS5B, drugi (2). Sekwencje nukleotydów wymienionych regionów zostały włączone do bazy danych (CSF-DB) Unijnego Laboratorium Referencyjnego ds. CSF (EURL, UE) w Hanowerze (7). Kolekcja CSFV w EURL i jej od-powiadająca baza danych stały się ważnym źródłem informacji przydatnych w zwalczaniu CSFV w Europie (16, 17).
W rutynowej diagnostyce genetyczne typowanie CSFV opiera się na analizie sekwencji fragmentów 5’NTR i E2, jednak stosunkowo krótkie długości tych
fragmentów często uniemożliwiają odróżnienie blisko spokrewnionych izolatów CSF. Te ograniczenia są powodem dalszych badań zmierzających do określania dłuższych sekwencji genomu poszczególnych genoty-pów i subgenotygenoty-pów.
Oprócz uzyskania postępu w identyfikowaniu izo-latów CSFV, dotychczasowe wyniki badań sekwencji nukleotydów genomu izolatów tego wirusa stanowią podstawę do odróżniania zwierząt szczepionych prze-ciw CSF od zwierząt zakażonych, przy wykorzystaniu strategii DIVA, czyli „odróżniania zwierząt zaka-żonych od zwierząt szczepionych” (Differentiation of Infected from Vaccinated Animals), w przypadku dysponowania tzw. szczepionką markerową (8, 19).
Sytuacja epidemiologiczna
W latach 2000-2006 stwierdzono ogniska CSF u świń domowych w Niemczech, we Włoszech, w Luksemburgu, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Wykazywano w tym okresie też ogniska CSF u dzików. W Niemczech i Luksemburgu były one źródłem CSF u świń domowych. W wymienionych krajach oraz we Francji, jak również w Bułgarii, Rumunii i Słowacji zastosowane zostały doustne szczepienia dzików.
Wśród państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r. (Cypr, Republika Czech, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowacja i Słowenia), jedynie Słowacja nie była wolna od CSF u świń do-mowych. Dodatkowo wirus CSF krążył w populacji dzików wzdłuż granicy Słowacji z Węgrami, wywo-łując kolejne ogniska CSF również u świń domowych (1, 21).
W 2006 r., tuż przed wstąpieniem Rumunii i Bułgarii do UE w 2007 r. ciągle stwierdzano wiele ognisk w tych dwóch krajach. W Bułgarii wykazano 7 ognisk u świń, a w Rumunii 800 ognisk w fermach świń i 17 przypadków u dzików (cyt. wg 17).
W latach 2007-2013 we Francji (Wogezy) ostatni przypadek CSF u dzika wykryto w 2007 r. W Niem- czech ostatni przypadek CSF u dzika stwierdzono w 2009 r. na terenie krajów federalnych: Rheinland- -Palatynat i Północna Nadrenia-Westfalia (14). CSFV utrzymywał się tam ponad rok (połowa 2007 r. do końca 2008 r., względnie początku 2009 r.) wśród szczepionej populacji dzików (11). Przykład ten do-wodzi, że dziki mogą stanowić długo utrzymujący się rezerwuar wirusa CSF.
Dowodem powyższego może być również sytuacja na Słowacji i na Węgrzech. Na obszarach wymienio-nych krajów CSF występował endemicznie u dzików, skąd zakażał również świnie domowe. Ostatnie stwier-dzone ognisko u świń domowych, łączone z dzikami jako źródłem infekcji, zarejestrowano na Słowacji w 2008 r. (cyt. wg 17). Na Węgrzech ostatnie przy-padki CSF u dzików wykazano w 2009 r. Na Słowacji prowadzono doustną wakcynację dzików w latach 2007-2009, stosując szczep C (17). Na Węgrzech CSF eradykowano bez szczepień dzików (17).
W kolejnych latach CSF stwierdzono na Litwie u świń i dzików w latach 2009 i 2011, a na Łotwie w 2012/2013 r. (17).
Mimo szerokiego stosowania nowoczesnych technik diagnostycznych, w tym sekwencjonowania genomu szczepów wykazanych na Litwie (2009 i 2011) oraz na Łotwie (2012/2013) u świń i dzików nie udało się ustalić źródła ich pochodzenia ze względu na niedo-stępność danych na temat sekwencjonowania genomu szczepów CSFV ewentualnie występujących na terenie Białorusi i Rosji.
