1 K. Dejna, Ile mamy jĊzyków polskich? „JĊzyk Polski” 1980, nr 1, s. 30–43. DwadzieĞcia lat póĨniej znaj-dziemy analogiczną konstatacjĊ dotyczącą jĊzyka francuskiego, zob. J.M. Klinkenberg, Des langues romanes, Paris–Bruxelles 1999, s. 29.
2 S.F. Klonowicz z Sulimierzyc, Flis to jest spuszczanie statków Wisáą i inszemi rzekami do niej przypada-jącemi, https://pl.wikisource.org/wiki/Flis_to_jest_spuszczanie_statk%C3%B3w_Wis%C5%82%C4%85/Tekst_ poematu [dostĊp: 9.01.2017].
3 Por. np. H. Wróbel, Obraz jĊzyka mówionego w „PamiĊtniku z powstania warszawskiego” Mirona Biaáo-szewskiego [w:] O jĊzyku literatury, red. J. Bubak, A. WilkoĔ, Katowice 1981.
W
spólnoty jĊzykowe tworzą odmiany jĊzykowe, a podmiot mówiący siĊga do nich. Kilkadziesiąt lat temu Karol Dejna zadaá zaskakujące na pozór i prowokacyj-ne pytanie: Ile mamy jĊzyków polskich?1.W istocie jest to pytanie bez odpowiedzi, równie trudne, jak inne pytanie – o liczby w jĊzyku, np. ile istnieje w Ğwiecie jĊzyków? ile jest sáów w jĊzyku polskim? Choü liczba odmian jĊzykowych pozostaje enigmą, trze-ba odnotowaü, Īe istnieją one w polszczyĨ-nie od wieków. Przykáadowo juĪ w poemacie Sebastiana Fabiana Klonowicza (1545–1602) pt. Flis, to jest spuszczanie statków Wisáą
i inszymi rzekami do niej przypadającymi
(1595) znajdziemy passus potwierdzający szesnastowieczne intuicyjne obserwacje so-cjolingwistyczne dotyczące istnienia wyspe-cjalizowanego jĊzyka:
258. KaĪde rzemiĊsáo ma swoje zwyczaje
I kaĪde przezwiska. Nawet i hultaje Swe szpruchy mają.2
Owe szpruchy to ‘sposoby mówienia’, z niem.
Sprüche.
Pisarze róĪnych epok chĊtnie dają Ğwiadec-two istnienia dywersyÞ kacji jĊzykowej, literatu-rze przypada tu czasem status Stendhalowskie-go zwierciadáa obnoszącego siĊ po goĞciĔcu (mimetyzm jĊzykowy). Czasem literaci tworzą obrazy róĪnych jĊzyków (kreacjonizm jĊzyko-wy)3 – mniej czy bardziej wierne oryginaáowi,
niekiedy bardzo wyraĨnie przetworzone, a nie-kiedy wrĊcz stworzone przez autora. Jako przy-káad siĊgania do pokáadów jĊzyka ulicy, jĊzyka doáów spoáecznych i przestĊpczego podziemia moĪna podaü niedawno wydaną po raz pierw-szy w formie ksiąĪkowej powieĞü kryminalną
w
Ăród innych odmian jÚzykowych
polszczyzny
4 G. Zapolska, Kwiat Ğmierci: powieĞü kryminalna ze stosunków krakowskich w dwóch tomach, red. A. Janic-ka, oprac. P. Kowalczyk, Biaáystok 2015.
5 Szczegóáowe charakterystyki tej odmiany, które czytelnik znajdzie w publikacjach przywoáywanych w arty-kule, autorka pozostawia na uboczu.
6 U. ĩydek-Bednarczuk, Zmiany w zachowaniach komunikacyjnych a nowe odmiany jĊzykowe (odmiana me-dialna) [w:] Wspóáczesne odmiany jĊzyka narodowego, red. K. Michalewski, àódĨ 2004, s. 99.
7 Trzy osie: przestrzeĔ, spoáeczeĔstwo, czas wymienia Jean-Marie Klinkenberg, Des langues…, dz. cyt., s. 29–30. Co istotne, typy wariancji są wspóázaleĪne.
