Medycyna Wet. 2006, 62 (5) 547
Praca oryginalna Original paper
Gruczolaki przysadki (adenoma hypophyseos) i przytarczyc (adenoma glandulae parathyreoidae) wy-stêpuj¹ u zwierz¹t rzadko, g³ównie jako gruczolaki. S¹ to ma³e guzy, zbudowane z litych uk³adów tubular-nych lub brodawkowatych komórek nab³onka posia-daj¹cych ziarnist¹ eozynoch³onn¹ cytoplazmê (4, 5). Gruczolakoraki przytarczyc wystêpuj¹ o wiele rzadziej w porównaniu do gruczolaków. Guzy te opisano u lu-dzi, byd³a, doros³ych i starych psów bez wzglêdu na rasê i p³eæ oraz u 2-letniego szczura rasy Wistar (6, 8, 9). Raki s¹ rozleglejsze w porównaniu z gruczolaka-mi, bardzo czêsto obustronne, a objawy kliniczne z regu³y s¹ powodowane nadczynnoci¹ tego narz¹du. Gruczolaki przysadki u ludzi s¹ stosunkowo czêste. Ujawniaj¹ siê w wieku doros³ym (szczyt miêdzy 50-60 r.¿.), 10% wystêpuje u dzieci i m³odzie¿y. S¹ to guzy z³o¿one z wydzielniczych komórek czêci gru-czo³owej przysadki, wykazuj¹ nisk¹ z³oliwoæ, cho-cia¿ rosn¹ inwazyjnie, niszcz¹ struktury kostne i na-ciekaj¹ oponê tward¹. W obrazie makroskopowym s¹ otorebkowane, usytuowane wewn¹trzsiod³owo, przez co powoduj¹ ucisk na mi¹¿sz przysadki i jej niedo-czynnoæ. Ponadto uciskaj¹ skrzy¿owanie nerwów wzrokowych. W czêci guzów stwierdza siê atypiê komórkow¹, nisk¹ aktywnoæ mitotyczn¹, obecnoæ komórek szeciennych i walcowatych z owalnymi, intensywnie barwi¹cymi siê j¹drami. Komórki tworz¹ uk³ady beleczkowe, brodawkowate i zatokowate, oto-czone cienkociennymi naczyniami krwiononymi. Wtórnie w obrêbie gruczolaków spotyka siê ogniska martwicy, wapnienia, torbiele oraz ostre zaburzenia
kr¹¿enia w postaci tzw. udaru przysadki z rozwojem krwotocznej martwicy (apoplexia hypophyseos) (3, 7). Zespo³y mnogiej, spontanicznej gruczolakowatoci wewn¹trzwydzielniczej u zwierz¹t w literaturze s¹ sporadyczne. U klaczy pe³nej krwi de Cock i wsp. (1) przedstawili opis ³¹cznego wystêpowania gruczolaka tarczycy, z³oliwego pheochromocytoma kory nadner-czy z wieloogniskow¹ grudkow¹ hyperplazj¹ rdzenia nadnerczy reprezentuj¹cy zespó³ MEN 1 koni. Opis ³¹cznego wystêpowania tych nowotworów jest podob-ny do zespo³u MEN 1 (wieloogniskow¹, endokrynna neoplazja) ludzi. U ludzi znane s¹ dwa typy MEN. Zespó³ Wernera typu I (MEN-1), w którym stwierdza siê wystêpowanie nowotworów przytarczyc, guzów przysadki czêsto o typie prolactinoma oraz guzów wysp trzustkowych. Typ II MEN posiada dwa warian-ty. Typ II a MEN (syndrom Sipplea) charakteryzuje obecnoæ C-komórek raka (rdzenia), nadczynnoæ przytarczyc i guza pheochromocytoma. Nadczynnoci przytarczyc w typie II b MEN brak. Zespó³ MEN 1 dziedziczony jest jako cecha autosomalna dominuj¹-ca, a odpowiedzialnym jest gen zlokalizowany na chro-mosomie 11 q 13, koduj¹cy bia³ko okrelone termi-nem menin. Drugim prawdopodobnym mechaniz-mem rozwoju guzów w zespole MEN 1 mo¿e byæ pod-wy¿szony poziom czynnika wzrostowego fibroblastów powoduj¹cy stymulacjê wzrostu nab³onka przytarczyc. Ka¿de dziecko dotkniêtego t¹ chorob¹ rodzica obci¹-¿one jest 50% ryzykiem dziedziczenia genu predys-ponuj¹cego do rozwoju choroby. Zmian¹ inicjuj¹c¹ proces nowotworowy jest rozrost (hiperplazja), po
któ-Przypadek mnogiego nowotworu
gruczo³ów wewn¹trzwydzielniczych u psa
ZENON SO£TYSIAK, MARCIN NOWAK*Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR., pl. Grunwaldzki 47,50-366 Wroc³aw *Katedra Anatomii Patologicznej, Patofizjologii, Mikrobiologii i Weterynarii S¹dowej
Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw So³tysiak Z., Nowak M.
