Streszczenie
W niniejszej pracy skoncentrowano siĊ na analizie dostĊpnoĞci wiedzy przez producentów rolnych. PodjĊto próbĊ oceny skutków interwencji edukacyjnej w szyb-kiej transmisji wiedzy do praktyki rolniczej. Rozwijający siĊ polski agrobiznes na-wiązujący do procesu globalizacji sprostał narastającej konkurencji z zachowaniem Ğwiatowych standardów jakoĞciowych. W działaniach edukacyjnych znaczną rolĊ odegrały oĞrodki doradztwa rolniczego.
Słowa kluczowe: agrobiznes, dostĊpnoĞü wiedzy, standardy jakoĞciowe, interwencja edukacyjna 1. Wprowadzenie
Funkcjonowanie gospodarstw rolnych w latach 1980 – 2000 poddane zostało procesowi trans-formacji – z tradycyjnie funkcjonującego rolnictwa przekształcono je w element agrobiznesu funkcjonującego w warunkach współczesnego rynku. WczeĞniej rolnicy byli przekonani, Īe go-spodarstwo rolne nie moĪe zbankrutowaü. PaĔstwo uruchomiło w roku 1994 mechanizm preferen-cyjnego kredytowania, który pozwalał stopniowo dostosowaü siĊ zarządzającym gospodarstwami rolnymi do reguł rynkowych. Wielu, szczególnie młodych rolników skorzystało z tego wsparcia finansowego dostosowując swoje gospodarstwa do nowoczesnych standardów ekonomicznych i jakoĞciowych.
WczeĞniej doĞü czĊsto formułowano stwierdzenie, Īe „rolnicy są odporni na wiedzĊ i trudni do zlikwidowania”. Mechanizm rynkowy, który objął rolnictwo sprawił, Īe młodzi rolnicy w spo-sób doĞü agresywny przystąpili do przekształcania swoich gospodarstw w nowoczesne warsztaty pracy funkcjonujące na skomplikowanym rynku rolnym. ZaczĊto o nich mówiü, Īe „są ambitni i chłonni wiedzy”.
Od 1991 roku, kiedy utworzono oĞrodki doradztwa rolniczego, skupiły one swoje działania na rozwoju przedsiĊbiorczoĞci, ochronie Ğrodowiska, poprawie jakoĞci produkcji. Do tego potrzebna była wiedza. Jako, Īe liderów agrobiznesu było niewielu, a kraj nasz dąĪył do integracji z gospo-darką europejską – czas naglił. Wówczas autor niniejszej pracy doszedł do wniosku, Īe rolników naleĪy zmusiü do pogłĊbiania wiedzy rolniczej czyli interwencji edukacyjnej.
Interwencja edukacyjna to wywieranie zdecydowanego wpływu na społecznoĞü wiejską zmie-rzającego do przyrostu wiedzy ogólnej i zawodowej, mającego na celu rozwój przedsiĊbiorczoĞci (aktywnoĞü zawodowa, zdolnoĞü do ponoszenia ryzyka, innowacje), prowadząca do wzrostu kon-kurencji w warunkach przemian strukturalnych, w nawiązaniu do ogólnoĞwiatowych standardów jakoĞciowych – w efekcie zabezpieczenie bytu rodzinie wiejskiej [3].
Wiedza we współczesnym społeczeĔstwie jest zazwyczaj postrzegana jako informacja o rze-czywistoĞci oraz wykorzystanie jej w bieĪącej działalnoĞci.
W prowadzeniu nowoczesnych gospodarstw rolnych, młodzi rolnicy najczĊĞciej bĊdą korzy-stali z wiedzy typu know-how oraz know-who. Według Adamowicza [2005]:
− Wiedza typu know-how, dotycząca umiejĊtnoĞci i zdolnoĞci do wykonywania róĪnych działaĔ, tworzona jest głównie przez edukacjĊ. MoĪe mieü formĊ wiedzy naukowej, tech-nicznej i organizacyjnej. Rozprzestrzenia siĊ przez system gromadzenia i udostĊpniania, poprzez wewnĊtrzne i zewnĊtrzne systemy i sieci komunikacji.
− Wiedza typu know-who, to wiedza o tym, kto posiada zdolnoĞci i umiejĊtnoĞci w okreĞlonej dziedzinie i sposób dostĊpu do róĪnych Ĩródeł wiedzy. Ma istotne znaczenie dla pracy ma-nagerów i skutecznoĞci bieĪącego zarządzania organizacją.
