Artyku³ przegl¹dowy Review
Hypokalcemia podkliniczna wystêpuje wtedy, gdy poziom Ca w osoczu wynosi mniej ni¿ 8 mg/dl, a hy-pokalcemia kliniczna (pora¿enie poporodowe, gor¹cz-ka mleczna) gdy obni¿y siê poni¿ej 5,5 mg/dl (18). Gor¹czce mlecznej towarzyszy du¿y spadek pobrania suchej masy, a tak¿e inne schorzenia: redukcja funkcji miêni i zatrzymanie ³o¿yska, przemieszczenie tra-wieñca i ketoza, zmniejszenie odpornoci i mastitis (18). W ostatnich dziesiêcioleciach rozwiniêto ró¿ne koncepcje profilaktyczne. Nale¿¹ do nich starsze stra-tegie, polegaj¹ce na stosowaniu w okresie zasuszenia dawek ubogich w Ca lub Ca i P (25, 31) albo aplikacja
du¿ych dawek wit. D3 w iniekcji oraz nowa
koncep-cja, zalecaj¹ca stosowanie przed ocieleniem dawek bogatych w aniony (kwane sole). O teoretycznych podstawach dzia³ania tych mechanizmów jak dot¹d ma³o jest informacji (8). W Wielkiej Brytanii przez wiele lat stosowano dawki ubogie w Ca (zaledwie 20-40 g dziennie na krowê) i uzyskano znaczne zmniej-szenie wystêpowania przypadków zalegañ poporodo-wych (32). Mechanizm dzia³ania dawek ubogich w wapñ w okresie zasuszenia opisano na podstawie badañ fizjologicznych przeprowadzonych g³ównie na lochach (31). Przy niedoborze Ca w paszy obni¿a siê poziom Ca we krwi, co stymuluje zwiêkszon¹
produk-cjê PTH i wzmo¿on¹ syntezê witaminy D3 w nerkach.
Witamina ta wp³ywa na aktywn¹ absorpcjê Ca w jeli-cie jeli-cienkim, miêdzy innymi poprzez stymulowanie produkcji bia³ek transportuj¹cych wapñ przez cianê jelita (Calbindin-D9K). Mechanizm ten nie zosta³ w pe³-ni potwierdzony u byd³a. Nowe badaw pe³-nia fizjologiczne na izolowanych tkankach jelita cienkiego, grubego oraz ¿wacza owiec i kóz (34) wykaza³y istnienie aktywne-go transportu Ca. Ponadto u rosn¹cych kóz wykazano wzrost absorpcji Ca przy stosowaniu dawek ubogich w wapñ, chocia¿ u wiñ w podobnych badaniach wzrost ten by³ wyranie wy¿szy (21). Stwierdzono
tak-¿e równoleg³y wzrost poziomu witaminy D3 we krwi
z 127 do 229 pmol/l (7). Natomiast badania Goffa i Horsta (13) wykaza³y istotny wp³yw nadmiaru K w dawce na wystêpowanie hypokalcemii i pora¿enia poporodowego. Oetzel (29) na podstawie 75 dowiad-czeñ wykaza³ zale¿noæ miêdzy poziomem Ca i S w dawce a przypadkami wystêpowania gor¹czki mlecznej: nadmiar wapnia zwiêksza³ liczbê schorzeñ, przy wy¿szych ilociach siarki by³o ich mniej.
Absorpcja wapnia z przewodu pokarmowego prze¿uwaczy
Tylko ma³a czêæ Ca z koci, znajduj¹ca siê w p³y-nie poza komórkowym, jest ³atwo dostêpna dla prze-mian. Ta w³aciwoæ metabolizmu wapnia podkrela
Przeciwdzia³anie hypokalcemii u krów mlecznych
na drodze ¿ywieniowej i farmakologicznej
JAN TWARDOÑ*, JERZY PRE, STEFANIA KINAL, RAFA£ BODARSKI, MA£GORZATA B£ASZKOWSKA*
Katedra ¯ywienia Zwierz¹t i Paszoznawstwa Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t AR, ul. J. Che³moñskiego 38 C, 51-630 Wroc³aw
*Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Prze¿uwaczy oraz Ochrony Zdrowia Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wroc³aw
Twardoñ J., Pre J., Kinal S., Bodarski R., B³aszkowska M.
Contraception against hypokalcemia in milking cows through feeding and pharmacological procedures
Summary
The sensitivity of a cow in the puerperal period to the occurrence of hypocalcaemia and paralyses is related to its breed and age. Positively correlated to the disease are DCAB balance, calcium and potassium contents; negatively correlated are fiber and sulfur contents. Because of the fact that the increased administration of anions decreases the absorption of Mg in cows during the puerperal period (which leads to decrease of Mg content in serum), the dose of calcium (1.0-1.2% Ca in dry matter) and magnesium (0.3-0.4% Mg in dry matter) should be increased during the application of anionic salts. However, high doses of calcium between 3-0 weeks before delivery can be used only when anionic salts are administered. Presently, high doses of D3 vitamin 5-7 days before delivery D3 are not used (capability toxic effect) and are limited by special regulations (UE and USA).