A case of endocrine neoplasms in a dog
Summary
The author presents two multiple neoplasms detected in an 11-year-old dachshund dog. Clinical and ultrasonographic examinations indicated the neoplasm near the thyroid gland and focal changes in the liver. Hypophyseos adenoma chromophobum was diagnosed during the histopathological examination of the abnormal part of glandularis. The neoplasm of the parathyroid gland is diagnosed as a adenocarcinoma with metastases in the liver.
Medycyna Wet. 2006, 62 (5) 548
rym dochodzi do rozwoju zmian o charakterze gru-czolaków lub raków. Ponadto proces powstawania nowotworu w jednym narz¹dzie mo¿e wywieraæ wp³yw na progresjê choroby w innym. Nale¿y pamiê-taæ, ¿e zespó³ ten rozwija siê przez okres 30-40 lat, wobec czego objawy zale¿ne bêd¹ od tego, kiedy dana zmiana zosta³a stwierdzona (2).
Celem pracy by³a prezentacja trudnego do diagno-styki klinicznej przypadku mnogiego nowotworu gru-czo³ów wewn¹trzwydzielniczych o typie gruczolaka przysadki i gruczolakoraka przytarczycy z przerzutem do w¹troby.
Opis przypadku
U psa, owczarka niemieckiego, p³ci mêskiej w wieku 11 lat zaobserwowano objawy neurologiczne pod postaci¹ sta-nów napadowych, które nasunê³y podejrzenie zmian no-wotworowych mózgu. Badanie palpacyjne szyi w okolicy tarczycy wykaza³o obecnoæ guzowatego tworu o rednicy ok. 2 cm. Badanie USG jamy brzusznej psa wykaza³o obec-noæ zmian ogniskowych w w¹trobie. Pies na ¿yczenie w³a-ciciela zosta³ upiony.
Materia³ i metody
W niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki ba-dañ klinicznych, USG, baba-dañ sekcyjnych i histopatologicz-nych narz¹dów 11-letniego psa, owczarka niemieckiego. Do badañ histopatologicznych pobrano zmienion¹ przysad-kê mózgow¹, oba p³aty przytarczycy wraz z tarczyc¹, wy-cinki w¹troby i orodkowego uk³adu nerwowego. Wywy-cinki barwiono standardow¹ met. HE oraz met. PAS.
Wyniki i omówienie
Stan utrzymania i od¿ywienia psa by³ z³y. Badaniem sekcyjnym stwierdzono du¿ego stopnia wyniszczenie organizmu. Zewnêtrzne b³ony luzowe by³y blade. Lewy p³at przytarczycy silnie powiêkszony, w kszta³-cie fasoli o wymiarach 21 × 10 mm. Prawy p³at przy-tarczycy by³ prawid³owy (4 mm × 1,5 mm). W w¹tro-bie wykazano pojedyncze ogniska nowotworowe wiel-koci od 3 do 10 mm. Mi¹¿sz w¹troby barwy ¿ó³tej z cechami st³uszczenia. Serce z wyran¹ rozstrzeni¹ prawokomorow¹. Miêsieñ sercowy konsystencji kru-chej, zwyrodnia³y mi¹¿szowe. Opony mózgowe mier-nie zw³óknia³e. Mózgowie w badaniu makroskopo-wym niezmienione. Przysadka mózgowa 2-3-krotnie powiêkszona o wymiarach 8 × 12 mm, otorebkowana, usytuowana wewn¹trzsiod³owo. Rozrastaj¹c siê w górê unosi³a przeponê siod³a i uciska³a na skrzy¿owanie nerwów wzrokowych.
