Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 62 (3), 318-322, 2006

Praca oryginalna Original paper

W patologii zwierz¹t domowych choroby uszu sta-nowi¹ wa¿ny problem (5, 6). Mimo to podrêcznikowy opis budowy ucha odnosz¹cy siê do wszystkich gatunków zwierz¹t gospodarskich jest sk¹py, schema-tyczny i nie wykracza poza pobie¿ne wyliczenie poszczególnych struktur, bez podania danych o ich to-pografii czy zmiennoœci (1, 2, 7, 11). Bardziej szcze-gó³owy opis anatomii ucha znajdziemy w podrêczni-ku Millera i w monograficznej pracy Getty’ego i wsp. (4, 9). Zastanawiaj¹cy jest ten brak systematycznego opisu anatomicznego koœci skroniowej u zwierz¹t, w tym u psa, zw³aszcza w odniesieniu do tak szeroko ostatnio stosowanych badañ obrazowych (3).

Celem badañ by³o dokonanie systematycznego opi-su anatomicznego struktur ucha œrodkowego i we-wnêtrznego psa w sposób umo¿liwiaj¹cy zastosowa-nie go do analizy wyników badañ obrazowych.

Materia³ i metody

Zbadano 24 koœci skroniowe (12 L i 12 P) pobrane od 12 doros³ych psów (6 samców i 6 samic) rasy mieszanej.

Wszystkie osobniki pozyskano po naturalnej œmierci, po-zostawione przez w³aœcicieli w lecznicy weterynaryjnej. Cyrklem liniowym z podzia³k¹ o dok³adnoœci do 1 mm mierzono ca³kowit¹ d³ugoœæ czaszki, liczon¹ od punktu Prosthion (pomiêdzy siekaczami górnymi) do punktu Acro-cranion (okolica guzowatoœci potylicznej zewnêtrznej). Koœci skroniowe preparowano pod mikroskopem operacyj-nym, pos³uguj¹c siê mikrowiertark¹. Okularem z podzia³-k¹ o dok³adnoœci 0,2-0,05 mm (zale¿n¹ od stosowanego obiektywu w mikroskopie) dokonywano pomiarów w ob-rêbie jamy bêbenkowej i b³êdnika. Wyniki opracowano sta-tystycznie (œrednia, odchylenie standardowe, zakres i wspó³-czynnik zmiennoœci, test t-Studenta, test ró¿nic dla par za-le¿nych, test korelacji liniowej Pearsona).

Wyniki i omówienie

W koœci skroniowej mo¿na wyró¿niæ cztery elemen-ty: czêœæ ³uskow¹, skalist¹, bêbenkow¹ i wewn¹trzbê-benkow¹. W obrêbie czêœci ³uskowej przebiega kana³ skroniowy, koñcz¹cy siê otworem zastawowym (ryc. 1A). Czêœæ bêbenkowa, w postaci pierœcienia

Anatomia topograficzna ucha œrodkowego

i wewnêtrznego psa

JAROS£AW WYSOCKI

Instytut Fizjologii i Patologii S³uchu, ul. Pstrowskiego 1, 01-943 Warszawa Wysocki J.