znaczenie przewodu pokarmo-wego jako wa¿nego organu regu-luj¹cego gospodarkê tego pier-wiastka, szczególnie w okresie po ocieleniu krów. W wielu stu-diach bilansowych, wykonanych na przetokowanych owcach i kro-wach, badano udzia³
poszczegól-nych odcinków przewodu pokarmowego w absorpcji Ca (9, 26, 27, 30). G³ówna czêæ wapnia wydalana jest w kale, wydalanie w moczu mo¿na pomin¹æ, gdy¿ jest niewielkie (0,2-1,5 g dla krowy). rednia absorp-cja Ca u krów wynosi ok. 50% (35-65%) Kinal i wsp. (23, 24). U owiec ustalono, ¿e ok. 30-50% wapnia jest ju¿ absorbowane w przed¿o³¹dkach, ok. 40-55% w je-licie cienkim, 15% w jew je-licie grubym (9, 12). Stwier-dzono tak¿e istnienie pozytywnej korelacji miedzy koncentracj¹ Ca w p³ynie ¿wacza a absorpcj¹ rzeczy-wist¹ tego pierwiastka. Vant Klooster (26) w dowiad-czeniach na krowach z przetokami za³o¿onymi do dwunastnicy i do jelita czczego stwierdzi³, i¿ iloæ wapnia dop³ywaj¹ca z treci¹ do dwunastnicy zawsze by³a wy¿sza ni¿ pobranie Ca z pasz¹ (tab. 1). Podobne wartoci notowali Møller i Hvelplund (27). Wynika z tego, ¿e absorpcja rzeczywista Ca zachodzi g³ównie w jelitach. Dowodzi to równie¿, ¿e Ca dop³ywa do tre-ci pokarmowej wraz ze lin¹. W tych samych bada-niach Vant Kloostera (26), krowy w laktacji charak-teryzowa³y siê istotnie wy¿sz¹ absorpcj¹ wapnia w je-licie cienkim (tab. 1). Bilanse Ca i P w czasie laktacji s¹ na ogó³ dodatnie (23), natomiast ujemny bilans wskazuje na pobieranie Ca z koci.
Transport Ca przez b³onê luzow¹ przewodu pokarmowego prze¿uwaczy
W badaniach na izolowanych tkankach przewodu pokarmowego owiec i kóz wykazano, ¿e obok pasyw-nej absorpcji Ca, istnieje równie¿ droga aktywna, któ-r¹ w cianie ¿wacza owcy stwierdzili Höller i wsp. (17). W innych badaniach (7) wykazano istotny wp³yw dodatku wit. D3 (kalcitriolu) na absorpcjê Ca. Na pod-stawie dotychczasowych badañ mo¿na wykazaæ ist-nienie pewnych mechanizmów w procesie absorpcji Ca przez cianê ¿wacza (ryc. 1). Obok pasywnego transportu wapnia istnieje transport aktywny: od stro-ny ¿wacza uczestnicz¹ w nim kwasy t³uszczowe i
ka-tiony wodoru, od strony krwi nastêpuje wymiana z jo-nem sodu. Powy¿szy schemat podkrela rolê w³ókna surowego pasz w absorpcji Ca w ¿waczu z w³ókna powstaje du¿o kwasu octowego. Oetzel (29) potwier-dzi³ tê hipotezê, wykazuj¹c pozytywny wp³yw pozio-mu w³ókna w dawce na zmniejszenie wystêpowania gor¹czki mlecznej.
Wp³yw rasy krów i ich wieku na zagro¿enie wyst¹pienia gor¹czki mlecznej
Wystêpowanie hypokalcemii i pora¿enia poporodo-wego powi¹zane jest z ras¹ krów i kolejnoci¹ laktacji (22, 29) (tab. 2, 3). U krów rasy jersey i u starszych
osobników innych ras receptory wit. D3 w jelicie s¹
zredukowane (15), co zwiêksza ich wra¿liwoæ na wystêpowanie gor¹czki mlecznej. U krów starszych gorsza jest resorpcja Ca z koci, gorsza absorpcja
w przewodzie pokarmowym i s³aba synteza wit. D3
(19). W tej sytuacji uzasadnione jest stosowanie du-y w o r K Pwobpraasnziye Dwunastnica Jcezclztioe Ka³ Mocz Mleko ród³o e n o z s u s a Z 57,4 73,9 55,1 1,7 Mølleri(2H7v)elplund e n o z s u s a Z ij c a t k a l w 6690,,61 6769,,66 4545,,23 4535,,81 00,,57 30,1 Vant'(K2l6o)oster Tab. 1. Iloæ Ca g/d w treci pokarmowej krów
¿wacz Ca2+ Ca2+ Ca2+ Ca2+ Ca2+ Ca2+ krótko³añcuchowe kwasy t³uszczowe + H+ 2 H+ ATP Na+ krew œciana ¿wacza
Ryc. 1. Transport Ca przez cianê ¿wacza (8)
a s a R doLwiciazbdaczeñ Wypsotrêap¿oewña%nie f h 12 11,6 y e s r e j 22 20,7 a ³ a i b -o n o w r e z c a k z d e w z s 26 30,2 e n a z s e i m 15 19,7
Tab. 2. Wp³yw rasy na wystêpowanie pora¿enia poporodo-wego u krów (29)
Tab. 3. Przypadki pora¿enia poporodowego (gor¹czki mlecz-nej) w zale¿noci od rasy i numeru laktacji (22)
e i n e i n l ó g e z c z s y W Lkicrózbwa Gmolre¹cczznkaa a s a R n % e n t a n u r b o ³ d y b 12494 228 1,8 f h 4942 181 1,6 a k s l a t n e m i s 3629 198 5,5 a k s l a t n e m i s ×czerwonehols tzyñskie(50%) 5531 219 4,0 a k s l a t n e m i s ×czerwonehols tzyñskie(75%) 2160 148 2,7 ij c a t k a l r N . 1 8094 309 0,1 . 2 5876 143 0,7 . 3 4462 190 2,0 . 5 + . 4 5914 323 5,5 . 5 > 4409 309 7,7
¿ych dawek wit. D3 w iniekcji na 3-5 dni przed ociele-niem. Bardziej oporne na to schorzenie s¹ krowy rasy HF, chocia¿, zdaniem Horsta (18), w pierwszej lakta-cji oko³o 25% krów tej rasy wykazuje hypokalcemiê, a w drugiej i trzeciej 53-54%.
