• Nie Znaleziono Wyników

Użyteczność informacji w serwisach internetowych uczelni wyższych

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Użyteczność informacji w serwisach internetowych uczelni wyższych"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)

Streszczenie

Artykuł zawiera charakterystyk obecnego stanu wiedzy z zakresu uytecznoci informacji oraz uytecznoci systemów informacyjnych. W pracy opisano ponadto za-łoenia badawcze oraz metodyk oceny uytecznoci informacji w serwisach internetowych uczelni wyszych. Publikacja zawiera dane z przeprowadzonego bada-nia na grupie respondentów oraz wyniki analizy danych.



Słowa kluczowe: informacja, cechy informacji, uĪytecznoĞü informacji, uĪytecznoĞü systemu in-formacyjnego, serwis internetowy uczelni wyĪszej, hierarchiczna strukturalizacja problemu, metoda wielokryterialna AHP

Wprowadzenie

Serwisy informacyjne funkcjonują w Internecie od wielu lat pozwalając ich uĪytkownikom na szybsze i łatwiejsze docieranie do róĪnorodnych informacji. Jednak dopiero wysoka jakoĞü oraz uĪytecznoĞü informacji w serwisach internetowych jest tym czynnikiem, który warunkuje potrzebĊ wielokrotnego korzystania z nich przez róĪne grupy uĪytkowników. Szczególnie waĪne są tu za-równo aspekty związane z treĞcią merytoryczną tekstów i obrazów, ale równieĪ sposoby prezentacji i wizualizacji tych treĞci. W związku z tym takie cechy informacji, jak zrozumiałoĞü, przyswajalnoĞü czy przydatnoĞü są na równi waĪne jak ich czytelnoĞü czy odpowiednioĞü formy wizualizacji. UĪyt-kownicy koĔcowi są zainteresowani przede wszystkim informacjami i zasobami udostĊpnianymi przez serwisy internetowe i nie chcą za kaĪdym razem traciü zbĊdnego czasu na ich odnajdywanie, przeglądanie i rozumienie.

Artykuł opisuje zastosowanie metody AHP do analizy i oceny uĪytecznoĞci informacji ze szcze-gólnym uwzglĊdnieniem systemów nawigacyjnych i wyszukiwania informacji oraz treĞci tekstowych i graficznych. Problemem badawczym opracowania jest analiza i ocena uĪytecznoĞci informacji zastosowanych w serwisach internetowych dwóch uczelni wyĪszych: Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu GdaĔskiego.

1. U yteczno informacji

Zgodnie z teori u ytecznoci i pojĊcia homo oeconomicus ludzie Ğwiadomie i racjonalnie kształtują swoją sytuacjĊ ekonomiczną poprzez podejmowanie decyzji w najwiĊkszym stopniu mak-symalizującym ich satysfakcjĊ. Jako, Īe z ekonomicznego punktu widzenia Īycie człowieka to potrzeby, decyzje oraz działania toteĪ, jak twierdził Ludwig van Mises, właĞnie niezadowolenie z istniejącego stanu rzeczy motywuje ludzi do dalszego działania, a tym samym do poprawy własnej sytuacji [39]. U yteczno w związku z tym jest waĪnym pojĊciem w ekonomii, poniewaĪ pokazuje dlaczego ktoĞ wybrał daną kombinacjĊ dóbr o okreĞlonym poziomie satysfakcji. Funkcja u ytecz-noci bada zaleĪnoĞü miĊdzy kombinacjami dóbr w koszyku konsumpcyjnym, a uĪytecznoĞcią

(2)

osiąganą z tego koszyka [18]. Fakt ten odnosi siĊ zarówno do dóbr fizycznych, jak równieĪ do ta-kiego niematerialnego dobra jakim jest informacja.

W literaturze przedmiotu istnieje bardzo wiele róĪnorodnych definicji i znaczeĔ pojĊcia infor-macja. Ponadto pojĊcie to czĊsto wiązane jest z takimi terminami jak dane i wiedza, z którymi nierzadko stosowane jest zamiennie. Relacje hierarchiczne pomiĊdzy tymi terminami przedstawia tzw. piramida wiedzy, która u podstawy zawiera pojĊcie danych, wyĪej w hierarchii znajduje siĊ pojĊcie informacji, a na samym wierzchołku wystĊpują pojĊcia wiedzy i mądroĞci [43]. I to właĞnie te dwa ostatnie pojĊcia są w zasadzie najwyĪszym poziomem jaki moĪna osiągnąü w kontekĞcie interpretacji danych i informacji na potrzeby podejmowania jakichkolwiek decyzji.

Do najpopularniejszych podejĞü związanych z próbą zdefiniowania pojĊü danych, informacji i wiedzy moĪna zaliczyü dwa rodzaje ujĊü: infologiczne i zarządcze.

Podejcie infologiczne według infologicznej teorii Langeforsa wyraĨnie rozróĪnia informacje od danych i kładzie główny nacisk na uwzglĊdnienie wymagaĔ uĪytkowników informacji [19]. Informacja (ang. information) w tym ujĊciu to znaczenie, jakie nadaje siĊ danym (ang. data) z uwzglĊdnieniem czynników psychologicznych, socjologicznych, jĊzykowych, semantycznych, itp. Znaczenie informacji (sens i istotnoĞü) jest ĞciĞle związane z osobą uĪytkownika (nadawcy lub odbiorcy informacji), z czego wynika, Īe ta sama informacja moĪe prowadziü róĪne osoby do zu-pełnie innych wniosków. Informacja w tym ujĊciu ma charakter subiektywny i opisuje znaczenie, jakie nadaje danym nadawca lub odbiorca [25], w związku z czym z okreĞlonych danych róĪni ludzie mogą wyciągaü róĪne informacje [19]. Wiedza (ang. knowledge) natomiast jest w tym kontekĞcie interpretowana jako informacja wzbogacona o doĞwiadczenie, ponadto jest pewnym zasobem czło-wieka o znacząco osobistej i subiektywnej naturze oraz nie musi byü obiektywną prawdą [33]. Subiektywny aspekt informacji wpływa ponadto na wartoĞü informacji, co wynika z faktu, Īe bie-rze siĊ wówczas pod uwagĊ czynniki zaleĪnoĞci oceny od osoby i warunków w jakich informacja jest uĪytkowana. Z tych wzglĊdów właĞnie ocenie subiektywnej powinno poĞwiĊciü siĊ najwiĊcej uwagi w poszukiwaniu rozwiązania problemu poprawnej estymacji wartoĞci informacji. Ponadto mówi siĊ, Īe poprawnoĞü i pragmatyka oceny informacji jest krytycznym czynnikiem gospodarczym w społeczeĔstwie informacyjnym [20, 22].