8 Zob. teĪ W. Remysen, Le français et la variation linguistique, https://www.academia.edu/3647010/Le_ fran%C3%A7ais_et_la_variation_linguistique [dostĊp: 9.01.2017].
Gabrieli Zapolskiej Kwiat Ğmierci: powieĞü
kryminalna ze stosunków krakowskich w dwóch
tomach4, której bohaterowie ze Ğrodowiska
przestĊpczego uĪywają leksyki reprezentującej gwarĊ miejską Ğrodowiska marginesu spoáecz-nego.
Artykuá dotyczy usytuowania w zbiorze odmian jĊzykowych polszczyzny XXI w. od-miany medialnej, którą badacze dywersyÞ kacji jĊzyka polskiego uwzglĊdniają od stosunkowo niedawna5.
Rudymenty bada
Ĕ nad odmianami
j
Ċzykowymi
Fenomen wieloĞci jĊzykowej w obrĊbie da-nego jĊzyka i komunikacji jĊzykowej w prze-strzeni wyznaczonej zakresem tego jĊzyka stanowi oczywistoĞü. W artykule przyjĊto deÞ -nicjĊ odmiany jĊzykowej, którą sformuáowaáa Urszula ĩydek-Bednarczuk. Wedáug badaczki „odmiana jĊzykowa to struktura globalna wy-posaĪona w ponadgatunkowe wáaĞciwoĞci, ale przynaleĪna do okreĞlonej klasy, w któ-rej mamy uniwersalne schematy utrwalone w tradycji jĊzykoznawczej, ale tkwiące takĪe w ĞwiadomoĞci uĪytkowników jĊzyka. […] Dla modelu komunikacji waĪne są zjawiska znaczeniowe, powstające przy udziale jĊzyka oraz ramy sytuacyjne, w których siĊ pojawiają. […] Tak wiĊc ramy sytuacyjne (radio, prasa, telewizja, Internet) są tworzywem dla róĪnych dziaáaĔ komunikacyjnych, a zarazem są ich kontekstem. W rezultacie wydzielenie odmia-ny medialnej warunkowane byáoby
kryteria-mi przynaleĪnymi do komunikacji jĊzykowej i pozajĊzykowej, wystĊpowaniem wzorców tekstowych charakterystycznych dla danej od-miany, kryteriami funkcji tekstu i wypowiedzi, typów sytuacji i interakcji, gatunków i ich od-mian”6.
Wariancja jĊzykowa manifestuje siĊ w kilku planach7:
• temporalnym, wariancja diachroniczna (fr. diachronique)
• geolingwistycznym (geograÞ cznym), inaczej wariancja diatopiczna (fr. diatopique) • spoáecznym, wariancja diastratyczna
(fr. diastratique)8.
W toku rozwoju myĞli o wariantywnoĞci do-dano plan sytuacyjny – odpowiada mu warian-cja stylistyczna/diafazyczna (fr. diaphasique). Ponadto uznano, Īe w obrĊbie teoretyzowania wariantywnoĞci naleĪaáoby równieĪ uwzglĊd-niü dystynkcjĊ miĊdzy jĊzykiem mówionym a pisanym. Zwykle jest ona umieszczana w ob-rĊbie wariancji sytuacyjnej.
Wariancja zachodzi na róĪnych poziomach jĊzykowych: fonetycznym, leksykalnym, mor-fosyntaktycznym – jakkolwiek z róĪnym na-tĊĪeniem. Najmniej dostrzegalna jest na tym ostatnim, co nie oznacza, Īe jest on monolitycz-ny jĊzykowo. Dotyka teĪ poziomu pragmatycz-nego i stylowego, co zazwyczaj jest marginali-zowane w omówieniach problemu.
Warto zdawaü sobie sprawĊ z pluralizmu manifestującego siĊ w przekazach jĊzykowych. Konsekwencją tego jest dwojakie podejĞcie do wariantów jĊzykowych i odmian jĊzykowych
9 Związek miĊdzy zjawiskami jĊzykowymi i czynnikami spoáecznymi stanowi fundament lingwistyki waria-cjonistycznej uprawianej przez Williama Labova.