Koncepcja stosowania anionów u krów przed porodem
W literaturze podawanych jest kilka wzorów, na podstawie których obliczyæ mo¿na ró¿nicê w bilansie kationów i anionów zawartych w paszy krów
zasu-szonych (DCAB). Do kationów zalicza siê g³ównie K+
i Na+, a do anionów Cl i SO 42 lub S2. Bilans podaje siê w milivalach lub miliekwiwalentach na kg suchej masy. Dla typowych dawek wynosi on od +100 do +350, gdy¿ w paszach wystêpuje znaczna przewaga potasu nad siark¹. Przy DCAB > 200 mval wystêpuj¹ zaburzenia w gospodarce wapniowej i przemianie wit. D3. Ba-dacze amerykañscy (13, 29, 32) zale-caj¹ w dawce krów na 2 tyg. przed porodem uzyskanie DCAB rzêdu 100 do 150. Natomiast specjalici niemieccy (8, 35) sugeruj¹, i¿ wystar-czy uzyskaæ wartoci dla tego bilan-su w granicach +100 do 100, a wiêc rednio oko³o 0. Apper-Bossard i Pey-raud (4) w badaniach na krowach w laktacji stwierdzili, ¿e przy DCAB dawki ok. 0 zakwaszenie moczu (pH) wynosi³o ok. 6,4. Aby do tego dopro-wadziæ, trzeba, z jednej strony, dobie-raæ pasze o niskiej zawartoci K i Na, a z drugiej dodawaæ do dawki tzw. sole anionowe, bogate w chlor lub siarkê (np. CaCl2, CaSO4 × 2 H2O,
MgSO4 × 7 H2O). Dodatku
fosfora-nów jako aniofosfora-nów nie stosuje siê, gdy¿ du¿e ich dawki mog¹ zwiêkszyæ ryzyko wyst¹pienia hypokalcemii
PO43 koreluje ujemnie z poziomem
PTH (18).
Przy dodatku anionów do obliczeñ DCAB stosuje siê wzór:
DCAB (mval/kg s.m.) = (0,38 mval
Ca++ + 0,3 mval Mg++ + mval Na+
i K+) (mval Cl + 0,6 mval SO 42). Badania licznych autorów (11, 13, 20, 28, 35) wykazuj¹ pozytywne dzia-³anie dodatku anionów do dawki dla krów przed ocieleniem (2-3 tyg. a.p. ante partum) W innych badaniach (13) wp³yw anionów by³ niezale¿ny od poziomu wapnia w dawce (0,5 lub 1,5% Ca w s.m.). Stwierdzono tak¿e, i¿ dodatek anionów obni¿a pH krwi,
co wynika z przejcia od stanu lekkiej alkalozy meta-bolicznej przy skarmianiu dawek bez anionów do lek-kiej kwasicy metabolicznej przy ¿ywieniu krów daw-kami wzbogaconym w aniony (obni¿enie pH krwi o 0,02-0,04). Towarzyszy temu zwiêkszone wydala-nie siarki i chloru, przy sta³ym poziomie wydalania sodu i potasu, które powoduje zakwaszenie moczu (ob-ni¿enie pH o 0,8 do 1,6.) (tab. 5). W tej sytuacji stwier-dzono ponadto zwiêkszone wydalanie Ca w moczu (tab. 4, 5). Nie zanotowano natomiast wyranego wp³y-wu na bilans Ca, z czego mo¿na wnioskowaæ, ¿e ab-sorpcja rzeczywista z przewodu pokarmowego pod
a t ê z r e i w Z DCAB PobCraanie WydalanieCa Blians ród³o e l a k w wmoczu e n o j o d e i n y w o r K +276 50,4 48,6 0,4 +1,3 Sicwhosnp.ew(3i3ll)e 0 7 1 52,8 47,8 6,1 1,1 i k w ó ³ a J 9 1 1 + 33,3 36,2 1,0 3,9 ) 5 ( g n i n e e B 168 31,3 36,2 4,5 9,4 7 2 1 33,0 30,7 7,4 5,2 9 1 1 + 99,2 98,6 0,1 +0,4 168 102,21 88,7 3,4 +10,11 7 2 1 101,61 90,9 5,9 +4,9 u z c o m y rt e m a r a P koGnrurtoplana e n a w K y t k u d o r p e n z c o b u ij c a t n e m r e f ) r o l h c o i B ( O S g M 4× H7 2O H N + 4Cl O S g M 4× H7 2O l C a C + 2× H2 2O O S a C + 4 l , u z c o m a j c k u d o r p a n n e iz D 14,6b 15,3b 17,1a 15,0b l o m m , a n i n y t a e r K 