Wydaje siĊ, Īe aktualnie najwiĊkszym wsparciem dla dynamicznie rozwijającego siĊ agrobiz-nesu w Polsce bĊdzie dostĊpnoĞü wiedzy a ĞciĞle rzecz biorąc zarządzanie wiedzą. Obiektywna wiedza fachowa i ogólna jest dzisiaj w dobie agresywnego marketingu i wirtualnej informacji najbardziej potrzebna. Wprawdzie fizyk i filozof A. Einstein dawno juĪ stwierdził, Īe „wiedza to doĞwiadczenie reszta jest tylko informacją”. Bardziej precyzyjny był Johan Wolfgang Goethe mówiąc „sama wiedza nie wystarczy, trzeba jeszcze umieü ją stosowaü”.
Zatem, naleĪy przyjąü, Īe na kaĪdym etapie rozwoju społeczeĔstw istotnym problemem było wykorzystanie aktualnej wiedzy.
Celem niniejszej pracy jest wskazanie jak waĪnym czynnikiem rozwoju polskiego agrobizne-su jest dostĊpnoĞü wiedzy.
2. Badania i dyskusja
Rozwój agrobiznesu oraz obszarów wiejskich w znacznym stopniu zaleĪy od umiejĊtnoĞci i moĪliwoĞci wykorzystania wiedzy. W zasadzie we wszystkich sektorach polskiego agrobiznesu odnotowuje siĊ dynamiczny rozwój poszczególnych przedsiĊbiorstw. CzĊsto zarządzają nimi mło-dzi przedsiĊbiorcy, dynamiczni, wytrwali w mło-działaniu lumło-dzie, którzy współpracują z lokalnym samorządem. AktywnoĞü lokalnej władzy najczĊĞciej wzmaga rozwój lokalnej przedsiĊbiorczoĞci co daje siĊ mierzyü sprawnoĞcią funkcjonowania wiejskich instytucji. Niezmiernie waĪna w tym procesie jest wiedza, inicjatywa i innowacyjnoĞü lokalnej władzy wespół z lokalnymi podmiotami, które wspólnie działając są w stanie zorganizowaü dopływ Ğrodków finansowych z zewnątrz i współdziałaü z właĞcicielem kapitału. Wiedza przekłada siĊ wówczas na wspólnie realizowane strategie, które dają szansĊ na oĪywienie gospodarcze, tym samym jest podstawą egzystencji ro-dzin wiejskich. Agrobiznes sam w sobie pozwala na dywersyfikacjĊ dochodów społeczeĔstwa wiejskiego, do czego jest potrzebna aktualna wiedza.
Stwierdzenie to zdaje siĊ potwierdzaü Tomczak [2004], który podaje, Īe w USA pojĊcie „wiejski” nie jest aktualnie synonimem „rolniczy”. Byü moĪe zanika tam juĪ tradycyjne wiejsko – rolnicze Ğrodowisko.
Rozwój agrobiznesu zaleĪy w znacznym stopniu od wiedzy w zakresie dostĊpnoĞci publicz-nych Ğrodków finansowych, które adresowane są w ten sposób, aby przyczyniły siĊ do jego rozwo-ju. W Polsce od 1994 roku wprowadzono system kredytów preferencyjnych adresowanych do szeroko rozumianego agrobiznesu. Wówczas skutecznym narzĊdziem dopływu wiedzy do zarzą-dzających tworzącym siĊ agrobiznesem okazała siĊ interwencja edukacyjna w wykonaniu oĞrod-ków doradztwa rolniczego [3]. Wielu właĞcicieli gospodarstw rolnych zrozumiało wtedy, Īe jest to stosowny czas, a moĪe bardziej potrzeba chwili, aby swoje gospodarstwa niezwłocznie przestawiü na mechanizm zdecydowanie rynkowy, unowoczeĞniając proces produkcji, dostosowując go do europejskich wymogów ekonomiczno- jakoĞciowych. Jak waĪna była to decyzja podejmowana na podstawie dostĊpnej wiedzy, niech Ğwiadczy fakt, Īe gospodarstwa te generują juĪ dochody, które
stanowią gwarancjĊ rozwoju rodzin je obsługujących. Co siĊ zaĞ dzieje z gospodarstwami rolnymi, których właĞciciele, zarządzający odrzucili oferowaną im wiedzĊ – wiele z nich stało siĊ ekono-micznym bankrutem, nie produkują na rynek, brak podstaw ekonomicznego funkcjonowania tych rodzin.
Podobna sytuacja zaistniała w sektorze przetwórstwa rolno – spoĪywczego, które otrzymało szansĊ w postaci kredytów preferencyjnych oraz adresowanych Ğrodków finansowych w postaci róĪnych projektów europejskich na dostosowanie produkcji do Ğwiatowych wymogów ekono-miczno – jakoĞciowych. Przykładem niech bĊdą zakłady mleczarskie, miĊsne, przetwarzające owoce i warzywa, które dostosowały proces produkcji i zbytu swoich produktów do Ğwiatowych standardów. Te, które pozostały przy tradycyjnym zarządzaniu, a ich liderzy nie wykorzystali oferowanej im wiedzy – przestały istnieü. Powstało teĪ wiele nowych, nowoczesnych firm zarzą-dzanych przez dynamicznych liderów korzystających z dostĊpnej, pochodzącej z róĪnych Ĩródeł wiedzy.