Klasyczny pomór świń domowych zlikwidowano na Łotwie w listopadzie 2012 r., natomiast w kwietniu 2013 r. nadal wykazywane były przypadki CSF u dzi-ków. Po dwóch tygodniach po ogłoszeniu eradykacji CSF zanotowano na Łotwie ponownie obecność CSFV u świń domowych w chowie przyzagrodowym (małe chlewnie z kilkoma świniami). Dotyczyło to obszaru w pobliżu granicy z Białorusią i Rosją. W połowie marca 2013 r. 53 ogniska z 79 dzikami zakażonymi podklinicznie, zgłoszone zostały przez odnośne władze Łotwy (13). Źródło wirusa, ze względu na nieustalenie homologii genomu szczepów łotewskich i szczepów z krajów sąsiadujących, nie mogło być zidentyfiko-wane, ale nie jest wykluczone, że wywołujące CSF na Łotwie szczepy mogły pochodzić z Rosji lub Białorusi.
Z uwagi na akcesję do UE w 2007 r. Rumunii i Bułgarii oraz osiągnięcie statusu krajów kandydatów: Czarnogóry, Macedonii, Serbii, jak też Chorwacji, która wstąpiła do UE w 2013 r., określenie sytuacji epidemiologicznej w tym regionie Europy również z tego względu (czyli obecnej lub przyszłej akcesji) stało się bardzo istotne.
Ogniska CSF u świń domowych i u dzików wykaza-no w Rumunii i Bułgarii w 2007 i 2008 r. W tym samym mniej więcej czasie rozpoznano CSF u świń domowych m.in. w Albanii, Bośni, Hercegowinie, Chorwacji, Macedonii, Czarnogórze i Serbii. Sekwencjonowanie genomu i analiza filogenetyczna wykazały, że we wszystkich ogniskach CSF czynnikiem wywołującym chorobę był subgenotyp 2, 3 CSFV (17).
Programy eradykacji i monitoringu, zgodnie z regulacjami UE
We Francji i w Niemczech skuteczne okazały się coroczne kampanie szczepień dzików (2004-2010) oraz intensywny nadzór weterynaryjny w terenach leśnych, zmierzający do wykrywania CSFV u dzików, a równocześnie w chlewniach różnego typu u świń domowych. Dzięki temu można było zaniechać w tej strefie restrykcji związanych z obrotem trzodą chlew-ną począwszy od listopada 2011 r. Kontynuowane są w określonych regionach wirusologiczne i serologicz-ne badania padłych i upolowanych dzików.
W Niemczech, wzdłuż granicy francusko-niemiec-kiej mimo eradykacji CSF u dzików w 2009 r. szcze-pienia dzików kontynuowano do marca 2012 r. W celu odróżnienia zwierząt szczepionych od zwierząt
zaka-żonych CSFV w oparciu o zasadę DIVA zastosowano multiplex RT-PCR (3, 9, 10), co umożliwiało odróż-nienie wirusa C szczepionkowego (subgenotyp 1.1), od terenowego szczepu CSFV, należącego do subge-notypu 2.3. Strefy leśne z intensywnymi przeglądami weterynaryjnymi zostały od tych działań uwolnione w marcu 2012 r. Po tym okresie kontynuowano ba-dania wirusologiczne i serologiczne w odniesieniu do wszystkich dzików upolowanych i padłych w tzw. obszarze ryzyka. Dodatkowo ustanowiono obowią-zek wyjaśniania przyczyny padnięć świń domowych w przypadku stwierdzenia objawów nietypowych choroby, przy uwzględnieniu badań wirusologicznych i serologicznych w kierunku CSFV.
Obecnie Bułgaria i Rumunia są jedynymi kraja-mi członkowskikraja-mi UE z utrzymanykraja-mi restrykcjakraja-mi handlowymi, dotyczącymi CSF. Zgodnie z decyzją Komisji Weterynaryjnej UE, wysyłka żywych świń i partii nasienia knurów, komórek jajowych loch oraz zarodków do innych kraju UE jest z tych krajów zakazana. Wysyłka świeżego mięsa świń, pewnych przetworów mięsa i produktów mięsnych z krajów wymienionych w części II Aneksu decyzji 2008/855/ EC (jedynym wymienionym krajem jest Bułgaria) do innego kraju, członka UE, jest możliwe pod pewnymi warunkami. Rumunia jest jedynym krajem wymienio-nym w części III. Aneksu, co obejmuje obszary, z któ-rych wysyłka żywych świń, świeżego mięsa i świeżych produktów mięsnych jest zabroniona. Mięso świń i produkty z mięsa wieprzowego mogą być wysyłane do innych krajów członkowskich, jeżeli są traktowa-ne w sposób zapewniający zniszczenie wirusa CSF. Dodatkowo wdrożono tzw. „channeling system”, co oznacza zgodę na wysyłkę świeżego mięsa/świeżych produktów mięsnych, pochodzących z wybranych ferm świń, zakładów mięsnych – rzeźni i obiektów z bioasekuracją i higieną wysokiego stopnia, jak też wiarygodnym nadzorem weterynaryjnym (17).