Podejcie zarzdcze najczĊĞciej przyjmuje, Īe dane to surowe liczby i fakty wyraĪone w okre-Ğlonej postaci znakowej [34]. Jako, Īe czyste i nieopracowane dane nie mają najczĊĞciej Īadnego znaczenia praktycznego to informacjami moĪna dopiero nazwaü te dane, które zostały poddane kategoryzacji i klasyfikacji lub w jakiĞ inny sposób uporządkowane [5]. RóĪne dane mogą dostar-czaü tą samą informacjĊ, ale jednoczeĞnie te same dane mogą teĪ dostardostar-czaü róĪnych informacji. Z kolei wiedz w tym ujĊciu moĪna nazwaü informacjĊ, która została zorganizowana i przeanalizo-wana w celu uczynienia jej zrozumiałą i stosowalną w rozwiązywaniu problemów lub podejmowaniu decyzji. Warto przy tym podkreĞliü, Īe wiedza wykracza poza informacje, gdyĪ im-plikuje zdolnoĞü do rozwiązywania problemów, inteligentnego zachowania siĊ oraz działania [37]. Dwa powyĪsze podejĞcia opisują informacjĊ z poziomu jej subiektywnego punku widzenia. Chcąc z kolei pokazaü aspekt uĪytecznoĞci informacji naleĪy przedstawiü dwie podstawowe teorie ujĊcia informacji: iloĞciową i jakoĞciową.

Według teorii ilociowej informacja jest traktowana jako pojĊcie pierwotne oraz jako parametr fizyczny lub strukturalny obiektów. Teoria ta skupia siĊ na aspektach czysto matematycznych i po-mija aspekt semantyczny informacji, czyli eliminuje moĪliwoĞü rozumienia danego komunikatu na róĪne sposoby przez róĪnych odbiorców [30].

(3)

Według teorii jakociowej o uĪytecznoĞci pojĊcia informacja decyduje jej jakoĞü (m.in. do-kładnoĞü, prawdziwoĞü, itp.), iloĞü (odpowiedni zasiĊg czasowy i czĊstotliwoĞü dopływu) oraz powiązanie z zadaniami (waĪnoĞü dla sprawy) [32]. OkreĞlona informacja jest u yteczna (ang. information usefulness) w danym systemie informacyjnym, jeĞli znajduje zastosowanie w rozwią-zaniu danego problemu, a bardziej szczegółowo, gdy jest istotnym warunkiem rozwiązania danego problemu decyzyjnego, badawczego, analitycznego, zarządzania, itp. [38]. W jednym z najbardziej syntetycznych ujĊü przedstawiających uĪyteczną informacjĊ mówi siĊ, Īe informacja taka powinna mieü właĞciwe treĞci, dostarczone we właĞciwym czasie i we właĞciwej formie [24]. Ponadto infor-macja taka powinna posiadaü okreĞlone cechy, które ją wartoĞciują i pozwalają oceniü jej przydatnoĞü w opisie ekonomicznym. Kryteriami oceny uĪytecznoĞci informacji pod kątem przy-datnoĞci dla uĪytkownika mogą byü takie cechy jak: dokładnoĞü, prawdziwoĞü, aktualnoĞü, kompletnoĞü, wiarygodnoĞü, adekwatnoĞü, forma, czĊstoĞü wykorzystania, zakres, spójnoĞü, Ĩródło, horyzont czasu, itd. [35]. Podsumowując moĪna stwierdziü, Īe z jednej strony trudno jest wskazaü tylko jedną uniwersalną definicjĊ uĪytecznej informacji, a z drugiej strony nie ma uĪytecznej infor-macji bez odniesienia do jej uĪytkownika, jego potrzeb informacyjnych oraz momentu w którym bĊdzie ją wykorzystywał.

2. U yteczno systemów informacyjnych

Mając okreĞlone pojĊcie uĪytecznej informacji kolejnym krokiem jest zdefiniowanie pojĊcia systemu informacyjnego, który te informacje dostarcza odbiorcom. Według E. Churchila, C. Krie-bela i A. Stedry’ego system informacyjny (ang. information system) w organizacji jest to sformalizowana kombinacja zasobów ludzkich i informatycznych umoĪliwiająca zbieranie, prze-chowywanie, wyszukiwanie, komunikowanie i wykorzystanie danych w celu efektywnego zarządzania operacjami danej organizacji [2]. Z kolei według R. Vidgen’a system informacyjny to zestaw współpracujących elementów, ludzi, procedur i technologii, które mają za zadanie zbieranie, przetwarzanie, składowanie oraz dystrybucjĊ informacji, w celu wspomagania procesów decyzyj-nych w organizacji [40]. Jak twierdzi E. Kolbusz w systemie informacyjnym okreĞlona informacja jest u yteczna, jeĞli znajduje zastosowanie w rozwiązywaniu danego problemu zarządzania, a bar-dziej szczegółowo mówiąc, gdy jest ona istotnym warunkiem rozwiązania danego problemu zarządzania [16]. Z kolei R. L. Daft definiując informacje w kontekĞcie systemu informacyjnego zauwaĪa, Īe informacja jest tym, co zmienia i wspomaga zrozumienie, natomiast dane stanowią wejĞcie kanału komunikacji. Dane nie staną siĊ informacją, dopóki ludzie nie uĪyją ich do poprawy swojego zrozumienia. Dlatego menadĪerowie potrzebują informacji, a nie danych, co tyczy siĊ rów-nieĪ systemów informacyjnych w organizacji [3]. Do przykładów najczĊĞciej wykorzystywanych komputerowych systemów informacyjnych moĪna zaliczyü typowe aplikacje desktopowe (np. sys-tem finansowo-ksiĊgowy) oraz nowoczesne internetowe serwisy i portale informacyjne (np. syssys-tem sklepu internetowego).