10 Cyt. za: B. Jarosz, O zasiĊgu sáownictwa socjolektalnego w XXI wieku, http://repozytorium.uwb.edu.pl/ jspui/bitstream/11320/1120/1/BAJ_13_Jarosz.pdf [dostĊp: 9.01.2017].
11 W. Budziszewska, ĩargon ochweĞnicki, àódĨ–Wrocáaw1957. 12 Np. H. Uáaszyn, JĊzyk záodziejski, àódĨ 1951.
13 Z. Klemensiewicz, O róĪnych odmianach wspóáczesnej polszczyzny, Warszawa 1953.
14 Stan badaĔ znajduje siĊ w m.in. Przewodnik po stylistyce polskiej, red. S. Gajda, Opole 1995; Wspóáczesny jĊzyk polski, red. J. BartmiĔski, Lublin 2001; Najnowsze dzieje jĊzyków sáowiaĔskich. JĊzyk polski, red. S. Gajda, Opole 2001; Wspóáczesna polszczyzna. Wybór opracowaĔ, t. 2, Warianty jĊzyka, red. J. BartmiĔski, J. Szadura, Lublin 2003; D. Zdunkiewicz-Jedynak, Wykáady ze stylistyki, Warszawa 2008; Przewodnik po stylistyce polskiej. Style wspóáczesnej polszczyzny, red. E. Malinowska, J. NocoĔ, U. ĩydek-Bednarczuk, Kraków 2013.
15 A. WilkoĔ, Typologia odmian jĊzykowych wspóáczesnej polszczyzny, Katowice 1997. Tu teĪ znajduje siĊ omówienie wczeĞniejszych typologii.
16 S. Gajda, ZróĪnicowanie jĊzyka jako problem metodologiczny [w:] Spotkanie. KsiĊga jubileuszowa dla Profesora Aleksandra Wilkonia, red. M. Kita, B. Witosz, Katowice 2005.
17 A. Kiklewicz, Odmiany jĊzyka [w:] tenĪe, TĊcza nad potokiem. Kategorie lingwistyki komunikacyjnej, so-cjolingwistyki i hermeneutyki lingwistycznej w ujĊciu systemowym, àask 2010.
18 S. Gajda, ZróĪnicowanie jĊzyka…, dz. cyt., s. 74.
z punktu widzenia jĊzykowego, ale takĪe z uwzglĊdnieniem ich aspektu spoáecznego9.
Polskie zainteresowania dywersyÞ kacją jĊ-zykową mają bogatą tradycjĊ: „JeĪeli odbiciem Īycia jednostki jest jej sáownik, to odbiciem Īycia spoáeczeĔstwa są odmiany jĊzykowe” – stwierdza Antoni Furdal10.
NajwiĊksze zainteresowanie budziáy jĊzyki róĪnych regionów, konstytuujące dialektologiĊ zarówno w wymiarze teoretyczno-metodolo-gicznym, jak i empirycznym oraz korpusowym. OdmiennoĞü jĊzykową na tle spoáecznym za-uwaĪono przy badaniu gwary ochweĞnickiej11.
Tu juĪ widaü áączenie badaĔ jĊzykowych (gáów-nie fonetycznych, leksykalnych i morfologicz-nych) z czynnikami socjalnymi. Nacisk na aspekt spoáeczny ulega wzmocnieniu w bada-niach nad jĊzykami Ğrodowisk przestĊpczych12.
Badacze koncentrowali siĊ zatem na opi-sie „egzotycznych”, marginalnych, charakte-rystycznych, a wáaĞciwie wyróĪniających siĊ jĊzyków Ğrodowiskowych, gáównie ich pozio-mu leksykalnego. Charakteryzowano jednak poszczególne „jĊzyki” odrĊbnie, wyrywkowo, uznając je za wyizolowane obiekty/przestrzenie komunikacyjne stanowiące fragmenty polsz-czyzny jako jĊzyka etnicznego.