W Bułgarii, poza fermami chowu przemysłowego (około 613 000 świń), w fermach rodzinnych, jak też odnośnie do świń wolno trzymanych, czyli generalnie populacji dużego ryzyka, stanowiącego potencjalny rezerwuar CSFV, zastosowany został program nadzoru i monitoringu w kierunku CSFV. Analogiczne progra-my uruchomiono w Serbii oraz na Łotwie.
W Rumunii, w latach 2007-2009 przeprowadzono trzyletni program szczepień świń domowych przeciw CSF, przy zastosowaniu podjednostkowej szczepionki markerowej (E2), w fermach przemysłowych i szcze-pionki z atenuowanym szczepem C w chlewniach przyzagrodowych, zgodnie z decyzją 2006/802/EC. Program szczepień koncentrował się w szczególności na przyzagrodowych skupiskach świń, ze względu na niski poziom bioasekuracji pogłowia przed CSF. W grudniu 2009 r. zatrzymano w Rumunii szczepienia przeciw CSF. Od 2007 r. w Rumunii nie stwierdzano u świń domowych kolejnych ognisk CSF; to samo dotyczyło dzików. W konsekwencji w 2011 r.
zaprze-stano szczepień dzików przeciw CSF. Utrzymywany jest natomiast intensywny program nadzoru weteryna-ryjnego w odniesieniu do dzików i świń domowych.
Po likwidacji ostatnio stwierdzonych na Łotwie ognisk CSF w styczniu 2013 r. zintensyfikowano nadzór i monitoring w odniesieniu do populacji dzi-ków. Zaplanowano przetestowanie 2400 próbek ze strefy zakażonej (około 9000 km2) i 1400 próbek ze
strefy ryzyka (około 5000 km2). W częściach strefy
zakażonej planuje się wykonanie szczepień doustnych dzików z użyciem atenuowanej szczepionki ze szcze-pem C, tworząc pas ochronny wzdłuż granicy z Rosją i Białorusią. Zastosowana będzie też strategia DIVA PCR, wcześniej użyta w Niemczech, w celu odróżnie-nia wirusa terenowego 2.3 i wirusa szczepionkowego 1.1. (17).
Bazy danych genomu szczepów CSFV występujących u dzików
Dziki odgrywają w Europie kluczową rolę jako rezerwuar CSFV. Obszary ryzyka zlokalizowane są głównie w pobliżu granic międzypaństwowych. To wskazuje, że wdrożenie efektywnych sposobów postę-powania jest w wysokim stopniu zależne od szybkiej wymiany danych wchodzących w grę sąsiadów.
W nawiązaniu do tego w 2002 r. określona gru-pa robocza w odniesieniu do CSF u dzików, z ra-mienia Dyrektoriatu Zdrowia Ogólnego i Ochrony Konsumentów (Directorate General Health and Con- sumer Protection, DG SANCO) Komisji Europejskiej (European Commission, EC) zainicjowała ustano-wienie wspólnej bazy danych dotyczących epide-miologii CSF u dzików, opartej na Dyrektywie Rady (Council Directive 2001/89/EC), co początkowo odnosiło się do Belgii, Francji, Niemiec, Luxemburga i Holandii. Baza ta wykorzystana została przez Instytut Epidemiologii, Wusterhausen, Niemcy, oraz Laboratorium Referencyjne UE i OIE do spraw CSF, mieszczące się w Hanowerze. Pierwsza wersja bazy danych CSF nadzoru weterynaryjnego u dzików zosta-ła udostępniona w 2003 r. Wersja uzupełniona, która obecnie jest dostępna dla wszystkich krajów członkow-skich UE (http://public.csf-wildboar.eu/Default.aspx), została wydana w styczniu 2011 r. Celem bazy danych, dotyczącej nadzoru weterynaryjnego CSF u dzików, jest dostarczenie i wymiana informacji dotyczących CSF dzików między krajami członkowskimi UE i in-nymi zainteresowain-nymi europejskimi krajami (20).
Równolegle z kolekcjonowaniem izolatów CSFV z krajów UE oraz innych państw Laboratorium Refe- rencyjne UE i OIE w Hanowerze gromadzi od wielu lat w bazie danych wyniki sekwencjonowania genomu przesyłanych izolatów od świń domowych i dzików (5-7, 17).