Innym podejĞciem do rozumienia informacji w kontekĞcie jej uĪytecznoĞci w systemach infor-macyjnych są z kolei róĪne pojĊcia związane z techniczną uĪytecznoĞcią tych systemów. Dla uĪytkowników koĔcowych istotne są wtedy takie aspekty jak uĪytecznoĞü postrzegana, postrzegana łatwoĞü uĪycia czy uĪytecznoĞü systemów komputerowych.

Jak twierdzi F. D. Davis u yteczno postrzegana (ang. perceived usefulness) to stopieĔ, w ja-kim dana osoba uwaĪa, Īe korzystanie z konkretnego systemu zwiĊkszyłoby jej wydajnoĞü pracy [4]. Ten rodzaj uĪytecznoĞci został potwierdzony przez wielu badaczy jako wiarygodny i skuteczny

(4)

wskaĨnik do korzystania z róĪnych technologii informatycznych przez uĪytkowników na róĪnym poziomie wiedzy i doĞwiadczenia. Tymczasem zdaniem S.A. Gahtani postrzegana łatwo u ycia (ang. perceived ease of use) to stopieĔ, w jakim dana osoba uwaĪa, Īe korzystanie z konkretnego systemu nie spowoduje u niej dodatkowych kosztów związanych z jego obsługą [7]. Ten rodzaj uĪytecznoĞci mówi o stopniu, w jakim innowacja nie jest postrzegana jako trudna do zrozumienia, nauki lub praktycznego wykorzystania. Ponadto jak stwierdził E.M. Rogers postrzegana łatwoĞü uĪycia moĪe byü traktowana jako stopieĔ, w jakim konsumenci postrzegają nowy produkt lub usługĊ jako lepszą niĪ jego substytutów [27].

Natomiast zdaniem J. Nielsena u yteczno systemu komputerowego (ang. system usability) to zakres, w jakim system moĪe zostaü uĪyty przez okreĞlonych uĪytkowników do osiągniĊcia okre-Ğlonych celów zgodnych z regułami skutecznoĞci, efektywnoĞci i satysfakcji w okreĞlonym kontekĞcie uĪycia [23]. W praktyce uĪytecznoĞü to dziedzina wiedzy zajmująca siĊ wygodą i ergo-nomią korzystania z systemów komputerowych, a w szczególnoĞci ze stron internetowych. Internetowy serwis jest u yteczny (ang. web usability) kiedy przy pierwszych odwiedzinach przy-ciąga uwagĊ odwiedzających, a przy dalszym przeglądaniu umoĪliwia intuicyjne korzystanie z jego zasobów [15, 17, 31].

3. Zało enia badawcze oceny u ytecznoci informacji

Problemem badawczym poruszonym w niniejszym artykule jest analiza i ocena uĪytecznoĞci informacji zastosowanych w serwisach internetowych wybranych uczelni wyĪszych z wykorzysta-niem wybranych metod naukowych. W ocenie uĪytecznoĞci informacji skoncentrowano siĊ przede wszystkim na róĪnych formach prezentacji i wizualizacji informacji, takich jak: tekst, grafika, ob-razy, wykresy, animacje czy załączone dokumenty w postaci plików. PodjĊty problem badawczy został przygotowany i opracowany na podstawie badaĔ iloĞciowych (ankieta internetowa) oraz ja-koĞciowych. Analiza uzyskanych wyników została przeprowadzona z wykorzystaniem drzew kryterialnych oraz metody analizy hierarchicznej AHP [44].

Podmiotem badania ankietowego przeprowadzonego w marcu 2016 r. była 35-osobowa grupa respondentów reprezentujących wykształcenie Ğrednie. Wszyscy respondenci byli studentami Uni-wersytetu SzczeciĔskiego w wieku 18–26 lat, z czego wiĊkszoĞü z nich stanowiły kobiety (64%), a pozostałą czĊĞü mĊĪczyĨni (36%). Z odpowiedzi uzyskanych od respondentów moĪna wniosko-waü, Īe praktycznie wszyscy z nich (98%) korzystają z sieci Internet kilka razy dziennie, a wiĊkszoĞü łączy siĊ z Siecią przede wszystkim przez urządzenia mobilne (75%) oraz stacjonarne (60%). W związku z powyĪszym moĪna stwierdziü, Īe grupa przebadanych respondentów posiada wystar-czającą (na potrzeby badania) wiedzĊ i umiejĊtnoĞci w korzystaniu z róĪnych serwisów internetowych i dostĊpnych w nich funkcji. Aspekt ten jest szczególnie istotny w kontekĞcie wiary-godnoĞci uzyskanych wyników z subiektywnej oceny róĪnych kryteriów uĪytecznoĞci informacji.

Obiektem badania były dwa serwisy internetowe polskich uczelni wyĪszych: Uniwersytetu Warszawskiego [11] oraz Uniwersytetu GdaĔskiego [9]. Obydwa z wybranych do badania serwisów internetowych to przykłady systemów informacyjnych stanowiących nowoczesne, rozbudowane i profesjonalne rozwiązania zarówno pod kątem technicznym jak i marketingowym. Serwisy te wy-brano na podstawie Rankingu Uczelni Akademickich 2015, który został przygotowany i opublikowany na portalu edukacyjnym Perspektywy [10]. W rankingu tym Uniwersytet Warszaw-ski zajął pierwsze miejsce (1 miejsce) na równi z Uniwersytetem JagielloĔWarszaw-skim w Krakowie, natomiast Uniwersytet GdaĔski został sklasyfikowany na miejscu siedemnastym (17 miejsce).

(5)

Specjalnie na potrzeby artykułu zostały wybrane takie uczelnie wyĪsze, które znajdowały siĊ sto-sunkowo daleko od siebie w rankingu. Celem tego było pokazanie związku pomiĊdzy jakoĞcią naukowo-dydaktyczną całej uczelni jako instytucji, a jakoĞcią reprezentowanych przez nie stron in-ternetowych.