Pierwszą próbĊ kompleksowego opisu dy-ferencjacji wspóáczesnej (tj. w poáowie XX w.) polszczyzny podjąá Zenon Klemensiewicz13 i to
jego niewielkie rozmiarami studium daáo po-czątek nurtowi badawczemu, który obiektem zainteresowania uczyniá problematykĊ wieloĞci „jĊzyków polskich” i ich mapowanie14. Ostatni
caáoĞciowy opis uporządkowany wedáug ĞciĞle sprecyzowanych kryteriów stworzyá w latach 90. XX w. Aleksander WilkoĔ15. Radykalne
zmiany, jakie w zakresie jĊzyka i jego uĪywa-nia dokonaáy siĊ w kolejnych latach (zapocząt-kowane przeáomowym rokiem 1989 – histo-rycznym takĪe w wymiarze jĊzykowo-komu-nikacyjnym) jakkolwiek przyniosáy wiele prac szczegóáowych i analitycznych poĞwiĊconych problematyce wariacjonistycznej, niewiele wzbogaciáy teoriĊ odmian jĊzykowych. Trzeba jednak odnotowaü rewizjonistyczne (z áac.
revi-sio – ‘ponowne widzenie’) propozycje Stanis
áa-wa Gajdy16 i Aleksandra Kiklewicza17. NaleĪy
w tym kontekĞcie szczególnie zaakcentowaü opiniĊ Gajdy, który mówi o zauwaĪalnym juĪ od lat 70. XX w. wyczerpywaniu siĊ potencjaáu modelu stratyÞ kacyjnego, co jest wywoáane nie tylko zmieniającą siĊ rzeczywistoĞcią jĊzykową, ale takĪe rozwojem samej dyscypliny18.
19 Zob. np. A. Markowski, Polszczyzna koĔca XX wieku, Warszawa 1992.
20 I. Bajerowa, Wpáyw techniki na ewolucjĊ jĊzyka polskiego, Wrocáaw 1980, s. 60. 21 TamĪe, s. 3–4.
22 I. Bajerowa, Zarys historii jĊzyka polskiego 1939–2000, Warszawa 2003, s. 158. 23 Por. opiniĊ D. Zdunkiewicz-Jedynak, Wykáady ze stylistyki, dz. cyt., s. 35. 24 Odmiana medialna jest zorientowana wokóá osi sytuacyjnej.
25 M. Bugajski, Normatywista wobec problemów komunikacji jĊzykowej [w:] Norma a komunikacja, red. M. Ste-ciąg, M. Bugajski, Wrocáaw 2009.
26 U. ĩydek-Bednarczuk, Zmiany w zachowaniach komunikacyjnych a nowe odmiany jĊzykowe (odmiana medialna) [w:] Wspóáczesne odmiany jĊzyka narodowego, red. K. Michalewski, àódĨ 2004.
27 M. Kita, Czy istnieje medialna odmiana jĊzykowa? [w:] TransdyscyplinarnoĞü badaĔ nad komunikacją medialną. T. 1. Stan wiedzy i postulaty badawcze, Katowice 2012; M. Kita, The 20th century: The era of media in the development of Polish language. „Ɇɟɞɢɚɥɢɧɝɜɢɫɬɢɤɚ. Ɇɟɠɞɭɧɚɪɨɞɧɵɣ ɧɚɭɱɧɵɣ ɠɭɪɧɚɥ” 2015, ʋ 3 (9). http://medialing.spbu.ru/upload/Þ les/Þ le_1443644877_1446.pdf [dostĊp: 9.01.2017].
28 Przewodnik po stylistyce polskiej…, dz. cyt.
29 B. Skowronek, Mediolingwistyka: wprowadzenie, Kraków 2013.
30 W. Ong, OralnoĞü i piĞmiennoĞü: sáowo poddane technologii, táum. J. Japola, Lublin 1992.
Nowa odmiana j
Ċzykowa:
odmiana medialna
JĊzyk w mediach w tradycyjnych typologiach odmian jĊzykowych w niewielkim stopniu przy-ciągaá uwagĊ badaczy – co zresztą zrozumiaáe. JeĞli siĊ pojawiaá, to jako odmiana publicystycz-na czy odmiapublicystycz-na dziennikarsko-publicystyczpublicystycz-na19.