Z perspektywy czasu moĪna stwierdziü, Īe wiedza, jej dostĊpnoĞü jest czynnikiem rozwoju gospodarstw rolnych, których zarządzający (najczĊĞciej właĞciciele) zdecydowali siĊ na nowocze-sny sposób produkcji w momencie, kiedy skierowano do nich duĪy strumieĔ Ğrodków publicznych na ich restrukturyzacjĊ. Wiedza, jaką wówczas przekazywały oĞrodki doradztwa rolniczego jedno-znacznie wskazywała na fakt, iĪ gwarancjĊ zbytu mleka bĊdą wypracowane przez gospodarstwo rolne kwoty mleczne. Wiele gospodarstw „spóĨniło siĊ” lub nie podjĊło takiego wyzwania, mimo posiadanej wiedzy na ten temat. Wydaje siĊ, Īe przyczyną jest niedostatecznie wykształcona przedsiĊbiorczoĞü u tych ludzi, szczególnie brak ponoszenia ryzyka w podejmowaniu róĪnych przedsiĊwziĊü. Dzisiaj przetacza siĊ przez polską wieĞ fala niezadowolenia, poniewaĪ wiele go-spodarstw rolnych wypada z produkcji mleka a takĪe nie zostały dostosowane do europejskich standardów technologiczno – jakoĞciowych. Swoje niezadowolenie wyraĪają równieĪ zarządzają-cy gospodarstwami, które wypracowały zbyt małą pulĊ kwoty mlecznej, która ogranicza ich roz-wój i dochody na przyszłoĞü. O kwotowaniu produkcji mleka w krajach Unii Europejskiej polscy rolnicy byli powszechnie informowani, zwracano uwagĊ, Īe ten system obowiązuje tam od 1984 roku.
Podobna sytuacja, choü nie wynika ona z zaniedbania rolników zaistniała na rynku cukru. OtóĪ UE wprowadziła na tym rynku restrukturyzacjĊ polegającą na ograniczeniu poziomu kwot produkcji cukru. Oznacza to, Īe zmniejszy siĊ moĪliwoĞü zbytu buraków cukrowych, co w znacz-nym stopniu ograniczy dochody polskich rolników w niektórych regionach kraju. Rolnicy, których to dotyczy muszą zdecydowaü siĊ na innego rodzaju produkcjĊ, która zagwarantuje egzystencjĊ ich rodzin.
Zdaniem autora, takim segmentem, który moĪe oĪywiü polski agrobiznes bĊdzie produkcja bioenergii - w najbliĪszym czasie bardzo dynamicznie rozwijający siĊ sektor agrobiznesu. Za takim stwierdzeniem stoją gwarancje wynikające z dokumentu „ Polityka energetyczna Polski do 2025 roku” przyjĊty przez RadĊ Ministrów w styczniu 2005 roku. Wraz ze znowelizowanym Pra-wem energetycznym, wprowadzane są do polskiego prawa unijne regulacje w tym zakresie – dy-rektywa 2001/77/WE oraz 7 Europejski Program Ramowy. DuĪym segmentem w polskim rynku bĊdzie zapewne produkcja biopaliw na bazie produktów pochodzących z polskich gospodarstw rolnych. BezpieczeĔstwo energetyczne to przecieĪ jeden z priorytetów polskiej gospodarki. Zatem, szansą na najbliĪsze lata dla polskich producentów rolnych moĪe byü rolnictwo energetyczne. Ale jak z tej szansy skorzystają? Działania rolników mogą wesprzeü samorządy lokalne, bowiem
nowelizacja ustawy Prawo energetyczne (obowiązuje od 1.10.2005r) nakłada na nie dodatkowe obowiązki, szczególnie w zakresie promocji i wykorzystania odnawialnych Ĩródeł energii.
PrzyczynĊ niepowodzeĔ róĪnych działalnoĞci, jakie mogą podejmowaü rolnicy, autor upatruje w braku prawa, które moĪe oĪywiü polski agrobiznes, a takĪe doĞü czĊsto jego nadinterpretacja. Zdaniem autora podjĊcie wspólnych działaĔ gospodarczych w naszym agrobiznesie moĪe ułatwiü zorganizowanie siĊ podmiotów tam działających w klastry gospodarcze. Istota jego działania sprawia, Īe, odpowiedzialnoĞü jest ograniczona do przedsiĊwziĊcia, w jakim rolnik uczestniczy, co oznacza, Īe nie traci on własnej toĪsamoĞci gospodarczej [4]. W Polsce brakuje uregulowaĔ praw-nych w tym zakresie. Dalszy rozwój polskiego agrobiznesu bĊdzie zaleĪał od szybkiego przyswo-jenia wiedzy z zakresu systemu przepisów prawnych UE, a w szczególnoĞci z zakresu fi-nansów publicznych. Polski system transmisji wiedzy w edukacji nie uwzglĊdnia konsekwencji społeczno – ekonomicznych, jakie wynikają z szybkich przemian cywilizacyjnych.