Celem głównym badania (przedmiotem badania) wybranych serwisów internetowych uczelni wyĪszych była ocena uĪytecznoĞci informacji tekstowych i graficznych zaprezentowanych w tych serwisach pod kątem uĪytkowników koĔcowych. Cel główny badania został przeanalizowany i oce-niony na podstawie ankiety elektronicznej (analiza iloĞciowa) i wyników działaĔ wykonywanych przez respondentów (analiza jakoĞciowa) w ramach wybranych serwisów internetowych. WĞród działaĔ, które wykonywali ankietowani, były takie operacje jak: czytanie ze zrozumieniem treĞci tekstowych, wyszukiwanie treĞci tekstowych i graficznych na danej stronie, wyszukiwanie informa-cji z wykorzystaniem systemów nawigacyjnych oraz systemów wyszukiwania informainforma-cji w serwisie (aspekty architektury informacji) czy przeglądanie materiałów dodatkowych skojarzonych z treĞcią tekstową [15,17,28].

W kontekĞcie badaĔ przyjĊto, Īe na szeroko rozumianą uĪytecznoĞü informacji miały równieĪ wpływ inne wybrane cechy jakoĞciowe informacji, wchodzące w skład celu głównego, takie jak: przyswajalnoĞü, zrozumiałoĞü, dostĊpnoĞü, czytelnoĞü, przydatnoĞü czy odpowiednioĞü formy wi-zualizacji informacji. W związku z tym konieczne jest dodatkowe zdefiniowanie i opisanie tych pojĊü w kontekĞcie serwisów internetowych i postrzegania ich przez samych internautów. Informa-cja jest u yteczna (ang. information usefulness), czyli posiada pewną wartoĞü uĪytkową, jeĞli zwiĊkszy skutecznoĞü działaĔ podejmowanych przez uĪytkownika, czyli wpływa na wzrost praw-dopodobieĔstwa sukcesu lub zmniejsza jego ryzyko. UĪytecznoĞü informacji roĞnie wraz ze zwiĊkszaniem jej przydatnoĞci do rozwiązania okreĞlonego problemu, z którym boryka siĊ uĪyt-kownik. Przyswajalno informacji (ang. information assimilability) to utrzymujący siĊ w granicach dopuszczalnej normy, ze strony uĪytkownika, dodatkowy nakład pracy lub kosztów, jakie musi on ponieĞü, Īeby z dostarczonej informacji móc w pełni skorzystaü [41]. Zrozumiało informacji (ang. information intelligibility) to cecha umoĪliwiająca zrozumienie informacji przez przeciĊtnego uĪytkownika bez szczególnych zabiegów dotyczących interpretacji semantycznej tre-Ğci zawartych w komunikacie [33]. ZrozumiałoĞü informacji oznacza teĪ, Īe dane prezentowane na stronie internetowej powinny móc byü bez trudu wykorzystane w procesie podejmowania decyzji przez ich uĪytkowników, posiadających pewien rozsądny zasób wiedzy z danej tematyki [14]. Dostpno informacji (ang. information availability) to stopieĔ łatwoĞci pozyskania przez zainte-resowanego odbiorcĊ niezbĊdnej mu informacji [33]. DostĊpnoĞü informacji to równieĪ fakt, Īe informacja jest dostĊpna, np. na stronie internetowej, kiedy jest potrzebna właĞciwym odbiorcom, najlepiej 7 dni w tygodniu i 24 godziny na dobĊ [13,21]. Czytelno informacji (ang. information readability) to przede wszystkim łatwoĞü rozumienia przekazu informacyjnego skierowanego do czytelnika przez twórcĊ informacji oraz prezentowanie ich w formie dogodnej dla odbiorcy [6]. Na czytelnoĞü prezentowanych treĞci na stronach internetowych wpływają najczĊĞciej takie ele-menty wizualne jak: wielkoĞü znaków, kształty znaków, barwa, kontrast z tłem, kompozycja czy wzajemnie wystĊpujące miĊdzy nimi relacje [26]. Informacja jest przydatna (ang. information suitability) przede wszystkim wtedy, gdy zaspokaja potrzeby uĪytkowników. Ponadto informacja jest teĪ przydatna jeĪeli wpływa na decyzje ekonomiczne uĪytkowników w taki sposób, Īe umoĪli-wia im przewidywanie przyszłych zdarzeĔ (tzw. wartoĞü predykcyjna), ułatumoĪli-wia ocenĊ przeszłoĞci, potwierdzenie lub korektĊ wczeĞniejszych przewidywaĔ (tzw. wartoĞü potwierdzająca). Przydatne

(6)

informacje dostarczane uĪytkownikom muszą byü takĪe istotne, gdyĪ pominiĊcie lub zniekształce-nie tego aspektu moĪe bowiem spowodowaü, iĪ decydent podejmie inną, całkiem odmienną decyzjĊ, niĪ w przypadku spełnienia przez informacje kryterium istotnoĞci [42]. Odpowiednio formy wi-zualizacji informacji (ang. appropriateness of the form of information visualization) to odpowiednia prezentacja informacji oraz opisy do tej prezentacji, umoĪliwiające poprawny odczyt oraz interpretacjĊ danych w formie tekstowej i graficznej [21].

4. Metodyka oceny u ytecznoci informacji w serwisach internetowych uczelni wy szych Procedura badawcza oceny uĪytecznoĞci informacji serwisów internetowych uczelni wyĪszych polegała na wykonaniu nastĊpujących działaĔ:

1) utworzenie ankiety oraz zebranie danych od respondentów,

2) budowa drzewa kryterialnego zawierającego listĊ kryteriów, podkryteriów, wag prefe-rencji oraz uzyskanych wartoĞci koĔcowych wyników,

3) analiza uzyskanych danych z wykorzystaniem metody AHP, 4) wyciągniĊcie wniosków koĔcowych z analizy.