NiezaleĪnie jednak od braku uobecniania jĊzy-ka medialnego w przestrzeni jĊzyka polskiego związki jĊzyka i mediów masowych interesowa-áy jĊzykoznawców. Daáa temu wyraz Irena Ba-jerowa, kiedy w szkicu jĊzykoznawczym z 1980 roku stwierdzaáa stanowczo i jednoznacznie, Īe technika stanowi waĪny czynnik ewolucji jĊzy-ka, jest bodĨcem wywoáującym zarówno szcze-góáowe, jak i ogólne zmiany jĊzykowe20. Uczona
przekonywaáa wówczas, by tworząc peány, wie-lowymiarowy obraz determinacji zmian j Ċzyko-wych, znaleĨü w nim miejsce na uwzglĊdnienie roli techniki21. DwadzieĞcia lat póĨniej, w
zary-sowanej przez nią panoramie dwudziestowiecz-nej polszczyzny, pada propozycja (postawiona w trybie pytania), by najnowszy okres w jej dzie-jach nazwaü medialną dobą historii jĊzyka pol-skiego, która nastĊpuje po 1939 r., stanowiącym kres doby nowopolskiej22.
W badaniach nad jĊzykiem w mediach przyjmuje siĊ – choü niebezdyskusyjnie23 –
ist-nienie jĊzykowej odmiany medialnej24 (jĊzyka
medialnego). Jak stwierdza Marian Bugajski, ma ona najwiĊkszy zasiĊg i oddziaáywanie, speánia róĪnorakie funkcje, a ich realizacja po-woduje upowszechnienie jĊzyka potocznego i wzmacnia wulgaryzacjĊ25. Uksztaátowanie siĊ
odmiany medialnej potwierdzają teĪ Urszula ĩydek-Bednarczuk26 i Maágorzata Kita27.
Wydziela siĊ jej cztery jĊzykowe (pod)od-miany: prasową, radiową, telewizyjną i interne-tową, przypominając, Īe dawniej byáy one kwa-liÞ kowane jako publicystyczne (to podejĞcie przyjĊte w zbiorowej syntezie dyskursu medial-nego)28. TakĪe Bogusáaw Skowronek
proponu-je, by mówiü o nastĊpujących prototypowych jĊzykowych odmianach medialnych, dodając do tego repertuaru odmianĊ Þ lmową: (1) o pra-sowej odmianie medialnej, (2) Þ lmowej odmia-nie medialnej, (3) radiowej odmiaodmia-nie medialnej, (4) telewizyjnej odmianie medialnej, (5) inter-netowej odmianie medialnej29. Kryterium
nad-rzĊdne stanowi tu technologia, co przywodzi na myĞl aforystyczne sformuáowanie podtytuáu klasycznej rozprawy Waltera Onga o wtórnej oralnoĞci: sáowo poddane technologii30.
Dominantami odmian medialnych są takie zjawiska technologiczne i ujĊzykowione jed-noczeĞnie jak: internetyzacja, ideologizacja,
31
B. Skowronek, Medioznawstwo i lingwistyka transdyscyplinarna, http://www.ispan.pl/Þ lm-i-media-przeszlosc-i-przyszlosc.andrzej-gwozdz-magdalena-kempnapieniazpdf.pdf [dostĊp: 9.01.2017].
32 S. Gajda, ZróĪnicowanie jĊzyka…, dz. cyt., s. 73. 33 M. Wojtak, Gatunki prasowe, Lublin 2004.
34 S. Gajda proponuje nowy model zróĪnicowania jĊzyka – model komunikacyjny, uznając za podstawowe odmiany jĊzyka jĊzyk literacki, gwary i („chyba takĪe”) Īargony, zob. S. Gajda, ZróĪnicowanie jĊzyka…, dz. cyt., s. 78.
instytucjonalna dyferencjacja, odbiorcza dy-ferencjacja, aksjologizacja, tabloidyzacja oraz hybrydyzacja genologiczna31.
Pozycja odmiany medialnej
Dwudziestowieczne opisy konÞ guracji odmian jĊzykowych wykorzystują infograÞ kĊ jako for-mĊ syntetyzowania wyników badaĔ i przemy-ĞleĔ. By zwizualizowaü caáoĞciowy ukáad jĊ-zykowy, posáugują siĊ zwykle wykresem w po-staci drzewa klasyÞ kacyjnego, stosując tym samym ukáad pionowy. Zgodnie z metaforyką przestrzenną ma on eksplicytne lub znajdujące siĊ w prepozycji hierarchizowanie odmian: te w górze są waĪniejsze (z róĪnych przyczyn) od tych umieszczonych niĪej32.