Topographical anatomy of dog’s middle and inner ears Summary

The topographical anatomy of domestic animals, including that of dogs, has been insufficiently described in current literature. The present study aimed at a systematic measurement and anatomical description of selected size parameters of dog’s temporal bones by performing a dissection of 12 specimens (24 temporal bones). It was noted that the air spaces of dog’s temporal bones are well developed and form a pneumatic system fed with air by the Eustachian tube. The largest element of this system is the tympanic bulla which is situated relatively superficially and creates an important landmark facilitating surgery in the middle ear. After opening the tympanic bulla the promontory is clearly visible as well as all auditory ossicles and tendons of the intrinsic muscles. The study also revealed that the middle ear has several bony recesses, penetrating the majority of the walls of the tympanic cavity and creating almost completely separate compartments. One of these compartments is an air cell situated beneath the facial canal - posterior to the promontory. The facial nerve on this segment is deprived of its bony sheath, and creates a possible path of nerve damage by bacterial toxins during otitis media. Additionally, the proximity of the middle ear with other structures of skull is also important: the epitympanic recess of the middle ear is close to the venous temporal canal, and the region of the orifice of the Eustachian tube is close to the internal carotid artery canal. The semicircular canals are of considerable size, the greatest one being the superior canal and the smallest the posterior canal. Only 4, not 5 openings of semicircular canals in dog’s vestibules were studied because two of them possess common side paths in the bony labyrinth. From the parameters measured the most stable were vestibule size (2×3 mm), and the most variable – cochlea (5.85-7.4 mm of height) and tympanic cavity (14.2-22.6 mm of length). However none of the studied parameters was significantly correlated with skull length.

Medycyna Wet. 2006, 62 (3) 319 i puszki bêbenkowej jest bardzo rozbudowana.

Pierœ-cieñ bêbenkowy to nieregularny w swej formie walec, skoœnie œciêty, tak ¿e przednia œciana przewodu s³u-chowego zewnêtrznego jest znacznie krótsza od tyl-nej. Przewód ten pod k¹tem prostym sw¹ podstaw¹ wnika do bocznej œciany puszki bêbenkowej, tak ¿e jego po³owa jest wpuklona do puszki bêbenkowej, co widaæ dopiero po jej otwarciu (ryc. 1D). B³ona bêben-kowa, kszta³tu owalnego z d³u¿szym wymiarem po-ziomym owalu, ustawiona jest skoœnie pod k¹tem ok. 60 stopni w stosunku do d³ugiej osi przewodu.

Puszka bêbenkowa ma kszta³t trapezu o zaokr¹glo-nych krawêdziach i doœæ cienkie kostne œcianki, przy czym œciana jest najgrubsza w czêœci przedniej. Pusz-ka zwê¿a siê ku przodowi, przechodz¹c w otwór ze-wnêtrzny kana³u tr¹bki s³uchowej. Na dolnej kra-wêdzi tego otworu le¿y ostry wyrostek miêœniowy, s³u¿¹cy za przyczep miêœni podniebienia miêkkiego (ryc. 1A).

Czêœæ skalista ma kszta³t trójœciennej piramidy. Na œcianie tylnej piramidy znajdziemy otwór s³uchowy wewnêtrzny, dó³ pod³ukowy, otwór zewnêtrzny ka-nalika œlimaka i otwór zewnêtrzny wodoci¹gu przed-sionka. Krawêdzie piramidy u psa s¹ ostre i nierówne (ryc. 1C). Na krawêdzi górnej, oddzielaj¹cej œcianê przedni¹ piramidy od œciany tylnej widaæ bruzdê zato-ki skalistej górnej. KrawêdŸ dolna mieœci bruzdê za-toki skalistej dolnej, która biegnie w s¹siedztwie ka-na³u têtnicy szyjnej, uk³adaj¹cego siê tak¿e wzd³u¿ krawêdzi dolnej piramidy. W pobli¿u szczytu pirami-dy znajduje siê osobny otwór dla nerwu trójdzielnego. Po wejœciu do otworu nerw ten biegnie na odcinku kilku milimetrów w szczycie piramidy, na granicy z czêœci¹ ³uskow¹, pod¹¿aj¹c do otworu owalnego. W tym kanale kostnym znajduje tak¿e ujœcie nerw ska-listy wiêkszy i mniejszy (ryc. 1C). Na granicy czêœci skalistej i czêœci ³uskowej znajdujemy g³êbok¹ bruz-dê, przechodz¹c¹ w kana³ skroniowy (ryc. 1C). Ku przodowi od wyrostka sutkowatego, a ku ty³owi od pierœcienia bêbenkowego, znajduje siê otwór rylcowo--sutkowy.