W etapie pierwszym, w celu zebrania danych od respondentów, utworzono ankietĊ elektroniczną z wykorzystaniem darmowego sieciowego systemu ankietowego Google Forms [12]. Badanie ankietowe polegało na wykonywaniu prostych i nastĊpujących po sobie zadaĔ, które naleĪało zrobiü w Ğrodowisku sieciowym z wykorzystaniem narzĊdzia przeglądarki internetowej i wybranych serwisów internetowych uczelni wyĪszych. CzĊĞü z zadaĔ była oceniana przez ankietowanych w skali od 1 do 5 na podstawie poziomu satysfakcji i uĪytecznoĞci spełniania poszczególnych kryteriów jakoĞciowych przez wybrane serwisy internetowe. Natomiast czĊĞü z zadaĔ wykonywanych przez ankietowanych była oceniana przez autora artykułu w skali od 1 do 10 i miała na celu ocenĊ poprawnoĞci wykonywania zadaĔ przez respondentów, czyli stanowiła sposób ich weryfikacji.

W etapie drugim utworzono dwu poziomową hierarchiczną rodzinĊ kryteriów ListĊ kryteriów głównych stanowiły grupy wykonywanych zadaĔ z punktu widzenia głównego celu badania, zaĞ listĊ podkryteriów stanowiły zadania faktycznie wykonywane i oceniane przez ankietowanych.

Lista kryteriów głównych, podkryteriów oraz zakresy moĪliwych ocen przedstawiają siĊ nastĊpująco:

• Kryterium 1 (KG-1): Wyszukiwanie informacji z wykorzystaniem systemów nawigacyj-nych (tzw. przeglądanie treĞci) i/lub systemów wyszukiwania informacji (tzw. wyszukiwanie treĞci z wykorzystaniem wbudowanej wyszukiwarki);

o Podkryterium 1.1 (Pk-1.1): PoprawnoĞü wyszukiwania treĞci tekstowych połączo-nych z obrazami i/lub multimediami (< 0 – 10 >),

o Podkryterium 1.2 (Pk-1.2): PoprawnoĞü miejsca wyszukiwania treĞci tekstowych połączonych z obrazami i/lub multimediami (< 0 – 10 >),

o Podkryterium 1.3 (Pk-1.3): ZrozumiałoĞü etykiet nawigacyjnych na stronie z tre-Ğciami tekstowymi połączonymi z obrazami i/lub multimediami (< 0 – 5 >), o Podkryterium 1.4 (Pk-1.4): ŁatwoĞü odnalezienia informacji na stronie z treĞciami

(7)

• Kryterium 2 (KG-2): Analiza wyszukanych treĞci tekstowych z wykorzystaniem systemów nawigacyjnych i/lub systemów wyszukiwania informacji;

o Podkryterium 2.1 (Pk-2.1): CzytelnoĞü prezentacji tytułu oraz treĞci tekstowych (< 0 – 5 >),

o Podkryterium 2.2 (Pk-2.2): CzytelnoĞü i atrakcyjnoĞü typograficzna tytułu oraz treĞci tekstowych (< 0 – 5 >),

o Podkryterium 2.3 (Pk-2.3): ZrozumiałoĞü tematyki treĞci tekstowych (< 0 – 10 >), o Podkryterium 2.4 (Pk-2.4): ZrozumiałoĞü tytułu oraz zawartych w tekĞcie

infor-macji (< 0 – 5 >),

o Podkryterium 2.5 (Pk-2.5): PrzyswajalnoĞü zawartych w tekĞcie informacji (< 0 – 5 >).

• Kryterium 3 (KG-3): Analiza form prezentacji treĞci graficznych z wyszukiwania z wyko-rzystaniem systemów nawigacyjnych i/lub systemów wyszukiwania informacji;

o Podkryterium 3.1 (Pk-3.1): RóĪnorodnoĞü form materiałów graficznych (< 0 – 10 >),

o Podkryterium 3.2 (Pk-3.2): CzytelnoĞü prezentacji dodatkowych materiałów gra-ficznych (< 0 – 5 >),

o Podkryterium 3.3 (Pk-3.3): CzytelnoĞü kolorystyczna dodatkowych materiałów graficznych (< 0 – 5 >),

o Podkryterium 3.4 (Pk-3.4): PrzydatnoĞü sposobu prezentacji załączonych obra-zów (< 0 – 5 >),

o Podkryterium 3.5 (Pk-3.5): PrzydatnoĞü sposobu prezentacji załączonych plików do pobrania (< 0 – 5 >),

o Podkryterium 3.6 (Pk-3.6): PrzydatnoĞü sposobu prezentacji załączonych zaso-bów multimedialnych (< 0 – 5 >).

WartoĞci dla poszczególnych kryteriów, podkryteriów, wag preferencji, uzyskanych wartoĞci z badania ankietowego oraz wartoĞci wyników koĔcowych zaprezentowano w poniĪszej tabeli 1.

Tabela 1. Drzewo kryterialne poszczególnych kryteriów, podkryteriów, wag preferencji oraz uzyskanych wyników z badania

Symbol Skrócona nazwa kryterium/podkryterium

Waga preferencji

Dane z ankiety Wyniki kocowe UW UG UW UG KG-1 Wyszukiwanie informacji 0,2 0,40 0,43

Pk-1.1 PoprawnoĞü wyszukiwania treĞci

tekstowych 0,25 5 / 10 5 / 10 0,13 0,13

Pk-1.2 PoprawnoĞü miejsca wyszukiwania

treĞci tekstowych 0,25 5 / 10 6 / 10 0,13 0,15

Pk-1.3 ZrozumiałoĞü etykiet

nawigacyjnych 0,25 3,50 3,76 0,88 0,94

(8)