Zebrany materiał umożliwia określanie dróg szerze-nia się CSFV w skali międzynarodowej oraz źródeł, względnie rezerwuarów wirusa. Wymienione bazy danych stanowią też podstawę do identyfikowania
po-jawiających się nowych genotypów lub subgenotypów CSFV (17, 18).
Podsumowanie
Oceniając obecną sytuację epidemiologiczną moż- na stwierdzić, że CSF wciąż występuje u świń domo- wych, względnie takie prawdopodobieństwo istnie-je: w Białorusi, republikach Federacji Rosyjskiej i na Ukrainie, w państwach bałkańskich i regionie Kaukazu, a poza Europą w Azji i Afryce. W krajach na-leżących do UE CSF jedynie sporadycznie stwierdzony był u świń po 2009 r. Niezależnie od tego przykład po-nownego pojawienia się CSF u dzików w Niemczech w 2009 r. może być wskazaniem, że CSFV może utrzymywać się na bardzo niskim poziomie w lo-kalnych populacjach dzików i że nawet intensywny nadzór weterynaryjnie nie może wykluczyć obecności CSFV w tym rezerwuarze. W okresie ostatnich 5 lat w różnych krajach europejskich, włączając w to kilka członkowskich krajów UE, CSF bywał obecny u dzi-ków i dlatego przedstawiał utrzymujące się zagrożenie dla świń domowych – szczególnie, kiedy bezpośrednie lub pośrednie kontakty dzików ze świniami domowymi nie mogły być wykluczone. Oczywiste jest, że świnie również mogą być źródłem zakażania dzików.
Stały intensywny nadzór weterynaryjny w odnie-sieniu do dzików w aspekcie profilaktyki CSF u świń oraz szczepienia przeciw CSF dzików stanowią główne składowe programów eradykacji CSF przewidzianych dla krajów członkowskich UE.
Szczególnie podatne na zakażenie są świnie w licz-bowo niewielkich skupiskach chowu przyzagrodowe-go, gdzie nie jest zapewniona bioasekuracja, dlatego wymagają one prowadzenia szczególnego nadzoru weterynaryjnego. Stanowią one większe ryzyko po-jawiania się ognisk CSF u świń domowych niż fermy wielkotowarowe, dysponujące bioasekuracją i higieną wysokiego stopnia.
Wybuchy CSF u świń domowych, w których źró-dłem CSFV były dziki, miały miejsce przy ewentual-ności źródła z państw sąsiadujących z danym krajem. Należy mieć świadomość, że może to nastąpić również w przyszłości.
Stosunkowo duża liczba dzików na określonym terenie leśnym oraz jego bliskość z regionami o du-żej koncentracji świń domowych stanowią czynniki sprzyjające przenoszeniu się wirusa od dzików do świń domowych.
Szczególnie narażone są na zakażenie CSFV chlewnie, których właścicielami są polujący na dziki myśliwi. Lekarze weterynarii będący myśliwymi i jed-nocześnie obsługujący stada świń muszą zawsze mieć świadomość, że upolowane przez nich dziki mogą być źródłem nie tylko CSFV, ale także krążącego już w UE wirusa afrykańskiego pomoru świń (ASFV).
Do czynników istotnych w zwalczaniu CSF na-leży możliwie szybkie rozpoznanie, co zapewniają nowoczesne testy diagnostyczne, w tym
przedsta-wione w ostatnim wydaniu Manual of Standards for Diagnostic Tests and Vaccines, OIE. Ważne jest też natychmiastowe informowanie służb weterynaryjnych sąsiednich państw, jak również wiarygodna współpraca międzynarodowa.
Piśmiennictwo
1. Bartak P., Greiser-Wilke I.: Genetic typing of classical swine fever virus isolates from the territory of the Czech Republic. Vet. Mikrobiol. 2000, 77, 59-70. 2. Bjorklund H., Lowings P., Stadejek T., Vilcek S., Greiser-Wilke I., Paton D.,
Belak S.: Phylogenetic comparison and molecular epidemiology of classical swine fever virus. Virus Genes 1999, 19, 189-195.
3. Blome S., Gabriel C., Staubach C., Leifer I., Strebelow G., Beer M.: Genetic differentiation of infected from vaccinated animals after implementation of an emergency vaccination strategy against classical swine fever in wild boar. Vet. Microbiol. 2011, 153, 373-376.
4. Chen N., Li D., Yuan X., Li X., Hu H., Zhu B., Wan X., Fang W.: Genetic characterization of E2 gene of classical swine fever virus by restriction frag-ment length polymorphism and phylogenetic analysis. Virus Genes 2010, 40, 389-396.