163,1 157,8 167,4 161,4 H p 8,33a 6,37c 6,86bc 7,20b O C H 3,meq 2756 125 233 341 O C H ( 0 1 g o l 3,)meq 3,43a 1,77c 2,22b 2,36b H N 4+,meq 15,6 238,3 170,0 129,3 H N ( 0 1 g o l 4+,)meq 1,17c 2,27a 2,08ab 1,93b q e m , a w o k z c e r a i m æ o w o s a w K 102,3c 71,4a 35,9ab 9,7b q e m , * E A N 2843b 185a 28a 202a g , a N 17,2c 37,8a 27,1b 23,6bc g , K 213 196 211 211 g , g M 6,94a 4,51b 7,56a 7,03a g , a C 0,92b 6,70a 7,87a 6,87a g ,l C 47,1b 116,4a 117,7a 94,6a g , S 10,6a 35,2b 24,0c 42,2a g , P 0,41 0,21 0,24 0,24 q e m , D I S 4243a 1181b 1777b 1129b
Tab. 4. Wp³yw bilansu kationowo-anionowego w dawce (meq/kg s.m.) i pobrania Ca na bilanse Ca (g/d)
Tab. 5. Wp³yw ¿ywienia na dzienne wydalanie metabolitów w moczu (37)
Objanienie: a, b, c, d ró¿ne litery w rzêdach oznaczaj¹ ró¿nice istotne (p £ 0,05); * NAE Net Acid Excretion: NH4+ + kwasowoæ miareczkowa HCO3
wp³ywem anionów nie ulega istotnej zmianie (8). Badano równie¿ wp³yw anionów na pobieranie Ca z koci i uzys-kano wyniki zró¿nicowane. W kilku pra-cach stwierdzono zwiêkszon¹ resorpcjê z koci (6, 14). Natomiast inni autorzy (20, 33) tej zale¿noci nie potwierdzili. Zwiêkszone o 6-7 g/dz. wydalanie Ca w moczu przy dodawaniu anionów, po-twierdzone w badaniach niemieckich i amerykañskich (5, 37), dowodzi jednak,
i¿ ta pula Ca przechodzi wy³¹cznie z koci. Jest to poredni dowód na to, ¿e wzmo¿ona zostaje produk-cja PTH i jego wp³yw na resorpcjê Ca z uk³adu kost-nego. Goff i Horst (13) po zmniejszeniu iloci potasu w dawce do poziomu 1,1% i wprowadzeniu krów w stan redniej kwasicy metabolicznej uzyskali spa-dek koncentracji poziomu PTH w surowicy ich krwi przy jednoczesnym wzrocie iloci hydroksyproliny (wskanika aktywnoci osteoklastów kostnych). Fakt ten mo¿na t³umaczyæ tym, i¿ przy lekkiej acidozie PTH ³atwiej przy³¹cza siê do receptorów w osteoklastach, co powoduje zmniejszenie jego puli w krwioobiegu i jednoczenie zwiêksza aktywnoæ komórek kocio-gubnych. Ponadto wysoki poziom potasu w dawce, al-kalizuj¹c rodowisko krwi, obni¿a absorpcjê magne-zu i wywo³uje hypomagnezemiê, która os³abia wtór-nie dzia³awtór-nie PTH (18).
Na podstawie zebranych wyników badañ naukowych mo¿na wyró¿niæ trzy zasadnicze mechanizmy wp³y-wu anionów na gospodarkê wapnia: wzrost w surowi-cy poziomu hydroksyproliny sugeruje stymulacjê re-sorpcji Ca z koci (rola koci w buforowaniu równo-wagi kwasowo-zasadowej), lekka kwasica uwra¿liwia receptory w osteoklastach na PTH, co przyspiesza przejcie Ca z komórek do p³ynów pozakomórkowych i do surowicy, zwiêkszone wydalanie w moczu Ca
sty-muluje produkcjê wit. D3 w nerkach i lepsz¹
homeo-stazê wapnia.
Generalny wniosek wynikaj¹cy z pozytywnego dzia-³ania silnych anionów (Cl i SO
4) jest taki, ¿e przy-czyn¹ wystêpowania hypokalcemii i pora¿enia popo-rodowego jest metaboliczna alkaloza, która os³abia resorpcjê Ca z koci, syntezê wit. D3 (1, 25 OH2 D3) oraz absorpcjê Ca w przewodzie pokarmowym. Po-niewa¿ te wszystkie procesy reguluje bezporednio lub porednio PTH, nale¿y przyjêæ, ¿e alkaloza metabo-liczna os³abia wyranie dzia³anie tego hormonu.