Symbol Skrócona nazwa kryterium/podkryterium

Waga preferencji

Dane z ankiety Wyniki kocowe UW UG UW UG KG-2 Analiza wyszukanych treci

tekstowych 0,4 1,19 1,26

Pk-2.1 CzytelnoĞü prezentacji tytułu 0,2 3,55 3,97 0,71 0,79

Pk-2.2 CzytelnoĞü i atrakcyjnoĞü

typograficzna tytułu 0,2 3,55 3,71 0,71 0,74

Pk-2.3 ZrozumiałoĞü tematyki treĞci

tekstowych 0,2 7 / 10 5 / 10 0,14 0,10

Pk-2.4 ZrozumiałoĞü tytułu oraz zawartych

w tekĞcie informacji 0,2 3,47 3,74 0,69 0,75

Pk-2.5 PrzyswajalnoĞü zawartych w

tekĞcie informacji 0,2 3,55 3,79 0,71 0,76

KG-3 Analiza form prezentacji treci

graficznych 0,4 0,90 0,94

Pk-3.1 RóĪnorodnoĞü form materiałów

graficznych 0,15 6 / 10 5 / 10 0,09 0,08

Pk-3.2 CzytelnoĞü prezentacji

dodatkowych materiałów 0,15 3,26 3,38 0,49 0,51

Pk-3.3 CzytelnoĞü kolorystyczna

dodatkowych materiałów 0,15 3,37 3,50 0,51 0,53

Pk-3.4 PrzydatnoĞü sposobu prezentacji

obrazów 0,15 3,00 3,41 0,45 0,51

Pk-3.5 PrzydatnoĞü sposobu prezentacji

plików 0,15 2,11 2,26 0,32 0,34

Pk-3.6 PrzydatnoĞü sposobu prezentacji

multimediów 0,15 2,63 2,53 0,39 0,38

ħródło: opracowanie własne.

Etap trzeci procedury badawczej polegał na analizie uzyskanych danych z badania ankieto-wego z wykorzystaniem metody wielokryterialnej AHP. Metoda hierarchicznej analizy problemu AHP (ang. Analytic Hierarchy Process) to jedna z najpopularniejszych metod wielokryterialnych opartych na funkcji uĪytecznoĞci. Metoda ta, od czasu utworzenia przez prof. Thomasa Saaty’ego w 1980 r., doczekała siĊ ogromnej liczby opracowaĔ naukowych w dziedzinie wielokryterialnego wspomagania decyzji i szeregu zastosowaĔ praktycznych. Zasadniczym załoĪeniem metod opartych o funkcjĊ uĪytecznoĞci jest moĪliwoĞü modelowania problemu decyzyjnego przy pomocy funkcji o wartoĞciach w postaci liczb rzeczywistych, która moĪe byü maksymalizowana lub minimalizo-wana. MetodĊ AHP moĪna zaliczyü do grupy metod, w których zadaniem wielokryterialnym są czĊsto tzw. problemy dyskretne, gdzie skoĔczony zbiór wariantów decyzyjnych oceniany jest ze

(9)

wzglĊdu na ustalone kryteria o charakterze iloĞciowym lub jakoĞciowym [29]. Jak wynika z powyĪ-szej definicji i opisu metody AHP uĪycie jej do oceny uĪytecznoĞci informacji było uzasadnione w kontekĞcie celu głównego badania.

Zastosowanie metody AHP w niniejszym badaniu polegało w pierwszym rzĊdzie na okreĞleniu kryteriów głównych i podkryteriów oraz na normalizacji uzyskanych od respondentów wyników. NastĊpnym krokiem było okreĞlenie waĪnoĞci (wag preferencji) poszczególnych kryteriów i pod-kryteriów, które w tym przypadku zostały ustalone subiektywnie przez autora artykułu na podstawie postawionych załoĪeĔ do badania oraz posiadanej wiedzy. Fakt ten moĪna dodatkowo uzasadniü tym, Īe metoda AHP nie wymaga bezpoĞredniego przypisywania wag poszczególnym kryteriom i wariantom, lecz operuje wyłącznie na ocenach wzglĊdnych porównywanych elementów. Oznacza to, Īe wszelkie porównania dokonywane są na parach kryteriów na podstawie subiektywnych lub obiektywnych ocen badaczy [36]. Alternatywnym sposobem okreĞlania wag preferencji w metodzie AHP jest wykorzystanie macierzy wzglĊdnej waĪnoĞci kryteriów oraz macierzy wzglĊdnej waĪno-Ğci wariantów rozwiązaĔ wzglĊdem poszczególnych kryteriów, dokonywane przez okreĞlenie relacji dominacji zachodzących miĊdzy nimi. Ostatnim krokiem analizy było obliczenie iloczynu pomiĊdzy uzyskanymi dla poszczególnych kryteriów i podkryteriów wartoĞciami, a przypisanymi im warto-Ğciami wag preferencji. Warto tu jeszcze zwróciü uwagĊ, Īe koĔcowe wyniki dla kryteriów głównych w ramach poszczególnych uczelni zostały wyliczone jako iloczyn sumy wszystkich pod-kryteriów z danego kryterium głównego oraz przypisanych tym kryteriom wag preferencji. Wszystkie wyliczone, zgodnie z powyĪszymi załoĪeniami, wartoĞci zostały zaprezentowane w for-mie drzewa kryterialnego w powyĪszej tabeli 1.

Ostatni czwarty etap procedury badawczej polegał na wyciągniĊciu wniosków koĔcowych z wykonanego badania. Jak moĪna zauwaĪyü zaprezentowane wyniki koĔcowe jasno wskazują, Īe w ramach kaĪdego z trzech kryteriów głównych wyĪszą uĪytecznoĞü uzyskał serwis internetowy Uniwersytetu GdaĔskiego (wartoĞci odpowiednio: KG-1: 0,43; KG-2: 1,26; KG-3: 0,94). Wyniki te stanowią Ğrednio 6 procent wyĪsze wartoĞci niĪ uzyskane przez serwis internetowy Uniwersytetu Warszawskiego. Tymczasem w ramach analizy poszczególnych podkryteriów wyniki uzyskane przez serwis Uniwersytetu GdaĔskiego były równieĪ w wiĊkszoĞci przypadków lepsze od konku-rencyjnego serwisu. Jedynie w trzech przypadkach na piĊtnaĞcie, serwis UG uzyskał niĪsze notowania wĞród ankietowanych (wartoĞci odpowiednio: Pk-2.3: 0,10; Pk-3.1: 0,08; Pk-3.6: 0,38) niĪ serwis UW. Jak wynika z badania, do najwyĪej ocenionych przez ankietowanych podkryteriów ze wzglĊdu na sumaryczną uĪytecznoĞü w obu badanych serwisach uczelnianych, moĪna zaliczyü takie aspekty uĪytecznoĞci jak: zrozumiałoĞü etykiet nawigacyjnych na stronie z treĞciami teksto-wymi połączonymi z obrazami i/lub multimediami (Pk-1.3), czytelnoĞü prezentacji tytułu oraz treĞci tekstowych (Pk-2.1) oraz czytelnoĞü kolorystyczna dodatkowych materiałów graficznych (Pk-3.3). To właĞnie te wybrane podkryteria, w ramach poszczególnych kryteriów głównych, moĪna uznaü za jedne z najbardziej wpływających na postrzeganą uĪytecznoĞü serwisów internetowych uczelni wyĪszych.