Jama bêbenkowa sk³ada siê u psa z czêœci dolnej, czyli w³aœciwej jamy bêbenkowej oraz czêœci górnej, czyli czêœci nadbêbenkowej. Ca³kowita wysokoœæ jamy bêbenkowej, mierzona od najdalszych punktów pusz-ki bêbenkowej i zachy³ka nadbêbenkowego wynosi 16,2-23,4 mm, a d³ugoœæ, mierzona od tylnej œciany jamy bêbenkowej do otworu wewnêtrznego ujœcia bê-benkowego tr¹bki s³uchowej – 14,2-22,6 mm. Œciany dolna i boczna puszki bêbenkowej s¹ g³adkie, œciany przyœrodkowa i tylna – silnie porzeŸbione. Ku przo-dowi puszka przechodzi w kana³ tr¹bki s³uchowej, mierz¹cy 5,2-8,8 mm. Dolno-przyœrodkowa œciana puszki s¹siaduje z nerwami i naczyniami biegn¹cymi w otworze szyjnym (ryc. 1B). Wewn¹trz puszki bê-benkowej znajduje siê ma³a przegroda w formie pó³-ksiê¿ycowatego fa³du wyrastaj¹cego z przedniej jej œciany, biegn¹cego skoœnie zarówno w stosunku do

p³aszczyzny pionowej, jak poziomej. Ma on wysokoœæ oko³o ¼ d³ugoœci ca³ej puszki.

Powy¿ej puszki bêbenkowej, bez wyraŸnej granicy, le¿y œrodkowa czêœæ jamy bêbenkowej, a w niej kos-teczki s³uchowe i œciêgna miêœni œródusznych. Cen-traln¹ wynios³oœci¹ w tej czêœci jamy bêbenkowej jest wzgórek, bêd¹cy uwypukleniem zakrêtu podstawne-go œlimaka (ryc. 1D-F). Pozosta³e zakrêty œlimaka two-rz¹ wydatn¹ wynios³oœæ wpuklaj¹c¹ siê do œwiat³a jamy bêbenkowej. Na wzgórku biegnie nerw bêbenkowy – ga³¹Ÿ nerwu jêzykowo-gard³owego (ryc. 1D). Powy-¿ej wzgórka nerw bêbenkowy biegnie pomiêdzy okien-kiem owalnym, a miêœniem napinaczem b³ony bêben-kowej, dalej wchodzi do kana³u napinacza b³ony bê-benkowej i wraz z nim pod¹¿a do okolicy otworu po-szarpanego, dochodz¹c do zwoju usznego. Ku przo-dowi od wzgórka zaznacza siê p³ytka nisza. Ku ty³owi i górze od niej znajduje siê g³êboka jamka, œrednicy 4,2-4,8 mm, mieszcz¹ca okr¹g³awy brzusiec miêœnia napinacza b³ony bêbenkowej (ryc. 1E-F). Ku do³owi i przodowi od tej niszy ci¹gnie siê stopniowo coraz g³êbsza bruzda stanowi¹ca pó³kana³ kostnej czêœci tr¹b-ki s³uchowej. Od strony przyœrodkowej jamka miêœnia napinacza s¹siaduje z przewodem s³uchowym we-wnêtrznym, a gruboœæ blaszki kostnej oddzielaj¹cej obie struktury wynosi 0,25-0,8 mm. Od ty³u jamka miêœnia napinacza przylega do zachy³ka nadbêbenko-wego, a od do³u do œlimaka, przy czym gruboœæ koœci pomiêdzy obiema ostatnimi strukturami wynosi 0,15--0,25 mm. Zachy³ek nadbêbenkowy mieœci g³owê m³o-teczka i trzon kowade³ka. Przestrzeñ ta stanowi pra-wie ca³kowicie oddzielon¹ czêœæ jamy bêbenkowej. Ku górze i przodowi od niej biegnie kana³ skroniowy. Gruboœæ koœci oddzielaj¹cej jamê bêbenkow¹ od kana-³u skroniowego wynosi w tym miejscu 1,25-2,65 mm. Ku ty³owi zachy³ek nadbêbenkowy przechodzi w dó³ kowade³ka, ku przodowi s¹siaduje z jamk¹ miêœnia napinacza, ku do³owi zaœ z kana³em nerwu twarzowe-go. Przejœcie do zachy³ka nadbêbenkowego od strony czêœci œrodkowej jamy bêbenkowej jest mo¿liwe przez niewielki otwór o œrednicy 2,2-3,2 mm, ograniczony z przodu szyjk¹ m³oteczka, przyœrodkowo odnog¹ d³u-g¹ kowade³ka, a bocznie fragmentem œciany bocznej puszki bêbenkowej.