Zasady stosowania soli anionowych
W tab. 6 podano charakterystykê soli anionowych stosowanych w prewencji wystêpowania gor¹czki mlecznej. Sole anionowe s¹ niechêtnie jedzone przez krowy (potoczna ich nazwa sole gorzkie) i podane w wiêkszych ilociach obni¿aj¹ pobieranie dawki po-karmowej, co obrazuje ryc. 2. Sporód stosowanych soli najlepsz¹ smakowitoci¹ cechuje siê uwodniony siarczan magnezu. Horst i wsp. (19) ze wzglêdów prak-tycznych uznali, i¿ dodawanie anionów jest zasadne tylko wtedy, gdy bilans kationowo-anionowy dawki w okresie przejciowym (3-0 tyg. a.p) nie przekracza + 250 meq/kg s.m. ryc. 3. Przy bilansie > 250 meq, konieczna dawka gorzkich soli anionowych by³aby tak du¿a (> 300 g dziennie), ¿e nast¹-pi³yby zaburzenia ¿ywieniowe (spadek po-brania paszy) i metaboliczne (wyrana kwa-sica metaboliczna). Dlatego te¿ inni autorzy (32, 35) polecaj¹ najpierw doprowadziæ bi-lans (DCAB) do wartoci ok. + 200 meq dro-g¹ doboru pasz i dopiero wtedy rozpocz¹æ podawanie anionów. W przypadkach, gdy DCAB dawki jest wy¿szy od + 250 meq/kg s.m., jedyn¹ skuteczn¹ metod¹ prewencji przed pora¿eniem poporodowym jest dras-tyczne obni¿enie dawki wapnia poni¿ej a w o n o i n a l ó S Procentowyudiza³wsuchejmasie mSauscaha% N Ca Mg S Cl H N ( u n o m a n a z c r a i S 4)2SO4 21,2 24,3 100,0 O S a C a i n p a w n a z c r a i S 4× H2 2O 29,5 23,5 179,1 O S g M u z e n g a m n a z c r a i S 4× H7 2O 20,3 26,6 148,8 l C a C a i n p a w k e r o l h C 2× H2 2O 36,2 63,8 175,5 l C g M u z e n g a m k e r o l h C 2× H6 2O 25,6 74,6 146,8
Tab. 6. Sk³ad stosowanych w ¿ywieniu soli anionowych (32)
11 12 13 14 15 16 17 1 2 3 4 5 6 7 dni pobranie s.m. w kg dawka kontrolna
kwaœne produkty uboczne fermentacji MgSO ×7H O+CaCl ×2H O+CaSO4 2 2 2 4
MgSO ×7H O+NH Cl4 2 4
DCAB < +250 meq/kg s.m.
ma³o Ca (<20 g/dz.) analogi wit. D3
wra¿liwoœæ receptorów PTH hormony kalcytotropowe absorpcja bierna
pasze o ma³ej iloœci K i Na, indukowanie negatywnego
bilansu Ca a.p., 10-12 g Ca wch³anialnego/dz.,
pasze z niskim Ca lub zeolity
aniony ¿ele z Ca
DCAB > +250 meq/kg s.m
Ryc. 2. rednie dzienne pobranie suchej masy dawki pokar-mowej w zale¿noci od stosowanych dodatków soli aniono-wych (37)
20 g/dz. oraz zabiegi weterynaryjne: podanie
parathor-monu (PTH), analogów witaminy D3 i ¿eli
wapnio-wych (ryc. 3).
Wp³yw iloci podawanego wapnia w okresie zasuszenia na wystêpowanie
hypokalcemii i gor¹czki mlecznej
Czêæ specjalistów (1, 25, 31) zaleca zmniejszone dawki Ca do iloci 30-40 g/dz. Natomiast na nieco podwy¿szone poziomy (50-60 g/dz.) w tym okresie wskazuj¹ normy INRA (2), NRC (3), a tak¿e badania Goffa i Horsta (13). Negatywny bilans Ca 3 tyg. a.p. daje wy¿szy poziom Ca we krwi przy ocieleniu (16). Przeciêtna absorpcja Ca z pasz objêtociowych wyno-si 30%, a z treciwych 60%. Przy
obni¿eniu iloci wapnia do poziomu 10-12 g Ca wch³anialnego uzyskuje siê zak³adany negatywny bilans tego pierwiastka. Przy skarmianiu dawek bogatych w Ca (np. lucerna) zaleca siê stosowanie zeolitów: 0,5-1,0 kg 3 tyg. a.p. (36). Wielu naukowców (34, 37) sugeruje, aby w czasie poda-wania anionów zwiêkszaæ dawkê Ca do 100-150 g dziennie na krowê (2 tyg. a.p.). Dzia³anie ró¿nych dawek Ca i soli anionowych w okresie oko-³owycieleniowym bada³a Chiappi (10). W badaniach tych wykaza³a wyran¹ hypokalcemiê po porodzie u krów otrzymuj¹cych 100 g wapnia, bez stosowania soli anionowych (ryc. 4). Najwy¿sze zakwaszenie mo-czu stwierdzono w grupie otrzymu-j¹cej 50 g Ca wraz z anionami (ryc. 5). Natomiast przy podaniu 100 g wap-nia zakwaszaj¹ce dzia³anie anionów zosta³o zniwelowane pH moczu by³o takie same jak u zwierz¹t nie otrzymuj¹cych gorzkich soli. Potwier-dza to pogl¹d Horsta i wsp. (18), ¿e du¿y dodatek kredy pastewnej niwe-luje dzia³anie anionów. Dlatego Stau-fenbiel i wsp. (35) zalecaj¹ wy¿sze dawki Ca, ale w postaci siarczanów i chlorków, a tylko czêæ Ca mo¿e po-chodziæ z wêglanów. Zalecane bardzo du¿e dawki Ca (150-180 g/dz.) nale-¿y uznaæ za niew³aciwe. Nowe nor-my na wapñ dla krów przed ociele-niem wydane w Stanach Zjednoczo-nych (3) wynosz¹ 60 g dziennie i s¹ zbie¿ne z normami francuskimi INRA (2). Najnowsze zalecenia amerykañ-skie przy uk³adaniu dawek dla krów zasuszonych w okresie przejciowym i przy stosowaniu anionów wynosz¹: Ca 1,0-1,2% s.m., P 0,40% s.m., Mg
0,40% s.m., S 0,22-0,40% s.m., Na 0,10-0,15% s.m., K ok. 0,5% s.m. (18).