W badaniu mikroskopowym stwierdzono rozplem nowotworowy wydzielniczych komórek czêci gruczo-³owej przysadki o typie gruczolaka barwnikooporne-go (adenoma chromophobum hypophyseos) (ryc. 1). W guzie mimo niskiej aktywnoci mitotycznej wyka-zano nasilon¹ atypiê komórkow¹. W obrazie histopa-tologicznym dominowa³y komórki szecienne i wal-cowate z owalnymi, intensywnie barwi¹cymi siê j¹-drami. Komórki tworzy³y uk³ady beleczkowe i
bro-dawkowate, otoczone licznymi, cienkociennymi na-czyniami krwiononymi. W obrêbie gruczolaka zaob-serwowano ogniska martwicy oraz torbiele (ryc. 2).
Guzy sklasyfikowane jako gruczolaki przysadki wywodz¹ siê z populacji komórek produkuj¹cych ACTH. Zwiêkszona sekrecja ACTH powoduje przy-sadkowo zale¿n¹ nadmiern¹ sekrecjê hormonów kory nadnerczy (hyperadrenokortycyzm) manifestuj¹c¹ siê klinicznie: wypadaniem w³osów, zwapnieniem skóry, dysfunkcj¹ ¿o³¹dka i os³abieniem miêni. Guzy te s¹ bia³e lub czerwonawo-brunatne od wylewów. Rozras-taj¹ce siê guzy powoduj¹ obliteracjê lejka, naciekaj¹ brzuszn¹ czêæ komory III, podwzgórze i wzgórze oraz torebkê wewnêtrzn¹ i pasmo wzrokowe. Mikroskopo-wo, gruczolaki maj¹ zatokowaty i rozproszony wygl¹d. Komórki s¹ rozmaitego kszta³tu, chromofobne z pê-cherzykowatym j¹drem z jednym lub dwoma j¹derka-mi i rozproszon¹ ziarnist¹ eozynoch³onn¹ cytoplazm¹. W grupach chromofobnych komórek nowotworu stwierdza siê liczne pêcherzyki zawieraj¹ce PAS-po-zytywny koloid (6, 10).
W obrazie mikroskopowym guza okolicy tarczycy stwierdzono liczne, du¿e ogniska komórek nowotwo-rowych o utkaniu gruczolakoraka przytarczycy (ade-Ryc. 1. Gruczolak przysadki o typie gruczolaka barwniko-opornego (adenoma chromophobum hypophyseos) u psa, H-E, pow. 200 ×
Medycyna Wet. 2006, 62 (5) 549
nocarcinoma glandulae parathyroidae) otoczone sze-rokim pasem tkanki ³¹cznej ródmi¹¿szowej (ryc. 3, 4). Oprócz uk³adów tubularnych obserwowano równie¿ pod³u¿ne, gêste pasma komórek nowotworu. Atypo-we komórki guza z wyranymi cechami anaplazji, posiada³y jasn¹ lub ziarnist¹ eozynofiln¹ cytoplazmê oraz ma³e, równej wielkoci, okr¹g³e, owalne, ziarnis-te, pêcherzykowe lub pleomorficzne j¹dra. Podzia³y mitotyczne by³y liczne. Widoczne by³y drobne, zle-waj¹ce siê w wiêksze obszary ogniska martwicze.
W wycinkach w¹troby obserwowano zmiany o ty-powym uk³adzie cewkowym w³aciwym dla przytar-czycy (ryc. 5). Gêste pasma komórek nowotworu, aty-powe komórki z wyranymi cechami anaplazji, posia-da³y jasn¹ lub ziarnist¹ eozynofiln¹ cytoplazmê oraz ma³e, równej wielkoci, okr¹g³e, owalne, ziarniste, pêcherzykowe lub pleomorficzne j¹dra. Hepatocyty na obwodzie zrazików w¹trobowych wykazywa³y cechy st³uszczenia. W barwieniu metod¹ PAS zarówno w ob-szarze nowotworu, jak i zachowanych fragmentów zra-zika nie stwierdzono dodatnio reaguj¹cych struktur.