Ku ty³owi od wzgórka le¿¹ nisze okienka owalne-go, okr¹g³ego oraz nisza pod kana³em nerwu twarzo-wego. Oba okienka od strony przewodu s³uchowego zewnêtrznego s¹ dobrze widoczne. Nie zawsze jed-nak tak jest: mniej wiêcej w 1_/

3 przypadków spotyka

siê blaszkê kostn¹ biegn¹c¹ pionowo po tylnej œcianie jamy bêbenkowej, przes³aniaj¹c¹ oba okienka i czêœ-ciowo wzgórek. Obserwujemy wtedy w¹sk¹ szczelinê szerokoœci 0,8-1,2 mm, prowadz¹c¹ do okienek oraz do jeszcze jednej przestrzeni – niszy pod kana³em ner-wu twarzowego. Jest ona bardzo obszerna; podmino-wuje kana³ nerwu twarzowego. W tym miejscu kana³ nerwu twarzowego zawsze jest niepe³ny (pozbawiony os³onki kostnej). Nisza okienka owalnego ma

wymia-Medycyna Wet. 2006, 62 (3) 321 ry: 1,9-2,55 × 0,75-0,95, okr¹g³ego – 2,05-3,0 ×

1,05--2,15 mm, przy czym w obu przypadkach wymiar po-ziomy przewy¿sza wymiar pionowy.

Miêsieñ strzemi¹czkowy le¿y we w³asnym kanale kostnym, bezpoœrednio nad wejœciem do niszy okien-ka okr¹g³ego, a poni¿ej nerwu twarzowego.

Kana³ nerwu twarzowego rozpoczyna siê w dnie przewodu s³uchowego wewnêtrznego. W jamie bêben-kowej le¿y na jej œcianie przyœrodbêben-kowej, pomiêdzy miêœniem napinaczem b³ony bêbenkowej (do przodu od kana³u), do³em kowade³ka (powy¿ej kana³u) a okienkiem owalnym (od ty³u i poni¿ej kana³u). Ku przodowi od okienka owalnego nerw twarzowy two-rzy kolanko, z którego ku przodowi kieruje siê jego ga³¹Ÿ – nerw skalisty wiêkszy. Nerw ten, kieruj¹c siê dalej ku ty³owi, otacza bañkowy odcinek kana³u pó³-kolistego górnego. W tym miejscu nerw le¿y na gór-nej œcianie przedsionka, ponad okienkiem owalnym. Nerw czêsto tworzy nawis kostny nad okienkiem owal-nym i okr¹g³ym, czêœciowo je przes³aniaj¹c. St¹d bieg-nie ku tylnej œciabieg-nie jamy bêbenkowej, nad poprzed-nio opisan¹ nisz¹, kieruj¹c siê w stronê otworu rylco-wo-sutkowego. Przed wyjœciem oddaje strunê bêben-kow¹, która wchodzi do jamy bêbenkowej, biegnie pomiêdzy rêkojeœci¹ m³oteczka a odnog¹ d³ug¹ kowa-de³ka i wychodzi z jamy bêbenkowej przez szczelinê skalisto-bêbenkow¹.