Lektura wykresów moĪe podąĪaü w dwóch kierunkach: z góry w dóá i z doáu w górĊ. WilkoĔ – podobnie jak poprzednicy – swój zasadniczy wykáad typologiczny prowadzi „od góry”, od odmian najbardziej ogólnych (abstrakcyjnych), dochodząc do „odmianek” (juĪ uĪycie deminu-tywu jest tu wymowne) rodzinnych, czyli obec-nych w „najmniejszej jednostce spoáecznej”, i indywidualnych, wáaĞciwych jednostce. Ran-gĊ poszczególnych odmian uporządkowanych w kierunku schodzącym wyznacza teĪ poĞred-nio liczba i objĊtoĞü poĞwiĊconych im tekstów naukowych.
Praca Wilkonia koncentrowaáa siĊ na poszu-kiwaniu kryteriów wydzielania odmian, u áoĪe-niu ich w kilka poziomów i opisie wáaĞciwoĞci foniczno-gramatycznych poszczególnych od-mian. Autor, wprawdzie ostroĪnie, ale jednak wprowadza teĪ elementy tekstowe. WaĪny jest równieĪ postulat przyjĊcia optyki
genologicz-nej, tu bowiem, wedáug Wilkonia, tkwi kogni-tywny potencjaá badaĔ nad dyferencjacją jĊ-zykową. W odniesieniu do odmiany medialnej w stan wiedzy o niej, zwáaszcza na páaszczyĨnie genologicznej, wiele wniosáa Maria Wojtak i jej bardzo inspirujące dzieáo Gatunki prasowe33. To
takĪe wielki zbiorowy wysiáek badaczy z róĪ-nych oĞrodków, co dokumentuje partia Dyskurs
medialny w cytowanej juĪ syntezie Przewodnik
po stylistyce polskiej. Style wspóáczesnej polsz-czyzny.
Dalej idzie Skowronek, propagator autor-skiej koncepcji mediolingwistyki, który postu-luje jej charakter trans- i interdyscyplinarny oraz zintegrowanie w procedurze badawczej.
Perspektywa, którą przyjĊto w artykule, teĪ ma charakter od doáu, ale ów dóá znaczy tu co innego: dotyczy modelowego uĪytkownika jĊ-zyka, jednostkĊ Īyjącą w okreĞlonym temporal-nie i spacjaltemporal-nie spoáeczeĔstwie oraz komuniku-jącą i komunikującą siĊ z innymi.
JĊzykowy habitat wspóáczesnego Polaka stanowi przestrzeĔ komunikacyjna, w której centrum znajdują siĊ takie „jĊzyki”34:
• jĊzyk potoczny
• jĊzyk oÞ cjalny/urzĊdowy (w rozumieniu konstytucyjnym)
• jĊzyk angielski • odmiana medialna.
A zatem porusza siĊ on w przestrzeni policen-trycznej.
Co przemawia za centralnym usytuowaniem odmiany medialnej – obok odmiany potocznej, urzĊdowej i jĊzyka angielskiego?
JĊzyk potoczny, przypomnijmy pogląd Jerze-go BartmiĔskiego, to „pierwszy w kolejnoĞci
35 J. BartmiĔski, Styl potoczny [w:] Wspóáczesny jĊzyk polski, dz. cyt., s. 115. 36 TamĪe, s. 116.
37 Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483.
38 Zob. A. Wiltos, Znaczenie art. 27 Konstytucji RP dla ochrony praw i wolnoĞci jednostki, http://www.mar-szalek.com.pl/przegladprawakonstytucyjnego/ppk16/08.pdf [dostĊp: 9.01.2017]; zob. teĪ JĊzyk polski jako jĊzyk urzĊdowy, http://trybunal.gov.pl/rozprawy/komunikaty-prasowe/komunikaty-po/art/4084-jezyk-polski-jako-jezyk-urzedowy/ [dostĊp: 9.01.2017].
39 Na próbie ogólnopolskiej: reprezentatywna próba 1000 mieszkaĔców Polski w wieku 15 i wiĊcej lat. ZnajomoĞü jĊzyków obcych, TNS czerwiec 2015 K.041/15, http://www.tnsglobal.pl/wp-content/blogs.dir/9/Þ le-s/2015/06/K.041_Znajomosc_jezykow_obcych_O05a-15.pdf [dostĊp: 9.01.2017].