Bardzo waĪne jest szybkie wdroĪenia kierunków polityki spójnoĞci na lata 2007-2013 co bĊ-dzie nastĊpnym etapem w rozwoju naszego agrobiznesu. Opublikowano juĪ oficjalny dokument Komisji Europejskiej w tym zakresie – „Polityka spójnoĞci wspierająca wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Strategiczne wytyczne Wspólnoty na lata 2007-2013”. Bruksela 5 lipca 2005r. [2]. Jednym z celów wspomnianej polityki jest pogłĊbianie wiedzy oraz innowacji na rzecz wzrostu gospodarczego. UwzglĊdnia on takie działania, jak:
- wzrost i poprawa efektywnoĞci inwestycji w badania naukowe i rozwój, - wprowadzenie innowacji i promowania przedsiĊbiorczoĞci,
- promowanie społeczeĔstwa informacyjnego, - prawo dostĊpu do finansowania.
WdroĪenie zasad wspólnej Polityki Rolnej na lata 2007 – 2013 stanowi pewne zagroĪenie dla czĊĞci polskich gospodarstw rolnych. Niezmiernie trudnym do wprowadzenia elementu WPR bĊdzie przyjĊta zasada wzajemnej zgodnoĞci – Cross – compliance. Polega ona na uzaleĪnieniu otrzymywania płatnoĞci bezpoĞrednich od spełnienia przez gospodarstwo okreĞlonych wymagaĔ dotyczących ochrony Ğrodowiska, dobrostanu zwierząt oraz bezpieczeĔstwa ĪywnoĞci. Spełnienie powyĪszych warunków, ze wzglĊdów ekonomicznych w wielu polskich gospodarstwach bĊdzie trudne.
Zatem, niezwłocznie naleĪy przystąpiü do kampanii informacyjnej skierowanej do osób za-rządzających polskim agrobiznesem.
3. Podsumowanie
Istnieje potrzeba szerokiego, skutecznego informowania kadry zarządzającej polskim agro-biznesem o strategii funkcjonowania Wspólnot Europejskich w latach 2007 – 2013. Aby osiągnąü najlepsze efekty z relacji zasad Wspólnej Polityki Rolnej juĪ od 2007 roku naleĪy wykorzystaü wszystkie moĪliwe formy edukacji. Wydaje siĊ zasadne wprowadzenie skutecznej metody, jaką jest interwencja edukacyjna. Działania te zapewne wpłyną na podniesienie konkurencyjnoĞci na-szego agrobiznesu.
Bibliografia
1. Adamowicz M., 2005. Wiedza i jej wpływ na tworzenie wartoĞci i zarządzania organiza-cją. [W:] Zarządzanie wiedzą w agrobiznesie w warunkach polskiego członkowstwa w Unii Europejskiej. Wydawnictwo SGGW Warszawa.
2. Monitor Europejski 2005 Nr 15.
3. RzepiĔski W., 2004. Znaczenie projektów europejskich w rozwoju mleczarstwa na terenie Polski północno – wschodniej. [W:] Rola Projektów Europejskich w rozwoju lokalnym i regionalnym. Wydawnictwo SGGW Warszawa.
4. RzepiĔski W., 2005. Klastry gospodarcze w agrobiznesie. [W:] Zarządzanie wiedzą w agrobiznesie w warunkach polskiego członkostwa w Unii Europejskiej. Wydawnictwo SGGW Warszawa.
5. Tomczak F., 2004. Od rolnictwa do agrobiznesu. Szkoła Główna Handlowa w Warsza-wie.
THE KNOWLEDGE AS DEVELOPMENT FACTOR IN POLISH AGRIBUSINESS
Summary
In the paper one can concentrated on analysis of availability of the knowledge for agricultural producers. An attempt of evaluation of education intervention effects concerning fast transmitting of the knowledge into agricultural practice was taken . Developing Polish agribusiness being under circumstances of globalization faced in-creasing competition, saving the world quality standards. In teaching activities ex-tension service centers played essential role.
Keywords: Agribusiness, Knowledge Availability, Quality Standards, Education Intervention
WITOLD RZEPIēSKI
Mazowiecki OĞrodek Doradztwa Rolniczego 02-456 Warszawa, ul. CzereĞniowa 98 sekretariat@modr.mazowsze.pl