Kosteczki s³uchowe u psa odzwierciedlaj¹ typowy plan budowy spotykany u wiêkszoœci wy¿szych

ssa-ków (ryc. 1H). M³oteczek posiada wyrostek przedni, miêœniowy oraz s³aby wyrostek boczny. Kowade³ko posiada odnogê d³ug¹ i krótk¹, przy czym odnoga krót-ka niewiele ustêpuje odnodze d³ugiej. Strzemi¹czko jest delikatnej budowy, a jego odnogi maj¹ wydr¹¿e-nie po wewnêtrznej strowydr¹¿e-nie. Na tylnej odnodze znaj-duje siê niewielkich rozmiarów wyrostek miêœniowy. D³ugoœæ m³oteczka mierzy 7,25-8,40 mm, szerokoœæ maksymalna (pomiêdzy wyrostkiem przednim a miêœ-niowym) 3,25-4,20 mm. Kowade³ko mierzy wzd³u¿ odnogi d³ugiej 2,85-3,45 mm, a wzd³u¿ krótkiej 2,4--3,25 mm. D³ugoœæ strzemi¹czka wynosi 2,05-2,60 mm. Blaszka spiralna œlimaka przytwierdzona jest do centralnie po³o¿onego wrzecionka i wraz z kana³em spiralnym tworzy 3 i 1_/

2 do 3 i ¾ zakrêtu (ryc. 1 E, G).

Podstawa œlimaka mierzy 4,20-5,25 mm œrednicy, a wysokoœæ 5,85-7,40 mm. Kanalik œlimaka wycho-dzi z brzusznej œciany schodów bêbenka i dochowycho-dzi do jamy czaszki. Przedsionek stanowi wejœcie do œli-maka od do³u i kana³ów pó³kolistych od góry. Wymiar pionowy przedsionka mierzy 2,10-2,20 mm, a pozio-my 2,90-3,15 mm. Œcianê przyœrodkow¹ przedsionka stanowi blaszka kostna przebita otworkami nerwów przedsionkowych: górnego i dolnego. Okienko owal-ne le¿y w boczowal-nej œcianie przedsionka. Przednio-dol-na œciaPrzednio-dol-na prowadzi do schodów przedsionka. Z tylnej i górnej œciany przedsionka wychodz¹ kana³y pó³ko-liste. Ka¿dy z nich w swoim pocz¹tkowym ujœciu two-rzy bañkê. Kana³ pó³kolisty górny tu¿ po odejœciu od

Ryc. 1. Preparaty koœci skroniowej psa. Na ka¿dej rycinie miarka, której najmniejsza podzia³ka oznacza 0,5 mm

A. Widok podstawy czaszki psa: 1 – k³ykieæ potyliczny prawy; 2 – puszka bêbenkowa; 3 – otwór zastawowy; 4 – wyrostek zastawowy; 5 – otwór zewnêtrzny kana³u têtnicy szyjnej; 6 – otwór owalny; 7 – otwory kana³u skrzyd³owego; 8 – otwór zewnêtrzny kana³u tr¹bki s³uchowej; 9 – wyrostek miêœniowy; 10 – otwór poszarpany tylny; 11 – otwór zewnêtrzny kana³u nerwu podjêzykowego.

B. Widok preparatu g³owy psa od strony podstawy czaszki. Tkanki powierzchowne usuniête dla uwidocznienia puszki bêben-kowej. Strona lewa: 1 – têtnica szyjna zewnêtrzna; 2 – têtnica szczêkowa; 3 – przewód s³uchowy zewnêtrzny chrzêstny; 4 – miêsieñ dwubrzuœcowy; 5 – nerw b³êdny; 6 – nerw podjêzykowy; 7 – têtnica szyjna wewnêtrzna; 8 – pieñ wspó³czulny; 9 – nerw jêzykowo-gard³owy; 10 – puszka bêbenkowa.

C. Widok koœci skroniowej lewej od strony jamy czaszki: 1 – ³uska koœci skroniowej; 2 – otwór wewnêtrzny kana³u skronio-wego; 3 – otwór dla nerwu trójdzielnego; 4 – otwór wewnêtrzny kana³u têtnicy szyjnej wewnêtrznej; 5 – otwór poszarpany tylny; 6 – puszka bêbenkowa; 7 – otwór s³uchowy wewnêtrzny; 8 – dó³ pod³ukowy.