Dodatkowo na koniec badania, dla kaĪdego z serwisów internetowych uczelni wyĪszych, wy-znaczono uĪytecznoĞü całkowitą, bĊdącą jednoczeĞnie oceną koĔcową kaĪdego z serwisów. Według niemieckiego ekonomisty H.H. Gossena oraz zgodnie z teorią uĪytecznoĞci za uĪytecznoĞü całko-witą moĪna uznaü sumĊ uĪytecznoĞci cząstkowych, jaką czerpie indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra. UĪytecznoĞü całkowita dla serwisu internetowego Uniwersytetu GdaĔskiego wyniosła 2,62 punktów, zaĞ serwis internetowy Uniwersytetu Warszaw-skiego uzyskał 2,48 punktów. W związku z tym zwyciĊzcą badania oraz serwisem o lepszej

(10)

uĪytecznoĞci informacji został serwis internetowy Uniwersytetu GdaĔskiego, choü jego pozycja w Rankingu Uczelni Akademickich 2015 była znacznie gorsza od serwisu konkurencyjnego. Po-równanie wyników uzyskanych przez poszczególne kryteria główne zaprezentowano na poniĪszym wykresie 1.

 Wykres 1. Porównanie wyników z badania w ramach kryteriów głównych ħródło: opracowanie własne.

5. Podsumowanie

Jak zaprezentowano w artykule w rezultacie badaĔ i analizy wyników oceniono uĪytecznoĞü informacji dwóch wybranych serwisów internetowych uczelni wyĪszych, w związku z czym cel główny badania został osiągniĊty. MoĪna teĪ stwierdziü, Īe zastosowanie wielokryterialnej metody AHP w procesie oceny jakoĞci uĪytkowej informacji, udostĊpnianych przez serwisy internetowe, moĪe w znacznym stopniu wpływaü na lepszą identyfikacjĊ oraz dopasowanie kryteriów jakoĞcio-wych informacji pod kątem róĪnych typów uĪytkowników. Pomocne w tym fakcie moĪe byü takĪe uĪycie formularzy ankietowych, dających moĪliwoĞci szczegółowego przebadania preferencji od-biorców tego typu serwisów sieciowych.

Identyfikacja czynników wpływających na łatwoĞü odczytu treĞci merytorycznych oraz ich przyswajalnoĞü dla odbiorców koĔcowych moĪe w duĪym stopniu wpływaü na lepszą dostĊpnoĞü i uĪytecznoĞü stron internetowych róĪnych instytucji. Autorzy tworzonych treĞci powinni pamiĊtaü równieĪ o tym, Īe ich czytelnicy czĊsto nie są specjalistami w danej tematyce lub branĪy, w związku z czym informacje takie powinny spełniaü cechy informacji ogólnie łatwych do zrozumienia i przy-swojenia.

(11)

Bibliografia

[1] BudziĔski R., Systemy wspomagania decyzji regionalnych sprzĊĪonych z bazami wiedzy, VII Kongres PSZW, 2010.

[2] Churchill N.C., Kriebel C.H., Stedry A.C., Proposed Research on Management Information Systems, Management Sciences Research Report No. 54, 1965.

[3] Daft R.L., Organization Theory and Design, West Publishing Company, St. Paul, 1992. [4] Davis F. D., Perceived usefulness, perceived ease of use, and user acceptance of information

technology, MIS Quarterly, 13(3), 1989.

[5] Devenport T.H., Prusak L., Working knowledge. How organization menage what they know, Harvard Business School Press, Boston, Massatchussets, 2000.

[6] Dudycz H., Wizualizacja danych jako narzĊdzie wspomagania zarządzania przedsiĊbior-stwem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław, 1998.

[7] Gahtani S.A., The applicability of TAM outside North America: an empirical test in the United Kingdom, Info. Resour. Manage. J. 2 (July-September), 2001.

[8] Garcia-Cascales M. S., Lamata M. T., Solving a decision problem with linguistic infor-mation, Pattern Recognition Letters 28, 2007.

[9] http://ug.edu.pl

[10] http://www.perspektywy.pl/RSW2015/ranking-uczelni-akademickich, dostĊp: [02.2016] [11] http://www.uw.edu.pl

[12] https://www.google.pl/intl/pl/forms/about/

[13] IT Governance Institute, Control Objectives for Information and related Technology (CO-BIT) 4.0, IT Governance Institute, Rolling Meadows, IL, 2005.

[14] Jaruga A. (red.), MiĊdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĞci Finansowej (MSSF, MSR) a ustawa o rachunkowoĞci – podobieĔstwa i róĪnice, Stowarzyszenie KsiĊgowych w Polsce, Warszawa 2005.

[15] Kalbach J., Projektowanie nawigacji strony WWW. Optymalizacja funkcjonalnoĞci witryny, Wydawnictwo Helion/O’Reilly, 2008.

[16] Kolbusz E., Analiza potrzeb informacyjnych przedsiĊbiorstw. Podstawy metodologiczne, Uniwersytet SzczeciĔski, Szczecin, 1993.

[17] Krug S., Nie kaĪ mi myĞleü. O Īyciowym podejĞciu do funkcjonalnoĞci stron internetowych, Wydanie II, New Riders, 2006.