W wietle obkurczonych pêcherzyków tarczycy obecna by³a nieznaczna iloæ koloidu. W wycinkach mózgu wykazano obrzêk mózgu i przykomorowe (ko-mora boczna) drobne ognisko demielinizacji.
Gruczolakoraki przytarczyc wystêpuj¹ czêsto obu-stronnie. Guzy te s¹ zwykle ma³e o rednicy od kilku milimetrów do kilku centymetrów. S¹ dobrze odgra-niczone od tkanek, maj¹ kszta³t zbli¿ony do kulistego, zabarwienie ciemnobr¹zowe. Gruczolakoraki przytar-czyc mog¹ rosn¹æ równie¿ w torebce, ale s¹ zazwy-czaj wiêksze ni¿ nowotwory ³agodne. W nowotworach tych stwierdza siê czêsto wylewy krwawe i ogniska martwicy tkanki. Za z³oliwoci¹ przemawia obecnoæ martwicy oraz wzmo¿one podzia³y mitotyczne. No-wotwory z³oliwe przytarczyc s¹ powodem zaburzeñ hormonalnych (4-6).
Opisany przypadek nale¿a³ do trudnych w ocenie klinicznej, a w³aciwego rozpoznania dokonano po-miertnie wykazuj¹c mnogie nowotwory gruczo³ów wewn¹trzwydzielniczych, tj. gruczolakoraka lewego p³ata przytarczycy z przerzutem do w¹troby i gruczo-laka przysadki.
Pimiennictwo
1.Cock H. E. V. de, Mac Lachlan N. J.: Simultaneous occurence ofmultiple neoplasms and hyperplasias in the adrenal and thyroid gland ofthe horse re-sembling multiple endocrine neoplasia syndrome; Case repert and retrospec-tive identification of additional cases. Vet. Pathol. 1999, 36, 633-636. 2.Fauei A. S., Braunwald E., Isselbacher K. J., Wilson J. D., Martin J. B.,
Kasper D. L., Hauser S. L., Longo D. L.: Interna Harrisona. T. III, rozdz. 370, Sherman S. I., Gagel R. F. (oprac.). Wyd. Czelej sp. z. o.o. Lublin 2001. 3.Jub K. V. F., Kennedy P. C., Palmeri N.: Pathology of Domestic Animals.
T. I, Academic Press INC, Orlando 1983.
4.Kru S., Skrzypek-Fakhoury E.: Patomorfologia kliniczna. PZWL, Warsza-wa 1996.
5.Mc Gavm M. D., Cariton W. W., Zachary J. F.: Thomsons Special Veterina-ry Pathology. Mosby A Hercourt Health Sciences Company, St. Louis 1995. 6.Morrow D. A.: Current Therapy in Theriogenology. Diagnosis, treatment and prevention of reproductive diseases in small and large animals. Saunders W. B. Company, Philadelphia 1986.
7.Mossakowski M., Dymecki J., Wender M.: Podstawy neuropatologii. PZWL, Warszawa 1981.
8.Pace V., Scarsella S., Perentes E.: Brief communications and case reports. Vet. Pathol. 2003, 40, 203-206.
9.Patnaik A. K., MacEwen R. A., Erlandson P. H., Liu S. K.: Mediastinal para-thyroid adenocarcinoma in a dog. Vet. Pathol. 1978, 15, 55-63.
10.Summers B. A., Cummings J. F., de Lehunta A.: Veterinary Neuropathology. Mosby-Year Book. Inc. St Louis l995.
Adres autora: dr hab. Zenon So³tysiak prof nadzw. AR, ul. Sowiñskiego 3/5, 51-685 Wroc³aw; e-mail: zenon@ozi.ar.wroc.pl
Ryc. 3. Gruczolakorak lewego p³ata przytarczycy psa, H-E, pow. 100 ×
Ryc. 5. Przerzut gruczolakaraka przytarczycy do w¹troby, H-E, pow. 400 ×
Ryc. 4. Gruczolakorak przytarczycy z rozleg³ym ogniskiem martwicy u psa, H-E, pow. 400 ×