D. Wnêtrze jamy bêbenkowej lewej po otwarciu puszki bêbenkowej: 1 – wyrostek miêœniowy m³oteczka; 2 – czêœæ pierœcienia bêbenkowego zag³êbiona we wnêtrzu puszki; 3 – struna bêbenkowa; 4 – g³ówka strzemi¹czka; 5 – nisza okienka okr¹g³ego; 6 – nerw bêbenkowy; 7 – wzgórek.

E. Wnêtrze jamy bêbenkowej lewej: 1 – œciana przednia i dolna puszki bêbenkowej; 2 – otwór wewnêtrzny kana³u tr¹bki s³uchowej; 3 – wnêtrze œlimaka; 4 – œciêgno miêœnia napinacza jamy bêbenkowej; 5 – brzusiec miêœnia napinacza jamy bêbenkowej; 6 – g³ówka strzemi¹czka; 7 – okienko okr¹g³e; 8 – wzgórek; 9 – têtnica szyjna wewnêtrzna.

F. Wnêtrze jamy bêbenkowej lewej i jej s¹siedztwa po usuniêciu tkanek miêkkich: 1 – otwór zastawowy; 2 – zachy³ek nad-bêbenkowy; 3 – nisza okienka okr¹g³ego; 4 – otwór poszarpany tylny; 5 – otwór zewnêtrzny kana³u nerwu podjêzykowego; 6 – œciana dolna puszki bêbenkowej; 7 – ujœcie wewnêtrzne (doczaszkowe) kana³u têtnicy szyjnej wewnêtrznej; 8 – ujœcie zewnêtrzne kana³u têtnicy szyjnej wewnêtrznej; 9 – otwór owalny; 10 – wejœcie do kana³u skrzyd³owego; 11 – pó³kana³ tr¹bki s³uchowej; 12 – wzgórek; 13 – jamka miêœnia napinacza b³ony bêbenkowej.

G. Struktury b³êdnika kostnego koœci skroniowej psa. Strona lewa: 1 – kana³ pó³kolisty górny; 2 – kana³ pó³kolisty boczny; 3 – kana³ pó³kolisty tylny; 4 – schody bêbenka; 5 – schody przedsionka; 6 – blaszka spiralna; 7 – szpara osklepka; 8 – otwarty kana³ nerwu twarzowego na wysokoœci kolanka.

H. Kosteczki s³uchowe psa: 1 – rêkojeœæ m³oteczka; 2 – wyrostek miêœniowy m³oteczka; 3 – g³ówka m³oteczka; 4 – odnoga krótka kowade³ka; 5 – odnoga d³uga kowade³ka; 6 – g³ówka strzemi¹czka; 7 – wyrostek miêœniowy strzemi¹czka; 8 – podsta-wa strzemi¹czka; 9 – wyrostek boczny m³oteczka.

przedsionka, kieruje siê przyœrodkowo, w stronê jamy czaszki, blisko s¹siaduj¹c z mózgowiem. Dalej otacza dó³ pod³ukowy, w którego tylnej czêœci ³¹czy siê z ka-na³em pó³kolistym tylnym i razem jako odnoga wspól-na uchodz¹ one do przedsionka w jego tylno-przyœrod-kowej czêœci. Natomiast kana³ pó³kolisty boczny, le-¿¹cy w p³aszczyŸnie pó³pionowej, po odejœciu od przedsionka kieruje siê regularnym pó³kolistym ³ukiem ku ty³owi, biegn¹c ponad nerwem twarzowym, tu¿ powy¿ej jego kolanka. Dalej kieruje siê ku do³owi, otaczaj¹c dó³ pod³ukowy od ty³u i zbli¿aj¹c siê do ka-na³u pó³kolistego tylnego, z którym ³¹czy siê, tworz¹c drug¹ odnogê wspóln¹. Kana³ pó³kolisty tylny le¿y w p³aszczyŸnie pionowej w tylnej czêœci piramidy koœci skroniowej. Zatem w przedsionku psa mamy 4 a nie 5, jak u cz³owieka, otworów prowadz¹cych do kana³ów pó³kolistych, bowiem wystêpuj¹ dwie kost-ne odnogi wspólkost-ne (ryc. 1G). Kana³ pó³kolisty tylny mierzy 3,15-3,25 mm, boczny 3,55-3,85 mm, a górny 3,85-4,15 mm œrednicy.