5. Dreier S., Zimmermann B., Moennig V., Greiser-Wilke I.: A sequence database allowing automated genotyping of Classical swine fever virus isolates. J. Virol. Methods 2007, 140, 95-99.
6. Greiser-Wilke I., Depner K., Fritzemeier J., Haas L., Moennig V.: Application of a computer program for genetic typing of classical swine fever virus isolates from Germany. J. Virol. Methods 1998, 75, 141-150.
7. Greiser-Wilke I., Zimmermann B., Fritzemeier J., Floegel G., Moennig V.: Structure and presentation of a World Wide Web database of CSF virus isolates held at the EU reference laboratory. Vet. Microbiol. 2000, 73, 131-136. 8. Koenig P., Lange E., Reimann I., Beer M.: CP7_E2alf: a safe and efficient
marker vaccine strain for oral immunisation of wild boar against Classical swine fever virus (CSFV). Vaccine 2007, 25, 3391-3399.
9. Leifer I., Depner K., Blome S., Le Potier M. F., Le Dimna M., Beer M., Hoffmann B.: Differentiation of C-strain “Riems” or CP7_E2alf vaccinated animals from animals infected by classical swine fever virus field strains using real-time RT-PCR. J. Virol. Methods 2009, 158, 114-122.
10. Leifer I., Everett H., Hoffmann B., Sosan O., Crooke H., Beer M., Blome S.: Escape of classical swine fever C-strain vaccine virus from detection by
C-strain specific real-time RT-PCR cause by a point mutation in the primer-binding site. J. Virol. Methods 2010, 166, 98-100.
11. Leifer I., Hoffmann B., Hoper D., Bruun Rasmussen T., Blome S., Strebelow G., Horeth-Bontgen D., Staubach C., Beer M.: Molecular epidemiology of current classical swine fever virus isolates of wild boar in Germany. J. Gen. Virol. 2010, 91, 2687-2697.
12. Lowings P., Ibata G., Needham J., Paton D.: Classical swine fever virus diversity and evolution. J. Gen. Virol. 1996, 77, 1311-1321.
13. OIE: Follow-up report No. 5 (11/03/2013). [w:] WAHID Disease Information, http://www.oie.int/wahis_2/public/wahid.php/Reviewreport/Review?reportid =13118, 2013.
14. OIE: WAHID home page, [w:] WAHID Disease Information. Disease time-lines, http://www.oie.int/wahis_2/public/wahid.php/Diseaseinformation/ Diseasetimelines, 2012.
15. Parchariyanon S., Inui K., Pinyochon W., Damrongwatanapokin S., Taka- hashi E.: Genetic grouping of classical swine fever virus by restriction fragment length polymorphism of the E2 gene. J. Virol. Methods 2000, 87, 145-149. 16. Paton D. J., McGoldrick A., Greiser-Wilke I., Parchariyanon S., Song J. Y.,
Liou P. P., Stadejek T., Lowings J. P., Bjorklund H., Belak S.: Genetic typing of classical swine fever virus. Vet. Microbiol. 2000, 73, 137-157.
17. Postel A., Moennig V., Becher P.: Classical Swine Fever in Europe – the current Situation. Berl. Münch. Tierärztl. Wochenschr. 2013, 126, 468-475. 18. Postel A., Schmeiser S., Bernau J., Meindl-Boehmer A., Pridotkas G.,
Dirbakova Z., Mojzis M., Becher P.: Improved strategy for phylogenetic analy-sis of classical swine fever virus based on full-length E2 encoding sequences. Vet. Res. 2012, 43, 50-65.
19. Reimann I., Depner K., Utke K., Leifer I., Lange E., Beer M.: Characterization of a new chimeric marker vaccine candidate with a mutated antigenic E2- -epitope. Vet. Microbiol. 2010, 142, 45-50.
20. Staubach C.: Database for Monitoring Classical Swine Fever in Wild Boar in the EU, http://public.csf-wildboar.eu?Docs/EU_CSF-DB_EC_13_12_10_v2. pdf, 2010.
21. Vilcek S., Paton D. J.: Application of genetic methods to study the relationship between classical swine fever outbreaks. Res. Vet. Sci. 1998, 65, 89-90. 22. Widjojoatmodjo M. N., van Gennip H. G., de Smit A. J., Moormann R. J.:
Comparative sequence analysis of classical swine fever virus isolates from the epizootic in The Netherlands in 1997-1998. Vet. Microbiol. 1999, 66, 291-299.
Adres autora: prof. zw. dr hab. Marian Truszczyński, Al. Partyzantów 57, 24-100 Puławy; e-mail: mtruszcz@piwet.pulawy.pl