W cytowanych badaniach (10) uzyskano interesu-j¹ce wyniki dotycz¹ce wp³ywu stosowania anionów na poziom magnezu w surowicy. Krowy otrzymuj¹ce sole anionowe charakteryzowa³y siê ni¿szym pozio-mem tego makroelementu we krwi ryc. 6. Z tych wzglêdów w czasie podawania soli anionowych zale-ca siê zwiêkszyæ iloæ Mg w dawce do 4 g/kg s.m.
Podsumowanie
Wra¿liwoæ krów na wystêpowanie w okresie oko-³oporodowym hypokalcemii i pora¿enia poporodowe-go zwi¹zana jest z cechami genetycznymi i wiekiem.
1,4 1,6 1,8 2 2,2 2,4 2,6 256 270 277 poród 1 2 3 4 5 9 14 19 dni wapñ (mmol/l)
50 g Ca bez anionów 50 g Ca z anionami DCAB + 50 mval 100 g Ca bez anionów 100 g Ca z anionami DCAB +100 mval
Ryc. 4. rednia zawartoæ Ca w surowicy krów w okresie oko³oporodowym (10)
pH moczu 6 6,5 7 7,5 8 8,5 9 256 270 277 poród 1 2 3 4 5 9 14 19 dni
50 g Ca bez anionów 50 g Ca z anionami DCAB + 50 mval 100 g Ca bez anionów 100 g Ca z anionami DCAB +100 mval
Ryc. 5. rednia wartoæ pH moczu krów w okresie oko³oporodowym (10)
Ryc. 6. rednia zawartoæ magnezu w surowicy krów w okresie oko³oporodowym (10) magnez (mmol/l) 0,5 0,6 0,7 0,8 0,91 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 256 270 277 poród 1 2 3 4 5 9 14 19 dni
50 g Ca bez anionów 50 g Ca z anionami DCAB + 50 mval 100 g Ca bez anionów 100 g Ca z anionami DCAB +100 mval
Wyranie wiêksza czêstotliwoæ tych schorzeñ wystê-puje u krów rasy jersey, simentaler i czerwono-bia³ej szwedzkiej oraz u krów w czwartej i wy¿szych lakta-cjach. U krów rasy HF w 1.-2. laktacji wystêpowanie gor¹czki mlecznej jest rzadkie i tu wystarczaj¹ nor-malne ¿ywieniowe i weterynaryjne zabiegi profilak-tyczne. Istotn¹ korelacje z omawianymi schorzeniami wykazuj¹ wartoci bilansu kationowo-anionowego (DCAB), zawartoæ wapnia (dodatnia), potasu (dodat-nia), w³ókna (ujemna) i siarki (ujemna). W zwalcza-niu hypokalcemii i pora¿enia poporodowego nale¿y stosowaæ ró¿ne metody ¿ywieniowe i zabiegi wetery-naryjne, dostosowuj¹c je do okrelonej sytuacji. Punk-tem wyjcia powinno byæ zawsze ustalenie bilansu kationowo-anionowego (DCAB) dla okrelonego sys-temu ¿ywienia krów zasuszonych (3 tyg. 0 a.p.). Sole anionowe nale¿y stosowaæ w przypadkach, gdy bilans kationowo-anionowy dawki w okresie przejciowym osi¹ga wartoci oko³o 200 lub ponad 200 mval/kg s.m. Wystêpuje wtedy lekka alkaloza metaboliczna, któr¹ nale¿y przesun¹æ w kierunku kwasicy. Pogl¹dy w spra-wie g³êbokoci przesuniêcia bilansu kationowo-anio-nowego dawki krów zasuszonych w okresie przejcio-wym (3 0 a.p.) s¹ zró¿nicowane. Amerykañscy spe-cjalici proponuj¹ przesuniêcie DCAB do 100, 150 mval/kg s.m., przy którym pH moczu spada do ok. 6,5 (18), natomiast niemieccy naukowcy uwa¿aj¹ za wy-starczaj¹cy poziom ± 0 do 100 mval/kg s.m. i obni-¿enie pH moczu do ok. 7,5 (35). Autorzy artyku³u przy-chylaj¹ siê do strategii przyjêtej przez badaczy niemiec-kich, gdy¿ jest ona tañsza i ³atwiejsza do wprowadze-nia w praktyce: krowy niechêtnie pobieraj¹ wysokie dawki soli anionowych. W sytuacji stosowania soli anionowych nale¿y, obok podwy¿szenia dawki Ca (do 1,0-1,2% s.m.), zwiêkszyæ równie¿ dawkê Mg (do 0,3--0,4% s.m.). Po dodaniu anionów wystêpuje spadek absorpcji Mg u krów i w okresie oko³o porodowym obni¿a siê poziom tego pierwiastka w surowicy. Wy-sokie dawki wapnia w okresie przejciowym (3-2 tyg. 0 a.p.) mo¿na stosowaæ tylko wtedy, gdy podaje siê sole anionowe. Wysokie dawki wit. D3 5-7 dni a.p. (per os) w USA i UE nie s¹ obecnie stosowane (mo¿liwoæ toksycznego dzia³ania) jest to ograniczone przepisa-mi (18).