Ca³kowita d³ugoœæ czaszki wynosi³a w badanym materiale 147-186 mm, przy czym by³a istotnie wiêk-sza u samców. Pozosta³e parametry wielkoœciowe koœ-ci skroniowej nie wykazywa³y istotnych ró¿nic zale¿-nych od p³ci czy strony cia³a. ¯aden z badazale¿-nych para-metrów koœci skroniowej nie by³ istotnie skorelowany z d³ugoœci¹ czaszki.

Z w³asnych obserwacji wynika, ¿e jama bêbenko-wa posiada w zasadzie tylko dbêbenko-wa przedzia³y: górny (epitympanum) i dolny (hypotympanum), nie zaœ trzy, jak twierdz¹ inni autorzy (4, 9). Podzia³ puszki bêben-kowej na czêœæ boczn¹ (tympanum) i przyœrodkow¹ (endotympanum) jest typowy dla wszystkich drapie¿-nych, ale u psa wystêpuje typ charakteryzuj¹cy siê obecnoœci¹ niepe³nej wewnêtrznej przegrody (6). D³u-ga oœ jamy bêbenkowej mierzy wed³ug Millera (9) 15 mm, co jest zgodne z w³asnymi pomiarami. Uzys-kane wartoœci odnosz¹ce siê do wymiarów kosteczek s³uchowych s¹ zbli¿one do danych podawanych przez Millera, jednak z przeprowadzonych pomiarów wyni-ka, ¿e zarówno d³ugoœæ, jak i szerokoœæ kowade³ka s¹ zbli¿one.

Powierzchowny przebieg nerwu bêbenkowego pod b³on¹ œluzow¹, na krawêdziach przednich obu okie-nek, zauwa¿yli wczeœniej Skórnicki i Obrêbowski (12). Wszyscy autorzy potwierdzaj¹, ¿e œlimak u psa two-rzy ponad 3 zakrêty, ptwo-rzy czym jest wyraŸna dyspro-porcja pomiêdzy œrednic¹ zakrêtu podstawnego i ko-lejnych (4, 9, 15). Zakrêt podstawny œlimaka mierzy oko³o 4 mm œrednicy, a ca³kowita wysokoœæ œlimaka – 7 mm (4, 9, 10), nale¿y jednak podkreœliæ znaczne osobnicze wahania wysokoœci œlimaka, istotnie zwi¹-zane z d³ugoœci¹ ca³ej czaszki, stwierdzone w trakcie niniejszych badañ, czego nie podaj¹ inni autorzy. Istot-ne jest tak¿e, ¿e kanalik œlimaka u psa otwiera siê ty-powo do schodów bêbenka, ale ujœcie to le¿y bardzo blisko dolnej krawêdzi b³ony okienka okr¹g³ego, co potwierdza spostrze¿enia innych badaczy (13).