40 A. Szczypczyk-Klimek, Mowa korporacyjna – záo konieczne czy niekonieczne?, http://www.frang.pl/mowa-korporacyjna-zlo-konieczne-czy-niekoniecznie/ [dostĊp: 9.01.2017].
przyswajania wariant jĊzyka, ten, którego uczy-my siĊ jako dzieci i który potem dáugo jeszcze wystarcza nam do porozumiewania siĊ w co-dziennych sytuacjach Īyciowych; jĊzyk naj-prostszy, najbardziej konkretny, najbliĪszy”35.
WilkoĔ traktuje go takĪe jako jĊzyk o najwiĊk-szym uzusie. Oba ujĊcia dopeániają siĊ, sta-nowiąc argument za tym, by uznaü zasadnoĞü poglądu BartmiĔskiego, który widzi w odmia-nie potocznej „centrum systemu stylowego j Ċ-zyka”36.
Uznanie jĊzyka polskiego jako urzĊdo-wego ma zakotwiczenie i usankcjonowanie w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.37 Artykuá 27
stwier-dza: „W Rzeczypospolitej Polskiej jĊzykiem urzĊdowym jest jĊzyk polski. Przepis ten nie narusza praw mniejszoĞci narodowych wyni-kających z ratyÞ kowanych umów miĊdzynaro-dowych”38. A zatem osoba o polskim
obywatel-stwie – komunikując siĊ z urzĊdami/w instytu-cjach paĔstwowych w Polsce – stosuje jĊzyk polski i wymaga, by jĊzykowa reakcja urzĊdu równieĪ dokonaáa siĊ w tym jĊzyku. Co wiĊcej, obywatel RP, komunikując siĊ z urzĊdami Unii Europejskiej, takĪe moĪe uĪywaü urzĊdowego jĊzyka paĔstwa polskiego.
Od 1 maja 2004 r. Polska jest czáonkiem Unii Europejskiej. JĊzyki narodowe są w niej otoczone szacunkiem i ochroną, nie tylko w wymiarze emocjonalnym, ale takĪe praw-nym. Tym niemniej wzglĊdy praktyczne
uczy-niáy jĊzyk angielski jĊzykiem wspólnym w ko-munikacji Europejczyków, co zapoczątkowaáa globalizacja (w tym m.in. globalizacja kulturo-wa). W drugim dziesiĊcioleciu XXI w. blisko poáowa Polaków posáuguje siĊ tylko jĊzykiem polskim, ale teĪ blisko poáowa zna jakiĞ jĊzyk obcy. Z badaĔ przeprowadzonych w czerwcu 2015 r.39 wynika, Īe najbardziej powszechnym
w Polsce jĊzykiem obcym jest jĊzyk angiel-ski. Dowodzą teĪ one, Īe znajomoĞü jĊzyków obcych jest powszechniejsza wĞród ludzi máo-dych, co waĪne w kontekĞcie tego artykuáu, to bowiem ludzie máodzi przewaĪają teĪ wĞród uĪytkowników (nowych) mediów.
Wymagania rynku pracy i istnienie mi Ċdzy-narodowych korporacji wpáywają na komuni-kacjĊ jĊzykową jej pracowników. Posáugują siĊ oni trzema odmianami jĊzykowymi; są to: 1. jĊ-zyk rodzimy pracowników, czyli taki, jaki obo-wiązuje w kraju, w którym przedsiĊbiorstwo ma swój oddziaá; 2. jĊzyk angielski – jĊzyk, którym z reguáy posáuguje siĊ, pracując w kor-poracji; 3. korpomowa (jĊzyk korporacyjny) – sáowa i zwroty powstaáe na bazie sáów z jĊzyka angielskiego40.