Pimiennictwo
1.Anon.: DLG (Deutsche Landwirtschaft-Gesellschaft). Futterwerttabellen Wieder-käuer. DLG Verlag, Frankfurt/Main, Deutschland 1997, s. 241.
2.Anon.: INRA (Institut National de la Recherche Agronomique) Alimentation des bovins, ovins et caprins. Editions INRA, Paris, France 1988, s. 471. 3.Anon.: NRC (National Research Council) Nutrient Requirements of Dairy Cattle.
7th Rev. Edition. Nat. Acad. Press, Washington, USA 2001, s. 408.
4.Apper-Bossard E., Peyraud J. L.: Dietary cation-anion difference could enhance acid-base status of lactating dairy cows submit to a subacidosis. J. Anim. Feed Sci. 2004, 1, 27-30.
5.Beening S.: Untersuchungen zu den Effekten einer Veränderung des Kationen--Anionen-Verhältnisses (DCAB) in Wiederkäuerrationen auf Parameter des Säure--Basen- Status und auf die Mineralstoffbilanz. Praca dokt. Tierärzliche Hochschule, Hannover 1998, s. 176.
6.Beighle D. E., Boyazoglu P. A., Hemken R. W.: Short-term effects of dietary cation : anion balance on bone mineral homeostasis in the bovine. J. S. Afr. Vet. Ass. 1997, 66, 56-60.
7.Breves G., Gäbel G., Pfeffer E., Martens H.: Unidirectional calcium fluxes across
the isolated rumen mucosa of goats as affected by 1,25-(OH)2D3 Proc. Nutr. Soc.
1989, 48, 163A.
8.Breves G., Pracchter C., Schröder B.: Kationen-/Anionen-Verhältnis in Milchvieh-rationen (Bedarf, Gehalt in Futtermitteln, Ergänzug, Akzeptanz). Lohmann Infor-mation 1999, 2, 22-27.
9.Breves G.: Phosphor- und Calciumumsatz sowie Flüssigkeitspassage und mikro-bielle Verdauungsvorgänge im Gastrointestinaltrakt von Schafen in einer experi-mentellen P-Depletion. Praca hab. Tierärzliche Hochschule. Hannover 1985, s. 124.
10.Chiappi C. M. L.: Auswirkung des Ca-Angebotes und einer Fütterung mit sauren Salzen auf Mineralstoffhaushalt und Knochenstoffwechsel der Milchkuh im peri-partalen Zeitraum. Praca dokt. Veterinärmedizinische Fakultät der Universität Zürich, Institut für Tierernährung 3003, s. 88.
11.Fürll M., Jäkel L., Bauerfeld J., Groppel B.: Gebärpareseprophylaxe mit Anion-enrationen. Prakt. Tierarzt. 1996, 26, 31-34.
12.Gabryszuk M.: Wp³yw dodatku magnezu na rozród i bilans wybranych sk³adni-ków mineralnych u owiec. Rozpr. habil., Monogr. i Rozpr., Prace i Mat. Zoot. PAN IGiHZ, Jastrzêbiec 2003, s. 5.
13.Goff J. P., Horst R. L.: Effects of the addition of potassium or sodium, but not calcium, to prepartum ration on milk fever in dairy cows. J. Dairy Sci. 1997, 80, 176-186.
14.Goff J. P., Mueller F. J., Miller J. K., Kiess G. A., Dowlen H. H.: Addition of chloride to a prepartal diet high in cations increases 1,25-dihydroxyvitamin D response to hypocalcemia preventing milk fever. J. Dairy Sci. 1991, 74, 3863--3871.
15.Goff J. P., Reinhardt T. A., Horst R. L.: Milk fever and dietary cation-anion balan-ce effects on conbalan-centration of vitamin D rebalan-ceptor in tissue of periparturient dairy cows. J. Dairy Sci. 1995, 78, 2388-2394.