Nie mo¿na zgodziæ siê z twierdzeniem Millera (9), ¿e kana³y pó³koliste wychodz¹ z przedsionka wy³¹cz-nie z jego œciany tylnej, bowiem bañkowe odcinki ka-na³ów: górnego i bocznego wychodz¹ ze œciany gór-nej. Obecnoœæ dwóch odnóg wspólnych w przebiegu kana³ów pó³kolistych podaj¹ tak¿e inni badacze (4, 9). Wed³ug Millera (9), kana³ pó³kolisty górny jest naj-d³u¿szy (mierzy on 6 mm œrednicy), natomiast boczny i tylny s¹ krótsze (4,5 mm i 3,5 mm) u œredniej wiel-koœci psów. Potwierdzaj¹c te proporcje nale¿y stwier-dziæ, ¿e wymiary te s¹ stanowczo zawy¿one wobec wyników badañ w³asnych. Warto podkreœliæ pewne rozbie¿noœci w nazewnictwie kana³u têtnicy szyjnej. Wed³ug NAV wystêpuje jedynie kana³ têtnicy szyjnej (14), a wed³ug Millera jest to kana³ skalisto-podstaw-ny (9).

Podsumowanie

Naj³atwiejszy dostêp do jamy bêbenkowej prowa-dzi poprzez doln¹ i boczn¹ œcianê puszki bêbenkowej. Ingerencje w obrêbie jamy bêbenkowej musz¹ uwzglêdniaæ ryzyko uszkodzenia têtnicy szyjnej i za-toki skalistej dolnej oraz kana³u skroniowego. W bu-dowie i wymiarach koœci skroniowej nie obserwuje siê istotnych ró¿nic zale¿nych od p³ci czy strony cia³a. Parametry wielkoœciowe charakteryzuj¹ce koœæ skro-niow¹ nie s¹ istotnie skorelowane z d³ugoœci¹ czasz-ki, wobec czego nawet u stosunkowo ma³ych psów wielkoœæ struktur ucha jest znacz¹ca.

Piœmiennictwo

1.Constantinescu G. M.: Clinical Anatomy for Small Animal Practitioners. Iowa State Press, Ames, Iowa 2002.

2.Dyce K. M., Sack W. O., Wensing C. J. G.: Veterinary Anatomy. Saunders W. B. Co., Philadelphia 1996.

3.Garosi L. S., Dennis R., Schwarz T.: Review of diagnostic imaging of ear diseases in the dog and cat. Vet. Radiol. Ultrasound. 2003, 44, 137-146. 4.Getty R, Foust H. L., Presley E. T., Miller M. E.: Macroscopic anatomy of

the ear of the dog. Am. J. Vet. Res. 1956, 7, 364-375.

5.Gotthelf L. N.: Diagnosis and treatment of otitis media in dogs and cats. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 2004, 34, 469-487.

6.Hunt R. M.: The auditory bulla in carnivora: an anatomical basis for reap-praisal of carnivore evolution. J. Morphol. 1974, 143, 21-76.

7.Krysiak K., Kobryñ H., Kobryñczuk F.: Anatomia zwierz¹t. T. I-III. PWN, Warszawa 2001.

8.Little C. J., Lane J. G., Pearson G. R.: Inflammatory middle ear disease of the dog: the pathology of otitis media. Vet. Rec. 1991, 30, 293-296. 9.Miller M. E.: Anatomy of the dog. Saunders W. B., Philadelphia 1964,

19-25, 419-429, 851-861.

10.Roberto M., Favia A., Lozupone E.: A topographical analysis of the post-natal bone growth in the cochlea of the dog. J. Laryngol. Otol. 1997, 111, 23-29.

11.Ruberte J., Sautet J.: Atlas d’anatomie du chien et du chat. Multimedica, Barcelona 1995.

12.Skórnicki R., Obrêbowski A.: Nerw bêbenkowy u psa. Folia Morphol. 1966, 25, 651-658.

13.Skórnicki R., Obrêbowski A.: Canaliculus cochleae beim Affen und Hund. Anat. Anz. 1968, 122, 149-155.

14.Nomina Anatomica Veterinaria. Karger, Zürich, New York 1994, 9-15, 86-91.

15.Wysocki J.: Dimensions of the vestibular and tympanic scalae of the cochlea in selected mammals. Hear. Res. 2001, 161, 1-9.

Adres autora: dr hab. med. Jaros³aw Wysocki, ul. Pstrowskiego 1, 01-943 Warszawa; e-mail: jwysocki@ib.amwaw.edu.pl