[18] Krugman P., Wells R., Makroekonomia, PWN, Warszawa, 2012.

[19] Langefors B., Theoretical Analysis of Information Systems, (4th ed.) Studentlitteratur, Lund, Sweden, Uerbach Publishers Inc., Philadelphia, PA, 1973.

[20] Meyer H. W. J., The nature of information and the effective use of information in rural de-velopment, Information Research, vol. 10, no. 2, 2005.

[21] Miller H., The multiple dimensions of information quality, Information System Management, vol. 13, nr 2, 1996.

[22] Morrison C. T., Cohen P. R., Noisy information value in utility-based decision making, Proc. Workshop on Utility-based Data Mining, Chicago, USA, 2005.

[23] Nielsen J., Tahir M., FunkcjonalnoĞü stron WWW: 50 witryn bez sekretów, Wydawnictwo Helion, 2006.

(12)

[24] Olchowicz I., Podstawy rachunkowoĞci, Difin, Warszawa, 1993.

[25] Pettersson R., Visual Information, Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology Publica-tions, 1993.

[26] Prussak W., Ergonomiczne kształtowanie projekcyjnych wizualnych materiałów dydaktycz-nych, Materiały XII MiĊdzynarodowego Seminariom Wykładowców Ergonomii, 1995. [27] Rogers E.M., Diffusion of Innovations (4th ed.), The Free Press, New York, NY, 1983. [28] Rosenfeld L, Morville P., Architektura informacji w serwisach internetowych, Wydanie

dru-gie, Wydawnictwo Helion/O’Reilly, 2003.

[29] Saaty T.L., How to Make a Decision: The Analytic Hierarchy Process, European Journal of Operatiuna Research, 48, 1990.

[30] Shannon C. E., A Mathematical Theory of Communication, Bell System Techn. J., vol. 27, No. 3–4, 1948.

[31] Sikorski M., Interakcja człowiek-komputer, Wydawnictwo Polsko-JapoĔskiej WyĪszej Szkoły Technik Komputerowych, Warszawa, 2010.

[32] SopiĔska A., Informacja, Leksykon zarządzania, Difin, Warszawa, 2004. [33] Stefanowicz B., Informacja, SGH – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2004. [34] Stoner J.A.F, Freeman R.E., Gilber D.R., Kierowanie, PWE, Warszawa 2001.

[35] Szapiro T., Informatyka gospodarcza, Encyklopedia biznesu T.1, pod red. Pomykało W., Fundacja Innowacja, Warszawa, 1995.

[36] Szymaczek M., AHP pomoĪe podjąü decyzjĊ, Akademia wiedzy BCC, <http://www.bcc.com.pl/akademia>, 2008.

[37] Turban E., Expert systems and applied artificial intelligence, Macmillan Pub Co, New York, 1992.

[38] Unold J., System informacyjny a jakoĞciowe ujĊcie informacji, SWO Systemy Wspomagania Organizacji, Prace Naukowe AE w Katowicach, 2007.

[39] Van Mises L., The Ultimate Foundations of Economic Science: An Essay on Method, Prince-ton, New York, 1962.

[40] Vidgen R., Avison D., Wood B., Wood-Harper T., Developing Web Information Systems, Butterworth Heinemann, Oxford, 2002.

[41] Walczak M., Współczesne bariery informacyjne, Bibliotekarz, nr 6, 1989.

[42] ZałoĪenie koncepcyjne sprawozdawczoĞci finansowej, MiĊdzynarodowe Standardy Spra-wozdawczoĞci Finansowej, Stowarzyszenie KsiĊgowych w Polsce, 2011.

[43] Zeleny M., Management Support Systems: Towards Integrated Knowledge Management, Human Systems Management, 7 (1987), 1987.

[44] Ziemba P., BudziĔski R., Selekcja kryteriów oceny jakoĞci serwisów internetowych z wyko-rzystaniem pojemnoĞci informacyjnej Hellwiga, Metody iloĞciowe w badaniach ekonomicznych, Tom XIII/3, 2012.

(13)

INFORMATION USEFULNESS IN THE HIGHER UNIVERSITY WEBSITES Summary

The article includes the characteristics of the current state of knowledge of the information usefulness and information systems utility. The article describes also re-search assumptions and methodologies for assessing the information usefulness on the universities websites. The publication contains data from a study conducted on a group of respondents and the results of data analysis.

Keywords: information, information features, information usefulness, information system utility, higher university website, hierarchical structuring of the problem, multi-criteria AHP method

Michał Nowakowski

Zakład Systemów Internetowych Instytut Informatyki w Zarządzaniu

Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytet SzczeciĔski

Cytaty

Powiązane dokumenty

Na podstawie badań ilościowych spisów lektur oraz analizy dyskursu publicznego autorka wykazała silne powiązanie między ideologiami rządzących w poszczególnych okresach partii

Jest to przykład wykładni rozszerzającej na niekorzyść sprawcy, ponieważ Sąd Najwyższy pojęcie zbrodni (w rozumieniu art. Ponadto Sąd Najwyższy nie wziął pod uwagę tego,

Uzasadnieniem zaniechania ustalania zobowiązań podatkowych i poboru podatków przez organ podatkowy w indywidualnej sprawie wszczynanej na wniosek podatnika lub z

W sondzie 8/68, usytuowanej na zewnątrz wschodniej absydy kościo­ ła B , badania ograniczyły się do przycięcia ścian sondy celem uzyskania pełniejszego rozpoznania

Owszem, powyższe zagadnienia i ujęcia badawcze pojawiają się jako kontekst rozwa- żań o ekonomii percepcji, lecz istotą i celem mojej pracy jest próba zdefiniowania no- wego

Nauczyciel sprawdza listę obecności, podaje temat i etapy lekcji oraz sprawdza pracę domową 1 osobie i pyta ją z materiału poznanego na ostatniej

Bath compleX (area K) The restoration work in this area focused on the preservation of the underground vaulted structure used as a bath service area.. as stipulated in

Kompletność - obowiązkowe informacje umieszczone na stronie muzeum to jego adres, historia, godziny otwarcia, oddziały, koszt, jakie będziemy musieli ponieść