16.Green H. B., Horst R. L., Beitz D. C., Littledike E. T.: Vitamin D metabolites in plasma of cows fed a prepartum low-calcium diet for prevention of parturient hypocalcemia. J. Dairy Sci. 1981, 64, 217-226.
17.Höller H., Breves G., Kocabatmaz M., Gerdes K.: Flux of calcium across the sheep ruman wall in vivo and in vitro. Q. J. Exp. Pysiol. 1988, 73, 609-678. 18.Horst R.: Strategies for prevention of periparturient hypocalcemia in the dairy
cow. Wyk³ad. XII Kongres PTNW, Warszawa 16-17.09.2004.
19.Horst R. L., Goff J. P., Reinhardt T. A., Buxton D.: Strategies for preventing milk fever in dairy cattle. J. Dairy Sci. 1997, 80, 1269-1280.
20.Joyce P. W., Sanchez W. K., Goff J. P.: Effect of anionic salts in prepartum diets based on alfalfa. J. Dairy Sci. 1997, 80, 2866-2875.
21.Kaune R., Kassianoff I., Schröder B., Harmeyer J.: The effects of 1,25-dihydro-xyvitamin D3 deficiency on Ca-transport and Ca-uptake into brushborder mem-brane vesicles from pig small intestine. Biochem. Biophys. Acta 1992, 1109, 197--194.
22.Kessler J.: Mineral nutrition of dairy cows on high roughage rations. Proc. 37th
Ann. Meet. of the EAAP, Budapest, Hungary 1986, s. 307.
23.Kinal S., Korniewicz A., Pre J., Chrz¹szcz E., Paleczek B.: Porównanie norm INRA, DLG i NRC na wapñ i fosfor w ¿ywieniu krów dojnych. Prace i Mat. Zoot. 1999, 54, 55-63.
24.Kinal S., Pre J., Korniewicz A., Chrz¹szcz E., Kistowski T.: A comparison of calcium and phospohorus requirement according to different standards in dry cows J. Animal F. Sci. 1996, 5, 11-23.
25.Kirchgessner M.: Tierernährung, DLG-Verlag, Frankfurt (Main) 1982, s. 182. 26.Klooster Vant A. T.: Adaptation of calcium absorption from the small intestine of
dairy cows to changes in the dietary calcium intake and at the onset of lactation. Z. Tierphysiol. Tierernähr. Futternittelkd. 1976, 37, 169-182.
27.Møller P. D., Hvelplund T.: Investigations into the mineral metabolism in the gastro-intestinal tract of the bovine. 451. Beretning fra Statens Husdyrbrugsforsøg, Landhusholdningsselskabets forlag, København DK 1977, s. 31.
28.Oetzel G. R., Olson J. D., Curtis C. R., Fettman M. J.: Ammonium chloride and ammonium sulfate for prevention of parturient paresis in dairy cows. J. Dairy Sci. 1988, 71, 3302-3309.
29.Oetzel G. R.: Meta-analysis of nutritional risk factors for milk fever in dairy cattle. J. Dairy Sci. 1991, 74, 3900-3912.
30.Pfeffer E., Thompson A., Armstrong D. G.: Studies on intestinal digestion in the sheep. 3. Net movement of certain inorganic elements in the digestive tract on rations containing different proportions of hay and rolled barley. Br. J. Nutr. 1970, 24, 197-204.
31.Pickard D. W.: Recent Advances in Animal Nutrition-1981. Studies in the agri-cultural and food sciences, Butterworths, London 1981, s. 191.
32.Sanchez W. K., Blauwiekel R.: Prevention of milk fever by application of the die-tary cation-anion balance concept. Cooperative Extension, EB1783, Washington State University, USA 2001, s. 8.
33.Schonewille J. T., Vant Klooster A. T., Dirkzwager A., Beynen A. C.: Stimulatry effect of an anion (chloride) rich ration on apparent calcium absorption in dairy cows. Livestock Produc. Sci. 1994, 40, 233-240.
34.Schröder B., Rittmann I., Pfeffer E., Breves G.: In vitro studies on calcium absorp-tion from the gastrointestinal tract in small ruminants. J. Comp. Physiol. B 1997, 167, 43-51.
35.Staufenbiel R., Frömer S., Löffler S. L., Engel M., Gelfert C. C.: Experimentelle Untersuchungen zur Wirkung verschiedener saurer Salze und Schlussfolgerun-gen für die Anwendung in der Gebärparese. Tagungsbericht, 7. Symp. Fütterung und Management von Kühen mit hohen Leistungen, 23.01.2003 Neuruppin 2003, s. 33-61.
36.Thilsing-Hansen T., Jorgensen R. J., Enemark J. M. D., Zelvyte R., Sederevicius A.: The effect of zeolite A supplementation in the dry period on blood mineral status around calving. Acta Vet. Scand. Suppl. 2003, 97, 87-95.
37.Vagnoni D. B., Oetzel G. R.: Effects of dietary cation-anion difference on the acid--base status of dry cows. J. Dairy Sci. 1998, 81, 1643-1652.
Adres autora: prof. dr hab. Jan Twardoñ, pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wroc³aw; e-mail: twardon@ozi.ar.wroc.pl