W kontakcie profesjonalnym jĊzyka an-gielskiego i miejscowego powstaáa zatem kor-pomowa (corpospeak), w polskim przypadku nazwana korpopolszczyzną lub Ponglish. Jest to urzĊdowy jĊzyk korporacji, który jest mie-szanką sáów i terminów polskich, angielskich oraz okreĞleĔ branĪowych. Ostatnia nazwa do
41 Jego próbka, chyba nieco wyolbrzymiona, znajduje siĊ w artykule prasowym: http://polska.newsweek.pl/ korpomowa-dla-poczatkujacych,107371,1,1.html [dostĊp: 9.01.2017].
42 Zob. S. Michalczyk, SpoáeczeĔstwo medialne: studia z teorii komunikowania masowego, Katowice 2008.
niedawna byáa kojarzona wyáącznie z Polonią zamieszkującą kraje anglojĊzyczne – gáównie Wielką BrytaniĊ i Stany Zjednoczone Ameryki Póánocnej. Ten swego rodzaju koktajl jĊzykowy wyksztaáciá siĊ na potrzeby szybszej i bardziej efektywnej komunikacji41.
Odmiana medialna jest niezbĊdna w spo-áeczeĔstwie medialnym42, które wykszta
áci-áo siĊ juĪ w drugiej poáci-áowie XX w. W drugiej dekadzie XXI w. wchodzi w dorosáe Īycie po-kolenie, któremu od dzieciĔstwa towarzyszą e-przedmioty (w tym e-booki, e-prasa, zmienia-jące doĞwiadczenie lektury zapisanego papieru na lekturĊ z ekranu e-czytnika) i e-technologie. Dla tej generacji Ğwiat wirtualny stanowi habi-tat oczywisty i naturalny, co nie oznacza, Īe za-wsze bezpieczny. To pierza-wsze pokolenie, które wyrosáo z sieciowymi technologiami. Kontakt – tyleĪ bierny, co czynny – z jĊzykiem medialnym zaczyna siĊ juĪ w dzieciĔstwie, choü nieco póĨ-niej niĪ kontakt z jĊzykiem potocznym, a chyba równolegle z jĊzykiem angielskim. Ma on miej-sce w wieku przedszkolnym, kiedy dokonuje siĊ teĪ inicjacja medialna.
ĩyjąc w e-Ğrodowisku, wspóáczesny Po-lak funkcjonuje teĪ w medialnej dobie jĊzyko-wej. JĊzyk uĪywany w komunikacji medialnej, zwyczaje jĊzykowo-komunikacyjne staáy siĊ waĪnym skáadnikiem kapitaáu kulturowego wspóáczesnego czáowieka, który zyskaá status nowomedialnego produsera. Nie moĪna teĪ nie
dostrzec udziaáu jĊzyka angielskiego (in toto i w postaci zapoĪyczeĔ w komunikacji z uĪy-ciem jĊzyka polskiego) w nowym Ğrodowisku komunikacyjnym (asomatycznym, aspacjalnym, atemporalnym), jakim staáy siĊ nowe media.
ZnajomoĞü wymienionych odmian jĊzyka polskiego stanowi skáadnik toĪsamoĞci w wy-miarze narodowym i (w znacznej mierze) poko-leniowej. Ich nieznajomoĞü ma konsekwencje w postaci wykluczenia ze wspólnoty: spo áecz-nego, kulturowego, cyfrowego.
Zako
Ĕczenie
Przedstawione uzasadnienie uznania odmiany medialnej za konieczny skáadnik kapitaáu kultu-rowego i kompetencji j Ċzykowo-komunikacyj-nej wspóáczesnego Polaka oraz skáadnik cen-trum polszczyzny XXI w. opiera siĊ w czĊĞci na danych pozajĊzykowych. Wynika to ze sposobu opisu dyferencjacji jĊzykowej, przyjĊtego w tra-dycji jĊzykoznawczej.
Odmiana jĊzykowa, jeszcze niedawno sáabo dostrzegalna w panoramie zróĪnicowania polsz-czyzny, dynamicznie zajĊáa w niej waĪną pozy-cjĊ, wraz z báyskawicznym rozwojem mediów. Komunikacyjna ranga odmiany medialnej tkwi nie tylko w tym, czym są media i nowe media dla dzisiejszego czáowieka-produsera. Nie tra-cąc statusu mediów, czyli poĞrednika, staáy siĊ teĪ one Ğrodowiskiem, w którym czáowiek w XXI wieku przebywa i funkcjonuje – Īyje.
